Maelesyo ma Mũthya
1. Mbaviloni Ĩla Nene
Twĩsĩ ata kana “Mbaviloni Ĩla Nene” yonanasya ndĩni syonthe sya ũvũngũ? (Ũvuanyʼo 17:5) Kwasũanĩa maũndũ aa:
Nũsumbĩkĩte ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Mbivilia yaĩtye kana Mbaviloni Ĩla Nene, ekalĩte ĩũlũ wa “nguthu sya andũ na mbaĩ.” O na ĩngĩ ‘nũsumbĩkĩte asumbĩ ma nthĩ.’—Ũvuanyʼo 17:15, 18.
Ndesa kwĩthĩwa e ũsumbĩ wa siasa kana wa viasala. “Asumbĩ ma nthĩ” na “akũni ma viasala” mayanangawa vamwe nake.—Ũvuanyʼo 18:9, 15.
Nĩwanangĩĩte Ngai ĩsyĩtwa. Etĩtwe ĩlwaya nũndũ nĩwĩthĩawa na ngwatanĩo ya vakuvĩ mũno na anene ma silikalĩ nĩ kana akwate mbesa na ayĩkwa maũndũ angĩ ala ũkwenda. (Ũvuanyʼo 17:1, 2) Nĩwaĩtye andũ ma mbaĩ syonthe. Na nũtumĩte andũ aingĩ makwʼa.—Ũvuanyʼo 18:23, 24.
2. Masia Aĩ Aumĩle Ĩndĩĩ?
Mbivilia nĩyathanĩte kana vaĩ vavĩte syumwa 69 na Masia ayumĩla.—Soma Ndanieli 9:25.
Syumwa isu 69 syesaa kwambĩĩa ĩndĩĩ? Mwaka wa 455 mbee wa Klĩsto. Ĩvindanĩ yĩu nĩwʼo Ngavana Neemia wavikie Yelusaleme nĩ kana ‘atũngĩĩe na ayaka’ ndũa ĩsu.—Ndanieli 9:25; Neemia 2:1, 5-8.
Syumwa isu 69 syesaa kwĩthĩwa na ũasa wĩana ata? Nthĩnĩ wa mawathani amwe me Mbivilianĩ, mũthenya ũmwe wonanasya mwaka ũmwe. (Motalo 14:34; Esekieli 4:6) Kwoou kĩla kyumwa kyonanasya myaka mũonza. Wathaninĩ ũũ, syumwa 69 nĩ ũndũ ũmwe na myaka 483 (syumwa 69 x mĩthenya 7).
Syumwa isu 69 syathelile ĩndĩĩ? Twatala myaka 483 kuma mwaka wa 455 mbee wa Klĩsto, twĩvika mwaka wa 29 ĩtina wa Klĩsto.a Ũsu nĩwʼo mwaka ũla Yesũ wavatisiwe na atwʼĩka Masia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
3. Nzĩa sya Ũiiti Ikonetye Nthakame
Ve nzĩa sya ũiiti syĩthĩawa ikonetye kũtũmĩa nthakame ya mũndũ mwene. Twĩ Aklĩsto tũyĩtĩkĩlaa nzĩa imwe ta, kũnengane nthakame yaku yongelwe mũndũ ũngĩ, kana kumya nthakame nĩ kana ĩiwe kwa ĩvinda yĩana ũna, ũtanamba kũthĩnzwa.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 15:23.
Ĩndĩ tũileanaa na nzĩa syonthe sya ũiiti. Imwe nĩ ta, kũthimwa nthakame, hemodialysis, hemodilution, cell-salvage, kana kũtũmĩa heart-lung bypass machine.b Kĩla Mũklĩsto no nginya etwʼĩĩe ũndũ ũkwenda nthakame yake ĩtũmĩwe yĩla ũendeee kũthĩnzwa, ũkũthimwa ũwau mũna, kana ũkũiitwa. Ndakĩtalĩ ũmwe nũtonya kũtwaĩĩsya nzĩa isu sya ũiiti kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo na ndakĩtalĩ ũngĩ. Kwoou, Mũklĩsto atanamba kwĩtĩkĩla kũthĩnzwa, kũthimwa ũwau mũna, kana ũiiti mũna, nĩwaĩlĩte kũmanya ũndũ nthakame yake ĩkũtũmĩwa. Kwasũanĩa makũlyo aa maatĩĩe:
Nata ethĩwa ve nthakame yakwa ĩkwathũkwʼa mwĩĩnĩ, yĩsĩlwʼe vandũ vangĩ, na ũyĩthĩa mũthyũlũlũko wayo nũtonya kũũngamwʼa kwa kavinda? Wasya wakwa wa ngoo nũũmbĩtĩkĩlya kũendeea kwona nthakame ĩsu ta yĩ o mwĩĩ kwakwa, na ũyĩthĩa ti lasima ‘yĩtwe nthĩ’?—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 12:23, 24.
