Kĩlungu kya 8
Sũvĩa Syana Syaku Kumana na Maũndũ Ala Matonya Kũsyananga
1-3. (a) Maũndũ ala matonya kwananga syana syaku maumanaa na kyaũ? (b) Asyai maĩle kwĩka ata nĩ kana masũvĩe syana syoo?
KWASŨANĨA ũyũmbanyʼa kana kaku kwakya tene nĩ kana kathi sukulu. We nũeka kathi kate na kĩndũ kaya mũthenya? Kana nũeka kakakua lĩu mwingĩ vyũ ũkethĩa kaya kaitonya kũkwatya kĩndũ kĩlasinĩ? Aiee, ĩndĩ wĩ mũsyai ndwenda kana kaku kekale na nzaa, o na ndwenda kaye lĩu mwingĩ kũthonoka.
2 O ta ũu asyai nĩmaĩle kũmantha nzĩa nzeo ya kũsũvĩa syana syoo kumana na maũndũ ala matonya kũsyananga. Maũndũ asu nĩmatonya kumana na syĩndũ sya kwĩtanĩthya na syĩndũ sya kũnyaĩĩkya maũvoo. O na no maumane na anyanya ma syana isu, kana mavinda angĩ i syana ikemanyĩĩsya maũndũ asu kũla isomeaa. Asyai amwe mayĩkĩaa kĩthito kũsũvĩa syana syoo kumana na maũndũ asu, namo angĩ mayĩisũvĩaa o na vanini. Navo ve angĩ monaa kana maũndũ asu vakuvĩ onthe no manange syana syoo, na ũu ũituma masyumĩsya mĩao mingĩ mũno ũkethĩa iiũmanya ũndũ syaĩle kwĩka. Ĩkũlyo nĩ, asyai no masũvĩe syana syoo mate kũilekeleelya na mate kũsyĩkĩĩa mĩao mingĩ mũno?
3 Ĩĩ, nĩvatonyeka. Kwĩkĩĩa syana mĩao mingĩ kũyĩitethasya, o na no kũete mũisyo. (Mũtavanʼya 7:16, 17) Mo asyai Aklĩsto matonya kũmanya ata nzĩa ĩla nzeo ya kũsũvĩa syana? Kwasũanĩa maũndũ aa atatũ: kĩsomo, anyanya ma syana syaku, na maũndũ ma kwĩtanĩthya.
NŨŨ WAĨLE KŨMANYĨSYA SYANA SYAKU?
4. Asyai Aklĩsto maĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa kĩsomo?
4 Asyai Aklĩsto nĩmesĩ kĩsomo nĩ kya vata. Nĩmesĩ sukulu nĩtetheeasya syana imanye kũsoma, kũandĩka, kwĩyĩelesya, kana ũndũ itonya kwĩka mathĩna maumĩla. O na ĩngĩ sukulu nĩtonya kũtetheesya syana imanye ũndũ itonya kwĩmanyĩsya. Ũmanyi ũla ikwataa sukulu no ũitetheesye ikaendeea nesa o na syakwatwa nĩ mathĩna. Ũndũ wa kelĩ, kĩsomo kĩseo no kĩitetheesye kwĩka maũndũ nesa.—Nthimo 22:29.
5, 6. Naaũ matonya kũmanyĩsya syana maũndũ mataĩlĩte ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ĩla syĩ sukulu?
5 O na vailyĩ ũu, ĩla syana syĩ sukulu nikomanaa na syana ingĩ, na mbingĩ syasyo syĩthĩawa na mawoni mataĩlĩte. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa woni wa syana imwe ĩũlũ wa maũndũ makonetye mwĩkalĩle na kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Nthĩnĩ wa sukulu ĩmwe ya sekondalĩ kũya nthĩ ya Nigeria, mwĩĩtu ũmwe kĩlaalai nĩwanengae eĩtu ala angĩ ũtao ĩũlũ wa maũndũ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Eĩtu asu nĩmamwĩthukĩĩasya me na mea maingĩ, o na kau amatavasya maũndũ matamatethya ala waumasya mavukunĩ maeleetye maũndũ ma ũlaalai. Eĩtu amwe nĩmeekie ũndũ mwĩĩtu ũsu wamatavisye. Ĩndĩ ĩtina ũmwe woo nĩwakuie ĩvu na akwʼa aiyumya.
