Octobre

Yehowa kɛ Ɛsɔ weyi ɛhaɣ “abalɩtʋ [yaa tɩ ɖɔkʋʋ] nɛ laŋhɛzɩyɛ” yɔ. (Roma 15:5) E-ɖeke ɛpɩzɩɣna nɛ ɛtɩlɩ tɩlasɩ nzɩ ɖɩkatɩɣ yɔ camɩyɛ. Ɛnawa se mba pɛ-hɛkʋ taa ɖɩcaɣ nɛ ɖɩpaɣlɩ, ɖa-lɩmaɣza yaa wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ, pɩtɩŋa pɩwɛnɩ ɖoŋ ɖɔ-yɔɔ. Ye mbʋ, tɩ ɖɔkʋʋ nʋmɔʋ taa lɛ, ɛnʋ pɩzɩɣna ɛsɩnɩ-ɖʋ nɛ pɩkɩlɩ. Adɩma wena ɖɩlakɩ se Ɛsɔ ɛsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ tɩ ɖɔkʋʋ yɔ, ɛzɩma ecosuu a-yɔɔ? Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩtɩmɩɣnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ ɖa-kʋñɔmɩŋ yɔ, ɛhaɣ-ɖʋ “lɔŋ nɛ ɖoŋ.” (1 Kɔr. 10:13) Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛla maamaaci nakʋyʋ se ɛlɩzɩ-ɖʋ ɖa-kʋñɔŋ taa? Pɩtɩla ɛpɩzɩɣ ɛla mbʋ. Ɛlɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ɛhaɣ-ɖʋ lɔŋ nɛ ɖoŋ ‘se ɖɩwa kʋñɔŋ ŋgʋ.’ Toovenim taa lɛ, Yehowa haɣ-ɖʋ ɖoŋ se ɖɩpɩzɩ nɛ ‘ɖɩɖɔkɩ ɖa-laŋɩyɛ, nɛ ɖa-taa leleŋ.’ (Kol. 1:11) Nɛ Yehowa tɩlʋʋ se ɖɩwɛnɩ ɛjandʋ ɖo-tomnaɣ nɛ ɖa-maɣzɩm taa yɔ, ɛɛkaɣ yebu kpa se pɩtakɩ-ɖʋ nɛ pɩcɛzɩ ɖo-ɖoŋ. w16.04 2:5, 6

Bibl heyiɣ-ɖʋ se ɖɩña ɛjaɖɛ yɔɔ kominawaa, ɛlɛ kɩwɩlɩɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ se ɖɩña Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ ɛyaa. (Tʋma 5:29; Tiiti 3:1) Pɩwɩlɩɣ se tɔm ndʋ tɩkaɖɩɣnɩ ɖama? Aayɩ. Yesu lɩzɩ paɣtʋ kiɖe naɖɩyɛ taa, nɛ ɛwɩlɩ-ɖʋ weyi pɩwɛɛ se ɖɩña nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Ɛyɔɔdɩ tɔm ndʋ yɔ tɩwɛ sɔnɔ evemiye mayaɣ taa. Ðiluzuu ɖa-tɩ komina tɛɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩñaŋ kɩ-paɣtʋ, komina kaɖɩsɩ, nɛ ɖɩhɛyɩɣ lambuu yɔ. (Roma 13:7) Ɛlɛ, ye komina ñʋndɩnaa ɩpɔzɩ-ɖʋ se ɖɩmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ kɔyɔ, ɖiheyiɣ-wɛ nɛ ñamtʋ se ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla mbʋ. Ðɩɩɖʋʋ ɖɔ-nɔɔ politiki tɔm taa. (Izaayii 2:4) Ye mbʋ, ɖɩɩkaɖɩɣnɩ kominawaa mba Yehowa ha nʋmɔʋ se pɔtɔɔ kewiyitu yɔ, nɛ ɖiiseɣtiɣ ɛyaa se pɔsɔɔlɩ pɛ-ɛjaɖɛ nɛ pɩkɩlɩ. (Roma 13:1, 2) Ðɩɩtɩnɩɣ agbaa wena añɩnɩɣ se awɛɛnɩ ɖoŋ politiki laɖaa yɔɔ yɔ, a-yɔɔ. Ðɩɩtɔʋ caca se ɖɩlɩzɩ komina ñʋndɩnaa nɛ ɖɩɩñɩnɩɣ se palɩzɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkɛ komina ñʋndɩnaa ɖɔɖɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɖɩɩlʋkɩ se pɛlɛɣzɩ komina nakʋyʋ. w16.04 4:1, 2

Sakɩyɛ taa lɛ, ye tɔm ɛkɔm koobiya naalɛ hɛkʋ taa yɔ, pɩwɛɛ se pa-naalɛ pakatɩ nɛ pɔñɔɔzɩ-tʋ. Ɛlɛ Yesu yɔɔdaa se tɔm natʋyʋ wɛɛ lɛ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se ɛgbɛyɛ ɛɖʋ nɔɔ tɩ-taa. (Mat. 18:15-17) Ye pɩlaba se weyi ɛyʋsɩnɩ lɛlʋ yɔ, ekizaa se eewelisiɣni e-koobu, aseɣɖe tɩnaa nɛ ɛgbɛyɛ yɔ, ɛbɛ pɩkaɣ-ɩ tɛmnʋʋ? Pɩwɛɛ se pakpaɣ-ɩ ɛzɩ “sɩɩnaa layʋ yɔ, ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ.” Sɔnɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɔ se pɩwɛɛ se palɩzɩ-ɩ ɛgbɛyɛ taa. Ye pɔtɔm se palɩzɩ-ɩ ɛgbɛyɛ taa kɔyɔ, pɩwɩlɩɣ se “kɩwɛɛkɩm” mbʋ ɛlaba yɔ, pɩtɩkɛ ɖama kɩɩnɩnʋʋ yem na. Pɩkɛ (1) kɩwɛɛkɩm mbʋ mba piyozi-wɛ yɔ papɩzɩɣ nɛ pɔñɔɔzɩ pa-taa pe-ɖeke yɔ, ɛlɛ pɩkɛ ɖɔɖɔ (2) kɩwɛɛkɩm mbʋ ye patɩcɔnɩ pi-ɖeɖe yɔ piyeki se palɩzɩ ɛyʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ. Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɛ mulum lakasɩ yaa kɔlɔmɔtʋ lakasɩ. Nɩŋgbanzɩ naadozo nzɩ sɩ-tɔm Yesu yɔɔdɩ Maatiyee 18:15-17 taa yɔ, wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɖeke pɩwɛɛ se ɖɩkpɛzɩ-sɩ. w16.05 1:14

Hɔɔlɩŋ sakɩyɛ wɛɛ lɛ, Bibl tɩɖʋ paɣtʋ natʋyʋ kpayɩ se kɩwɩlɩ-ɖʋ mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩla yɔ. Paɣtʋ natʋyʋ fɛyɩ Bibl taa kpayɩ nɛ tɩwɩlɩɣ Krɩstʋ mba wondu ndʋ pɩwɛɛ se posuu yɔ. Ɛzɩma tɔm ndʋ tɩwɩlɩɣ se Yehowa wɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ? Ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa lɛ, ɛyaa wondu suu nɛ pɔ-sɔnzɩ pɩtɩta, nɛ alɩwaatʋ kaaɖɛɣ lɛ pɩlɛɣzɩɣ. Ye Bibl kaaɖʋ paɣtʋ nɛ kɩwɩlɩ wondu ndʋ ɖeyi ɖeyi pɩwɛɛ se Krɩstʋ mba isuu kɔyɔ, pʋtɔma sɔnɔ paɣtʋ ndʋ tɩtaatasɩ wɛnʋʋ wazaɣ. Pʋyɔɔ ɖɔɖɔ Bibl ɛɛɖʋʋ paɣtʋ natʋyʋ se kɩwɩlɩ Krɩstʋ tʋ tʋmɩyɛ nɖɩ pɩwɛɛ se ɛla, ɛzɩma ɛcɔnɩ e-tomnaɣ taa alaafɩya yɔɔ, nɛ aleɣya wena pɩwɛɛ se ɛlɩzɩ yɔ. Ye pɩpɔzʋʋ se ɖɩkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa Bibl tɩɖʋ paɣtʋ natʋyʋ kpayɩ yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se ɖɩla? Pɩwɛɛ se ɖa-maɣmaɣ ɖɩtazɩ tɔm taa camɩyɛ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaakpaɣ lɩmaɣza wena ɖɩmaɣzɩɣ se awɛ ɖeu ɖɛ-ɛsɩndaa yɔ, ɛlɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza wena akɛdɩɣnɩ Yehowa nɛ ayeki se ɛwazɩ-ɖʋ yɔ.​—Keɣa 36:5. w16.05 3:2, 6

Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖa-taa paa weyi lɛ, ɛsɔɔlɩ Bibl hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ nɛ pɩkɩlɩ lɛɛŋ. Nabɛyɛ sɔɔlɩ Evaŋgilimwaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɛkɛdɩɣ Yesu wezuu caɣʋ tɔm nɛ pɩsɩɣnɩ-wɛ se patɩlɩ Ɛsɔ wɛtʋ kɩbandʋ. (Yoh. 14:9) Lalaa ñɔsɔɔlɩ Bibl takayɩsɩ nzɩ sɩyɔɔdʋʋ natʋ tɔm yɔ ɛzɩ Natʋ takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ “mbʋ pɩkɔŋ labʋ alɩwaatʋ pazɩ taa yɔ.” (Natʋ 1:1, ABT) Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖa-tɩŋa ɖɩsɔɔlɩ Keɣsi takayaɣ mbʋ pʋyɔɔ yɔ kɛhɛzɩɣ ɖa-laŋa, nɛ Aduwa takayaɣ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, keyeki se ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ sakɩyɛ. Toovenim taa lɛ, Bibl wazɩɣ paa anɩ. Ðɩsɔɔlɩ Bibl, nɛ pʋyɔɔ lɛ ɖɩsɔɔlɩ ɖɔɖɔ ɛgbɛyɛ takayɩsɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Bibl yɔɔ patɩŋnaa nɛ pama-sɩ. Ðɩsɔɔlɩ fezuu taa tɔɔnaɣ ŋga kɛwɛ hatʋ cabɩ takayɩsɩ, fenaɣ fenaɣ takayɩsɩ nɛ takayɩsɩ lɛɛsɩ taa yɔ. Ðɩnawa se fezuu taa tɔɔnaɣ ŋga, kalɩnɩ Yehowa cɔlɔ nɛ kasɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩcalɩ ɖa-tɩ fezuu taa nɛ ɖɩcaɣnɩ ɖɛ-ɛsa, nɛ ‘ɖɩka camɩyɛ tisuu taa.’​—Tiiti 2:2. w16.05 5:1-3

Fezuu kiɖeɖeu pɩzɩɣ nɛ kɩñɔɔzɩ-ɖʋ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Kɩpɩzɩɣ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ tɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ fezuu lakasɩ yɔ. Lakasɩ nzɩ, sɩ-taa nakɛyɛ lɛ sɔɔlɩm. Ðɩsɔɔlɩ Ɛsɔ nɛ ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩñamɩ-ɩ nɛ ɖiyele nɛ ɛñɔɔzɩ-ɖʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩnawa se ɛ-paɣtʋ wazɩɣ-ɖʋ. Pɩtasɩ lɛ, fezuu kiɖeɖeu sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkaɖɩnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ fezuu nɛ kɩtaawɛɛnɩ ɖoŋ ɖɔ-yɔɔ. (Efɛz. 2:2) Apostoloo Pɔɔlɩ kaakɛ evebu lɛ, Yuuda mba Ɛsɔ sɛtʋ ñʋndɩnaa tɩ kpazʋʋ kaawɛnɩ ɖoŋ ɛ-yɔɔ siŋŋ. Ɛlɛ fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ-ɩ nɛ ɛlɛɣzɩ. Ɛma pʋwayɩ se: “Manpɩzɩɣ pɩtɩŋa payɩ, weyi ɛsɔzʋʋ-m ɖoŋ yɔ ɛ-yɔɔ.” (Fil. 4:13) Ye mbʋ, ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩpɔzʋʋ Yehowa fezuu kiɖeɖeu. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ewelisiɣ laŋɩyɛ hɛɛɛ tɩnaa adɩma.​—Keɣa 9B:17. w16.06 1:12

Yehowa ɖeke koŋ kɛnɩnɩ ɖɛ-Ɛsɔ nɛ e-ɖeke koŋ pɩwɛɛ se ɖɩsɛɛnɩ ɖa-laŋɩyɛ pilim. Ðɩɩsɛɣ ɛsɔ nɔɔyʋ nɛ pɩtasɩnɩ-ɩ nɛ ɖiisidiɣ cɛtɩm wɩlɩtʋ nɛ sɔnzɩ nasɩyɩ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ taa. Ðɩɩpɩzɩɣ ɖɩkpaɣ Yehowa nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ ɛsɔnaa lalaa kpa. E-ɖeke ɛkɛnɩnɩ Ɛsɔ toovenim tʋ, nɛ e-ɖeke koŋ pɩwɛɛ se ɖɩsɛɛ. Yehowa pɩwɛɛ se ɖɩsɩɩ kajalaɣ lone taa ɖe-wezuu caɣʋ taa. Ye ɖɩsɔɔlaa se ɖɩsɛɛ Yehowa ɖeke koŋ kɔyɔ, pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖitaayele nɛ nabʋyʋ mʋ lone nɖɩ. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩmʋ lone nɖɩ? Paɣtʋ hiu ndʋ Yehowa cɛlɩ ɛ-samaɣ yɔ tɩ-taa, eyeba nɛ katɩlɩ se pɩtɩmʋna se kɛwɛɛnɩ ɛsɔnaa nabɛyɛ nɛ pɩtasɩnɩ-ɩ nɛ pɩtɩpɔzɩ ɖɔɖɔ se kalaa sɩɩnaa. (Wp. 5:6-10) Sɔnɔ, mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɛ sɩɩnaa latʋ yɔ pɩɖɔwa; nɛ nabʋyʋ taa pɩwɛ kaɖɛ se ɛyʋ ɛtɩlɩ se pɩkɛ sɩɩnaa latʋ. Ɛlɛ Yehowa paɣtʋ tɩlɛɣzɩ, ɛkpɛndɩ ɛkɛ “kʋyʋm koŋ.”​—Mark 12:29. w16.06 3:10, 12

Alɩwaatʋ ndʋ Pɩyɛɛrɩ pɔzɩ Yesu se pɩwɛɛ se ɖikpeɣ nɛ “pɩsɩɩnɩ tam lʋbɛ” ɖeke yaa we lɛ, Yesu cosi-i se: “Maatɔŋ se tam lʋbɛ yeke, ɛlɛ tam lʋbɛ tam hiŋ lʋbɛ.” Pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Yesu ñɩnaɣ yɔɔdʋʋ se paa ɛzɩmtaa lɛ, ɖikpeɣu lalaa faaa. Pɩwɛɛ se lɩmaɣzɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɔm ɛcɛyɩ ɖɛ-ɛsɩnda pɩɖɩɩfɛyɩ nɛ patɩlɩ-ɖʋ nɛ wɛtʋ ndʋ. (Mat. 6:15; 18:21, 22) Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se ɛzɩma ɖa-tɩŋa ɖɩtɩtalɩ pilim yɔ pʋyɔɔ lɛ, ɖa ɖɔɖɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖʋ lalaa ɖɩwɩzɩyɛ. Ye ɖɩnawa se ɖɩɖʋ nɔɔyʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ, Bibl tasɩɣ-ɖʋ lɔŋ se ɖiwolo nɛ ɖɩna-ɩ nɛ ɖa nɛ ɩ ɖiceɣ. (Mat. 5:23, 24) Ye lalaa ɩɩkpakɩɣ ɖɩwɩzɩyɛ nɖɩ ɖɩɖʋʋ-wɛ yɔ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ, pɩkɛdɩɣnɩ-ɖʋ. Ye mbʋ, pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩtaakpaɣ ɖɩwɩzɩyɛ nɖɩ paɖʋʋ-ɖʋ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ. (1 Kɔr. 13:5; Kol. 3:13) Ye ɖikpeɣu lalaa faaa kɔyɔ, Yehowa kaɣ-ɖʋ kpeɣu ɖɔɖɔ. Ye mbʋ, alɩwaatʋ ndʋ lalaa ɖʋʋ-ɖʋ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ, tɛtɛ pɩla mbʋ nɛ ɖɩna pa-pʋtɔdɩyɛ ɛzɩ ɖa-Caa Yehowa naʋ ɖa-pʋtɔdɩyɛ yɔ.​—Keɣa 102:12-14. w16.06 4:15, 17

Kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ ɛnɛ ɩ-taa, paɖʋ Yehowa sɛyaa tʋmɩyɛ se posusi ‘Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ, se ɛyaa kpeekpe ɩnɩɩ yaa pɩkɛnɩ-wɛ aseɣɖe.’ (Mat. 24:14) Tɔm ndʋ ɖisusuu yɔ, tɩkɛ ɖɔɖɔ “Ɛsɔ lootiye laŋhɛzɩyɛ tɔm” mbʋ pʋyɔɔ yɔ Ɛsɔ lootiye yekina se ɖihiɣ wazasɩ nzɩ Ɛsɔ Kewiyaɣ kaɣ kɔnʋʋ yɔ. (Tʋma 20:24; Efɛz. 1:3) Ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ Yehowa ɖɛ-ɛsɩmɩyɛ lootiye nɖɩ ɛlabɩ-ɖʋ yɔ ɖɩ-yɔɔ nɛ ɖisusuu tɔm nɛ kpekpeka na? (Roma 1:14, 15) Yehowa lootiye wazɩɣ ɖa mba ɖɩkɛ kɩwɛɛkɩm laɖaa yɔ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Pʋyɔɔ lɛ, pɩkɛnɩ sʋʋtʋ se ɖɩwɩlɩ ɛyaa Ɛsɔ lootiye tɔm; mbʋ yebina nɛ ɖɩñakɩ pana se ɖɩwɩlɩ ɛyaa ɛzɩma Yehowa sɔɔlɩ-wɛ nɛ mbʋ papɩzɩɣ pala nɛ sɔɔlɩm mbʋ pɩwazɩ-wɛ yɔ. w16.07 4:4, 5

Pɩɩkazɩ pazɩ se Yesu ɛsɩ lɛ, ɛpaɣ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa tam nabudozo se pakpa pa-tɩ nɛ “ɛjaɖɛ yɔɔ wiyaʋ.” (Yoh. 12:31; 14:30; 16:11) Yesu kaanawa se Sataŋ kaɣ yʋlʋsʋʋ ɛyaa maɣzɩm se pataatisi natʋ tɔm ndʋ tɩwɩlɩɣ se ɛjaɖɛ tɛm ñɔtɩ kpam yɔ tɩ-yɔɔ. (Sof. 1:14) Sataŋ tɩŋɩɣnɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa yɔɔ nɛ epeɣziɣ ɛyaa. Alɩwaatʋ ndʋ ña nɛ ɛyaa ɩlakɩ faawɩyɛ yɔ, ɛbɛ ŋyʋsʋʋ pɔ-yɔɔdaɣ taa? Sataŋ “yʋlʋsɩ pa-maɣzɩm,” nɛ pʋyɔɔ lɛ paatisiɣ se Krɩstʋ ɖiɣni kewiyitu tɔɔʋ Ɛsɔ Kewiyaɣ taa nɛ ɛjaɖɛ tɛm ñɔtɩ kpam. (2 Kɔr. 4:3-6) Pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm yɔ, ɛyaa tɩsɔɔlɩ welisuu. Paa ɛyaa sakɩyɛ iitisiɣ Bibl taa natʋ tɔm yɔɔ yɔ, pɩtɩmʋna se ɖiyele nɛ pitibi-ɖʋ yɔɔɔ nɛ ɖiyele caɣʋ nɛ ɖɛ-ɛsa. Ða lɛ, ɖɩsɩm mbʋ pʋyɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩcaɣnɩ ɖɛ-ɛsa yɔ. w16.07 2:11, 12

Alɩwaatʋ ndʋ halʋ nɛ ɛ-walʋ pacalɩɣ ɖama naʋ pe-nesi ɖɔkʋʋ wiye yɔ, pa-taa lakɩ leleŋ siŋŋ. Yehowa weyi ɛlabɩ nesi ɖɔkʋʋ ɖʋtʋ yɔ, ɛsɔɔlaa se mba pɔɖɔkɩ nesi yɔ, pehiɣ koboyaɣ pe-wezuu caɣʋ taa, pʋyɔɔ ɛtɩŋɩɣnɩ Bibl yɔɔ nɛ ɛtasɩɣ-wɛ lɔŋ kɩbaŋ. (Adu. 18:22) Paa mbʋ yɔ, Bibl yɔɔdʋʋ kpayɩ kpayɩ se ɛyaa mantɩtalɩ pilimwaa kaɣ katʋʋ “kʋñɔmɩŋ” pe-nesi ɖɔkʋʋ taa. (1 Kɔr. 7:28) Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-wɛ nɛ kʋñɔmɩŋ ɛnɩ ɩtaakɩlɩ ɖɔʋ? Ɛbɛ pɩzɩɣ piyele nɛ Krɩstʋ mba hiɣ koboyaɣ pe-nesi ɖɔkʋʋ taa? Bibl wɩlɩɣ se sɔɔlɩm tɔm cɛyɩ siŋŋ. Pɩwɛɛ se halʋ nɛ ɛ-walʋ pawɩlɩ ɖama sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ taabalaa naalɛ hɛkʋ taa yɔ (payaɣ-pʋ Grɛɛkɩ taa se philia). Pɩpɔzʋʋ ɖɔɖɔ se pɛwɛɛnɩ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ halʋ nɛ ɛ-walʋ pɛ-hɛkʋ taa yɔ (érôs), piyeki nɛ pehiɣ taa leleŋ; nɛ alɩwaatʋ ndʋ papaɣzɩɣ piya wɛnʋʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se pɛwɛɛnɩ sɔɔlɩm mbʋ pɩwɛ hɔʋ taa mba hɛkʋ taa yɔ (storgê). Ɛlɛ sɔɔlɩm mbʋ Bibl paɣtʋ kila seɣtiɣ-ɖʋ se ɖɩwɛɛna (nɛ payaɣ-pʋ se agapê) yɔ, mbʋ yekina nɛ pehiɣ koboyaɣ siŋŋ pe-nesi ɖɔkʋʋ taa. w16.08 2:1, 2

Timootee kaatɛm wɛʋ niye Kewiyaɣ tɔm susuu taa. Ɛlɛ ye ‘ɛcɔŋnɩ ɛ-tɔm wɩlʋʋ yɔɔ’ camɩyɛ yɔ, piyeki nɛ ɛ-tɔm susuu lʋlɩ pee nɛ pɩkɩlɩ. Pɩtaamʋna se ɛmaɣzɩ se ye ɛtɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ kʋɖʋmʋʋ yɔɔ paa ɛzɩmtaa kɔyɔ, ɛyaa kaɣ-ɩ welisinuu. Pɩsa nɛ etukuni ɛyaa laŋa lɛ, pɩɩwɛɛ se ɛlɛɣzɩ ɛ-tɔm susuu nʋmɔŋ nɛ pɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛyaa kɩcɛyɩm. Pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩla mbʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm yɔ. Hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa, alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm kpaɣ ɖɩɣa nɛ ŋwolo ɖɩɣa yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ ɖɩɩnaɣ ɛyaa pa-ɖɩsɩ taa. Hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa lɛ, pɩwɛ kaɖɛ se ɖɩsʋʋ ɛyaa nabɛyɛ ɖɩsɩ taa. Ye pɩwɛ mbʋ ño-kooka taa yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ŋtɩŋnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ nɛ ŋsusi laŋhɛzɩyɛ Samaɣ taa tɔm susuu kɛ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖisusi laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔ. Koobiya sakɩyɛ tɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ posusuu tɔm nɛ pɔ-tɔm susuu lʋlʋʋ pee kɩbana. Posusuu ɛyaa tɔm sulukiŋ nɛ lɔɔɖa ɖɩzɩŋɩyɛ, kɩyakɩŋ taa, kaɖasɩ taa, nɛ lona lɛɛna taa ɖenɖe papɩzɩɣ nɛ pana ɛyaa yɔ. w16.08 3:14-16

