Ũndũ Tũtonya Kũkĩlya Vinya Mawendi Mathũku

1. Nĩ ũndũ wĩva andũ onthe mangʼangʼanaa nawʼo?

WE WAAĨTHĨWA na wendi mwingĩ wa kwĩka ũndũ Yeova ũvatanĩte? Ethĩwa ũu nĩ wʼo, ndũkone ta uwe wĩ weka ũkwatĩtwe nĩ ũndũ ũsu. Twĩasya ũu nũndũ Mbivilia yaĩtye: “Vaiĩ ĩtatwa yaamũkwata eka ala makwataa andũ.” (1 Ako. 10:13) Kĩu kĩonanyʼa kana ve andũ angĩ maendeee kũngʼangʼana na wendi mũthũku, o taku. Ĩndĩ manya kana ndwĩ weka; Yeova no aũtetheesye ũkakĩlya vinya mawendi mathũku.

2. Nĩ matatwa meva Aklĩsto amwe na amanyĩwʼa ma Mbivilia matonya kũngʼangʼana namo? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

² O na ĩngĩ, Mbivilia yaĩtye: “Kĩla mũndũ atatawa kwa kũkuswʼa na kũkengwa nĩ ĩtomo yake mwene.” (Yak. 1:14) Kĩla kĩtonya kũtata mũndũ ũmwe no kĩthĩwe kĩ kĩvathũkanyʼo na kĩla kĩtonya kũtata mũndũ ũngĩ. Kwa ngelekanyʼo, Aklĩsto amwe no matatĩke kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ mũvuku wa ũlaalai, namo angĩ no matatĩke kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ mũvuku wa aũme kũkoma na aũme na aka kũkoma na aka. Namo ala meeloelaa mavisa ma ũlaalai no methĩwe na wendi mwingĩ wa kũsyokea mũtuo ũsu. Eka ũu, o namo ala maekete kũnywʼa ndawa sya kũmila kana ũkĩ mwingĩ no matatĩke kũsyokea mũtuo ũsu. Asu nĩ mawendi mavũthũ Aklĩsto amwe na amanyĩwʼa ma Mbivilia mangʼangʼanaa namo. Nĩvatonyeka mavinda amwe ithyonthe tũkethĩwa twĩwʼaa o ta mũtũmwa Vaũlo, ũla waisye: “Yĩla ngwenda kwĩka ũla ũseo, ũla ũthũku wĩthĩawa vamwe nakwa.”—Alo. 7:21.

3. Ethĩwa mũndũ atindĩaa kũngʼangʼana na wendi mũna mũthũku, ũu ũtonya kũtuma ewʼa ata?

³ Ethĩwa ũtindĩaa kũngʼangʼana na wendi mũna mũthũku, no wĩwʼe ta ũte na vinya wa kũũsinda. O na no wĩwʼe ta ũte na wĩkwatyo na Yeova ta ũtatonya kũkwĩtĩkĩla aĩ no kwĩthĩwa wĩ na wendi mũna mũthũku. Ĩndĩ ĩthĩwa ũte na nzika kana mosũanĩo ta asu ti ma wʼo! Nĩ kana tũelewe ũndũ ũsu, ĩsomo yĩĩ nĩyĩũneenea makũlyo elĩ: (1) Nĩkĩ ũtonya kwĩwʼa ũte na vinya na wĩkwatyo yĩla ũendeee kũkitana na mawendi mathũku? (2) Ũtonya ata kũkĩlya vinya mawendi mathũku?

ŨNDŨ “ŨLA MŨTHŨKU” WENDAA TWĨWʼE

4. (a) Nĩkĩ Satani wendaa tũsũanĩe kana tũi na vinya wa kũkitana na mawendi mathũku? (b) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana twĩ na vinya wa kũkitana na mawendi mathũku?

