Ña-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa kaɣ-ŋ sɩnʋʋ kaɖɛ alɩwaatʋ taa

1-2. (a) Nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga wɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ nɛ ndʋ tɩ-taa Yuuda ñɩma mba paapɩsɩ Yeruzalɛm yɔ paawɛɛ yɔ tɩ-hɛkʋ taa? (b) Yɔɔdɩ kala wena Yuuda mba kaakataa yɔ a-taa naayɛ tɔm. (Kalɩ aɖakaɣ «Agee, Zakarii nɛ Ɛsɩdrasɩ pa-alɩwaatʋ taa.»)

NABƲYƲ taa, ŋnɩɣzɩɣ cee wayɩ yɔɔ? Pʋtɔma yɔ ŋlesi ña-tʋmɩyɛ nɛ ŋpɔzʋʋ ña-tɩ se ɛzɩma ŋkaɣ cɔnʋʋ ñɔ-hɔʋ kɩcɛyɩm ɖeɖe. Pɩtɩla ñam ñam lakasɩ nzɩ politiki kɔŋna yɔ yaa nazɩm yaa ɛzɩma pakaɖɩɣnɩ ɖɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔ, piyeba nɛ ŋnɩɣzɩɣ ñɔ-hɔʋ yɔɔ se pɩtaala nɛ kaɖɛ naɖɩyɛ talɩ-kʋ. Ŋɖiɣni katʋʋ kala ana a-taa naɖɩyɛ? Ye mbʋ yɔ, ye ŋmaɣzɩɣ ɛzɩma Yehowa sɩnɩ caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ mba alɩwaatʋ ndʋ paakatɩ tɩlasɩ kʋɖʋmsɩ nzɩ yɔ, pɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ.

² Yuuda ñɩma mba paacaɣ Babilɔɔnɩ pe-wezuu kpeekpe yɔ, pɩɩpɔzaa se pɛwɛɛnɩ tisuu sɔsɔm pʋcɔ nɛ peyele wezuu kɩbaŋʋ ŋgʋ pacakaɣ Babilɔɔnɩ yɔ nɛ pɔɖɔ nʋmɔʋ nɛ powolo ɛjaɖɛ nɖɩ pa-taa sakɩyɛ ɩɩsɩŋ caaa yɔ ɖɩ-taa. Patalɩ peeɖe nɛ pitileɖi lɛ, papaɣzɩ kala ndɩ ndɩ katʋʋ. Pɩɩwɛ-wɛ kaɖɛ se pɔcɔnɩ pɔ-hɔŋ yɔɔ, ñam ñam lakasɩ ɖɔɖɔ kaawɛ Pɛrɩsɩ Kewiyaɣ taa; pɩtasɩ lɛ ajɛɛ wena aacɔ-wɛ nɛ ata yɔ akaɖaɣnɩ-wɛ. Piyeba nɛ pɩwɛɛ pa-taa nabɛyɛ kaɖɛ se paka ñʋʋ nɛ Yehowa templo maʋ tʋmɩyɛ. Pʋyɔɔ Yehowa tiyi nayʋ Agee nɛ nayʋ Zakarii pɩnaɣ 520 taa mbʋ yɔ P.P.Y. ɛ-samaɣ cɔlɔ; etiyi-wɛ se pasɩnɩ samaɣ nɛ kaɖaɣnɩ wɛʋ kpekpeka Yehowa sɛtʋ taa. (Agee 1:1; Zak. 1:1) Ɛzɩ ɖɩkɔŋʋʋ naʋ yɔ, tʋmɩyɛ nɖɩ nayaa mba palaba yɔ, ɖɩlʋlɩ pee kɩbana. Ɛlɛ pɩñɔtɩnɩ pɩnzɩ 50 mbʋ yɔ pʋwayɩ lɛ, pɩɖaɣnɩ pɔzʋʋ se pakpazɩ Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Yeruzalɛm yɔ ɖoŋ. Peeɖe Ɛsɩdrasɩ lɩnɩ Babilɔɔnɩ nɛ ɛkɔɔ Yeruzalɛm se ɛkpazɩ Ɛsɔ samaɣ ɖoŋ nɛ kasɩɩ Yehowa sɛtʋ kajalaɣ ɖeɖe ke-wezuu caɣʋ taa. Ɛɛkɛ takayɩsɩ mayʋ weyi ɛɛwɛ niye yɔ.—Ɛsd. 7:​1, 6.