Yehowa haɣ-ɖʋ koobiya ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ se pakpazɩ-ɖʋ ɖoŋ. (Ebr. 12:12, 13, nwt) Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa, paasɩnɩ koobiya sakɩyɛ nɛ pakpazɩ-wɛ ɖoŋ fezuu taa. Mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛ sɔnɔ. Ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla? Maɣzɩ ɛzɩma Aarɔɔnɩ nɛ Huuri paasɩnɩ Moyizi nɛ e-nesi wɛɛ ɛsɔdaa mbʋ alɩwaatʋ ndʋ Izrayɛɛlɩ piya nɛ Amaalɛɛkɩ mba poyowaɣ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ŋna. (Ejl. 17:8-13) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩñɩnɩ nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩsɩnɩ lalaa yɔ. Mba ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩna? Ðɩpɩzɩɣ ɖɩsɩnɩ akpadɩyaa, kʋdɔndɩnaa, mba pɔ-hɔʋ taa mba nazɩɣ-wɛ yɔ, mba pɛwɛ pe-ɖeke yɔ, yaa mba pelesi pɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa yɔ. Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩsɩnɩ evebiya nɛ pɛlaa mba pañɩkɩɣ pɔ-yɔɔ se pala lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ yaa pala sukuli kɩɖaɣlʋʋ, pañɩnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ ñɩm kadadayaɣ yaa pala tʋma sɔsɔna nɛ papɩsɩ caa akelewaa yɔ. (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14) Ñɩnɩ nɛ ŋna ɛzɩma ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpazɩ lalaa ɖoŋ siŋŋ Kewiyaɣ Kpaaŋ taa, tɔm susuu taa nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɩkpɛndɩɣ se ɩtɔɔ tɔɔnaɣ nakɛyɛ yɔ. Ŋpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ŋkpazɩ-wɛ ɖoŋ alɩwaatʋ ndʋ ña nɛ wɛ ɩyɔɔdʋʋ kaŋgalaafu yɔɔ yɔ. w16.09 1:13, 14

Ðo-wondu suu tukuuni Yehowa, ɖo-koobiya nɛ ɖo-kooka taa mba. Pɩcɛyaa se ɖisuu wondu ndʋ tɩɖʋʋ Yehowa hɩɖɛ nɛ tiyeki se ɛyaa iwelisi tɔm ndʋ ɖisusuu yɔ. (Roma 13:8-10) Pɩcɛyaa se ɖo-wondu suu ɛmʋna, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ Ɛsɔ sɛtʋ tʋma ɛzɩ kediɣzisi wobu yaa tɔm susuu mbʋ yɔ. Pɩpɔzʋʋ se ɖɩtɩŋnɩ ɖo-wondu suu yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩkɛ ɛyaa “mba pañaŋ Ɛsɔ yɔ.” (1 Tim. 2:10) Pɩkɛ toovenim se ɛzɩma posuu wondu hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa yɔ, pɩwɛ ndɩ nɛ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa. Pʋyɔɔ Yehowa sɛyaa maɣzɩɣ ɛzɩma posuu wondu hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa pɛwɛɛ yɔ pɩ-yɔɔ, se pataaɖʋ nɔɔyʋ ɖɩwɩzɩyɛ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖiwoki kigbeɣliŋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖo-wondu suu ɛmʋna nɛ ɖɩtaaɖɛlɛsɩ niye; pɩtɩmʋna se ɖɩmaɣzɩnɩ ɛjaɖɛ yɔɔ mba wondu suu. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖa-taa kaɣ labʋ leleŋ se ɖɩwɩlɩ ɖa-tɩ se ɖɩkɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa. Nɛ pɩkaɣ-ɖʋ wɛʋ kɛlɛʋ se ɖɩlɩzɩ aseɣɖe alɩwaatʋ ndʋ ɖihikiɣ waɖɛ naɖɩyɛ yɔ. w16.09 3:7, 8

Ye ŋtɩŋnɩ Pɔɔlɩ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ, pɩlʋlʋʋ pee kɩbana siŋŋ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa tɩŋa nawa se paa ɖɩɣa ŋga lɛ, ɛyʋ nɔɔyʋ manɩ-kɛ. Ye mbʋ, pɩwɩlɩɣ se wondu kɩlɩzɩtʋ ndʋ tɩ-tɔm wɛ maamaaci nɛ pɩkɩlɩ ɖɩɣa yɔ, nɔɔyʋ lɩzɩnɩ-tʋ. Ye nɔɔyʋ ɛpɩtɩɣ Bibl yɔɔ, ɛzɩma ŋpɩzɩɣ ŋkpaɣna nɛ ña nɛ ɩ ɩla faawɩyɛ? Pɔzɩ-ɩ nɛ eheyi-ŋ mbʋ pɩ-yɔɔ etisiɣ yɔ, nɛ ŋñaɣ pana nɛ ŋtɩlɩ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩkɛdɩnɩ-ɩ yɔ. (Adu. 18:13) Ye lɛɣtʋ ñɩnʋʋ ɛkɛdɩnɩ-ɩ yɔ, pʋtɔma ɛ-taa kaɣ labʋ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋwɩlɩɣ-ɩ se Bibl labɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ lɛɣtʋ ñɩnʋʋ yɔ. Lalaa taa kaɣ labʋ leleŋ alɩwaatʋ ndʋ ŋwɩlɩɣ-wɛ se Bibl taa natʋ tɔm lakɩ toovenim taa nɛ tɩwɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ndʋ caanaʋ taa tɔm taa tazɩyaa mawa yɔ. Ŋpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ŋyɔɔdɩ Bibl paɣtʋ kila wena apɩzɩɣ asɩnɩ ɛyaa yɔ a-tɔm, ɛzɩ wena awɛ Yesu pʋʋ yɔɔ tɔm yɔɔdʋʋ taa yɔ. Taasɔɔ se ña-kaɖʋwa tɩkɛna se ña nɛ ɛyaa ɩhɔ tɔm, ɛlɛ pɩwɛɛ se ŋsɩnɩ-wɛ nɛ panɩɩ tɔm taa. Pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ pɔyɔɔdʋʋ yɔ pɩwɛɛ se ŋwelisini-wɛ camɩyɛ. Pɔzɩ tɔm nɛ ñamtʋ, nɛ pʋwayɩ lɛ ŋyɔɔdɩ mbʋ pɩ-yɔɔ ŋtisiɣ yɔ nɛ nɔɔ kɩbaŋa nɛ ñamtʋ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ ŋyɔɔdʋʋnɩ ɛyaa mba pakɩlɩ-ŋ yɔ. Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, pɩkaɣ-wɛ kɛdɩnʋʋ se pewelisini-ŋ. w16.09 4:14-16

Pɩsa nɛ ɖɩsɩnɩ agɔma mba pɛwɛ ɖa-agbaa taa yɔ nɛ pɛwɛɛ ɛzɩ pɛ-tɛ yɔ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ tɔm tʋnɛ: ‘Ye maawobini ɛgɔndʋ ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa, ɛbɛ maasɔɔlaa se lalaa ɩlabɩ-m?’ (Mat. 7:12) Ye nabɛyɛ ɩñakɩ pana se ɖɛ-ɛjaɖɛ taa wɛtʋ ɛmalɩnɩ-wɛ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛ suuɖu nɛ ɖɩsɩnɩ-wɛ. Pʋtɔma yɔ, ɖɩɩkaɣ nɩʋ pa-lɩmaɣza yaa pa-lakasɩ taa kpaagbaa. Ðɩtaaɖaŋ se pa-lɩmaɣza nɛ pa-lakasɩ ɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɖɔ-sɔnzɩ, ɛlɛ ɖiyele-wɛ nɛ pala mbʋ palakaɣ pɛ-tɛ yɔ. Ye ɖɩkpɛlɩkaa nɛ ɖɩtɩlɩ pɛ-ɛjaɖɛ nɛ pɔ-sɔnzɩ yɔ, pɩwɛɣ-ɖʋ kɛlɛʋ se ɖɩtɩlɩ-wɛ camɩyɛ. Ðɩɩlakɩ hɔʋ taa Bibl kpɛlɩkʋʋ lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ agɔma mba pɛwɛ ɖɛ-ɛgbɛyɛ taa yaa ɖo-kooka taa yɔ pɔ-sɔnzɩ yɔɔ tɔm. Mbʋ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtasɩ labʋ nɛ ɖɩñɔtɩnɩ agɔma yɔ lɛ se ɖɩyaa-wɛ ɖɛ-tɛ nɛ ɖɩtɔɔ tɔɔnaɣ. Ye Yehowa ɛha “sɩɩnaa layaa nʋmɔʋ se pɔɖɔ Ɛsɔtɔm yɔɔ yɔ,” ɖa ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se ɖɩmʋ agɔma ‘mba pɛkɛ ɖo-koobiya tisuu taa yɔ’ camɩyɛ.​—Tʋma 14:27; Gal. 6:10; Yɔɔb 31:32. w16.10 1:15, 16

