Ithokoo sya Siasa Ila Iendeee Kwĩanĩsya Wathani wa Mbivilia

Andũ ũmũnthĩ nĩmaanĩkĩte mũno maũndũnĩ ma siasa. Mayĩtĩkĩlanaa na mĩao ĩla yaĩle kũmatongoesya kĩla mũthenya, na makwatĩĩaa mũno mawoni moo maũndũnĩ asu. Navo silikalĩnĩ, ala maseũvasya mĩao vamwe na atongoi angĩ, methĩawa na mawoni matavwʼanene na kĩla ũmwe ndendaa kũsindwa. Maũndũ ta asu maetae ithokoo sya siasa ila itonya kũtuma silikalĩ iteanĩsya wĩa wasyo nesa.

Ĩndĩ o na vailye ũu, ve ithokoo mbingĩ silikalĩnĩ ya Amelika na Britain (ũu nĩwʼo United Kingdom yĩtawa nĩ andũ aingĩ) ila syonanasya ũndũ wa vata. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ Mbivilia nĩyathanie kana ithokoo isu ikeethĩwa vo silikalĩnĩ isu ilĩ, ĩvinda yĩla silikalĩ ya ĩtunĩ ĩla ĩseũvĩtwʼe nĩ Ngai ĩkambĩĩa kũvĩndũa maũndũ vaa ĩũlũ wa nthĩ.

Ithokoo sya siasa ‘mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo’

Mbivilia yĩ na wathani wa kwendeesya mũno ĩvukunĩ ya Ndanieli. Wathaninĩ ũsu, Ngai nĩwavuanisye ũndũ “ũla ũkethĩwa mĩthenya ya mũminũkĩlyo,” na Ndanieli ayĩandĩka ndeto isu awetaa ĩũlũ wa ĩvinda yĩĩ tũtwĩe, yĩla kwĩthĩĩtwe na moalyũku manene ĩũlũ wa nthĩ.—Ndanieli 2:28.

Ngai aumisye wathani ũũ wa Mbivilia kwĩsĩla ndoto ya mũsumbĩ wa Mbavilonĩ. Ndotonĩ ĩsu, mũsumbĩ ũsu oonie mũvwʼanano mũnene ũseũvĩtwʼe na syũma syĩ kĩvathũkanyʼo. Ĩtina, Ndanieli nĩwaeleisye kana kuma mũtwe nginya nyaaĩ, mũvwʼanano ũsu woonanasya silikalĩ nene sya nthĩ ila syaĩ syũkĩle na iivalũka mavindanĩ me kĩvathũkanyʼo.a Na ĩndĩ mũthya, mũvwʼanano ũsu waĩ wanangwe vyũ kwa kũkimwa nĩ ĩvia ĩnene yĩla yĩũngamĩe Ũsumbĩ kana silikalĩ ya Ngai.—Ndanieli 2:36-45.

Kwosana na wathani ũsu, Ũsumbĩ wa Ngai waĩ ũsumbĩke vandũ va silikalĩ syonthe sya andũ. Ũsumbĩ ũsu nowʼo ũla Yesũ weeie aatĩĩi make mavoyae ĩũlũ wawʼo, yĩla waisye: “Ũsumbĩ waku wũke.”—Mathayo 6:10.

Ĩndĩ wathani ũsu wonanĩtye ata kana kwaĩ kwĩthĩwe ithokoo silikalĩnĩ? Nyaaĩ sya mũvwʼanano ũsu iseũvĩtwʼe na “nyunzu ya kĩaa, na nyunzu ya yũmba.” (Ndanieli 2:33) Kĩu kĩ kĩvathũkanyʼo na ilungu ila ingĩ sya mũvwʼanano ũsu, ila iseũvĩtwʼe na syũma ite mbulanyʼe na syĩndũ ingĩ, na kĩu kĩonanyʼa kana vaĩ vethĩwe na silikalĩ ĩmwe nene yĩ kĩvathũkanyʼo na ila ingĩ. Ata? Wathani wa Ndanieli ũendeee kũelesya atĩĩ:

Kwosana na wathani ũsu, silikalĩ nene ĩla ĩũngamĩwe nĩ nyaaĩ sya mũvwʼanano ũsu, yaĩ yĩthĩwe na ithokoo sya siasa. Andũ ala me ungu wayo maĩ meke maũndũ meũtuma ĩtethĩwa na vinya mwingĩ.

Wathani wa Ndanieli nĩwĩanĩĩte ũmũnthĩ

Nyaaĩ sya mũvwʼanano ũsu iũngamĩe silikalĩ ĩla nene ya nthĩ ũmũnthĩ, ĩla nĩ ngwatanĩo ya Amelika na Britain. Maũndũ ala maendeee ũmũnthĩ maĩkĩĩthĩtye ũndũ ũsu ata?