3. Tɔm pɔzʋʋ mbʋ taa ɖɩkaɣ tazʋʋ? (Aduwa 22:19)

³ Natʋ tɔm ndʋ Agee nɛ Zakarii peheyi Ɛsɔ samaɣ caanaʋ taa yɔ, tɩsɩnɩ-kɛ nɛ kataa Yehowa liu alɩwaatʋ ndʋ pakaɖaɣnɩ-kɛ yɔ. Natʋ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ tɩsɩnɩ-ɖʋ sɔnɔ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu se ɛkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ kaɖɛ alɩwaatʋ taa. (Kalɩ Aduwa 22:19.) Ðɩkaɣ tazʋʋ tɔm ndʋ Yehowa tɩŋnɩ Agee nɛ Zakarii pɔ-yɔɔ nɛ eheyi ɛ-samaɣ yɔ tɩ-taa nɛ ɖɩtazɩ ɖɔɖɔ Ɛsɩdrasɩ kɩɖaʋ taa. Ðɩɩtazɩɣ tɔm ndʋ tɩ-taa lɛ, ɖɩkaɣ cosuu tɔm pɔzʋʋ pʋnɛ pɩ-yɔɔ: Yuuda mba pɩsaa nɛ pakatɩ kala wena yɔ, ɖoŋ weyi aawɛnɩ pɔ-yɔɔ? Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩka ñʋʋ nɛ Yehowa sɔɔlɩm labʋ kaɖɛ alɩwaatʋ taa? Nɛ ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu kaɖɛ alɩwaatʋ taa nɛ pɩkɩlɩ?

YUUDA MBA PƖSAA NƐ PAKATƖ KALA WENA YƆ, ÐOŊ WEYI AAWƐNƖ PƆ-YƆƆ?

4-5. Pɩtɩla ɛbɛ kaayeba nɛ kpekpeka ŋga Yuuda mba kaawɛnɩ templo maʋ yɔɔ yɔ kɛhɛɛ

⁴ Yuuda ñɩma mba papɩsaɣ yɔ, patalɩ Yeruzalɛm lɛ, pana se tʋma sakɩyɛ kaaɖaŋ-wɛ. Pama Yehowa altaaru nɛ pasɩɩ templo tigiɖe lɛɛ lɛɛ. (Ɛsd. 3:​1-3, 10) Ɛlɛ kpekpeka ŋga paawɛnɩ kiɖe tɛɛ yɔ, pitileɖi lɛ kɛhɛɛ. Ɛbɛ yɔɔ? Pɩtasɩnɩ templo maʋ tʋmɩyɛ lɛ, pɩɩwɛɛ se pama pa-maɣmaɣ pa-ɖɩsɩ, paɖʋ hayɩm nɛ pacalɩ pɔ-hɔŋ. (Ɛsd. 2:​68, 70) Pɩtasɩ lɛ po-koyindinaa kaakaɖɩnɩ-wɛ; pañɩnaɣ se pasɩnzɩ templo maʋ tʋmɩyɛ.—Ɛsd. 4:​1-5.