6 Ũndũ wa kũmakya nĩ kana, mavinda angĩ mawoni asu mataĩle ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ maumanaa na alimũ. Asyai aingĩ mayĩwʼaa mũyo ĩla alimũ meeka ũu nũndũ, ĩla mekũmanyĩsya syana isu maisyonasya myolooto ĩla yaĩle ĩũlũ wa ũndũ ũsu, o na maisyonasya kana nĩsyaĩle kwĩthĩwa syĩyũmbanĩtye kũketha kĩla syavanda. Kĩveti kĩmwe kĩ na kelĩtu ka myaka 12 kyaisye atĩĩ: “Vala twĩkalaa andũ nĩ etĩkĩli na mendaa kũatĩĩa syĩthĩo syoo, ĩndĩ nthĩnĩ wa sukulu witũ wa sekondalĩ, syana ninengawe kondomu!” Kĩveti kĩu na mũũme wakyo nĩmeewie maithĩnĩka yĩla mamanyie kana tũmwana twaĩ twa yĩika yĩmwe na kelĩtu koo twaĩ tũnambĩĩa kũkakũlya tũkome nako. Asyai matonya kũsũvĩa syana syoo ata kumana na maũndũ ta asu mathũku?
7. Syana itonya kũsũvĩanwa ata na mawoni mataĩlĩte ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ?
7 Yo nũseo asyai kũema kũmanyĩsya syana syoo ĩũlũ wa maũndũ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ? Aiee, nũndũ ve kavaa asyai ne mo makaimanyĩsya. (Nthimo 5:1) Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ, asyai aingĩ mayendaa kũneenea ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Mũndũũme ũmwe kuma Africa aisye: “Ti ũndũ ũkwosana na kĩthĩo kitũ kũneenea maũndũ ta asu.” Asyai amwe monaa kũmanyĩsya syana syoo maũndũ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ no ũndũ ũmwe na kũsyũĩvya syĩke ũlaalai! We Ngai onaa ata ũndũ ũsu?
WONI WA NGAI ĨŨLŨ WA KŨMANYANA KĨ-MWĨĨ
8, 9. Nĩ ũvoo wĩva ũkonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũkwatĩkanaa Mbivilianĩ?
8 Mbivilia nĩyonanĩtye nesa kana ti ũndũ wa nthoni kũneenea maũndũ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ ethĩwa meneenewa kwa nzĩa ĩla yaĩle. Ĩvinda ya Aisilaeli, andũ ma Ngai vamwe na ‘syana syoo nini’ meeĩtwe mombane nĩ kana methukĩĩsye maisomewa Mĩao ya Mose. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 31:10-12; Yosua 8:35) Mĩao ĩsu nĩyawetete ũtheinĩ maũndũ ta mũndũ mũka kwĩthĩwa e na mwei, mũndũũme kumwa nĩ mbeũ sya ũsyai, ũlaalai, aume kũkoma na aũme kana aka kũkoma na aka, kũmanyana kĩ-mwĩĩ na andũ ma mũsyĩ, kana nyamũ. (Alivai 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:22) Mamina kũsomewa maũndũ asu, no nginya syana syĩthĩwe syakũlasya makũlyo maingĩ na asyai mayĩisũngĩa.
9 Ĩngĩ, nthĩnĩ wa ĩvuku ya Nthimo kĩlungu kya 5-7 ve mĩsoa yonanĩtye ũndũ mũsyai ũtonya kũtaa mwana wake ĩũlũ wa mĩisyo ĩla yumanaa na ũlaalai. Mĩsoa ĩsu yĩonanyʼa kana mavinda angĩ wendi wa kwĩka ũlaalai nũtonya kũkusya mũndũ eke kĩla kĩtaĩle. (Nthimo 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) O na ĩngĩ mĩsoa ĩsu nĩyonanĩtye kana kwĩka ũlaalai nĩ naĩ na nĩkũetae maũndũ mathũku, na ĩkasyoka ĩkanengane myolooto ĩtonya kũtethya andũ ma mũika mevathane na mwĩkalĩle mũvuku. (Nthimo 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Kwa kwongeleela, mĩsoa ĩsu nĩwetete kĩvathũkanyʼo katĩ wa kwĩka ũlaalai, na ũtanu ũla umanaa na kũmanyana kĩ-mwĩĩ kwa andũ ala matwaanĩte. (Nthimo 5:15-20) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo asyai matonya kũatĩĩa ĩla mekũmanyĩsya syana syoo.