Pɔɔlɩ kɛdɩ halaa nɛ abalaa mba paawɛnɩ tisuu yɔ pɔ-tɔm nɛ ɛtɛ lɛ, ɛyɔɔdɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ Kɩbaɣlʋ Yesu Krɩstʋ ha tisuu nʋmɔʋ taa yɔ kɩ-tɔm. Ɛyɔɔdaa se: “Etisaa nɛ pakamɩ-ɩ [nazɩm sizika] yɔɔ nɛ ɛsɩ. Ɛlɛ, fɛyɛ tɩkpa-ɩ nɛ [nazɩm sizika] sɩm mbʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛɛnawa se ɛkɔŋ wɛʋ laŋhʋlʋmɩyɛ taa. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɛcaɣ Ɛsɔ Kewiyaɣ kpelaɣ cɔlɔ lone kɩbanɖɛ taa.” (Ebr. 12:2, ABT) Ɛzɩma Yesu ɖɔkɩ e-tisuu nazɩm sɔsɔm taa yɔ, pɩwɛɛ se ɖa ɖɔɖɔ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ. Ɛzɩ Yesu yɔ, kajalaɣ Krɩstʋ ñɩma sakɩyɛ hiɣ sɩm, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pekizaa se paalɔʋ pa-cɩŋgɩlɩm wɛtʋ; pa-taa nɔɔyʋ lɛ Antipasɩ. (Natʋ 2:13) Krɩstʋ ñɩma mba, pɛtɛm-wɛ fezuu nɛ pɛcɛlɩ-wɛ pa-kɩhɛyʋʋ ɛsɔdaa, nɛ kɩhɛyʋʋ ŋgʋ, kɩkɩlɩ ɖeu kɩhɛyʋʋ ŋgʋ caanaʋ taa Ɛsɔ sɛyaa kaaɖaŋaa yɔ. (Ebr. 11:35) Pasɩ Ɛsɔ Kewiyaɣ pɩnaɣ 1914 nɛ pɩla alɩwaatʋ pazɩ pʋwayɩ lɛ, pefezi patam numwaa siɣsiɣ tɩnaa mba nɛ paha-wɛ waɖɛ se pakpa ɛsɔdaa nɛ pa nɛ Yesu pɔtɔɔ kewiyitu nɛ peɖiyi tɛtʋ.​—Natʋ 20:4. w16.10 3:12

Lʋlɩyaa nabɛyɛ ɩɩsaŋ pe-piya, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pa-maɣmaɣ pa-lʋlɩyaa taasaŋ-wɛ. Tʋmlaɖaa sakɩyɛ tɔŋ se pa-ñʋndɩnaa ɩɩsaŋ-wɛ tʋmɩyɛ nɖɩ palakɩ yɔ ɖɩ-yɔɔ kpa. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ye pɔtɔm se ɖɩkpazɩ nɔɔyʋ ɖoŋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖɩsamɩ-ɩ mbʋ ɛlaba nɛ pɩwɛɛ ɖeu yɔ pɩ-yɔɔ. Pʋ-tɔbʋʋ ɖɔɖɔ lɛ se ɖiheyiɣ lalaa se pɛwɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ yaa ɖɩyɔɔdɩnɩ mba pitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ nɛ nɔɔ kɩbaŋa. (1 Tes. 5:14) Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɩwɛna nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɖɩwɛnɩ waɖɛ se ɖiheyi-wɛ tɔm kɩbandʋ ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩkpazɩ-wɛ ɖoŋ yɔ. (Ekl. 4:9, 10) Ye mbʋ, pɔzɩ ña-tɩ se: ‘Mañɩnɩɣ alɩwaatʋ kɩbandʋ nɛ meheyiɣ lalaa mbʋ pʋyɔɔ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ-m nɛ mɔnsɔɔlɩ-wɛ yɔ?’ Pʋcɔ nɛ ɖicosi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ Bibl taa tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ: “Tɔm ndʋ tɩkɔm ti-ɖeɖe [yaa pɔyɔɔdɩ-tʋ alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ] yɔ, ndʋ tɩkpaɖɩnɩ ɖeu.”​—Adu. 15:23. w16.11 1:3-5

Yehowa yɔɔdɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɛ-sɛyaa kaɣ wɛʋ yɔ tɩ-tɔm nɛ ɛtɔ se: “[Mankaɣ-wɛ] ɖɩʋ ɛzɩ wondu yɔ laŋaɣ tɛɛ.” (Mik. 2:12) Pɩtasɩ lɛ, Yehowa tɩŋnɩ nayʋ Sofoniya yɔɔ nɛ ɛtɔ se: “Mankaɣ ɛyaa haʋ ndomee kele kele [yaa Bibl taa toovenim tɔm], nɛ pe-kpeekpe payaa [Yehowa] hɩɖɛ nɛ pɛkpɛndɩ palabɩ-ɩ tʋmɩyɛ.” (Sof. 3:9) Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se ɖɩwɛnɩ waɖɛ se ɖɩsɛɛ Yehowa nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa. Pɩnaɣ kaɣlaa se Bibl taa lɔŋ tasʋʋ kaasɩnɩ kajalaɣ Krɩstʋ ñɩma mba paawɛ Kɔrɛntɩ ɛgbɛyɛ taa nɛ agbaa lɛɛna taa yɔ nɛ kele kele wɛtʋ, laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ a-taa. (1 Kɔr. 1:10; Efɛz. 4:11-13; 1 Pɩy. 3:8) Sɔnɔ, pɔñɔɔzɩ Yehowa samaɣ nɛ kɛwɛɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa; piyeba nɛ kosusuu laŋhɛzɩyɛ tɔm ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. w16.11 2:16, 18

Pɩnzɩ mɩnɩŋ kajalaɣ ñɩnzɩ taa, ɛyaa sakɩyɛ pɩzaɣ se pakalɩ Bibl Grɛɛkɩ yaa Laatɛɛ kʋnʋŋ taa. Papɩzaɣ se pakpaɣ tɔm ndʋ pakalɩɣ Bibl taa yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ tɔm ndʋ cooci wɩlɩɣ yɔ. Bibl sɩnɩ pa-taa sakɩyɛ nɛ pana se tɔm ndʋ cooci wɩlaɣ yɔ, tɩɩkɛ cɛtɩm wɩlɩtʋ nɛ piyeba nɛ pɔlɔ-tʋ. Ɛlɛ pɩɩwɛ kaɖɛ se pɔyɔɔdɩ ɛyaa ɛsɩndaa nɛ pɩɩkɛ cɛtɩm wɩlɩtʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ye pakpa-wɛ yɔ pakʋʋ-wɛ. Alɩwaatʋ kɔm nɛ tɩɖɛɣ lɛ, ɛyaa sakɩyɛ taatasɩɣ yɔɔdʋʋ kʋnʋmɩŋ weyi ɩ-taa paama Bibl yɔ. Pɩtasɩ lɛ, cooci ñʋndɩnaa taahaɣ ɛyaa nʋmɔʋ se pɛɖɛzɩ Bibl kʋnʋmɩŋ weyi ɛyaa yɔɔdaɣ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, ɩ-taa. Ye nɔɔyʋ eetisiɣ tɔm ndʋ cooci wɩlɩɣ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, pɔhɔŋ ɛ-nɩŋgbaŋʋʋ siŋŋ. Pʋyɔɔ patam numwaa siɣsiɣ tɩnaa kpeɣlaɣ mɛsaɣ tɛɛ nɛ pɛkpɛlɩkɩɣ Ɛsɔtɔm, halɩ pa-taa nabɛyɛ taapɩzɩɣ se pekpeɣli ɖama. Patam numwaa mba palakaɣ “kewiyaɣ cɔjɔtʋ” tʋmɩyɛ yɔ, pataapɩzɩɣ se pala tʋmɩyɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa. Babilooni Sɔsɔʋ kaawɛnɩ ɖoŋ ɛyaa yɔɔ siŋŋ. w16.11 4:8, 10, 11