Nyaaĩ sya mũvwʼanano ũsu nĩ sya “nyunzu kĩaa, na nyunzu yũmba,” ila nĩ syĩndũ syavulanwʼa itatonya kũlũmanyʼa vyũ ikethĩwa syĩ ndũmu. (Ndanieli 2:42) Ũmũnthĩ, Amelika na Britain siendeee kwĩthĩwa ite na vinya mwingĩ nũndũ wa mĩaanĩko na ũlei katĩ wa andũ ala isumbĩkĩte. Kwa ngelekanyʼo, nthĩnĩ wa nthĩ isu syelĩ, laiaa nĩmethĩawa na ithokoo katĩ woo ene. Andũ aingĩ nĩmaandamanaa me na nduuthĩ kwondũ wa ũthasyo woo. Namo atongoi ala manyuvwa mayĩtĩkĩlanaa maũndũnĩ maingĩ. Nũndũ wa kwĩthĩwa na mĩaanĩko ĩsu andũnĩ ala masumbĩkĩtwe, mavinda amwe silikalĩ isu syelĩ niemawa nĩ kwĩka maũndũ ala itwʼĩte kwĩka.

Ekai twĩmanyĩsye mũnango ĩũlũ wa wathani ũsu wa Ndanieli na tũyona ũndũ ũendeee kwĩanĩa ũmũnthĩ:

Wathani: “Ũsumbĩ ũkaolekangana; ĩndĩ nthĩnĩ wawʼo vakeethĩwa vinya wa kĩaa.”—Ndanieli 2:41.

Kĩla wonanasya: O na kau niminawa vinya nĩ mĩaanĩko ya kĩ-siasa, silikalĩ ya Amelika na ya Britain syĩthĩawa na ita sya kaũ syĩ vinya mũno. Nũndũ wa ũu, nitonya kwonanyʼa ũkũmũ wasyo na vinya, o tondũ kĩaa kĩthĩawa na vinya.

Ũndũ wĩanĩĩte

Mwaka wa 2023, Amelika na United Kingdom, syĩ vamwe, syatũmĩie mbesa mbingĩ mũno maũndũnĩ ma ita sya kaũ. Mbesa isu syaĩ mbingĩ kwĩ ila syatũmĩiwe nĩ nthĩ 12 syongelanĩtwʼe vamwe, ila o nasyo syaĩ na ũtalo wĩ ĩũlũ.—Stockholm International Peace Research Institute.

“Ngwatanĩo ya United Kingdom na Amelika ya kũsũvĩa na kũseseea nthĩ syoo . . . Nĩtwʼĩkĩte ngwatanĩo ĩla yĩ vinya vyũ yaaoneka katĩ wa nthĩ ilĩ, na ĩtũmĩaa tekinolongyi ya mĩtũkĩ vyũ. . . . Tũthũkũmaa ĩmwe, nĩtũtwʼĩĩkanaa, na tũkokita ĩmwe.”—Strategic Command, U.K. Ministry of Defence, April 2024.

Wathani: “O ũndũ syaa sya nyaĩĩ inaĩ nyunzu kĩaa, na nyunzu yũmba, ũsumbĩ ũkeethĩwa nyunzu wĩ na vinya, na nyunzu mũtilĩkanganu o ta ũu.”—Ndanieli 2:42.

Kĩla wonanasya: O na kũtwʼĩka Amelika na Britain syĩ vinya mũno maũndũnĩ ma ita sya kaũ, mũvangĩle wa silikalĩ syoo nũtumaa iteanĩsya kyonthe kĩla syĩkwenda kwĩka. Ethĩwa ala aingĩ nĩmaleana na ũndũ mũna, silikalĩ isu iyĩthĩawa itonya kũwĩka.

Ũndũ wĩanĩĩte

“Andũ amwe mesene na maũndũ ma siasa maasya kana mĩaanĩko siasanĩ sya Amelika nĩtumĩte silikalĩ ĩsu ĩteanĩsya maũndũ ala yaasya no yĩke, ta kwa ngelekanyʼo maũndũnĩ ma ũseseei kana viasala.”—“The Wall Street Journal.”

“Kwĩthĩĩtwe mathĩna maingĩ siasanĩ sya Britain kũte ĩvinda yĩngĩ o na yĩva, na kĩu nĩkyelelũkĩtye andũ ma siasa. Na nũndũ wa ũu, athũkũmi ma silikalĩ mayĩthĩĩtwe matonya kwĩka moalyũku ala mekwendeka nthĩ ĩsu.”—Institute for Government.

