Kĩkonde kya Pilot Whale Nĩkĩtheasya

Tũkũyũ (barnacles) na tũsamũ tũngĩ twa ũkanganĩ nĩtwendete kwĩkwatĩlĩĩlya melinĩ, na kĩu kyumĩlasya mathĩna maingĩ. Yĩla twekwatĩlĩĩlya, tũtumaa meli ĩthi kavola na tũkatuma ingyini ya meli ĩtũmĩa mauta maingĩ. O na tũtumaa ĩtina wa myaka kauta meli yamba kũũngamwʼa nĩ kana ĩthambwʼe. Nũndũ wa ũu, andũ ma saenzi nĩmatwʼĩte kũsoma syĩndũ ta nyamũ nĩ kana imatethye.

Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana ve mũkũnga mũna mawĩtaa pilot whale (Globicephala melas) wĩ kĩkonde kĩtheasya. Kĩkonde kĩu kĩ tũmĩtaũ tũtheke vyũ na tũnini nginya ũkethĩa tũsamũ tũyĩsa kwĩkwatĩlĩĩlya vo tũkalũma. Ku tũmĩtalũnĩ katĩ vethĩawa na kĩndũ kĩilye kĩmia. Kĩmia kĩu kĩlũngasya tũsamũ vyũ kana kĩkatũaa. Kĩkonde kya mũkũnga ũsu kyakũa, kĩngĩ nĩkĩanaa. Kĩu kyeekĩka, kĩkonde kĩu kĩsyokaa kĩkaumya kĩmia kĩngĩ.

Andũ ma saenzi nĩmavangĩte kũseũvĩsya meli nzĩa ta ĩsu ya kwĩthesya. Navu ĩtina andũ maneekaa kũvaka ngalĩko ya nza ya meli malangi maseũvĩtwʼe na ndawa sya kũsiĩĩa tũsamũ tũikekwatĩlĩĩlye. Ĩndĩ malangi ala manakothaa kũtũmĩwa nĩmanavataniwe nũndũ maneekaa kũaa syĩndũ sya ũkanganĩ. Kwoou andũ ma saenzi mavangĩte kana kĩlungu kya meli kĩla kĩthĩawa kĩ ungu wa kĩwʼũ makakĩvwʼĩkaa na kĩndũ maseũvĩtye kĩ na maima na kĩilĩĩlwe waya ũilye kĩsungi. Maima asu maseũvĩtwʼe makaumasya ndawa ĩtatonya kũaa syĩndũ ila syĩ thayũ. Yĩla ndawa ĩsu yauma na yavulana na kĩwʼũ kya ũkanga, ĩkakamaa ĩkekala kĩmia. Na ĩndĩ kĩmia kĩu kĩkanyaĩĩkaa kĩkavwʼĩka kĩlungu kyonthe kya meli kĩla kĩ ungu wa kĩwʼũ. Kĩmia kĩu kĩkeethĩawa kĩilye ta kĩkonde kĩ na wimbu wa milimita ta 0.7 [inzi 0.03]. Ĩtina wa ĩvinda, kĩkonde kĩu kĩkeeyumasya na kĩithi vamwe na tũsamũ twʼonthe tũla twĩĩkwatĩlĩĩlye vo. Kyathi, vakaumĩlaa kĩmia kĩngĩ kĩvwʼĩke meli ĩngĩ.

Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana kĩndũ kĩu nĩ kĩseo kũndũ 100 kwa kũsiĩĩa tũsamũ tũikekwatĩlĩĩlye melinĩ. Kĩu kĩkatethasya mũno kambunĩ ila iseũvasya meli, nũndũ kumya meli ũkanganĩ ũmĩete kũla yaĩle kũthambĩwʼa kũĩsaa mbesa mbingĩ mũno vyũ.

We wĩona ata? Kĩkonde kya pilot whale kĩla kĩtheasya kyeekie kwĩyumĩlya? Kana kyeekie kũmbwa?