⁴ Satani endaa tũsũanĩe kana tũi na vinya yĩla twatatwa. Yesũ nĩwoonanisye kĩu yĩla wamanyĩasya aatĩĩi make ũndũ maĩle kũvoya. Ameie mavoyae atĩĩ: “Ndũkatũeke tũlike matatwanĩ, ĩndĩ tũtangĩĩe kumana na ũla mũthũku.” (Mt. 6:13) Satani aasya kana andũ maitonya kũendeea kũmwĩwʼa Yeova yĩla matatwa. (Yovu 2:​4, 5) Nĩkĩ ũsũanĩaa ũu? Nũndũ nĩwe waĩ wa mbee vyũ kũtatĩka nĩ mawendi make na ndeeyũmbanĩtye kũendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Yeova. Vate nzika, aĩkĩĩaa kana tũilye o take na no tũeke na mĩtũkĩ kũmwĩwʼa Yeova yĩla twatatwa. O na eka ũu, asũanĩaa kana Mwana mũĩkĩĩku wa Ngai aĩ atonya kũlulutĩkwʼa nĩ matatwa. (Mt. 4:​8, 9) Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ ũũ: Kwa wʼo no twasye tũi na vinya wa kũkitana na mawendi mathũku? Ti wʼo o na vanini! Nĩtũkwĩtĩkĩlana na kĩĩ mũtũmwa Vaũlo waandĩkie: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.”—Avi. 4:13.

5. Twĩsĩ ata kana Yeova ndethĩawa na nzika kana no tũkĩlye vinya mawendi mathũku?

⁵ Kĩvathũkanyʼo na Satani, Yeova ndethĩawa na nzika kana no tũkĩlye vinya mawendi mathũku. Twĩsĩ ũu ata? Nũndũ athanie kana ĩkomano ĩnene ya andũ aĩkĩĩku yĩkavonoka ũla thĩna mũnene. Kwasũanĩa ũndũ kĩu kyonanasya. Yeova, ũla ũtatonya kũneena ũvũngũ, aĩtye kana ĩkomano ĩnene ya andũ, ĩndĩ ti o andũ avũthũ, makalika nthĩ nzaũ me na ngwatanĩo nzeo nake nũndũ makeethĩwa “mathambĩtye kanzũ syoo na makaitwʼĩkĩthya nzaũ na nthakame ya kala Kalondu.” (Ũvu. 7:​9, 13, 14) Kwa wʼo, Yeova ndatwonaa ta andũ mate na vinya wa kũkitana na mawendi mathũku.

6-7. Nĩkĩ Satani wendaa twĩwʼe ta tũte na wĩkwatyo yĩla tũkũkitana na mawendi mathũku?

⁶ Satani ndendaa twĩwʼe tũte na vinya tũ, ĩndĩ endaa twĩwʼe o na tũte na wĩkwatyo, tũyona kana Yeova no atũlee aĩ no ũndũ wa kwĩthĩwa na mawendi mathũku. Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ ũũ. Ũ Satani nĩwe ũte na wĩkwatyo nũndũ Yeova nũmũsilĩle kwanangwa vyũ. (Mwa. 3:15; Ũvu. 20:10) Vai nzika kana Satani endaa twĩthĩwe tũte na wĩkwatyo o take, na kĩtumi nũndũ ithyĩ twĩ na wĩkwatyo wa kũkwata ũathimo wa kwĩkala thayũ tene na tene ũla we wavatiwe. Kwoou ti aĩ tũi na wĩkwatyo. Ũwʼo nĩ kana Mbivilia nĩtũĩkĩĩthĩtye kana Yeova endaa kũtũtetheesya twĩkwata thayũ wa tene na tene. Na twĩasya ũu nũndũ we “ndendaa o na ũmwe [witũ] anangwe, ĩndĩ endaa [ithyonthe tũvikĩe] kwĩlila.”—2 Vet. 3:9.

⁷ Kwoou twaĩkĩĩa kana tũi na vinya wa kũsinda mawendi mathũku na tũi na wĩkwatyo, twĩĩthĩwa tũisũanĩa o ũndũ Satani wendaa tũsũanĩe. Kũmanya ũu no kũtwĩkĩe vinya tũmũsiĩĩe twĩ alũmu.—1 Vet. 5:​8, 9.

