WE ŨTONYA KWĨKA ATA?

Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno: Mwĩĩtu wĩtawa Karen nĩwavika vandũ ve andũ ma mũika mekwĩtanĩthya, na ataminĩte ndatĩka ĩkũmi, ayĩwʼa eetwa nĩ mũndũ mesene na aimũkũlya atĩĩ:

Karen aivĩndũka na ayĩthĩa nĩ mũnyanyae Jessica akwete sũva ilĩ ngunũe. Asisya sũva isu iilyĩ ta sya ũkĩ. Jessica atekwananga saa aimũnenga Karen sũva ũmwe wa ũkĩ na aimwĩa, “Naku nĩweanie, kwata kasũva kamwe wĩtanĩthye, kana kookĩa?”

Karen eenda kũlea, ĩndĩ thĩna nĩ kana Jessica nĩ mũnyanyae na Karen ndekwenda Jessica aisũanĩa ta mũsuvau. O na ĩngĩ, Karen nĩwĩsĩ kana Jessica nĩ ũmwe katĩ wa eĩtu ala aseo. Kwoou aisũanĩa kana ti ũthũku kũnywʼa ethĩwa Jessica nũtonya kwĩka ũu. Ũu ũituma Karen asũanĩa, ‘Ũũ no ũkĩ, ti ũndũ ũmwe na kũtũmĩa ndawa sya kũmila.’

We wĩka ata keka nue Karen?

AMBA KŨSŨANĨA!

Nĩ kana wĩke ũtwi waĩle wakwatwa nĩ ũndũ ta ũsu, no nginya wĩthĩwe wĩsĩ nesa wĩ mũndũ ũilyĩ ata. Ũu nĩ kwasya kana ve kĩndũ kĩ nthĩnĩ waku kĩla kĩũtetheeasya kũmanya we nue ũũ. Weethĩwa na ũmanyi ũsu, ũkeethĩawa na vinya wa kwĩyĩkĩa motwi, vandũ va kwĩtĩkĩla andũ angĩ makwĩkĩe.—1 Akolintho 9:26, 27.

Ũtonya ata kũkwata vinya ũsu? Kũkwata ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩla yĩatĩĩe nĩyo ĩtambya ya mbee.

1 NĨ MAŨNDŨ MEVA ALA NĨ NA ŨTONYI WA KWĨANĨSYA?

Kwĩthĩwa wĩsĩ maũndũ ala ũtonya kwĩanĩsya kũkaũtetheeasya wĩthĩwe ũte na nzika na maũndũ ala ũkwĩka.

NGELEKANYʼO YĨ MBIVILIANĨ: Mũtũmwa Vaulo aandĩkie atĩĩ: ‘O na ngethĩwa nĩ mũndũ ũtesĩ ũneena, ũmanyinĩ ti wʼo nĩilyĩ.’ (2 Akolintho 11:6) Nũndũ Vaulo nĩweesĩ Maandĩko nesa, nĩweethĩawa e mũlũmu o na ĩla andũ ala angĩ mamũneenea naĩ. Ndaĩ esa kwĩtĩkĩlya mawoni mataĩle ma andũ asu matume mũĩkĩĩo wake wonza.—2 Akolintho 10:10; 11:5.

ĨYĨOSYE MWENE: Andĩka vaa ĩtheo kĩnengo wĩ nakyo kana ũndũ mũna mũseo ũtonya kwĩanĩsya.

Elesya ndaĩa ĩmwe nzeo wĩsĩ wĩ nayo. (Kwa ngelekanyʼo, nũthĩnĩkĩaa andũ? wĩ mũlau? wĩ wa kwĩkwatwʼa? nũatĩĩaa saa nesa?)

2 NĨTHĨAWA NA MAWONZU MEVA?

O na kau no wĩthĩwe wĩ na ũtonyi wa kwĩanĩsya maũndũ maseo, kawonzu o kanini no katume ũvalũka.

NGELEKANYʼO YĨ MBIVILIANĨ: Vaulo nĩweesĩ mawonzu make. Aisye atĩĩ: “Nũndũ nĩtanĩaa ĩla mĩao ya Ngai mũndũnĩ wa nthĩnĩ: ĩndĩ nĩona mwĩao wa mũthemba ũngĩ mamuthanĩ makwa, ũla wũkitaa na ũla mwĩao wĩ kĩlilikanonĩ kyakwa, na nũndavĩte ũkambĩkĩa mwĩaonĩ wa naĩ.”—Alomi 7:22, 23.

ĨYĨOSYE MWENE: Nĩ mawonzu meva wĩ namo waĩle kwĩkĩa kĩthito ũmasinde?