⁵ Mba paalɩnɩ yomiye taa nɛ papɩsɩ yɔ, paakatɩ ɖɔɖɔ kala tɔsʋʋ nɛ politiki nʋmɔʋ taa. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ Pɛrɩsɩ Kewiyaɣ tɩnɩ pɛ-tɛtʋ. Pɛrɩsɩ wiyaʋ Siiruusi sɩbɩ pɩnaɣ 530 taa P.P.Y. lɛ, Kambiizi lɛɣzɩnɩ e-lone taa nɛ ɛñɩnaɣ se eyooni Ejipiti nɛ ɛmʋ-kʋ. Ɛ nɛ ɛ-sɔɔjanaa powokaɣ Ejipiti lɛ, pɩtɩla sɔɔjanaa pɔzɩ Izrayɛɛlɩ mba se paha-wɛ tɔɔnaɣ, lɩm nɛ ɖɩzʋyɛ; piyeba nɛ wezuu caɣʋ wɛɛ Izrayɛɛlɩ mba kaɖɛ nɛ pɩkɩlɩ. Kambiizi wayɩ lɛ, Dariyusi I kaalɛɣzɩnɩ e-lone taa, nɛ e-kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa, ɛyaa kaɖaɣnɩ komina nɛ ñam ñam lakasɩ kaawɛɛ ɖɔɖɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se wɛtʋ ndʋ tiyeba nɛ mba palɩnɩ yomiye taa nɛ papɩsɩ yɔ pa-taa sakɩyɛ paɣzɩ nɩɣzʋʋ ɛzɩma pala nɛ pɔcɔnɩ pɔ-hɔŋ yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. Kala wena Yuuda mba kataɣ yɔ ayeba nɛ pa-taa nabɛyɛ maɣzɩɣ se pɩtaakɛ alɩwaatʋ kɩbandʋ se paɖaɣnɩ maʋ Yehowa tɛ templo.—Agee 1:2.

6. (a) Ɛzɩ pɔyɔɔdʋʋ Zakarii 4:​6, 7 taa yɔ, kala lɛɛna wena Yuuda mba kataa? (b) Ɛlɛ Zakarii yeba nɛ pa-taa tɛmnɩ tɔm ndʋ?

⁶ Kalɩ Zakarii 4:​6, 7. Pɩtasɩnɩ kala wena Yuuda ñɩma kataɣ tɔsʋʋ nɛ politiki nʋmɔʋ taa yɔ lɛ, pakataɣ ɖɔɖɔ nazɩm. Pɩnaɣ 522 taa P.P.Y. lɛ, po-koyindinaa pɩzaa nɛ pañɩɣ Pɛrɩsɩ komina yɔɔ nɛ kɩsɩnzɩ Yehowa templo maʋ tʋmɩyɛ. Ɛlɛ Zakarii yeba nɛ Yuuda mba taa tɛ se Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-wɛ nɛ pawa paa kaɖɛ nɖɩ. Pɩnaɣ 520 taa P.P.Y. lɛ, Wiyaʋ Dariyusi ha nɔɔ nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ templo maʋ, nɛ halɩ ɛha Yuuda mba liidiye se papɩzɩ nɛ pala tʋmɩyɛ nɖɩ. Eheyi ɖɔɖɔ egeetiye taa ñʋndɩnaa se paɖʋ-wɛ nesi.—Ɛsd. 6:​1, 6-10.

7. Yuuda ñɩma mba papɩsaa yɔ pakam ñʋʋ nɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ lɛ, wazasɩ nzɩ pehiɣaa?

⁷ Yehowa tɩŋnɩ Agee nɛ Zakarii pɔ-yɔɔ nɛ ɛla ɛ-samaɣ tamaɣ se ye pasɩ templo maʋ tʋmɩyɛ kajalaɣ ɖeɖe yɔ, ɛkaɣ-wɛ sɩnʋʋ. (Agee 1:​8, 13, 14; Zak. 1:​3, 16) Nayaa mba pɔ-tɔm kpazɩ Yuuda mba ɖoŋ nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ maʋ templo pɩnaɣ 520 taa P.P.Y., nɛ pɩtɩtalɩ pɩnzɩ 5 pʋcɔ nɛ pɛtɛm-kʋ. Paa Yuuda mba kaakatɩ kala yɔ pasɩ Yehowa sɔɔlɩm labʋ kajalaɣ ɖeɖe pe-wezuu caɣʋ taa, piyeba nɛ Yehowa sɩnɩ-wɛ tomnaɣ yɔɔ nɛ fezuu taa. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pɛsɛ Yehowa nɛ taa leleŋ.—Ɛsd. 6:​14-16, 22.