ŨNDŨ KWĨTHĨWA TWĨ NA NAĨ KŨTONYA KŨTUMA TWĨWʼA

8. O vamwe na kwĩka maũndũ mathũku, yĩla Mbivilia yatũmĩa ndeto “naĩ” yĩthĩawa ĩyonanyʼa ata? (Savuli 51:5) (O na ĩngĩ sisya “Maelesyo ma Ndeto Imwe.”)

⁸ Eka Satani, ve ũndũ ũngĩ ũtonya kũtuma twĩwʼa tũte na vinya na tũte na wĩkwatyo yĩla tũendeee kũkitana na mawendi mathũku. Ũndũ ũsu nĩ wĩva? Nĩ kwĩthĩwa twĩ na naĩ ĩla twatiĩwe nĩ asyai maitũ ma mbee.a—Yovu 14:4; soma Savuli 51:5.

9-10. (a) Kwĩthĩwa na naĩ kwatumie Atamu na Awa mewʼa ta? (O na ĩngĩ, sisya visa.) (b) Kwĩthĩwa twatiĩwe naĩ kũtumaa twĩwʼa ata?

⁹ Kwasũanĩa ũndũ kwĩthĩwa na naĩ kwatumie Atamu na Awa mewʼa. Ĩtina wa kũlea kũmwĩwʼa Yeova, nĩmeevithie, na matata kũvwʼĩka mĩĩ yoo. Ĩvuku ya Insight on the Scriptures yĩwetete ũũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu: “Naĩ yatumie mambĩĩa kwĩwʼa maiandũĩka, me na kĩũũyũ, wia, na nthoni.” Maũndũ asu ana matumie Atamu na Awa mewʼa ta mavingĩwe nyũmbanĩ ya ngelekanyʼo yĩ na lumu inya. Me nyũmbanĩ ĩsu, maĩ matonya kuma lumunĩ ĩmwe kũthi ĩla ĩngĩ, ĩndĩ mayaĩ matonya kumaala nza. Nũndũ yu maĩ na naĩ, mayaĩ malea kwĩwʼa nthoni, maiandũĩka, me na kĩũũyũ, na wia.

¹⁰ Nĩwʼo kana maũndũ maitũ maitutenyʼe na ma Atamu na Awa. Twĩasya ũu nũndũ nthembo ya wovosyo, ĩla ĩtaaumwa kwondũ wa asyai asu maitũ ma mbee, nĩtũtheasya naĩ na ĩkatuma twĩthĩwa na wasya mũtheu wa ngoo. (1 Ako. 6:11) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩmatũtiĩe naĩ. Kwoou ti ũsengyʼo kwona o naitũ tũiandũĩka, tũkakwatwa nĩ kĩũũyũ, wia, na nthoni. Eka ũu, Mbivilia nĩwetete kana naĩ nĩendeee kũsumbĩka andũ. Na yĩkaa ũu o na kwa “ala mataaĩka naĩ ĩvwʼanene na ĩvĩtyo ya Atamu.” (Alo. 5:14) O na kũtwʼĩka ũndũ ũsu no woneke wĩ wa kũtũla ngoo, ndwaĩle kũtuma twĩwʼa ta tũte na vinya na wĩkwatyo wa kũsinda mawendi mathũku. Kwa wʼo, no tũkĩlye vinya maũndũ asu. Tũtonya kwĩka ũu ata?