3 NĨ NA MĨVANGO YĨVA?

We no ũlĩse ngalĩnĩ na ũyĩa ndeleva aũthiũũkasye o vandũ vamwe nginya ngalĩ ĩsu ĩkesa kũthela mauta? Ku ti kũtũmĩa kĩlĩko, o na ĩngĩ, kũu nĩkwananga mbesa!

Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Kwĩthĩwa na mũvango mũseo nĩkũũtetheeasya ũkeanĩsya maũndũ ala ũkwenda kwĩka. Ũu nĩ kwasya kana wĩthĩawa wĩsĩ kĩla ũkwenda kwĩanĩsya na ũndũ ũkwĩka nĩ kana ũkĩanĩsye.

NGELEKANYʼO YĨ MBIVILIANĨ: Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Nyie nĩsembaa, nde na nzika.” (1 Akolintho 9:26) Vandũ va kũkũna maũndũ oou kĩtumbo, Vaulo aĩ na mĩvango mĩseo na nĩwamĩanĩasya.—Avilivi 3:12-14.

ĨYĨOSYE MWENE. Andĩka vaa ĩtheo maũndũ atatũ ala ũkwenda kwĩanĩsya mwaka ũũ ũatĩĩe.

4 WĨ NA MŨĨKĨĨO MŨLŨMU VYŨ?

Weethĩwa ũte na mũĩkĩĩo, ũkeethĩawa na nzika ĩla ũkwĩka motwi. Ũkaalyũkaa ta kĩmbu nĩ kana wĩwʼane na andũ ma mũika waku, na ũu nĩkwonanyʼa kana ndwĩyĩsĩ nesa.

Kĩvathũkanyʼo na ũu, weethĩwa na mũĩkĩĩo na maũndũ ala ũkwĩka, ũkeethĩawa wĩyĩsĩ nesa na ũtekwelelũkwʼa, o na andũ ala angĩ meeka maũndũ mataĩle.

NGELEKANYʼO YĨ MBIVILIANĨ: O na kau nĩvatonyeka mwathani Ndanieli akethĩwa aĩ wa mũika, “nĩwetwʼĩĩe ngoonĩ yake” kana akakwataa mĩao ya Ngai, o na kau aĩ vaasa na andũ ma mũsyĩ. (Ndanieli 1:8) Kwa kwĩka ũu, Ndanieli ndaaelelũkwʼa nĩ kĩndũ o na kĩva. Ndanieli eekaa maũndũ kwosana na mũĩkĩĩo wake.

ĨYĨOSYE MWENE. Nĩ maũndũ meva ũĩkĩĩaa? Kwa ngelekanyʼo: Nũĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai? Ũĩkĩĩaa ũu nĩkĩ? Nĩ maũndũ meva makũĩkĩĩthasya kana kwĩ Ngai?

Nũĩkĩĩaa kana Ngai atũnengete myolooto yake nĩ kana ĩtũtethye? Ũĩkĩĩaa ũu nĩkĩ?

Katĩ wa syĩndũ ii ilĩ, wenda kwĩthĩwa ũilyĩ ta kyaũ? Ĩtũ yĩkũũlũkwʼa kũũ na kũũ nĩ kĩseve kana mũtĩ ũtesa kũvalũka o na wakimwa nĩ kĩuutani kĩnene? Ĩkĩa kĩthito wĩthĩwe wĩyĩsĩ nesa na ũkeethĩwa ũilyĩ ta mũtĩ ũsu. Na weeka ũu, ũkeethĩwa ũtonya kũsũngĩa ĩkũlyo yĩĩ, Nyie nĩ mũndũ ũilyĩ ata?

WE ŨTONYA KWĨKA ATA?

Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno: Ĩla Julia weesisya kĩoonĩ, onaa e mũnou mũno. Atindĩaa kwasya kana eenda kũola kĩlo, o na kau asyai make na anyanyae mamwĩaa nĩ mũtheke mũno.

O mĩtũkĩ, Julia anasũanĩie ũndũ ũtonya kwĩka nĩ kana aole o kĩlo itatũ. Avangĩte kũeka kũya vandũ va mĩthenya yĩana ũna . . .

We keka nue Julia wĩka ata?

AMBA KŨSŨANĨA!

Ti ũthũku kũthĩnĩka ĩũlũ wa wũmbo waku. O na Mbivilia nĩwetete ĩũlũ wa aũme na aka maĩ anake ta Sala, Lakeli, Avikaili, Yosevu, na Ndaviti. O na ĩngĩ, Mbivilia yaĩtye kana mwĩĩtu weetawa Avisaki aĩ “mwanake mũno.”—1 Asumbĩ 1:4.