Pɩwɛɛ se ɖikizi kɩwɛɛkɩm sɔsɔm mbʋ Kɔrɛntɩ mba kaalaba yɔ. Ye ɖɩñɩnɩɣ se Yehowa ɛlabɩ-ɖʋ lootiye nɛ ekpeɣ-ɖʋ ɖa-kɩwɛɛkɩm yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩcɛyɩ ɖa-tɩ nɛ kɩwɛɛkɩm ‘ɛtaañazɩ-ɖʋ.’ Ɛlɛ ɖɩkaɣ Yehowa ‘ñam nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim’ nɛ ɖɩla ɖo-ɖoŋ ɖeɖe nɛ ɖikizi kɩwɛɛkɩm mbʋ lalaa maɣzɩɣ se pɩtɩkɛ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm yɔ? (Roma 6:14, 17) Ðɩmaɣzɩ apostoloo Pɔɔlɩ kɩɖaʋ yɔɔ. Ðɩɩpɩtɩɣ se ɛtaala kɩwɛɛkɩm sɔsɔm mbʋ pɔyɔɔdɩ pɩ-tɔm 1 Kɔrɛntɩ 6:9-11 taa yɔ. Paa mbʋ yɔ, ɛyɔɔdaa se ɛwɛɛ nɛ ɛlʋkɩnɩ kɩwɛɛkɩm. Ɛmawa se: “Mɛnkɛ tomnaɣ nandʋ, pɛpɛdɩ-m nɛ kɩwɛɛkɩm ɖoŋ. Tɩtɩm taa malakɩ mbʋ yɔ, maanɩɣ pʋ-tɔbʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ maalakɩ mbʋ mɔnsɔɔlaa yɔ, ɛlɛ malakɩ mbʋ mantɩsɔɔlɩ yɔ.” (Roma 7:14, 15) Tɔm tʋnɛ tɩwɩlɩɣ se Pɔɔlɩ kaawɛɛ nɛ ɛlʋkɩnɩ lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ nasɩyɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛ-ɛsɩndaa lɛ, sɩkɛ kɩwɛɛkɩm. (Roma 7:21-23) Ða ɖɔɖɔ pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩnɩ Pɔɔlɩ kɩɖaʋ nɛ ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩña Yehowa nɛ ‘ɖa-laŋɩyɛ pilim.’ w16.12 1:15, 16

Alɩwaatʋ ndʋ ŋkatɩɣ wɛtʋ natʋyʋ nɛ tɩkpaɣ-ŋ sɔɔndʋ yaa tɩhaɣ-ŋ nɩɣzɛ yɔ, kuli ña-laŋɩyɛ nɛ ŋyɔɔdɩnɩ ña-Caa kʋsɔɔlʋ weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ŋlakɩ mbʋ payɩ ŋpɩzɩɣ yɔ se ŋlʋbɩnɩ kaɖɛ naɖɩyɛ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ye ŋtɩmnɩ Yehowa yɔ, ɛsɩɣnɩ-ŋ se ŋtaakɩlɩ nɩɣzʋʋ. (Keɣa 93:18, 19) Ɛzɩ Filiipu 4:6, 7 yɔɔdʋʋ yɔ, Yehowa pɩzɩɣ nɛ ecosi adɩma wena ɖɩlakɩnɩ ɖa-laŋɩyɛ pilim yɔ a-yɔɔ. Ɛzɩma tɩyɛ? Ɛhaɣ-ɖʋ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩhɛzɩɣ ɖa-maɣzɩm nɛ ɖa-laŋɩyɛ yɔ. Ɛyaa sakɩyɛ pɩzɩɣ nɛ palɩzɩ aseɣɖe se tɔm ndʋ tɩkɛ toovenim. Alɩwaatʋ ndʋ paawɛ nɩɣzɛ taa yɔ, Ɛsɔ sɩnɩ-wɛ nɛ pehiɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ pɛɛyɛ nɖɩ ɖɩcɛzɩ ɛyʋ maɣzɩm yɔ. Ye mbʋ, “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ” pɩzɩɣ ɖɩsɩnɩ-ŋ ɖɔɖɔ nɛ ŋwa kala wena ŋkatɩɣ yɔ. Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋtaa liu Yehowa lidaʋ tɔm tʋnɛ: “Taahʋʋ, mbʋ yɔ mɛnkɛ ñɛ-Ɛsɔ: Mankaɣ-ŋ kpazʋʋ ɖoŋ nɛ mankaɣ-ŋ sɩnʋʋ.”​—Iza. 41:10. w16.12 3:3, 4

Moyizi ha Ejipiti ñɩm siɣye nɛ ɛlɩzɩ se “pawɩlɩ ɛ nɛ ɛ-samaɣ kʋñɔŋ nɛ ɛtaanɩɩ kɩwɛɛkɩm sɔnɔ leleŋ.” (Ebr. 11:25, 26) Tɛtɛ pɩla mbʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ caanaʋ taa ɛyaa ɛzɩ Moyizi yɔ, pe-tisuu nɛ ɖɩlabɩnɩ ɖa-tɩ yɔɔ wɛʋ lɩzʋʋ waɖɛ tʋmɩyɛ camɩyɛ nɛ ɖɩla Ɛsɔ sɔɔlɩm. Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ ɛzɩ ye lalaa ɩkpakɩɣnɩ lɩmaɣza ɖo-lone taa yɔ, pɩwɛɣ kɛlɛʋ nɛ pɩkɩlɩ. Ɛlɛ ye ɖɩlabɩ mbʋ yɔ, wazasɩ nzɩ tɩ-yɔɔ wɛʋ lɩzʋʋ waɖɛ kɔŋna yɔ, sɩ-taa nakɛyɛ ɖɛɣ ɖɔ-yɔɔ. Pɔyɔɔdɩ wazaɣ ŋga kɔ-tɔm Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 30:19, 20 taa. Kalɩtʋ 19 yɔɔdʋʋ waɖɛ nɖɩ Ɛsɔ ha Izrayɛɛlɩ piya yɔ ɖɩ-tɔm. Kalɩtʋ 20 wɩlɩɣ se Yehowa ha-sɩ waɖɛ sɔsɔɖɛ se sɩwɩlɩ-ɩ mbʋ pɩwɛ sɩ-laŋa taa yɔ. Ða ɖɔɖɔ ɖɩwɛnɩ waɖɛ se ɖɩlɩzɩ se ɖɩsɛɣ Yehowa. Pɩwɛɛ se sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa yɔɔ nɛ ɛzɩma ɖɩñɩnɩɣ se ɖɩɖʋ-ɩ hɩɖɛ yɔ, piseɣti-ɖʋ nɛ ɖɩlabɩnɩ ɖa-tɩ yɔɔ wɛʋ lɩzʋʋ waɖɛ tʋmɩyɛ camɩyɛ. w17.01 2:10, 11