11. Twaĩle kwĩka ata yĩla tweewʼa tũte na vinya wa kũsinda mawendi mathũku, na nĩkĩ? (Alomi 6:12)

¹¹ Nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ ene naĩ, mavinda amwe nĩtwĩwʼaa ta tũtatonya kũkĩlya vinya mawendi mathũku. Nĩ ta vethĩawa wasya mĩtwenĩ yitũ ũũtũtavya kana tũyĩsa kũkĩlya vinya mawendi asu, ĩndĩ tũyaĩle o na vanini kũwĩthukĩĩsya. Nĩkĩ? Nũndũ Mbivilia ĩtũmanyĩasya kana tũyaĩle o na vanini kwĩtĩkĩlya naĩ ĩendeee “kũsumbĩka ta mũsumbĩ” ĩũlũ witũ. (Soma Alomi 6:12.) Kĩu kĩonanyʼa kana no tũtwʼe kũlea kwĩka kwosana na mawendi mathũku. (Kal. 5:16) Yeova nde na nzika kana no tũleane na mawendi mathũku, na ta keka ti ũu, ndethĩwa atũkũlĩtye twĩke ũu. (Kũt. 30:​11-14; Alo. 6:6; 1 Ath. 4:3) Kwa wʼo, twĩ na vinya wa kũsinda mawendi mathũku.

12. Tũtonya kwĩka ata yĩla tweewʼa tũte na wĩkwatyo wa kũkĩlya vinya mawendi mathũku, na nĩkĩ?

¹² O ta ũu, nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ ene naĩ, no twĩwʼe ta tũte na wĩkwatyo wa kũkĩlya vinya mawendi mathũku na tũyona Yeova ta ũtesa kũtwĩtĩkĩla aĩ no ũndũ wa kwĩthĩwa twĩ namo. Nĩ ta vethĩawa wasya mĩtwenĩ yitũ ũũtũtavya kana tũyĩsa kwĩthĩwa na wĩkwatyo wa kũkĩlya vinya mawendi mathũku, ĩndĩ tũyaĩle kũwĩthukĩĩsya. Nĩkĩ? Nũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya kana Yeova nĩwĩsĩ twĩ ene naĩ. (Sav. 103:​13, 14) We “nĩwĩsĩ maũndũ onthe” ĩũlũ witũ, na ũndũ ũmwe wĩsĩ nĩ ũndũ naĩ ĩla twatiĩwe ĩtumaa twĩthĩwa na mawendi mathũku. (1 Yoa. 3:​19, 20) Kwoou tweekĩa kĩthito maikatũkĩlye vinya, no twĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Nĩkĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na nzika na ũndũ ũsu?

13-14. Yo kwĩthĩwa na mawendi mathũku nĩ kwonanyʼa kana ndwĩsa kũmwendeesya Yeova? Elesya.

¹³ Mbivilia nĩwetete kĩvathũkanyʼo kĩla kĩthĩawa vo katĩ wa kwĩka ũndũ mũthũku, ũla nĩ ũndũ tũtonya kũũsiĩĩa, na wendi wa kwĩka ũndũ mũthũku, ũla nĩ ũndũ ũtonya kũtũkwata tũtataĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, mbeenĩ Aklĩsto amwe maĩ kĩkundinĩ kya Kolintho ĩvindanĩ ya atũmwa maĩ na mũtuo wa aũme kũkoma na aũme na aka kũkoma na aka. Vaũlo aisye: “Amwe menyu tene mailye ũu.” Ĩndĩ yo ũu nĩ kwasya kana mayaaĩsa kwĩthĩwa na wendi wa kũsyokea mũtuo ũsu ĩngĩ? Ti ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kũsuanĩa ũu nũndũ mavinda maingĩ mĩtuo ta ĩsu yĩthĩawa yĩkinyĩĩte mũno vyũ. Ĩndĩ Aklĩsto ala moonanisye nguma ya kwĩsiĩĩa na meesũvĩa maikeke kwosana na mawendi moo nĩmamwendeeisye Yeova. We amonaa ta ‘mathambĩtwʼe’ makathea. (1 Ako. 6:​9-11) Na ũu nowʼo vatonya kwĩthĩwa kwaku.

¹⁴ O na ethĩwa ũendeee kũngʼangʼana na mawendi meva mathũku, no ũmakĩlye vinya. Na ethĩwa ndũtonya kũmavetanga vyũ, no wĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa na ũyĩsũvĩa ndũkeke “maũndũ kwosana na kwenda kwa mwĩĩ na kwosana na mosũanĩo [maku].” (Avs. 2:3) Ũtonya kwĩka ũu ata?