Ĩndĩ andũ aingĩ ma mũika nĩmathĩnĩkĩaa mũno vyũ wũmbo woo. Ũndũ ũsu nũtonya kũmaetee mathĩna maingĩ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii:

• Ũkunĩkĩli ũmwe woonanisye kana eĩtu 58 ĩũlũ wa 100 maasya kana me na kĩlo mbingĩ ithonokete, ĩndĩ ũndũ wa kũsengyʼa nĩ kana no 17 katĩ wa asu maĩ na kĩlo ithonokete.

• Nawʼo ũkunĩkĩli ũngĩ woonanisye kana aka 45 ĩũlũ wa 100 ala maĩ na kĩlo nini mũno maasya kana maĩ na kĩlo mbingĩ ithonokete!

• Andũ amwe ma mũika nĩmawaĩte ũwau wĩtawa anorexia nũndũ wa kwĩvata lĩu kwa ĩvinda ĩasa mayenda kũola kĩlo.

Ethĩwa wĩ na thĩna ũsu wa kwĩvata lĩu nĩ kana ũole kĩlo mantha ũtethyo. No ũtavye mũsyai kana mũndũ mũima ũĩkĩĩe. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe; Na mwana-a-ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.”—Nthimo 17:17.

KĨLA WAĨLE KŨTHĨNĨKĨA MŨNO!

Ũwʼo nĩ kana, ũndũ ũla ũtumaa mũndũ ethĩwa e mwanake kana ate mwanake nĩ ũndũ ũilyĩ ngoonĩ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Avisalomu ũla waĩ mwana wa Mũsumbĩ Ndaviti. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wake:

‘Kũtyaĩ ũmwe wa kũtaĩwa mũno ta Avisalomu nũndũ wa mũmbĩle wake. Vatyaĩ kĩema nthĩnĩ wake.’—2 Samueli 14:25.

Ĩndĩ o na anakavĩte ũu, Avisalomu aĩ mũndũ wĩ mĩtũlyo, wendete monene, na nzeleke! Kwoou wasoma Mbivilia ndũmwonaa Avisalomu ta mũndũ waĩ mwanake ĩndĩ ũkwataa visa wa mũndũ ũtaĩ mũĩkĩĩku, mũaani, na waĩ kĩmena kingĩ.

Na kĩu nĩkyo kĩtumi Mbivilia ĩtũnengete ũtao ũũ mũseo:

‘Ĩvwʼĩkei mũndũ mweũ.’—Akolosai 3:10.

“Kwĩseũvya kwenyu kũikethĩwe kwĩseũvya kwa ũtheinĩ . . . ; ĩndĩ nĩkwĩthĩwe mũndũ ũla ũtonekaa wa ngoo.”—1 Vetelo 3:3, 4.

O na kau ti ũthũku kwenda wĩthĩwe wĩ mwanake, ũndũ ũla wa vata mũno vyũ nĩ ũndũ ũilyĩ ngoonĩ. Kwĩthĩwa na ndaĩa nzeo nĩkwʼo kũkatuma wĩthĩwa wĩ mũndũ wa kwendeesya, ĩndĩ ti kwĩthĩwa wĩ na vinya kana wĩ mwanake! Mwĩĩtu wĩtawa Phylicia aĩtye atĩĩ: “Kwĩthĩwa wĩ mwanake no kwendeesye andũ na mĩtũkĩ, ĩndĩ kĩla makalilikanaa mũno nĩ ũndũ ũilyĩ ngoonĩ na ndaĩa nzeo ila moonie wĩ nasyo.”

KWASŨANĨA ŨNDŨ ŨILYĨ

Mavinda maingĩ nĩwĩwʼaa ũtekwendeewʼa nĩ wũmbo waku?

We waaĩsa kũsũanĩa ĩũlũ wa kwĩvaka syĩndũ kana kũnywʼa ndawa nĩ kana wĩthĩwe wĩ mweũ?

Keka wĩ na ũtonyi, ũvĩndũa kyaũ mwĩĩnĩ waku? (Kululĩĩla vala vaũkonetye.)

• ŨASA

• KĨLO

• NZWʼĨĨ

• ŨNDŨ MWĨĨ WAKU ŨILYĨ

• ŨTHYŨ

• LANGI

Ethĩwa wasũngĩa ĩĩ makũlyonĩ elĩ ma mbee na wakululĩĩla maũndũ mbee wa atatũ ũndũnĩ wa katatũ, manya ũndũ ũũ: Nĩvatonyeka ũkethĩa ũu wonaa ũilyĩ ti wʼo andũ ala angĩ monaa ũilyĩ. Nĩ laisi mũno kwĩka maũndũ ũte na kĩasi nĩ kana wanakave, kana ũkambĩĩa kũthĩnĩkĩa mũno wũmbo waku.—1 Samueli 16:7.