Yehowa ñɩnɩɣ se ɖɩkpaɣ wala wena ɛha-ɖʋ yɔ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ camɩyɛ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛsɔɔlɩ-ɖʋ, nɛ ɛnawa se ye ɖɩlakɩnɩ wala ana tʋmɩyɛ yɔ, pɩhaɣ-ɖʋ taa leleŋ. Paa mbʋ yɔ, Yehowa nawa se ɖo-ɖoŋ wɛnɩ kamaɣ. Ða-maɣmaɣ ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩhɩzɩ ɖa-mantɩtalɩ pilim wɛtʋ, kɩwɛɛkɩm nɛ sɩm. Ðɩɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza lalaa lone taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paa weyi ɛwɛnɩ tɩ-yɔɔ wɛʋ lɩzʋʋ waɖɛ. (1 Aw. 8:46) Nɛ paa ɖɩwɛnɩ sɩmtʋ yaa lɔŋsɩnɖɛ ɛzɩma yɔ, Yehowa ɛsɩndaa lɛ ɖɩkaɣ wɛʋ paa ɛzɩmtaa ɛzɩ piya yɔ. (Iza. 55:9) Paa wɛtʋ ndʋ taa ɖɩwɛɛ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ɖiyele nɛ Yehowa ɖiyi-ɖʋ; pɩwɛɛ se ɖɩtaa-ɩ liu se ɛkaɣ ɖɔ-yɔɔ cɔnʋʋ nɛ ɛlabɩ-ɖʋ mbʋ ɖa-maɣmaɣ ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla ɖa-tɩ yɔ. Ɛlɛ, Yehowa ñɩnɩɣ ɖɔɖɔ se ɖɩla mbʋ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖɩcɔnɩ kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ a-ɖeɖe nɛ ɖɩtɛ ɖɩsɩnɩ lalaa. Tobi lɛ, pɩwɛɛ se ‘ɖɩtaa Yehowa liu nɛ ɖɩla camɩyɛ.’ w17.01 1:2-4

Barizilayii kizaa se eewoki nɛ ŋcaɣ wiyaʋ ɖɩɣa taa. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛkpadɩyaa nɛ ɛtaañɩnɩɣ se ɛpɩsɩ Daviid sʋʋtʋ. Pʋyɔɔ Barizilayii yeba se Kimham ewolo e-lone taa, nɛ pʋtɔma yɔ Kimham kaakɛ ɛ-pɩyalʋ nɔɔyʋ. (2 Sam. 19:32-38) Tɩ luzuu sɩnɩ Barizilayii nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ. Ye Barizilayii ekizaa se ɛɛtɩŋɩɣ Daviid wayɩ yɔ, pɩtɩkɛ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ eseɣaɣ yaa ɛɛsɔɔlaa se ɛcaɣ wezuu kɛlɛʋ. Ɛlɛ ekizaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛnawa se ɛ-wɛtʋ lɛɣzaa nɛ ɛsɩm e-ɖoŋ kamaɣ. Ɛtaasɔɔlɩ se ɛla mbʋ ɛtaapɩzɩɣ labʋ yɔ. (Gal. 6:4, 5) Ye ɖɩñɩnɩɣ sɔsɔtʋ, hɩɖɛ sɛʋ yaa ye ɖɩcaɣ se lalaa ɩtɩlɩ-ɖʋ yɔ, piyeki nɛ ɖɩkpazɩ ɖa-tɩ, yaa ɖɩkpakɩɣ ɖa-tɩ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ lalaa. (Gal. 5:26) Ɛlɛ ye ɖɩwɛnɩ tɩ luzuu yɔ, ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɩkaɣ kpɛndʋʋ nɛ ɖɩla tʋmɩyɛ nɛ Yehowa hɩɖɛ sɛɛ nɛ ɖɩtɛ ɖɩsɩnɩ lalaa.​—1 Kɔr. 10:31. w17.01 4:5, 6

Yehowa lɩzɩnɩ wondu ndʋ tɩwɛ kedeŋa yɔɔ yɔ. Mbʋ payɩ ɛlɩzaa yɔ, pɩwɛ ɖeu pɩdɩɩfɛyɩ. (Yer. 10:12) Yehowa ɖʋ e-wondu kɩlɩzɩtʋ tɩŋa paɣtʋ. Ɛɖʋ paɣtʋ ndʋ tiɖiyiɣ kedeŋa nɛ ɛyaa wezuu caɣʋ yɔ; nɛ ɛlabɩ mbʋ se pɩsa nɛ pɩtɩŋa pɩɖɔ camɩyɛ cɔlɩɩɩ. (Keɣa 18:8-10) Ɛsɩ paa wonuu kɩlɩzʋʋ ŋgʋ lɛ ki-lone taa nɛ kɩlakɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɛɖʋ-kʋ yɔ. Paɣtʋ ndʋ, tiyeki se e-wondu kɩlɩzɩtʋ ɩla tʋmɩyɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ taa. Ðoŋ weyi iyeki se kedeŋa yɔɔ wondu ɩwɛɛ ti-lona taa yɔ, ɛnʋ yekina se helim mbʋ pɩcɔ tɛtʋ nɛ pɩta yɔ pitaaposini tɛtʋ; nɛ ɖoŋ ɛnɩ yekina ɖɔɖɔ se teŋgu lɩm ɛtaacɛzɩ pɩ-kamasɩ. Ye ɖoŋ ɛnɩ ɩtaawɛɛ kɔyɔ, wezuu caɣʋ taawɛɛ tɛtʋ yɔɔ. Ɛzɩma wondu tɩŋa wɛ ti-lona taa yɔ, pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Ɛsɔ wɛnɩ tamaɣ nakɛyɛ tɛtʋ nɛ ɛyaa pɔ-yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖisusuu tɔm yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɛyaa nɛ patɩlɩ weyi ɛlɩzɩ wondu ndʋ yɔ.​—Natʋ 4:11. w17.02 1:4, 5

Moyizi sɩba lɛ, Yozuwee lɛɣzɩnɩ e-lone taa. “[Yehowa] sɔɔjanaa taa sɔsɔ” kpazɩ Yozuwee ɖoŋ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ se eyooni Kanaŋ mba. Piyeba nɛ Izrayɛɛlɩ piya wa you ŋgʋ. (Yoz. 5:13-15; 6:2, 21) Pʋwayɩ lɛ, Asiirii sɔɔjanaa ñɩnaɣ se pɔkɔɔ nɛ poyooni Wiyaʋ Ezekiyaasɩ nɛ pɔyɔkɩ Yeruzalɛm. Ðooo kʋɖʋma taa, Yehowa “tiyiyu lɩwa nɛ ɛkʋ Asiirii mba maalika taa [kudokiŋ] mɩnʋʋ nɛ hiŋ lutozo nɛ kagbanzɩ (185000).” (2 Aw. 19:35) Ɛsɔ tiyiyaa talɩ pilim, ɛlɛ Yehowa lone taa caɣyaa mba tiyiyaa mba paasɩnaa yɔ, paba ñataatalɩ pilim. Alɩwaatʋ natʋyʋ taa, Moyizi tɩɖʋ hɩɖɛ Ɛsɔ. (Kɩg. 20:12) Yozuwee ñataapɔzɩ Yehowa nɔɔ taa tɔm pʋcɔ nɛ ɛɖʋ ɛgbɛyɛ nɛ Gabaɔŋ mba. (Yoz. 9:14, 15) Alɩwaatʋ natʋyʋ, Ezekiyaasɩ ‘ñaakpazɩ ɛ-tɩ.’ (4 Aw. 32:25, 26) Ɛlɛ paa Yehowa lone taa caɣyaa mba paawɛnɩ ɛjandʋ yɔ, pɩɩwɛɛ se Izrayɛɛlɩ piya itisi nɛ peɖiyi-sɩ. Yehowa tɩŋaɣnɩ e-tiyiyaa yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ-wɛ. Pɩwɩlɩɣ kaɣlaa se Yehowa kaawɛna nɛ eɖiyiɣ ɛ-samaɣ. w17.02 3:7-9