10. Nĩkĩ kũmanyĩsya syana ũndũ Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ kũituma syĩka ũlaalai?
10 Yo kũmanyĩsya syana maũndũ asu no kũtume syĩka ũlaalai? Aiee, nũndũ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kwondũ wa ũmanyi ũla mũlũngalu akavonokwʼa.” (Nthimo 11:9) We nũkwenda kũvonokya syana syaku kumana na maũndũ mavuku ma nthĩ ĩno? Mũndũũme ũmwe aisye: “Kuma syana sitũ syĩ nini, nĩtwĩthĩĩtwe tũineena nasyo tũte kũivitha kĩndũ ĩũlũ wa maũndũ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Kwondũ wa ũu, syana sitũ nĩsyĩthĩawa syĩ na ũmanyi, na iyĩthĩawa syĩ na mea ma kwenda kũmanya ũndũ ila ingĩ syĩkwasya ĩũlũ wa maũndũ asu.”
11. O ũndũ syana iendeee na kwĩana, nowʼo syaĩle kũendeea kũmanyĩwʼa maũndũ ala makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Asyai matonya kwĩka ũu ata?
11 O tondũ tũnoonie ilungunĩ mbĩtu, syana syaĩle kũmanyĩwʼa ĩũlũ wa maũndũ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ kuma syĩ nini. Ĩla ũkũmanyĩsya syana syaku ĩũlũ wa masyĩtwa ma mamutha masyo ma mwĩĩ, ndũkewʼe nthoni kũitavya ũndũ mamutha ma ũsyai metawa. Ndũkeke o kwĩa syana syaku iikathaũke na tũmwana kana twĩlĩtu, nũndũ weeka ũu nitonya kũlea kũelewa. Vatonyeka asyai nĩmaĩle kũmanyĩsya syana syoo kana mamutha masyo ma ũsyai nĩ ma mwanya, na mayaĩle kũkwatangwa kana kwoneka nĩ mũndũ ũngĩ, o na mayaĩle kũneenewa kwa nzĩa ĩtaĩle. O ũndũ syana iendeee kwĩana, nowʼo syaĩle kũendeea kũelewʼa ũndũ vethĩawa nĩ kana mũndũ mũka akue ĩvu. Syana itanamba kũvikya myaka yasyo ya ũika, nĩsyaĩle kwĩthĩwa syĩsĩ nesa moalyũku ma mwĩĩ ala ikethĩwa namo. O tondũ tũnoonie kĩlungunĩ kya 5, kũmanyĩsya syana maũndũ asu nĩkũisũvĩaa iikatũmĩwe nĩ andũ angĩ kwĩka maũndũ makonetye ũlaalai.—Nthimo 2:10-14.
WĨA ŨLA ASYAI ME NAWʼO
12. Syana imanyĩawʼa maũndũ meva mate ma wʼo ĩla syĩ sukulu?
12 Asyai nĩmaĩle kwĩthĩwa meyũmbanĩtye kũmanyĩsya syana syoo nĩ kana iikelelũkwʼe nĩ maũndũ ma ũvũngũ ala imanyĩawʼa sukulu. Kwa ngelekanyʼo, syana nimanyĩawʼa kana syĩndũ iyaaũmbwa ĩndĩ syeekie o kwĩyumĩlya, o na nĩsyĩkĩawa vinya syĩyumye kwondũ wa nthĩ yasyo, kana ikamanyĩwʼa maũndũ angĩ ma kĩ-ndĩni matosanĩte na Mbivilia. (1 Akolintho 3:19; sianĩsya na Mwambĩlĩlyo 1:27; Alivai 26:1; Yoana 4:24; 17:17.) Anene aingĩ ma kĩsomo monaa kĩsomo kya ĩũlũ kĩ kya vata mũno thayũnĩ. O na kau mũndũ nĩwe waĩle kũtwʼa kana nũkwongeleela kĩsomo, alimũ amwe meaa syana kana no nginya syĩke ũu nĩ kana syĩendeea nesa ĩvinda yũkĩte.a—Savuli 146:3-6.