Nao nata nthakame ĩmwe yakwa ĩkamba kumwʼa mwĩĩnĩ ĩthambwʼe kana yĩkwe ũndũ ũngĩ, na ĩtina ĩitũngĩwa? Wasya wakwa wa ngoo ũla ũmanyĩĩtwʼe nĩ Mbivilia nũũnthĩnyʼa neetĩkĩla nzĩa ta ĩsu?
4. Kũtaanĩsya Nthĩnĩ wa Mũtwaano
Ndeto ya Ngai ndĩkĩĩte vinya ala matwaanĩte mataanĩsye, na nĩyonanĩtye ũtheinĩ kana yĩla mataanĩsya mayaĩle kũtwawa ĩngĩ kana kũtwaana. (1 Akolintho 7:10, 11) Ĩndĩ ve maũndũ amwe matumĩte Aklĩsto amwe matwʼa kũtaanĩsya.
Kũlea na ngenda kwĩanĩsya mavata ma andũ make: Mũndũũme nũtonya kũlea kũtetheesya andũ make kĩ-mwĩĩ, na ũu ũituma matethĩwa na syĩndũ ila sya vata thayũnĩ ta lĩu.—1 Timotheo 5:8.
Kwĩka ũndũ mũthũku ũkũũmĩsya ũla ũngĩ mũno: Mũndũ nũtonya kwĩka ũla matwaanĩte nake ũndũ ũkethĩa thayũ wake wĩ mũisyonĩ.—Akalatia 5:19-21.
Kũsiĩĩa mũndũ ũla ũngĩ vyũ aimũthaitha Yeova: Mũndũ nũtonya kũsiĩĩa ũla ũngĩ vyũ kũmũthaitha Yeova.—Meko ma Atũmwa 5:29.
5. Sikũkũ
Aklĩsto maitanĩaa sikũkũ ila itamwendeeasya Yeova. Ĩndĩ kĩla Mũklĩsto nĩwaĩlĩte kũtũmĩa wasya wake wa ngoo ũla ũmanyĩĩtwʼe nĩ Mbivilia kũtwʼa kĩla waĩlĩte kwĩka yĩla maũndũ amwe maumĩla andũ angĩ maitanĩa sikũkũ isu. Kwasũanĩa ngelekanyʼo imwe.
Yĩla mũndũ waũkethya ngethi ĩkonanĩtye na sikũkũ. Nũtonya kwasya, “Nĩ mũvea.” Ethĩwa mũndũ ũsu nũkwenda kũmanya maũndũ maingangĩ, no ũmũelesye nĩkĩ ũtatanĩaa sikũkũ ĩsu.
Yĩla ũla ũtwaanĩte nake, na ti Ngũsĩ ya Yeova, waũthokya mũkaĩsanĩe na andũ ma mũsyĩ ĩvindanĩ ya sikũkũ. Wasya waku wa ngoo wakwĩtĩkĩlya kũthi, no ũmũtavye kwĩ tene, kana ethĩwa syĩthĩo itosanĩte na Maandĩko nĩsyĩkwĩthĩwa vo, we ndwĩikwata mbau.
Yĩla ũla ũkũandĩkĩte waũnenga mbesa ĩvindanĩ ya sikũkũ. No nginya ũlee mbesa isu? Ti lasima. Nĩwaĩle kũsũanĩa aũnenga e na kĩeleelo kĩva. Nĩvatonyeka akethĩwa aũnenga ta mũthĩnzĩo wa sikũkũ, kana aũnenga ta nzĩa ya kũũtũngĩa mũvea nũndũ wa wĩa waku mũseo?
Yĩla mũndũ waũnenga mũthĩnzĩo ĩvindanĩ ya sikũkũ. Ũla ũkũũnenga mũthĩnzĩo ũsu no asye: “Nĩnĩsĩ ndũtanĩaa sikũkũ ĩno, ĩndĩ nĩenda kũũnenga mũthĩnzĩo ũũ.” Noĩthwa aũnenga mũthĩnzĩo nĩ kana akwonyʼe ũlau. O na vailye ũu, no vethĩwe ve na kĩtumi kĩkwonanyʼa nĩ ta ũkũtata mũĩkĩĩo waku, kana eenda ũtanĩe sikũkũ ĩsu? Ĩtina wa kũsũanĩa maũndũ asu onthe, nĩ ĩũlũ waku kũtwʼa ethĩwa nũkwĩtĩkĩla mũthĩnzĩo ũsu. Mavinda onthe yĩla tũkwĩka motwi, twĩenda tũtiawe na wasya mũtheu wa ngoo na tũilũmanyʼa na Yeova.—Meko ma Atũmwa 23:1.
6. Mowau ma Kũkwatanwʼa
Nũndũ nĩtwendete andũ ala angĩ, nĩtũtataa ũndũ tũtonya tũikamakwatye mowau. Twĩkaa ũu yĩla tũwaĩte ũwau wa kũkwatanwʼa kana o na yĩla tũkwona nĩtũtonya kwĩthĩwa tũkwatĩtwʼe ũwau ta ũsu, na nĩvatonyeka tũkakwatya angĩ. Twĩkaa ũu nũndũ Mbivilia ĩtwĩaĩe atĩĩ: “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.”—Alomi 13:8-10.