KA ÑƲƲ NƐ YEHOWA SƆƆLƖM LABƲ

8. Tɔm ndʋ tɩwɛ Agee 2:4 taa yɔ, ɛzɩma tɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩka ñʋʋ nɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ pɩ-tɛɛ tɔm.)

⁸ Kʋñɔŋ sɔsɔʋ ñɔtɩ kpam, pʋyɔɔ lɛ pɩcɛyaa kpem se ɖɩtɔzɩ se pɩwɛɛ se ɖɩka ñʋʋ nɛ tɔm susuu tʋmɩyɛ. (Mark. 13:10) Ɛlɛ ye ɖɩlakɩ liidiye kʋñɔŋ yaa pakaɖɩɣnɩ-ɖʋ ɖɔ-tɔm susuu tʋmɩyɛ taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩka ñʋʋ nɛ tɔm susuu tʋmɩyɛ. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩsɩɩ Kewiyaɣ tʋma kajalaɣ ɖeɖe? Pɩwɛɛ se ɖa-taa ɛtɛ se «yoyaa tɛ Yehowa»b wɛ ɖɔ-cɔlɔ. Ye ɖɩsɩɣ Kewiyaɣ tʋma kajalaɣ ɖeɖe nɛ pɩkɩlɩ ɖe-liu sɔɔlɩm yɔ, ɛkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ. Ye mbʋ, pɩfɛyɩ se sɔɔndʋ ɛkpa-ɖʋ.—Kalɩ Agee 2:4.

9-10. Ɛbɛ sɩnɩ koobu nɔɔyʋ nɛ ɛ-halʋ nɛ peɖiɣzina se tɔm ndʋ Yesu yɔɔdɩ Maatiyee 6:33 taa yɔ tɩkɛ toovenim?

⁹ Iyele nɛ ɖɩna Oleg nɛ ɛ-halʋ Irinac pa-kɩɖaʋ, pɛkɛ nʋmɔʋ lɩzɩyaa. Pakʋyaa nɛ powolo egeetiye naɖɩyɛ taa se paɖʋ ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ nesi lɛ, pelesi pa-tʋmɩyɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ liidiye tɔm kaalabɩ kaɖɛ pɛ-ɛjaɖɛ taa. Pɩlabɩ ɛzɩ pɩnaɣ kʋɖʋmaɣ mbʋ yɔ patɩpɩzɩ nɛ pehiɣ tʋmɩyɛ nɖɩ papɩzɩɣ nɛ palabɩ-ɖɩ alɩwaatʋ sakɩyɛ yɔ, paa mbʋ yɔ paa ɛzɩmtaa lɛ, panaɣaɣ se Yehowa sɩɣnɩ-wɛ nɛ nabʋyʋ taa ɖɔɖɔ po-koobiya sɩɣaɣnɩ-wɛ. Ɛbɛ sɩnɩ-wɛ nɛ palʋbɩnɩ kaɖɛ wɛtʋ ndʋ? Kiɖe tɛɛ lɛ, piitibi Oleg yɔɔɔ, ɛyɔɔdaa se: «Ðɩñakaɣ pana nɛ ɖisusuu tɔm alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ mbʋ sɩnɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩka ñʋʋ nɛ mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ.» Ɛ nɛ ɛ-halʋ paawɛɛ nɛ pañɩnɩɣ tʋmɩyɛ mbʋ, ɛlɛ paakam ñʋʋ nɛ tɔm susuu tʋmɩyɛ ɖɔɖɔ.

¹⁰ Kɩyakʋ nakʋyʋ palɩnɩ tɔm susuu nɛ papɩsɩ lɛ, panɩɩ se pa-taabalʋ kɩbanʋ nɔɔyʋ kaaɖɔm nʋmɔʋ ɛzɩ kilomɛtanaa 160 mbʋ yɔ nɛ ɛkɔnɩ-wɛ tɔɔnaɣ huyiŋ 2 taa. Oleg yɔɔdaa se: «Kɩyakʋ ŋgʋ ki-wiye, ɖɩtasɩ naʋ ɛzɩma Yehowa cɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ siŋŋ yɔ nɛ ɛzɩma ɛgbɛyɛ taa koobiya ɖɔɖɔ cɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ. Ða-taa tɛma se Yehowa ɛɛkaɣ sɔʋ ɛ-sɛyaa yɔɔ kpa, paa pɩlakɩ-wɛ ɛzɩ pɛfɛyɩnɩ lidaʋ nakʋyʋ yɔ.»—Mat. 6:33.