Ye pɔtɔm se ɖɩɖʋ nɔɔyʋ hɩɖɛ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖɩha-ɩ ñamtʋ ndʋ tɩwɛ ŋgee yɔ. Pɩwɩlɩɣ se ɛyʋ ɛnʋ ɛlabɩ nabʋyʋ yaa paha-ɩ waɖɛ naɖɩyɛ nɛ pʋyɔɔ lɛ ɛmʋna se ɖɩñamɩ-ɩ nɛ ɖɩɖʋ-ɩ hɩɖɛ. Ye mbʋ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ se: Mba pɩmʋnaa se ɖɩɖʋ hɩɖɛ, nɛ ɛbɛ yɔɔ pamʋnɩ hɩɖɛ ɖʋʋ? Ɛzɩ Natʋ 5:13 yɔɔdʋʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se, “Weyi ɛcaɣ kpelaɣ yɔɔ yɔ nɛ Heɣa” pamʋnɩ hɩɖɛ ɖʋʋ siŋŋ. Natʋ takayaɣ ñʋʋ 4 heyiɣ-ɖʋ lɩmaɣza wena a-yɔɔ Yehowa mʋnɩ hɩɖɛ ɖʋʋ yɔ a-taa naɖɩyɛ tɔm. Ɛsɔdaa wondu saŋɩ-ɩ, ɛnʋ weyi ɛwɛ “pɩnzɩ nɛ pɩnzɩ yɔ” nɛ pɔtɔŋ se: “Pʋmʋnɩ-ŋ, hayɩ ɖa-Kɩbaɣlʋ nɛ ɖɛ-Ɛsɔ, se ŋmʋ samtʋ, hɩɖɛ ɖʋʋ nɛ ɖoŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ñalɩzɩnɩ kedeŋa ñɔ-sɔɔlɩm taa, kataafɛyɩ nɛ ñɔ-sɔɔlɩm taa ŋlɩzɩ-kɛ.”​—Natʋ 4:9-11. w17.03 1:1, 2

Ðoŋ ɖoŋ lɛ, peseɣtiɣ ɛyaa ɛjaɖɛ yɔɔ se pala mbʋ pamaɣzɩɣ pa-laŋa taa yɔ. Ɛlɛ Bibl ñeheyiɣ-ɖʋ se ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ-ɖʋ kaɖɛ. Bibl tasɩɣ-ɖʋ lɔŋ se pɩfɛyɩ ɖeu se ɖɩtaa ɖa-laŋɩyɛ liu alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɩkpakɩɣ lɩmaɣza yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖɩtɩtalɩ pilim. Nɛ Bibl wɩlɩ-ɖʋ asɛyɩŋ weyi ɩtalɩ mba pata pa-laŋa liu yɔ. Tɔm lɛ se ɛyʋ “laŋɩyɛ kɛ peɣziyu pɩkɩlɩ pɩtɩŋa nɛ ɖɩ-ɖɔkʋʋ wɛ kaɖɛ.” (Yer. 3:17; 13:10; 17:9, nwt; 1 Aw. 11:9) Ye mbʋ, ye ɖɩtɩŋɩɣ ɖa-laŋɩyɛ yem, yaa ye ɖiyeba nɛ wɛtʋ natʋyʋ wɛɛnɩ ɖoŋ ɖa-lakasɩ nɛ ɖa-maɣzɩm yɔɔ, ɛbɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ-ɖʋ? Ðɩkpaɣ se ɖɩmʋ pana. Ye ɖɩkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ nɛ pana, ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩlɩɩ pɩ-taa? Ye wiɖiyi ɖɩɩtɛm kpaca ŋgʋ kɩ-taa tɔlʋʋ yɔ, paatasɩɣ-ɖʋ heyuu kiheyu mbʋ pɩkɔŋna yɔ. (Adu. 14:17; 29:22) Ðɩkpaɣ ɖɔɖɔ se pitibi-ɖʋ yɔɔɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa? (Kɩg. 32:6-12; Adu. 24:10) Ðɩnɩɣ pɩ-taa kpayɩ kpayɩ se ye ɖiyeba nɛ pana yaa ɛjandʋ natʋyʋ wɛɛnɩ ɖoŋ ɖɔ-yɔɔ kɔyɔ, ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. w17.03 2:12, 13

Ðɩtɩtalɩ pilim, nɛ pʋyɔɔ lɛ ɖɩlakɩ kɩwɛɛkɩm ɖoŋ ɖoŋ. Ɛlɛ ñʋʋ leleŋ kɔyɔ se pɩtɩŋnɩ Yesu kɩlaʋ yɔɔ lɛ, ye ɖiluzuu ɖa-tɩ nɛ ɖikpiɖiɣ ɖa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ yɔ, Yehowa kpakɩɣ-pʋ nɛ ekpeɣ-ɖʋ. (Keɣa 102:10) Ɛlɛ ɛzɩ Daviid heyuu Salomɔɔ yɔ, pʋcɔ nɛ ɖɔ-tɔm kɛdɩnɩ Yehowa lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩla “ɛ-tʋmɩyɛ nɛ laŋɩyɛ kɩbanɖɛ siŋŋ.” Pʋ-tɔbʋʋ se ɖɩla ɛ-tʋmɩyɛ nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim. (3 Aw. 28:9) Ye pɔtɔm se ɖɩsɛɛ Ɛsɔ nɛ “laŋɩyɛ kɩbanɖɛ siŋŋ” yaa laŋɩyɛ pilim yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɖɩkpaɣ ɖa-tɩ ɖɩcɛlɩ-ɩ nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa. Ye pɔyɔɔdɩ “laŋɩyɛ” tɔm Bibl taa yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ, pɩsɩŋnɩ ɛyʋ weyi ɖɩkɛnɩ ɖooo ɖa-taa yɔ. Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se mbʋ ɖɩsɔɔlaa yɔ, ɖa-lɩmaɣza, ɖɛ-wɛtʋ, ɖa-lakasɩ, mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ se ɖɩla nabʋyʋ yɔ nɛ ɖa-kaɖʋsɩ. Pʋyɔɔ lɛ, ɛyʋ weyi ɛsɛɣ Yehowa nɛ ɛ-laŋɩyɛ pilim yɔ, ɛɛsɛɣ Yehowa se pɔtɔma se pɛsɛɛ-ɩ. Nɛ ɖa yɔ? Ðɩkɛ ɛyaa mantɩtalɩ pilimwaa, ɛlɛ pɩtʋʋ fɛyɩ ye ɖiyebi pɩ-tɛɛ nɛ pɩ-yɔɔ lakasɩ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɛɛ Yehowa nɛ laŋɩyɛ pilim.​—4 Aw. 19:9. w17.03 3:1, 3

Ye ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩla tʋmɩyɛ kɩbanɖɛ naɖɩyɛ nɛ ɖɩkpaɖɩ lalaa yɔ, Yehowa pɩzɩɣ ɛtɩŋnɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ mbʋ pɩwɛ ɖooo ɖa-laŋɩyɛ taa yɔ. Ðɩkpaɣ se koobu nɔɔyʋ ñɔɔzɩ ɛ-tʋmɩyɛ camɩyɛ siŋŋ nɛ ɛyɔɔdɩ tɔm samaɣ sɔsɔɔ nakɛyɛ ɛsɩndaa nɛ ɛyaa wɛɛ pasaŋɩ-ɩ. Ɛzɩma pɩwɛɛ se koobu ɛnʋ ɛla? Ye ɖɩlabɩ nabʋyʋ nɛ pasaŋ-ɖʋ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ Yesu lɔŋ tasʋʋ pʋnɛ: “Mɩ ɖɔɖɔ, ɩlabɩ mbʋ mbʋ Ɛsɔ ɖʋ-mɩ se ɩla yɔ lɛ, ɩtɔ mɩ-tɩ se: ‘Ðɩkɛ lɩmɖʋyaa mba pɛfɛyɩ wazaɣ yɔ: Ða-tʋmɩyɛ ɖɩlaba.’” (Luka 17:10) Ezekiyaasɩ tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ. Tɩ kpazʋʋ paɣzɩ naʋ Ezekiyaasɩ lakasɩ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ “ɛtɩyaa se pʋyʋ kʋjɔʋ ŋgʋ [Yehowa] labɩ-ɩ yɔ.” (4 Aw. 32:24-27, 31) Pɩwɩlɩɣ se ye ɖɩmaɣzɩɣ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa Yehowa wazɩ-ɖʋ yɔ ɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩlɔ wɛtʋ ndʋ Yehowa tɩsɔɔlɩ yɔ. Piyeki nɛ ɖɔ-yɔɔdaɣ wɩlɩɣ tam se ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ mbʋ payɩ Yehowa labɩ-ɖʋ yɔ pɩ-yɔɔ, ɛnʋ sɩɣnɩnɩ ɛ-samaɣ. w17.03 4:12-14