13. Asyai matonya kũsũvĩa syana syoo ata iikelelũkwʼe nĩ momanyĩsyo mate ma wʼo ala imanyĩawʼa sukulu?
13 Nĩ kana asyai matetheesye syana syoo iikelelũkwʼe nĩ momanyĩsyo mate ma wʼo, no nginya mamanye kĩla imanyĩawʼa sukulu! Kwoou asyai, lilikanai kana ũsu nĩ wĩa ũngĩ wongeleka! Nĩmwaĩle kwendeewʼa mũno nĩ kũmanya ũndũ syana syenyu iendeee sukulu. Neenai nasyo syauma sukulu. Ikũlyei maũndũ ala iũsomethwʼa, ĩsomo yĩla syendete mũno, na yĩla syĩwʼaa yĩ vinya mũno. Sisyai wĩa ũla inengetwe syĩkĩe mũsyĩ, maũndũ ala iandĩkĩte mavukunĩ, na ũndũ syĩkĩte mĩtianinĩ yasyo. Tatai mũmanyane na alimũ masyo. Matavyei kana nĩmũtanĩthawʼa nĩ wĩa woo, na nĩmwĩyũmbanĩtye kũtetheanĩsya namo vala mũtonya.
ANYANYAE MA SYANA SYAKU
14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kwa syana ila imwendete Ngai inyuve anyanya aseo?
14 “Yu kĩĩ ũnamanyĩiwʼe nũũ?” Asyai nĩmatonya kũkũlya kana koo ĩkũlyo yĩu, masengʼete nũndũ wa kĩndũ keeka kana kaweta kĩla kĩkwoneka kĩ kya kũsengyʼa mũno. Mavinda maingĩ wĩthĩaa kemanyĩisye ũndũ ũsu kuma kwa kana kangĩ me ndũũ sukulu kana ũtũinĩ. Vate nzika mũtindanyʼa na mũkũndũ ndalea ũkũndũka, o na ethĩwa nĩ mũndũ mũima kana nĩ kana. Na nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo waumisye ũkanyʼo ũũ: “Mũikakengeke: Itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.” (1 Akolintho 15:33; Nthimo 13:20) Wĩthĩawa wĩ ũndũ laisi kwa andũ ma mũika kũthingʼĩĩwʼa meke maũndũ ala mataĩle. Mavinda maingĩ mayĩthĩawa meyĩĩkĩĩe, o na mavinda angĩ nĩmendaa mũno kwĩka maũndũ nĩ kana mendeesye anyanyae moo. Kwoou nĩ ũndũ wa vata kwa andũ ma mũika kũnyuva anyanya aseo.
15. Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ata inyuve anyanya nesa?
15 Asyai nĩmesĩ kana ti ĩvinda yonthe syana itonya kwĩnyuvĩa anyanya aseo, na kwoou nĩmaĩle kũitetheesya. Ũu ti kwasya kana nĩmo maĩle kũinyuvĩa anyanya. Vandũ va ũu, o ũndũ iendeee na kwĩana, nowʼo asyai maĩle kũendeea kũimanyĩsya, na mayĩitetheesya imanye nĩ maũndũ meva maseo syaĩle kũsisya kwa ala syĩkwenda matwʼĩke anyanyae. Ũndũ ũla wa vata nĩ inyuve anyanya mamwendete Yeova na mekaa kwenda kwake. (Maliko 12:28-30) Imanyĩsyei imende na iimanenga ndaĩa andũ ala aĩkĩĩku, me tei, alau, na me kĩthito. Ĩla mwĩ na ũthaithi wa mũsyĩ, tetheesyai syana syenyu imanye andũ amwe mawetetwe Mbivilianĩ ala maĩ na ndaĩa ta isu, na iisisya kana kĩkundinĩ ve andũ mailyĩ ũu. Kwoou, inywʼĩ asyai nĩmwaĩle kwiĩa syana syenyu ngelekanyʼo kwa kũnyuva anyanya me na ndaĩa ta isu.
