Ŋŋsɩm-tʋ?
Yeruzalɛm templo taa, ɛbɛ cɔjɔnaa lakaɣnɩ kpɩna wena palaɣaɣ altaaru yɔɔ yɔ a-calɩm?
PAA pɩnaɣ ŋga lɛ, caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ cɔjɔnaa laɣaɣ kpɩna kudokiŋ sakɩyɛ altaaru yɔɔ templo taa. Caanaʋ taa tɔm ñɩnɩyʋ Josèphe yɔɔdaa se Paska wiye lɛ, palaɣaɣ heɣsi nzɩ sɩcɛzɩ 250 000 yɔ, pʋyɔɔ lɛ calɩm sakɩyɛ kpeŋaɣ altaaru tɛɛ. (Lev. 1:10, 11; Kɩg. 28:16, 19) Ɛbɛ palakaɣnɩ calɩm mbʋ pɩtɩŋa?
Caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa huyi templo ŋgʋ Eroodi mawa yɔ kɩ-cɔlɔ kpɛɛɛ lɛ, pana se paahɛ lɔʋ nakʋyʋ nɛ calɩm tɩŋɩɣ kɩ-taa nɛ pɩlɩɣnɩ templo wayɩ.
Iyele nɛ ɖɩna mbʋ paalaba se pɩsa nɛ altaaru wɛɛ cɩɖɩ cɩɖɩ yɔ pɩ-taa 2.
Pohuyi pɔŋ nɩɩyɩ altaaru tɛɛ: Yuuda mba paɣtʋ nɛ pɔ-sɔnzɩ takayaɣ ŋga pama-kɛ pɩnaɣ 200 wayɩ nɛ payaɣ-kɛ se Mishna yɔ, kɔyɔɔdɩ lɔɔŋ weyi pohuyaa se lɩm ɛtɩŋɩɣnɩ ɩ-taa nɛ pikpeŋ templo wayɩ yɔ ɩ-tɔm. Kalɩzɩ pɩ-taa se pɔŋ 2 kaawɛ altaaru kɔna kʋɖʋmʋʋ taa. Kɩlaŋ calɩm nɛ lɩm mbʋ pañalaɣnɩ altaaru yɔɔ yɔ pɩtɩŋaɣnɩ pɔŋ ɛnɩ ɩ-taa nɛ pikpeŋ lɔɔŋ taa nɛ pitiki ɖooo Kidrɔɔnɩ Fɛɛʋ taa.
Caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa tisiɣ tɔm ndʋ takayaɣ ŋga kɔyɔɔdaa yɔ tɩ-yɔɔ. Takayaɣ nakɛyɛ (The Cambridge History of Judaism) yɔɔdʋʋ se caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa lɩ pɔŋ nɛ lɔɔŋ nɩɩyɩ yɔɔ templo cɔlɔ. Kɔyɔɔdaa se: «Pɩtɩla yɔ pɔŋ nɛ lɔɔŋ ɛnɩ ɩ-taa lɩm nɛ kɩlaŋ calɩm mbʋ pɩlɩɣaɣnɩ templo taa yɔ pɩtɩŋaɣ nɛ pikpeŋ.»
Paañaɣ pana se pɛwɛɛnɩ lɩm sakɩyɛ: Pɩɩpɔzɩ cɔjɔnaa lɩm sakɩyɛ se papɩzɩ nɛ pañalɩ altaaru tɛɛ calɩm se pɩsa nɛ pɩtɩŋnɩ lɔɔŋ taa kɛlɛʋ nɛ pɩɖɛɛ nɛ pɩtɩŋa pɩwɛɛ cɩɖɩ cɩɖɩ. Pɩsa nɛ cɔjɔnaa pɩzɩ nɛ pala tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ lɛ, paa ɛzɩmtaa lɛ lɩm mbʋ pɩpɔzaɣ-wɛ yɔ pɩlɩɣaɣnɩ tɛtʋ taa nɛ pɩkɔŋ templo taa. Lɩm mbʋ palakaɣnɩ tʋmɩyɛ altaaru yɔɔ yɔ, pɩlɩɣaɣnɩ lɔɔŋ taa, lɔkɔnaa taa nɛ lɩŋgamɩŋ taa. Caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyʋ Joseph Patrich yɔɔdaa se caanaʋ taa templonaa taa lɛ, pɩwɛ ɛzɩ Yeruzalɛm templo taa ɖeke palabɩ ɖʋtʋ kɩbandʋ ndʋ tɩsɩɣna se lɩm sakɩyɛ ɛwɛɛ templo taa se pɩsa nɛ pañalɩɣ kɩ-taa nɛ kɩwɛɛ cɩɖɩ cɩɖɩ yɔ.