Thembo—A Dumbu ko Shalula Chingwe?

WA KA ana makole a li gumi koga, ngono mu chibaka che gole Daniel wa ka be e gwisana ne bugwele gwe cancer. Ngono ng’anga dzidze dza ka be dzi sina thembo, se bangwe koga ba ka be be li pejo ne msana. Ngono Daniel wa ka zwibatilila mu thembo. Wa ka be e duma kuti u no ti a kula a kabe nshakisisi ngono ka batsha kuti ku wangwe nti u nga lapa cancer mu zhuba lingwe. Wa ka a ka lingililila ne zila ya ka shalulika ku kumba kwe ng’anga ino temelela mu ku lapa cancer i nonga ya a nayo. Ne kwa ka jalo, zhuba ileli la kati li swika ng’anga iyeyi ya ka shalulika i ka patikiwa ku misa ku kumba ne ntata ye bipa kwe weather. Daniel wa ka nyala meya. Ngono i li gwe kutanga, a ka temeka mafupa. Mu mazhuba mashomanana a ka fa.

Mbiko ya Daniel ya ka legwa ne nshingi we zwe mamuko wa ka e zwidiya nekwe kuti thembo ne ku sa be thembo ku amana chini ne mamuko. U nga na u ka hwabo ndebo dzi nonga dzedzi. Ha ti lakidzila, nthu wa ka kwegula, u lele, u pejo ne fa, ngono wa ka lingilila shingikala kwe chingwe cha a no tolela pezhugwi—pangwe wa ka lingilila kumbiwa ne nngwe wa a no da kene zha kwe zhuba lingwe la a no tolela pezhugwi. Ha ichecho cha shingikala ebile cha pinda, u no fa chinyolocho. Mu zwimo zose izwezwi ini chi no shingikala? A thembo dumbu i chithu chi na masimba zwi ngapa se kwa ku no duma bangwe?

Bashakisisi banjinji be ndapo ba kati ku linga zwithu zubuyanana, thembo ne angwe mazwiwo a ka lulwama dumbu kuna masimba mu buchilo ne mamuko e nthu. Ngono ku linga zwithu sa ikoko a te kanjinji ku dumilana. Bashakisisi bangwe ba no tola kuti kose ikoko zwelenje zwinjinji zwi singa dumilane ne sainsi. Ba no da ku kumbula kuti magwele a mu mbili a no thamiwa koga ne chingwe chi mu mbili.

Ne kwa kajo, ku sola ne bukulu gwe thembo ha te ku li ku ptshwa. Mu dzi-thousand dze makole a ka pinda, nchenjendu we Ngiriki Aristotle wa ka kumbigwa ku ti a chenese kuti thembo ini ngono e be shandula eti: “Wu wolota wa ka linga.” Ngono ngwenunyana zwakwo, nlume we America Benjamin Franklin wa ka leba e gongobola eti: “U no chila ne thembo u no wo fa e zwinyima zojiwa.”

Ngono, ngwenu, malebeswa ne kwe thembo ini? A wu gala u kumbula koga ne zwa u no yemula, i li zila bathu ba no shaka ku nyaladziwa nawo ne mawoloto a si e chingwe? Kene kuna mabaka a no hwikala e ku linga thembo se chingwe chi no pinda ichecho—chingwe cha ti no sheta tose kuti ti be ne mamuko a ka lulwama ne shatha, chingwe chi na ntewo dumbu ne mabayilo dumbu?

Ini ti Sheta Thembo?

KUINGWI ha Daniel, ntshwa wa ka be e gwala cancer wa chenesiwa mu nsholo wa pinda, a bo a ka dwilila a na thembo iye wulu? A u no be a ka kunda cancer? A u nowo be a cha chila ngwenu? Dumbu ne banjinji ba no lebelekela thembo ne majatu a ba nga dumane na ichecho. Ngono khani wulu ipapa eyeye. Thembo ha i zo fanila pindilidziwa. A te ndapo choselele, kene makhona zose.

Ha e buzwiwa ne be CBS News, Dr. Nathan Cherney wa ka chenjedza ne kwe mbatsha ye ku zana ne masimba e thembo ha ku shingidzaniwa ne bagwele ba no gwala kwazo: “Ta ka bona zwimo zwe balume be gongobola bakadzi babo kuti ba ka be be singa kumbulile mukati kwazo, kuti ba ka be be singa kumbule ne zila ya ka lulwama kwazo.” Dr. Cherney wa ka paphidza eti: “Zila iyewo yose ye kumbula ya ka thama ndawulo i si yo, ngono ha bathu ba si nga thame zubuyanana, u ngati koyi a ba zo khona laula londa labo zubuyanana, ngono ichecho ha te chithu cha ka lulwama.

Malebeswa, ibabo ba no gwisana le bugwele gu singa pole ba mu ngwa i no nyadza ne i no ba pedzisa. Ku paphidza ntolo wabo u no ba lemela kale ne ku thama kuti ba zwibone nlandu i chithu chi sa ka fanila thamiwa choselele ne bathu ba no ba da. Ne kwa ka jalo, a ta ka fanila pedza ne kuti thembo chithu chi si nga tolegwe pezhugwi?

A ku zo jalo. Ha ti lakidzila, iyo ng’anga iyeyi, i no lapa mu ku tebamisa ngwele​—isi ku gwisana ne bugwele ne zila ya ka lingisana kene ku paphidza buchilo, ngono i thama kuti ngwele a zwiwe a li gedzikane kwazo ne shatha ha a cha dwilila e gwila ku chila. Ng’anga dzi nonga idzedzi dzo dumila kwazo mu bukulu gwe ndapo i no pelela ne shatha kwazo mu chimo che nkumbulo dumbu ne mu na ba no gwala kwazo. Kuna bufakazi bunjinji gwe kuti thembo i nga thama ijalo​—ne kupinda.