16. Asyai matonya ata kũĩkĩĩthya kana syana syoo ninyuvĩte anyanya aseo?
16 Nĩwĩsĩ anyanyae ma syana syaku? No ũikũlye imathokye mũsyĩ nĩ kana ũmamanye? O na no ũikũlye ũndũ syana ila ingĩ syonaa anyanyae asu masyo. Imonaa ta andũ aĩkĩĩku, kana ta andũ mevithaa ũndũ mailyĩ? Ethĩwa nĩmevithaa ũndũ mailyĩ, itetheesye ielewe kana kũtindanyʼa na andũ ta asu no kũilikye mũisyonĩ. (Savuli 26:4, 5, 9-12) Woona kana kambĩĩa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũte mũseo, kwĩkĩa ngũa naĩ, kwĩthĩwa na mawoni mate maseo, kana kũneena naĩ, nĩwaĩle kwenda kũmanya anyanyae mako naaũ. Kana kaku nĩkatonya kwĩthĩwa katindanasya na kangĩ keũkananga.—Sianĩsya na Mwambĩlĩlyo 34:1, 2.
17, 18. O vamwe na kũkanyʼa syana syoo iikethĩwe na anyanya mate aseo, nĩ ũndũ ũngĩ wĩva asyai maĩle kwĩka?
17 Ĩndĩ, ve ũndũ ũngĩ waĩle kwĩka eka o kũmanyĩsya kana ũndũ kaĩle kwĩvathana na anyanya mate aseo. Katetheesye kanyuve anyanya aseo. Mũndũũme ũmwe aisye: “Ĩla twatavya kana ũndũ mũna ti mũseo, nĩtwasyokaa tũkakonyʼa ũndũ ũngĩ ũla katonya kwĩka. Kwoou, ĩla sukulu yendie kana kaitũ kalike timũnĩ ya mũvĩla, nyie na inyia wako nĩtwakonisye kana ũndũ ũsu ndwaĩ mũseo nũndũ waĩ ũtonya kũkalikya kĩtindonĩ kĩthũku. Ĩtina wa vau nĩtwakaeleisye ĩũlũ wa mũvango wa kũthaũka mũvĩla na syana imwe kĩkundinĩ. Twavangie kũmatwaa onthe vandũ makathaũke mũvĩla, na ũu nĩwakatetheeisye.”
18 Asyai oĩ nĩmatetheeasya syana syoo kũkwata anyanya aseo ala itonya kwĩtanĩthya namo kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. O na ũu wĩ o vo, ti ũndũ wĩ laisi kwa asyai aingĩ kũnyuva maũndũ ala matonya kwĩtanĩthya namo vamwe na syana syoo.
KŨNYUVA MAŨNDŨ MA KWĨTANĨTHYA
19. Nĩ ngelekanyʼo syĩva syĩ Mbivilianĩ syĩkwonanyʼa kana ti ũthũku kwa andũ ma mũsyĩ kwĩtanĩthya?
19 Yo Mbivilia nĩleanĩte na kwĩtanĩthya? Aiee! Mbivilia yaĩtye kana ve “ĩvinda ya kũtheka . . . na ĩvinda ya kũsũnga.”b (Mũtavanʼya 3:4) Aisilaeli, ala maĩ andũ ma Ngai, nĩmatanĩaa kwina na kũsũnga, kũthaũka mathaũ, na kũkwatanyʼa ndaĩ. Ve ĩvinda Yesũ Klĩsto wathokiwʼe mbokanĩ nene ya mũtwaano. O na ĩngĩ, nĩwathokiwʼe ‘mbokanĩ nene’ nĩ Mathayo, ũla weetawa Livai. (Luka 5:29; Yoana 2:1, 2) Vate nzika, Yesũ ndaĩ mũndũ ũtendaa andũ maitana. Kwoou, kũtheka na kwĩtanĩthya ti maũndũ maĩle kwoswa ta naĩ mũsyĩ kwaku!
