Ũthũku wa Silikalĩ Ĩte Ndĩkĩĩku

Ũlũsani wa silikalĩ ũeleetw’e ta kũtũmĩa ũkũmũ naĩ nĩ kana mũndũ eyĩune mwene. Ũlũsani wĩthĩĩtwe vo kwa ĩvinda ĩasa mũno. Kwa ngelekany’o, Mbivilia yĩ na mwĩao ũvatanĩte ũlũsani ĩla mũndũ ũkũsila makoani. Kĩu kĩonany’a kana ũlũsani wĩthĩĩtwe ũendeee kwa ĩvinda ya myaka mbee wa 3,500. (Kuma 23:8) Vate nzika, ũlũsani wĩthĩawa ũkonetye maũndũ maingĩ, ti kũongwa kwĩ kw’oka. Mavinda amwe athũkũmi ma silikalĩ nĩmoyaa syĩndũ na mbesa sya silikalĩ, na makatũmĩa syĩndũ mataĩlĩte kũtũmĩa nĩ kana meyĩune ene. O na no matũmĩe ũkũmũ woo silikalĩnĩ kũtetheesya anyanyae moo na andũ ma mũsyĩ kwa nzĩa ĩla ĩtaĩle.

O na kau andũ ala mathũkũmaa mawĩa mate ma silikalĩ no methĩwe me alũsani, veonekana silikalĩ nĩyo yĩthĩawa na ũlũsani ũla mwingĩ mũno. Ĩvuku yĩtawa Global Corruption Barometer yumĩthĩtw’e nĩ Transparency International ya mwaka wa 2013, yoonanisye kana andũ ĩũlũ wa nthĩ yonthe masũanĩaa kana ve mĩvĩa ĩtano ĩla yĩthĩĩtwe na ũlũsani ũla mwingĩ vyũ. Mĩvĩa ĩsu nĩ mũvĩa wa siasa, wa volisi, athũkũmi ma silikalĩ, mũvĩa wa kũseũvya mĩao, na mũvĩa wa koti. Eka twone maũvoo amwe mekwonany’a kwa ũkuvĩ ũndũ ũlũsani ũendeee.

• Ũmwe wa ala meethĩiwe na makosa asu nĩ ũla kwa ĩvinda ĩvĩtu waĩ mũnene ovisinĩ wa mũsumbĩ wa nthĩ ya Brazil.

• Ala meekie ũkunĩkĩli meethĩie kana athũkũmi ma silikalĩ ma taoni ĩsu nĩmaongiwe nĩ ala maakaa nyũmba nĩ kana matũmĩe syĩndũ sya kwaka ite nzeo na kũtũla mĩao ya myako.

Ti ũndũ wĩ laisi andũ kũvetanga ũlũsani silikalĩnĩ. Mũsomi ũmwe wĩtawa Susan Rose-Ackerman ũla wĩthĩĩtwe na ũmanyi mwingĩ ĩũlũ wa nzĩa sya kũmina ũlũsani, easya kana nĩ kenda vethĩwe moalyũku ũndũ ũla wa vata mũno nĩ “kũvĩndũa ũndũ silikalĩ yĩkaa maũndũ mayo.” O na kau andũ nĩmatonya kwona ta vate wĩkwatyo, Mbivilia yonanasya kana kũkeethĩwa moalyũku manene na maseo.