11. Ye ɖɩkaŋ ñʋʋ nɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ yɔ, ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖaŋ?

¹¹ Yehowa sɔɔlaa se ɖɩka ñʋʋ nɛ kpɛlɩkɩyaa labʋ tʋmɩyɛ; tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩyakɩ ɛyaa weziŋ. Ɛzɩ ɖɩnaʋ tayʋʋ 7 taa yɔ, Agee seɣti Yehowa samaɣ se kaɖaɣnɩ paɣzʋʋ tʋmɩyɛ kiɖeɖeye nɖɩ kalakaɣ yɔ. Ye kalabɩ mbʋ yɔ, Yehowa labɩ tamaɣ se ɛnʋ kaɣ-kɛ «tiyinuu wazaɣ.» (Agee 2:​18, 19) Ða ɖɔɖɔ ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ye ɖɩkam ñʋʋ nɛ tʋmɩyɛ nɖɩ Yehowa ɖʋ-ɖʋ yɔ, ɛkaɣ-ɖʋ wazʋʋ.

ƐZƖMA ÐƖPƖZƖƔ NƐ ÐƖTAA YEHOWA LIU NƐ PƖKƖLƖ?

12. Ɛbɛ yɔɔ pɩɩpɔzaa se Ɛsɩdrasɩ nɛ Yuuda ñɩma lalaa mba palɩnɩ yomiye taa yɔ pɛwɛɛnɩ tisuu sɔsɔm?

¹² Pɩnaɣ 468 taa P.P.Y., Ɛsɩdrasɩ nɛ Yuuda ñɩma nabɛyɛ pakʋyɩ Babilɔɔnɩ nɛ powolo Yeruzalɛm. Pɩsa nɛ Ɛsɩdrasɩ nɛ Yuuda ñɩma mba pɔɖɔ nʋmɔʋ ŋgʋ lɛ, pɩɩpɔzaa se pɛwɛɛnɩ tisuu sɔsɔm. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩɩwɛɛ se pakpaɣ sika nɛ liidiye sakɩyɛ nɖɩ paahawa se palabɩnɩ templo tʋmɩyɛ yɔ nɛ pɔɖɔ nʋmɔŋ weyi ɩɩwɛ kaɖɛ yɔ ɩ-taa. Mɩlaa pɩzaɣ se pakpa-wɛ nʋmɔʋ taa. (Ɛsd. 7:​12-16; 8:31) Pɩtasɩ lɛ, pitileɖi pʋcɔ nɛ peɖiɣzina se kaɖɛ kaawɛ Yeruzalɛm taa maɣmaɣ. Ɛyaa taaɖɔɔ Yeruzalɛm tɛtʋ taa, nɛ kolonzi nɛ nɔnɔsɩ kaawɛɛkaa nɛ pɩɩwɛɛ se pɔñɔɔzɩ-sɩ. Ɛzɩma Ɛsɩdrasɩ kɩɖaʋ pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu nɛ pɩkɩlɩ?

13. Ɛbɛ sɩnɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ ɛwɛɛnɩ tisuu Yehowa yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ pɩ-tɛɛ tɔm.)