Ĩla asyai na syana manyuva nesa maũndũ ma kwĩtanĩthya, o tondũ tũkwona visanĩ ũũ, ũu nũtonya kũtetheesya syana syĩthĩwe na ũmanyi na iyĩka maendeeo ma kĩ-veva
20. Asyai maĩle kũlilikana kyaũ ĩla meũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya kwondũ wa mũsyĩ woo?
20 Yeova nĩ Ngai mũtanu. Kwoou, kũmũthaitha kwaĩle kwĩthĩwa ne ũndũ ũetae ũtanu, ĩndĩ kũyaĩle kũsiĩĩa andũ kũtana. (Sianĩsya na Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 16:15.) Syana syĩthĩawa syĩ nthangaau, na syĩ na vinya mwingĩ wa kũthaũka na kwĩtanĩthya. Kwĩtanĩthya kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte kũyĩetae o ũtanu wʼoka, ĩndĩ yĩthĩawa ne nzĩa ya kũtetheesya kana kemanyĩsye maũndũ na kayĩima. Mũndũũme nĩwe waĩle kwĩanĩsya mavata ma andũ ma mũsyĩ wake. Amwe ma mavata asu nĩ kwĩtanĩthya. Asyai maĩle kũlilikana kana kwĩtanĩthya tiwʼo waĩle kwĩthĩwa wĩ ũndũ wa vata vyũ thayũnĩ.
21. Nĩ mĩisyo yĩva ĩtonya kumana na maũndũ ma kwĩtanĩthya ũmũnthĩ?
21 Mbivilia nĩyathanie kana nthĩnĩ wa ‘mĩthenya ĩno ya mũminũkĩlyo’ yĩ na mathĩna, andũ aingĩ makeethĩwa mendete “motanu ma nthĩ mbee wa kũmwenda Ngai.” (2 Timotheo 3:1-5) Andũ aingĩ monaa kwĩtanĩthya newʼo ũndũ ũla wa vata vyũ. Nthĩ ĩno yĩ na maũndũ maingĩ mũno ma kwĩtanĩthya ũkethĩa mũndũ no olwe nĩ maũndũ ala ma vata thayũnĩ. Ũndũ ũngĩ nĩ kana ũmũnthĩ andũ aingĩ metanĩthasya na maũndũ makonanĩtye na ũlaalai, ũngʼendu, kũtũmĩa syĩndũ ta vangi, na maũndũ angĩ mavuku. (Nthimo 3:31) Andũ ma mũika matonya kũsũvĩanwa ata na maũndũ asu mavuku ma kwĩtanĩthya?
22. Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ata itũmĩe kĩlĩko ĩla iũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?
22 Asyai nĩmaĩle kwĩkĩĩa syana syoo mĩvaka ĩũlũ wa maũndũ ma kwĩtanĩthya. O na ĩngĩ, nĩmaĩle kũmanyĩsya syana syoo nĩ maũndũ meva ma kwĩtanĩthya ala mate maseo, na mayĩimanyĩsya ũndũ ĩtonya kũmanya ĩla kwĩtanĩthya kwavĩta mĩvaka. Kwĩka ũu nĩkũkuaa ĩvinda na nĩkwendaa kĩthito. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mũndũũme ũmwe waĩ na tũmwana twĩlĩ. Mũndũũme ũsu nĩwoonie kana kamwana kake kala kakũũ nĩkethukĩĩasya mũno kĩsese kĩna kya letiũ. Mũthenya ũmwe aendete wĩanĩ na ngalĩ nĩwavingũie kĩsese kĩu. Na o aendeee kwĩthukĩĩsya, nĩwaũngamasya ngalĩ nĩ kana aandĩke ndeto imwe sya mbathi ila weewʼaa kĩsesenĩ kĩu. Ĩtina nĩwekalile nthĩ na syana syake na maneenea ndeto ila weewie. Nĩ kana amanye mawoni masyo nĩwaikũlilye makũlyo ta, “Mwĩona ata?” na ĩndĩ eethukĩĩsya nesa mosũngĩo masyo. Ĩtina wa kũsyonyʼa woni wa Mbivilia ĩũlũ wa ũndũ ũsu, syana isu nĩsyeetĩkĩlile kũeka kwĩthukĩĩsya kĩsese kĩu.