Mũndũ ũla wĩ na ũwau wa kũkwatanwʼa atonya kũatĩĩa mwĩao ũsu ata? Ndaĩlĩte kũkumbatĩa andũ ala angĩ kana kũmamumunya. O na ndaĩlĩte kũũmĩa ngoonĩ yĩla andũ amwe ma mũsyĩ malea kũmũthokya mĩsyĩ kwoo nĩkwĩthĩwa meenda kwĩsũvĩa. O na ĩngĩ, atanamba kũvatiswa, nĩwaĩlĩte kũtavya mũvangĩthya wa nzama ya atumĩa ĩũlũ wa ũwau wake nĩ kana mĩvango yĩkwe ya kũsũvĩa ala angĩ ũkavatiswa namo. Kwongela kĩu, ethĩwa mũndũ eona ta ũtonya kwĩthĩwa akwatĩtwʼe ũwau ta ũsu, na eenda kwambĩĩa kwĩvaanyʼa, nĩwaĩlĩte kwĩyumya na ngenda akathimwe. Eeka ũu ethĩawa ayonanyʼa nũkũthĩnĩkĩa ala angĩ, na ‘ndeũmantha kwĩyĩuna o we mwene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.’—Avilivi 2:4.
7. Viasala na Maũndũ ma Mĩao
Nĩtũtonya kwĩvathana na mathĩna manene twaandĩka maũndũ onthe ala tweetĩkĩlana makonetye mbesa na viasala, o na ethĩwa tweetĩkĩlana na Mũklĩsto ũngĩ. (Yelemia 32:9-12) Ĩndĩ o na vailye ũu, mavinda amwe nĩvatonya kumĩla o tũmathĩna tũnini katĩ wa Aklĩsto, tũkonetye mbesa kana o maũndũ angĩ. Yĩla vekala ũu, nĩmaĩlĩte kũmina mathĩna asu na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka, kwa nzĩa ya mũuo na mate kũlikya andũ angĩ.
Ĩndĩ twaĩlĩte kwĩka ata yĩla vaumĩla mathĩna maito ta, kũvenwa kwa nzĩa ya ũkengani kana vaumĩla nzukũ? (Soma Mathayo 18:15-17.) Yesũ nĩwawetie matambya atatũ ala twaĩlĩte kwosa:
Ambai kũtata kũmina thĩna ũla wĩ vo mwĩ oka. —Sisya mũsoa wa 15.
Ethĩwa kwĩka ũu kũinatethya, no mũkũlye Mũklĩsto ũmwe kana elĩ aimu kĩ-veva mamũtetheesye. —Sisya mũsoa wa 16.
Ethĩwa thĩna ũsu wĩ o vo ĩtina wa kwĩka ũu, no mũneene na atumĩa ma kĩkundi.—Sisya mũsoa wa 17.
Mavinda maingĩ, ndwĩthĩawa wĩ ũndũ mũseo kũtwaa ana-a-asa maitũ kotinĩ, nũndũ kwĩka ũu nĩkũtonya kũmwanangĩa Yeova ĩsyĩtwa o na kĩkundi. (1 Akolintho 6:1-8) Ĩndĩ ve mathĩna amwe Mũklĩsto ũtonya kwenda kũthi kotinĩ nĩ kana amamine. Ta kwa ngelekanyʼo, kũthasya mũtwaano, kũsũvĩa syana ĩtina wa kũthasya mũtwaano, kũaana malĩ ĩtina wa kũthasya mũtwaano, mathĩna ma inisualenzi, mathĩna ma wĩlũ, kana kũthelelwa vyũ (bankruptcy cases). Mũklĩsto ũla wathi kotinĩ na atata ũndũ ũtonya amine mathĩna asu o kwa nzĩa nzeo, ndethĩawa aitũla mwĩao wa Mbivilia.
O na ĩngĩ, Mũklĩsto ndethĩwa aitũla mwĩao wa Mbivilia akalivoti silikalĩnĩ yĩla veethĩwa na ũtũli mũnene wa mĩao ũkonetye maũndũ ta, kũtũmĩa syana naĩ maũndũnĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ, kũvũwa mũno nginya mũndũ akaũmĩwʼa, kũkwatwa kya vinya, ũngʼei mũnene, kana ũaani.
a Kuma mwaka wa 455 M.K nginya mwaka wa 1 M.K, ĩsu nĩ myaka 454. Na kuma mwaka wa 1 M.K nginya mwaka wa 1 I.K, nĩ mwaka ũmwe (vai mwaka wa 0). O na ĩngĩ, kuma mwaka wa 1 I.K nginya mwaka wa 29 I.K, nĩ myaka 28. Twongelanyʼa, twĩkwata myaka 483.
b Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ ĩũlũ wa nzĩa isu, sisya “Maswali Kutoka kwa Wasomaji” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 15/10/2000.