¹³ Ɛsɩdrasɩ kaana ɛzɩma Yehowa sɩnɩ ɛ-samaɣ kaɖɛ alɩwaatʋ taa yɔ. Pɩnzɩ nasɩyɩ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ, pʋ-tɔbʋʋ se pɩnaɣ 484 P.P.Y. lɛ, pɩtɩla Ɛsɩdrasɩ kaawɛ Babilɔɔnɩ alɩwaatʋ ndʋ Wiyaʋ Asiyeruusi kaaɖʋ paɣtʋ se pakʋ Yuuda ñɩma Pɛrɩsɩ kewiyaɣ kpeekpe taa yɔ. (Ɛst. 3:​7, 13-15) Ɛsɩdrasɩ wezuu kaasʋ kaɖɛ taa. Yuuda ñɩma mba paawɛ «ageeta» kpeekpe taa yɔ panɩ wiyaʋ paɣtʋ ndʋ lɛ, pɔhɔkɩ nɔɔ nɛ pacaɣ kʋñɔwiye; pɩtʋʋ fɛyɩ se patɩmnɩ Yehowa se ɛwɩlɩ-wɛ mbʋ pɩwɛɛ se pala yɔ. (Ɛst. 4:3) Mba paakpɛyaa se pakʋʋ Izrayɛɛlɩ mba yɔ, pɩtɛmnaa se mba pakʋwa. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩlabɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ Yuuda mba lalaa yɔ! (Ɛst. 9:​1, 2) Mbʋ pɩɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɩsɩnɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-tɩ nɛ ɛɖaŋ kaɖɛ wɛtʋ ndʋ ɛkaɣ katʋʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ. Piiyeba ɖɔɖɔ nɛ ɛ-taa tɛ nɛ pɩkɩlɩ se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛkandɩyɩ ɛ-samaɣ yɔɔ.d

14. Yehowa sɩnɩ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ kaɖɛ alɩwaatʋ taa lɛ, lɔŋ weyi ɛkpɛlɩkaa?

¹⁴ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnaɣ ɛzɩma Yehowa cɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ kaɖɛ alɩwaatʋ taa yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa-ɩ liu nɛ pɩkɩlɩ. Ðɩkpaɣ Anastasia kɩɖaʋ, ɛwɛ Erɔɔpɩ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa. Eyebi tʋmɩyɛ nɖɩ ɛlakaɣ yɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛ-tʋmɩyɛ taa taabalaa ñɩkaɣ ɛ-yɔɔ se ɛɖʋ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Me-wezuu caɣʋ taa, kajalaɣ ɖeɖe lɛ mɛwɛʋ liidiye kʋñɔŋ taa yɔ.» Ɛsɔzaa se: «Manɖʋzɩ kaɖɛ nɖɩ Yehowa nesi tɛɛ, nɛ mana ɛzɩma ɛcɔnɩ mɔ-yɔɔ yɔ. Wiɖiyi, ye mantasɩ lesuu man-tʋmɩyɛ yɔ, sɔɔndʋ ɛɛkaɣ-m kpaʋ. Ye man-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ ɛpɩzaa nɛ ɛcɔnɩ mɔ-yɔɔ sɔnɔ yɔ, ɛkaɣ cɔnʋʋ mɔ-yɔɔ ɖɔɖɔ cee.»

15. Ɛbɛ sɩnɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ ewolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛtaɣ Yehowa liu? (Ɛsɩdrasɩ 7:​27, 28)

¹⁵ Ɛsɩdrasɩ na Yehowa nesi e-wezuu caɣʋ taa. Ɛsɩdrasɩ maɣzɩ alɩwaatʋ ndʋ payɩ Yehowa kaasɩnɩ-ɩ yɔ tɩ-yɔɔ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛtaa-ɩ liu nɛ pɩkɩlɩ. Yʋsɩ tɔm loyaɣ «mɛ-Ɛsɔ Yehowa nesi kaawɛ mɔ-yɔɔ.» (Kalɩ Ɛsɩdrasɩ 7:​27, 28.) Ɛsɩdrasɩ labɩnɩ tʋmɩyɛ tɔm loyaɣ ŋga kanɩɣzɩnɩ tɔm loyaɣ ŋga yɔ tam 6 Ɛsɩdrasɩ takayaɣ taa.—Ɛsd. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Wɛtʋ ndʋ taa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna Ɛsɔ nesi kpayɩ kpayɩ ɖe-wezuu caɣʋ taa? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁶ Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ kaɖɛ naɖɩyɛ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna Yehowa nesi ɖe-wezuu caɣʋ taa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ nʋmɔʋ se pɩsa nɛ ɖiwolo kigbeɣluu nakʋyʋ yaa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩpɔzʋʋ-ɩ se ɛlɛɣzɩ ɖa-tʋmɩyɛ alɩwaatʋ nɛ ɖɩpɩzɩ ɖiwolo ɖe-kediɣzisi tɩŋa yɔ. Ɛzɩma ɖa-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ cosuu-ɖʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ ɛzɩma ɖɩɩmaɣzaa yɔ. Piyeki nɛ ɖɩtaa Yehowa liu nɛ pɩkɩlɩ.

17. Alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɩdrasɩ kaawɛ kaɖɛ taa yɔ, ɛzɩma ɛwɩlaa se ɛwɛnɩ tɩ luzuu? (Cɔnɩ takayaɣ huyuu yɔɔ kɩlɛmʋʋ.)

¹⁷ Ɛsɩdrasɩ pɩsɩnɩ Yehowa yɔɔ nɛ tɩ luzuu se ɛsɩnɩ-ɩ. Alɩwaatʋ ndʋ payɩ pɩlakaɣ-ɩ ɛzɩ ɛ-tʋmɩyɛ kɩlɩ-ɩ yɔ, ɛtɩmaɣnɩ Yehowa nɛ tɩ luzuu. (Ɛsd. 8:​21-23; 9:​3-5) Ɛsɩdrasɩ lakasɩ seɣti mba paacɔ-ɩ nɛ pata yɔ se paɖʋ-ɩ nesi nɛ pamaɣzɩnɩ e-tisuu. (Ɛsd. 10:​1-4) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnɩɣzɩɣ ɖo-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm yɔɔ yaa ɖɩnɩɣzɩɣ ɖɔ-hɔʋ yɔɔ se pɩtaala nɛ kaɖɛ naɖɩyɛ talɩ-kʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩtaa Yehowa liu nɛ ɖɩtɩmnɩ-ɩ.

18. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu nɛ pɩkɩlɩ?

¹⁸ Ye ɖiluzuu ɖa-tɩ nɛ ɖɩñɩnɩɣ se Yehowa ɛsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖitisiɣ ɖɔɖɔ se ɖo-koobiya ɩsɩnɩ-ɖʋ yɔ, ɖɩkaɣ taʋ Ɛsɔ liu nɛ pɩkɩlɩ. Erika kɛ ɖoyo, ɛwɛnɩ piya 3. Paa ɛzɩmtaa ɛtaɣaɣ Yehowa liu se ɛlɛ kaɣ ɛ-yɔɔ cɔnʋʋ, halɩ kʋñɔmɩŋ sɔsɔŋ taa. E-hoɣa wɛɛkaa pitileɖi lɛ ɛ-walʋ sɩ. Ɛtɔzaɣ mbʋ pɩtalɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ lɛ ɛyɔɔdɩ se: «Ŋŋpɩzɩɣ nɛ ŋtɩlɩ ɛzɩma Yehowa kaɣ-ŋ sɩnʋʋ yɔ. Ɛpɩzɩɣ nɛ ɛtɩŋnɩ nʋmɔŋ weyi ŋtɩɖʋna yɔ ɩ-yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ŋ. Menɖiɣzinaa se Yehowa tɩŋnɩ man-taabalaa tɔm pee nɛ pa-lakasɩ yɔɔ nɛ ecosi ma-adɩma sakɩyɛ yɔɔ. Ye meheyiɣ man-taabalaa mbʋ pɩtalɩɣ-m yɔ pɩ-tɔm yɔ, papɩzɩɣ nɛ pasɩnɩ-m kɛlɛʋ nɛ pɩkɩlɩ.»