23. Asyai matonya kũsũvĩa syana syoo ata kumana na maũndũ ma kwĩtanĩthya mataĩle?
23 Asyai Aklĩsto ala oĩ nĩmendaa kũmanya mbathi na ivĩndĩ sya letiũ ila syana syoo syĩthukĩĩasya, ivĩndĩ sya televiseni na sinema ila isyaasya, ũndũ itũmĩaa simũ syasyo, na mathaũ ma vitio ala ithaũkaa. Asyai no mamanye mbathi ila syana syoo syĩthukĩĩasya na maũndũ ala me nthĩnĩ wa vitio ila syĩloelaa. Matonya kwĩka ũu kwa kũsisya mavisa, na maũndũ ala maeleetwʼe kavanĩ vala mbathi na vitio isu syĩkĩĩtwe, o vamwe na ndeto ila itũmĩĩtwe mbathinĩ isu. O na ĩngĩ, no masisye maũndũ ala maeleetwʼe kwa ũkuvĩ makasetinĩ, kana makasoma ilungu ila syĩthĩawa na ũvoo ĩũlũ wa ivĩndĩ sya televiseni na sya letiũ. Aingĩ nĩmasengʼaa mũno moona maũndũ amwe ma kwĩtanĩthya ala maseũvĩwʼe syana. Asyai ala mendaa kũsũvĩa syana syoo iikanangwe nĩ maũndũ mathũku nĩmaneenaa nasyo ĩũlũ wa mĩisyo ĩla ĩtonya kwĩthĩwa. Mekaa ũu maitũmĩa Mbivilia na mavuku ala maumĩthĩtwʼe nĩ ngombo mbũĩ ta Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi, Ĩvuku ya 1 na Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi, Ĩvuku ya 2, na ilungu ila syĩthĩawa ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya na Amkeni!c Ĩla asyai meekĩĩa syana syoo mĩvaka kwa nzĩa ĩla yaĩle na mayĩthĩwa mate kũalyũkanga, ũu nũitetheeasya mũno.—Mathayo 5:37; Avilivi 4:5.
24, 25. Nĩ maũndũ meva maĩle ma kwĩtanĩthya ala syana na asyai matonya kũtanĩa vamwe?
24 Kũsũvĩa syana iiketanĩthye na maũndũ mataĩle kũitoetye. Mwaimanyĩsya kwĩvathana na maũndũ ala mataĩle nĩmwaĩle kũsyonyʼa kĩla kĩseo syaĩle kwĩka, nũndũ mwaema kwĩka ũu nĩ laisi ikelelũka. Asyai aingĩ Aklĩsto nĩmatanaa malilikana ũndũ methĩĩtwe mayĩtanĩthya vamwe na syana syoo maũndũnĩ ta: kũthi vandũ makatanĩe lĩu, kũthaũka mathaũ me kĩvathũkanyʼo, na kũthi kũkethya andũ ma mũsyĩ kana anyanya moo. Namo asyai angĩ nĩmamanyĩte kana kũsoma me vamwe ĩla mathyũmũĩte nĩkũetae ũtanu mwingĩ. Namo angĩ nĩmatanĩaa kũeanĩa ngewa sya kũthekanyʼa. Navo ve angĩ matanĩaa kwĩka maũndũ mana mendete. Maũndũ asu nĩ ta: kwina matũmĩĩte mĩio ya mbathi, kũsola, kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wũmbi, kwasa mavisa, kana kũseũvya syĩndũ ingĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Syana ila syĩthĩawa itonya kũtanĩa maũndũ asu nisũvĩanawa na maũndũ ma kwĩtanĩthya ala mataĩle. O na ĩngĩ, nimanyaa kana kwĩthĩwa na ũndũ wa kwĩka nĩkũtanĩthasya mũno kwĩ mũndũ o kwĩkala nthĩ atanĩthwʼe.