Wathani: “Makeevulanʼya [mosumbĩ asu] na ũsyao wa andũ; ĩndĩ maikalũmanʼya ene kwa ene.”—Ndanieli 2:43.

Kĩla wonanasya: Laiaa nĩsyĩthĩawa itonya kũtuma maũndũ amwe mekwa silikalĩnĩ syoo, ĩndĩ maũndũ ala mekawa nĩ silikalĩ isu mayĩthĩawa matonya kwĩanĩsya nesa mavata ma andũ o na ma atongoi ma silikalĩ.

Ũndũ wĩanĩĩte

“Ũmũnthĩ, andũ aingĩ ma Amelika methĩawa na mawoni mathũku mũno ĩũlũ wa siasa na atongoi ma siasa.”—Pew Research Center.

“Ũmũnthĩ, mũĩkĩĩo wa andũ kwelekela silikalĩ syoo na atongoi ma siasa, wĩ nthĩ mũno kũte ĩvinda yĩngĩ o na yĩva myakanĩ 50 mĩvĩtu.”—“National Centre for Social Research.”

Ũndũ wathani wa Ndanieli ũkeanĩa ĩvinda yũkĩte

Kwosana na wathani wa Ndanieli, silikalĩ nene ya Amelika na Britain yĩendeea kwĩthĩwa ne yo ũsumbĩ ũla mũnene ĩũlũ wa nthĩ nginya yĩla Ũsumbĩ wa Ngai ũkavetanga silikalĩ syonthe sya andũ.—Ndanieli 2:44.

Wathaninĩ ũngĩ ũkonanĩtye na ũsu, ũla wĩ ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo, Mbivilia yonanĩtye kana “asumbĩ ma nthĩ yonthe” makoombana mokite na Yeovab Ngai kaũnĩ wa Alimaketoni, “kaũ wa ũla mũthenya mũnene wa Ngai Mwene Vinya Wʼonthe.” (Ũvuanyʼo 16:14, 16; 19:19-21) Kaũnĩ ũsu, Yeova akaananga silikalĩ syonthe sya andũ, na nũndũ wa ũu, o nasyo silikalĩ nene sya nthĩ ila syonanawʼa nĩ ũla mũvwʼanano wĩ wathaninĩ wa Ndanieli ikavetwa vyũ.

Nĩ kana wĩmanyĩsye maũndũ maingangĩ, soma kĩlungu kĩ na kyongo, “Kaũ wa Alimaketoni Nĩ Kyaũ?”

Ũndũ wathani wa Ndanieli ĩũlũ wa ithokoo sya siasa ũtonya kũũtethya

Mbivilia nĩyathanie ĩte kũvĩtya ĩũlũ wa ithokoo ila syĩvo silikalĩnĩ sya Amelika na Britain, na kwĩmanyĩsya wathani ũsu no kũtume wambĩĩa kwona maũndũ ala maendeee kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo.

• Nũkũelewa nĩkĩ Yesũ weeie aatĩĩi make maikakwate mbau ngalĩko ĩmwe siasanĩ sya nthĩ ĩno. (Yoana 17:16) O na nũkũelewa mũnango nĩkĩ Yesũ, ũla nĩwe ũnyuvĩtwe nĩ Ngai ethĩwe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wake, waisye: “Ũsumbĩ wakwa ti wa nthĩ ĩno.”—Yoana 18:36.

• Nũkwĩkĩwa vinya kũmanya kana ĩvinda ya Ũsumbĩ wa Ngai kwosa ĩtambya yĩ vakuvĩ, vamwe na moathimo ala Ngai ũkaetee andũ kwĩsĩla Ũsumbĩ ũsu.—Ũvuanyʼo 21:3, 4.

• Ũkeethĩawa na ũkũmbaũ weteele ĩvinda yũkĩte, na ũyĩthĩwa ũteũthĩnĩka ũyona ithokoo katĩ wa silikalĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ta itonya kwananga nthĩ vyũ.—Savuli 37:11, 29.

Wathani wa Ndanieli wonanĩtye kana ngwatanĩo ya Amelika na Britain, ĩla nĩyo ĩũngamĩwe nĩ nyaaĩ sya ũla mũvwʼanano, nĩyo ĩkethĩwa silikalĩ nene ya nthĩ ya mũthya kũsumbĩka andũ. Ĩtina wa kũvetangwa, vakeethĩwa na silikalĩ nzeo vyũ ĩla ĩkasumbĩka kuma ĩtunĩ, nayo nĩ Ũsumbĩ wa Ngai!

Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango ĩũlũ wa maũndũ ala Ũsumbĩ wa Ngai ũkeanĩsya kwondũ wa andũ, ĩloele vitio, Ũsumbĩ wa Ngai Nĩ Kyaũ?