WOLO PƖ-YƆƆ NƐ ŊTAƔ YEHOWA LIU PƖKƆƆ NƐ PƖTALƖ TƖNAƔ YƆƆ

19-20. Yuuda ñɩma mba patɩpɩzɩ nɛ papɩsɩ Yeruzalɛm yɔ, ɛbɛ pa-kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹⁹ Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ kɩbaŋ nɩɩyɩ Yuuda ñɩma mba patɩpɩzɩ nɛ papɩsɩ Yeruzalɛm yɔ pɔ-cɔlɔ. Pʋtɔma yɔ pa-taa nabɛyɛ tɩpɩzɩ nɛ papɩsɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ paakpadɩyaa, pɩwɩɣaɣ-wɛ yaa pɔ-hɔʋ taa sʋʋtʋ taahaɣ-wɛ nʋmɔʋ se papɩsɩ. Paa mbʋ yɔ paɖʋ nesi mba papɩsaa yɔ nɛ taa leleŋ; paha-wɛ wondu ndʋ pɩpɔzaɣ-wɛ se pamanɩ templo yɔ. (Ɛsd. 1:​5, 6) Pɩwɛ ɛzɩ Yuuda mba kajalaɣ ñɩma mba paakʋyɩ Babilɔɔnɩ nɛ powolo Yeruzalɛm yɔ, patalɩ peeɖe nɛ pɩla ɛzɩ pɩnzɩ 19 mbʋ yɔ pʋwayɩ lɛ, mba paacaɣ Babilɔɔnɩ yɔ, paawobi pɩ-yɔɔ nɛ petiyiɣni sɔɔlɩm haɖɛ Yeruzalɛm.—Zak. 6:10.

²⁰ Paa ɖɩɩpɩzɩɣ labʋ mbʋ payɩ ɖɩsɔɔlaa yɔ Yehowa tʋmɩyɛ taa yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ɛnaɣ pana wena ɖɩñakɩ se ɖɔ-tɔm ɛkɛdɩnɩ-ɩ yɔ. Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna? Nayʋ Zakarii alɩwaatʋ taa, Yehowa kaaheyi-i se ɛkpaɣ sika nɛ liidiye nɖɩ Yuuda ñɩma mba paawɛ Babilɔɔnɩ yɔ petiyinaa yɔ nɛ elubini awiya hulaɣ nakɛyɛ. (Zak. 6:11) «Awiya hulaɣ sɔsɔɔ» ŋga, kakaɣ kɛʋ mbʋ «pɔtɔzʋʋnɩ» Yuuda ñɩma mba pɔ-sɔɔlɩm haɖɛ yɔɔ yɔ. (Zak. 6:​14, pɩ-tɛɛ tɔm) Ða-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa ɛɛkaɣ sɔʋ pana wena ɖɩñaɣnɩ ɖa-laŋɩyɛ kpeekpe se ɖɩsɛɛ-ɩ kaɖɛ alɩwaatʋ taa yɔ a-yɔɔ kpa.—Ebr. 6:10.

21. Ɛbɛ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu paa kaɖɛ wɛtʋ ndʋ ɖɩkaɣ katʋʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ?

²¹ Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖɩkaɣ wɛʋ nɛ ɖɩkatɩɣ kala kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ ɩnɛ ɩ-taa, nɛ halɩ pʋtɔma ɛjaɖɛ yɔɔ wɛtʋ kaɣ tɛzʋʋ wɛɛkʋʋ nɛ ɛsɩndaa nɛ pɩkɩlɩ. (2 Tim. 3:​1, 13) Paa mbʋ yɔ, pɩtɩmʋna se ɖɩkɩlɩ nɩɣzʋʋ. Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ tɔm ndʋ Yehowa kaaheyi ɛ-samaɣ Agee alɩwaatʋ taa yɔ tɩ-yɔɔ; eheyi-kɛ se: «Mɛwɛ mɩ-cɔlɔ . . . Sɔɔndʋ ɛtaakpa-mɩ.» (Agee 2:​4, 5) Ða ɖɔɖɔ ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ye ɖɩlakɩ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ se ɖɩla Yehowa sɔɔlɩm yɔ, ɛkaɣ wɛʋ ɖɔ-cɔlɔ. Ye ɖɩɖɔŋ lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩ Agee nɛ Zakarii pa-natʋ tɔm taa yɔ ɩ-yɔɔ yɔ, nɛ ye ɖɩmaɣzɩɣnɩ Ɛsɩdrasɩ kɩɖaʋ yɔ, ɖɩkaɣ wobu pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu paa kaɖɛ wɛtʋ ndʋ ɖɩkatɩnɩ ɛsɩndaa yɔ.