Tɔm ndʋ ɖa-takayɩsɩ kalɩyaa pɔzʋʋ yɔ
Salomɔɔ templo kʋjɔŋ kʋkʋyɩŋ kaakɛ nuŋgolonzi ɛzɩma?
Kʋjɔŋ tɛɛ patɩŋaɣ nɛ pasʋʋ templo tɛ Lone kiɖeɖeye taa. Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ Biblwaa mba palɩzaa pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ pɩnaɣ 2023 yɔ pa-taa, pɔyɔɔdaa se «ɛsɩndaa kʋjɔŋ ɖaɣlɩkɩŋ kaakɛ nuŋgolonzi 20, ɛzɩ ɖɩɣa walanzɩ yɔ, kɩ-kʋkʋyɩŋ kaakɛ 120.» (2 Kro. 3:4) Biblwaa nabɛyɛ ɖɔɖɔ yɔɔdaa se kʋjɔŋ kʋkʋyɩŋ kaakɛ «nuŋgolonzi 120,» pʋ-tɔbʋʋ se mɛtanaa 53.
Ɛlɛ, pɩnaɣ 2023 Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɔm ɖɛzʋʋ Bibl taa, pɔyɔɔdɩ Salomɔɔ templo kʋjɔŋ tɔm se: «Kɩ-kʋkʋyɩŋ kaakɛ nuŋgolonzi 20» yaa mɛtanaa 9 mbʋ yɔ.a Iyele nɛ ɖɩna lɩmaɣza wena a-yɔɔ palabɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ yɔ a-taa naayɛ.
Patɩyɔɔdɩ kʋjɔŋ ŋgʋ kɩ-kʋkʋyɩŋ tɔm 1 Awiya 6:3 taa. Yereemii manɩ Awiya takayaɣ ŋga, nɛ mayaɣ ŋga ka-taa lɛ, ɛyɔɔdɩ kʋjɔŋ ŋgʋ kɩ-ɖaɣlɩkɩŋ nɛ ki-limaŋ tɔm ɛlɛ ɛtɩyɔɔdɩ kɩ-kʋkʋyɩŋ tɔm. Nɛ ñʋʋ ŋgʋ kɩtɩŋ pʋwayɩ yɔ kɩ-taa, ɛkɛdɩ templo hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ lɛɛŋ tɔm tete. Ɩ-taa nɩɩyɩ yɔ: Teŋgu ŋgʋ poyolisi ñɩɣtʋ nɛ pala yɔ, kɛɛkɛɛnaa 10 nɛ ñɩɣyʋʋ kɩsɛɛmʋʋ tilima 2 wena awɛ kʋjɔŋ ɛsɩndaa yɔ. (1 Awi. 7:15-37) Ye toovenim taa kʋjɔŋ kʋkʋyɩŋ kaacɛzɩ mɛtanaa 50 nɛ ye kɩɩkɩlɩ templo hɔɔlɩŋ lɛɛŋ kʋyʋʋ yɔ, ɛbɛ yɔɔ Yereemii tɩyɔɔdɩ pɩ-tɔm? Halɩ pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ wayɩ, Yuuda mba tɔm taa tazɩyaa mawa se kʋjɔŋ taakɩlɩ kʋyʋʋ Salomɔɔ templo hɔɔlɩŋ lɛɛŋ.
Tɔm taa tazɩyaa pɔzaɣ pa-tɩ se ye kʋjɔŋ kʋkʋyɩŋ kaatalɩ nuŋgolonzi 120 yɔ, templo kolonzi kaapɩzaa nɛ sɩɖɔkɩ-kʋ nɛ kɩsɩŋ camɩyɛ na. Caanaʋ taa kuduyuŋ weyi ɩkʋyɩ siŋŋ nɛ pamaɣaɣ-ɩ nɛ pɛɛ nɛ filikinaa yɔ, pɩ-tɛɛ kiŋ lɛ ɩwalɩ siŋŋ, ɛlɛ ɩkpɩyɩsɩnɩ hayo kiŋ. Ɩ-taa nɩɩyɩ lɛ Ejipiti templonaa nɔnɔsɩ. Ɛlɛ Salomɔɔ templo ñaawɛ ndɩ. Tɔm taa tazɩyaa maɣzɩɣ se ki-kolonzi kikiŋ taacɛzɩ nuŋgolonzi 6 (mɛtanaa 2,7). Kuduyuŋ maʋ yɔɔ lɔŋsɩnɖʋ Theodor Busink kɔ tɔm ñʋʋ se: «Ye ɖɩcɔnɩ [templo nɔnɔɔ] koloŋa kikiŋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se kʋjɔŋ kʋkʋyɩŋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩtalɩ nuŋgolonzi 120.»
Pʋtɔma yɔ piiyiɣdi weyi ɛɖaɣnɩ maʋ 2 Kroniiki 3:4 taa tɔm yɔ. Paa caanaʋ taa takayɩsɩ nasɩyɩ ɩyɔɔdɩ nuŋgolonzi «120» tɔm mayaɣ kanɛ ka-taa yɔ, takayɩsɩ lɛɛsɩ nzɩ pataɣ-sɩ liu yɔ, sɩsɩ ñɔyɔɔdʋʋ nuŋgolonzi «20» tɔm mayaɣ kanɛ ka-taa, nɛ sɩ-taa nasɩyɩ lɛ Codex Alexandrinus (pamaʋ-kɛ yɔ pɩcɛzɩ pɩnzɩ 1500) nɛ Codex Ambrosianus (pamaʋ-kɛ yɔ pɩcɛzɩ pɩnzɩ 1400). Ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzaɣ se piyiɣdi weyi ɛɖaɣnɩɣ tɔm maʋ yɔ nɛ ɛma «120»? Ebree kʋnʋŋ taa lɛ, tɔm piye «mɩnʋʋ» nɛ tɔm piye «nuŋgolonzi» palɩ ɖama. Ye mbʋ, pɩpɩzaɣ se piyiɣdi weyi ɛɖaɣnɩɣ tɔm maʋ yɔ nɛ ɛma tɔm piye «mɩnʋʋ» tɔm piye «nuŋgolonzi» lone taa.
Ɛlɛ paa ɖɩñakɩ pana se ɖɩnɩɩ tɔm ndʋ tɩ-taa tete nɛ ɖɩwɩlɩ se tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ Salomɔɔ templo yɔɔ yɔ tɩkɛ toovenim yɔ, mbʋ templo ŋgʋ kɩsɩŋnaa yɔ pɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩka ɖa-lɩmaɣza, pʋ-tɔbʋʋ se fezuu taa templo sɔsɔʋ. Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se Yehowa ya ɛ-sɛyaa tɩŋa se pɛsɛɛ-ɩ templo ŋgʋ kɩ-taa.—Ebr. 9:11-14; Natʋ 3:12; 7:9-17.
a Pɩ-tɛɛ tɔm natʋyʋ lɩzɩ pɩ-taa se pama «caanaʋ taa takayɩsɩ nasɩyɩ taa se “120,” ɛlɛ pama takayɩsɩ lɛɛsɩ nɛ Biblwaa nabɛyɛ taa se “nuŋgolonzi 20.”»