ŨNDŨ ŨTONYA KŨKĨLYA VINYA MAWENDI MATHŨKU

15. Ethĩwa nĩtũkwenda kũkĩlya vinya mawendi mathũku, nĩkĩ tũtaĩle kwĩkenga?

¹⁵ Nĩ kana ũkĩlye vinya mawendi mathũku, no nginya wĩtĩkĩle mawonzu maku ũte kwĩkenga. Ĩthĩwa wĩ metho ndũkekenge mwene na “mosũanĩo ma ũvũngũ.” (Yak. 1:22) Yĩla twaolanga ũito wa wonzu ũla twĩ nawʼo kwa kũsũanĩa, ‘Ala angĩ manyusaa mũno kũmbĩtũka,’ kana yĩla twambĩĩa kũtũla ala angĩ mũtĩ kwa kwasya, ‘Ta kethĩwa kĩveti kyakwa nĩkyonanasya kana nĩkĩmbendete mũnango, nditatĩka kwĩloela mavisa ma ũlaalai,’ kĩu kĩtumaa tũtatĩka ĩ-ya mũno. Kwoou ndũkatate kwĩtetea nũndũ wa kwĩka ũndũ mũna mũthũku, o na ethĩwa wĩĩka ũu kĩlĩkonĩ. Vandũ va ũu, ĩtĩkĩla kana nũvĩtĩtye.—Kal. 6:7.

16. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũtwʼe vyũ kwĩka kĩla kyaĩle?

¹⁶ O vamwe na kwĩtĩkĩla mawonzu maku ũte kwĩkenga, no nginya ũtwʼe vyũ kũlea kũmetĩkĩlya maũkĩlye vinya. (1 Ako. 9:​26, 27; 1 Ath. 4:4; 1 Vet. 1:​15, 16) Manya kĩla kĩtumaa mũno mũno ũlika ĩtatwanĩ na ĩvinda yĩla kĩu kĩkĩkaa. Nĩvatonyeka ũkethĩa ne ĩtatwa ya mũthemba mũna kana wĩthĩaa nĩ laisi kũtatĩka ĩvinda ĩna. Kwa ngelekanyʼo, nĩwĩthĩawa ũtonya kũtatĩka mĩtũkangĩ ũtukũ mũno kana yĩla ũnoete? Ĩthĩwa wĩsĩ no ũtatĩke na ũyĩthĩwa ũtwʼĩte kĩla ũkwĩka watatwa. Na ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kwĩka ũu nĩ ũtanamba kũtatwa.—Nth. 22:3.

17. Ngelekanyʼo ya Yosevu ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ? (Mwambĩlĩĩlyo 39:​7-9) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁷ Kwasũanĩa kĩla Yosevu weekie yĩla mũka wa Votivali watatie kũmũsesenga akome nake. Nĩwaleile na mĩtũkĩ o na ate kwananga saa. (Soma Mwambĩlĩĩlyo 39:​7-9.) Ĩndĩ yo kĩu kĩonanyʼa kyaũ? Yosevu nĩwatwʼĩte vyũ kwĩka kĩla kyaĩle o na mũka wa Votivali atambĩte kũmũsesenga akome nake. O take, no ũtwʼe kwĩ tene kwĩka kĩla kyaĩle o na ũtambĩte kũtatĩka. Weeka ũu, ũkeethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũlũmanyʼa na ũtwi waku wa kwĩka kĩla kyaĩle o na wakwatwa nĩ ĩtatwa.