25 Nzĩa ĩngĩ nzeo asyai matonya kũtũmĩa nĩ kũvanga andũ methĩwe vamwe nĩ kana matanĩe ũndũ mũna. Syana nitonya kũtanĩa mũvango ũsu ethĩwa andũ asu nĩmaũngamĩwe nesa, maiũtũmĩa ĩvinda yingĩ mũno, na ti aingĩ kũthonoka. Kwĩka ũu o na no kũtume wendo wongeleka kĩkundinĩ.—Sianĩsya na Luka 14:13, 14; Yuta 12.
MŨSYĨ WAKU NO ŨSINDE NTHĨ
26. Nĩ ũndũ wĩva wa vata vyũ ũtonya kũsũvĩa andũ ma mũsyĩ kumana na maũndũ mathũku?
26 Vate nzika, kũsũvĩa mũsyĩ waku ũikanangwe nĩ maũndũ mathũku ma nthĩ ĩno nĩkwendaa kĩthito kingĩ. Ĩndĩ ve ũndũ mũnene ũtonya ũkũtetheesya ũsũvĩe mũsyĩ waku. Ũndũ ũsu nĩ wendo. Ĩla andũ ma mũsyĩ meethĩwa mendanĩte, mũsyĩ wĩthĩawa ne vandũ vaseo va kwĩkala na vandũ andũ matonya kũea ngewa nesa. Ũu nũmasiĩanĩaa na maũndũ mathũku. Ĩngĩ, kĩvathũkanyʼo na wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa andũ ma mũsyĩ, ve wendo ũngĩ ũla mũnene vyũ, nawʼo nĩ kũmwenda Yeova. Wendo ũsu weethĩwa nthĩnĩ wa mũsyĩ, syana nitonya kwĩana itendete kũmũvĩtĩsya Ngai, na nũndũ wa ũu iilea vyũ kwĩlikya maũndũnĩ ma nthĩ ĩno. Namo asyai ala mamwendete Yeova kuma ngoonĩ makatata kwĩthĩwa mailyĩ take kwa kũsyenda syana syoo na kwĩka maũndũ kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. (Aeveso 5:1; Yakovo 3:17) Meeka ũu syana syoo iikethĩwa iyona kũmũthaitha Yeova ta o kũatĩĩa mĩao, kana ta ũndũ wa kũinosya na ũkũisiĩĩa kwĩtanĩthya, ũla itaĩle kwĩkwatanyʼa nawʼo. Vandũ va ũu, ikoonaa kũmũthaitha Ngai newʼo ũndũ ũla ũtonya kũietee ũtanu mwingĩ vyũ.
27. Mũsyĩ waku ũtonya ata kũsinda nthĩ?
27 Andũ ma mũsyĩ nĩmamũtanĩthasya Ngai meethĩwa na ngwatanĩo na ũtanu ĩla meũmũthũkũma, na meethĩwa matwʼĩte kuma ngoonĩ kwĩkala ‘mate na ĩlanga na matailĩĩlĩka’ ũndũ o na wĩva kumana na nthĩ ĩno nthũku. (2 Vetelo 3:14; Nthimo 27:11) Andũ asu maatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ Klĩsto, ũla waleile kũvukwʼa nĩ ũndũ o na wĩva wa nthĩ ĩno ya Satani. Ĩla Yesũ waĩ vakuvĩ kũkwʼa aĩ atonya kwasya ũũ: “Nyie, nĩngĩlĩtye nthĩ vinya.” (Yoana 16:33) Tetheesya mũsyĩ waku o na wʼo ũkĩlye nthĩ ĩno vinya na ũitanĩa thayũ tene na tene!
a Nĩ kana ũkwate ũvoo ĩũlũ wa kwongeleela kĩsomo, sisya ĩthangũ ya 4-7, nthĩnĩ wa kavuku Mashahidi wa Yehova na Elimu, kala kaumĩthĩtwʼe nĩ Ngũsĩ sya Yeova.
b Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “kũtheka” mavinda angĩ no ĩalyũlwe “kũthaũka,” “kũthekya ala angĩ,” kana “kwĩtanĩthya.”
c Maumĩthĩtwʼe nĩ Ngũsĩ sya Yeova.