“ENDEEAI KWĨYĨOSYA”

18. Ũtonya ata kũkĩlya vinya mawendi mathũku? (2 Akolintho 13:5)

¹⁸ Nĩ kana ũkĩlye vinya mawendi mathũku, no nginya ‘ũendeee kwĩyĩosyaʼ na ũu nĩ kwasya kana waĩle kwĩthiana ĩvinda kwa ĩvinda nĩ kana ũmanye ũndũ ũendeee. (Soma 2 Akolintho 13:5.) Mavinda kwa mavinda ĩkalaa ũithiana meko maku na mesilya maku na ũyĩka moalyũku ala maĩle. Kwa ngelekanyʼo, o na wavota kũkĩlya vinya ĩtatwa ĩna, ĩkũlasye-ĩ: ‘Nguie ĩvinda yĩana ata ndileana na ũndũ ũsu?ʼ Ethĩwa nĩwamanya kana ndũnaleana na ĩtatwa yĩu na mĩtũkĩ, ndũkakwʼe ngoo. Vandũ va ũu, osa matambya ala maĩle nĩ kana wĩthĩwe wĩ mũlũmu mũnango. No wĩkũlye makũlyo ta aa: ‘No nĩolange ĩvinda yĩla ndũmĩaa ndivetanga mesilya mathũku kĩlĩkonĩ kyakwa? Maũndũ ala nĩtanĩthasya namo nĩmatumaa vethĩwa ve vinya kũleana na ĩtatwa? Nĩnĩthyũũaa metho makwa na mĩtũkĩ ndikasisye maũndũ mavuku? Nĩnĩeleawa nĩkĩ myolooto ya Yeova nĩyo mĩseo vyũ mavinda onthe, o na ethĩwa no nginya nĩthĩwe na nguma ya kwĩsiĩa nĩ kana nĩmĩatĩĩe?ʼ—Sav. 101:3.

19. Motwi monekaa me manini ĩndĩ mathũku matonya ata kũtuma wona ve vinya mũnango kũkitana na mawendi mathũku?

¹⁹ O na ĩngĩ, ndũketetee nũndũ wa mwĩkalĩle waku mũthũku. Mbivilia yaĩtye: “Ngoo nĩ ngengani kũvĩtũka syĩndũ syonthe, na nĩ nthũku ki.” (Yel. 17:​9, BK) Nake Yesũ aisye kana ngoonĩ nĩ vo vaumaa “mosũanĩo mathũku.” (Mt. 15:19) Kwa ngelekanyʼo, nĩvatonyeka ĩtina wa ĩvinda mũndũ ũekete kwĩloela mavisa ma ũlaalai akasũanĩa kana ti ũthũku kũsisya mavisa meũmũamũkĩsya wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nũndũ maikwonanyʼa andũ me athei. O na no asũanĩe ũũ, ‘Ti ũthũku kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ mathũku ethĩwa ndiũmeka.’ Mũndũ ũkũsũanĩa kwa nzĩa ĩsu, ngoo yake ngengani yĩthĩawa ‘ĩivanga mbee kwondũ wa mawendi ma mwĩĩ.’ (Alo. 13:14) Tũtonya ata kwĩvathana na ũndũ ũsu? Ĩthĩwa wĩ metho na ũyĩsũvĩa ndũkeke motwi manini mate maseo, ala matonya kũtuma wĩka motwi manene mathũku ta kwĩka naĩ.b Leana na “mosũanĩo mathũku” o na meva ala matonya kũtuma wambĩĩa kwĩtetea nũndũ wa mwĩkalĩle mũthũku.

20. Twĩ na wĩkwatyo wĩva wa ĩvinda yũkĩte, na nĩ ũtethyo wĩva twĩ nawʼo?

²⁰ O tondũ tweemanyĩsya, Yeova nũtũnengae vinya wa kũleana na matatwa. Na nĩtũũmũtũngĩa mũvea nũndũ wa tei wake, ũla ũtumaa twĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwĩsa kwĩkala thayũ tene na tene nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ. Ũkeethĩwa wĩ ũndũ wa kũthangaasya ta kĩ kũmũthũkũma twĩ na kĩlĩko na ngoo ntheu! Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩikaavika, no twĩthĩwe tũte na nzika kana twĩ na vinya na wĩkwatyo wa kũkitana na mawendi mathũku. Na nũndũ Yeova nũathimĩte kĩthito kitũ, no tũsinde!