Bukulu gwe Thembo

“Thembo i ndapo ya ka sima,” ko leba ku jalo nkwali we zwe ndapo Dr. W. Gifford-Jones. Wa ka lingilila kakale zwidiyo zwa ka siyasiyana zwi no thamigwa ku bona bukulu gwe batsho i no piwa bagwele ba singa pole. Ko kumbuligwa kuti batsho iyeyi ya ka jali i no thama kuti bathu ba bone thembo kwazo ne ku linga zwithu zubuyanana. Zwidiyo zwingwe zwa ka thamiwa ne 1989, zwa ka bona kuti bagwele ba no piwa batsho ya ka jali ba no chila libaka gu lefu. Ne kwa kajalo, shakisiso ya ngwenu ha ito dumilana kwazo ne khani iyeyi. Ne kwa kajalo, zwidiyo zo lakidza kuti bagwele ba no piwa batsho ye mazwiwo a ba to tshambilidzigwa kwazo kakale ha ba to hwa zogwadza kwazo se ba singa ipiwe.

Kumbula ne kwe thuto ingwe ya ka ya ka temelela mu khani ye ku linga ne ku sa linga zwithu zubuyanana mu bugwele gwe tshinga dze moyo (CHD). Mbunga we balume ba no pinda 1,300 wa ka sikasikiwa zubuyanana ku bona kuti ba no linga buchilo zubuyanana kene a ba to gu linga zubuyanana. Shule kwe makole a li 10 ha be lingisisiwa kakale kwa ka wanika kuti 12 percent ye balume ibabo ba ka ba na bugwele gwe CHD. Mu bali, ba ka be ba si nga linge zwithu zubuyanana ba ka be be pinda ba no zwi linga zubuyanana ku ngabe bathu babili ne nngompela. Laura Kubzansky, mbatshi we porofesa ye mamuko ne mazwibato, ku Harvard School of Public Health, wa kati: “Bufakazi bunjinji gwe khani ye kuti ku kumbula zubuyanana kwa ka lulwamila mamuko awo gwa ka wanika​—zwidiyo izwezwi zo pa bufakazi gungwe gwa ka sima gwe kutanga gwe ndapo, gwe nkumbulo iwoyo mu khani iyeyi ye bugwele gwe moyo.”

Zwidiyo zwingwe zo lakidza kuti ibabo ba no linga mamuko abo a ka bipa kanjinji a ba to muka ha be thama operation sa ibabo ba no linga mamuko abo zubuyanana. Dumbu ne ku chila buchilo gu lefu ko batshanyiwa ne thembo. Chidiyo chingwe cha ka lingilila kuti bathu ba ka kwegula ba no amiwa chini ne ku linga kwegula zubuyanana ne ku sa ku linga zubuyanana. A bathu ba ka kwegula ba ka be be lakidziwa zibiso ne ku tobedzana, i no amanya ndongoloso ye kwegula ne ku paphidzika kwe buchenjedu ne luzibo, ku dwapo kwa ka boneka kuti ba no yenda ba ka simisa kwazo ne masimba. Dumbu, ku thama zubuyanana ikoko ku nga fanidzanyiwa ne cha ka shingikala mu ku zwikatisa mu ndongoloso ye dziviki dzi li 12!

Ini mazwiwo a nonga thembo, ku dumila kuti zwithu zowo lulwama, ne ku linga zwithu zubuyanana ku lingika ku na batsho ye mamuko? Bangwe be sainsi ne dzi ng’anga ha ba thu ba ka hwisisa nkumbulu ne mbili we nthu zubuyanana kwa ba nga pa dabilo dza ka lingisana. Kakale, bazibi ba no zwidiya khani iyeyi ba nga na ba ka kumbulila cha ba no zwidiya. Ha ti lakidzila, porofesa ingwe ye neurology wa kati: “Ko thama kuti nthu a zwizwe zubuyanana ha a ka shatha kakale a na thembo. Chimo chi no shathisa chi no thama kuti nthu a si tongo tshambilidzigwa kwazo, ne mbili kuti u kule zubuyanana mu zwimo zwa ka jalo. I chingwe chithu chi nga zwithamigwa ne bathu kakale be gwisa ku gala ba na mamuko a ka lulwama.”

Khani iyeyi i ngana ka be ptshwa mu bangwe be dzing’anga, dzi-psychologist, ne be sainsi, ngono ha te ili ptshwa choselele mu na ba no zwidiya Baibili. Mu makole a ngabo 3 000 a ka pinda, She wa ka chenjela Solomoni wa ka dothedzegwa ku kwala nkumbulu iwoyo: “Moyo wa ka shatha nti u no podza, koga moyo wa ka puna u no tema mafupa.” (Zwiani 17:22) Elanjele ku lizalizana ku no lakidziwa ipapa. Ndimana iyeyi ha i to ti moyo wa ka shatha u no podza bugwele gungwe ngono i noti koga “nti u no podza.”

Dumbu, ku nga na ku ka hwikala ku buzwa titi, Ha thembo ya be ili nti, i ng’anga ipi ya be i singa ke i ka u shingisa? Pezhugwi kwa ikoko, thembo i na mbayilo u no pinda kwazo khani ye mamuko.

Ku Duma Kuti Zwithu Zowo Lulwama, Ku Duma Kuti Zwithu Zowo Bipa, ne Buchilo Gugo

Bashakisisi ba ka bona kuti bathu ba no linga zwithu zubuyanana ba no bona mbayilo mu zila dzi li dzi njinji u no dwa mu ku linga zwithu zubuyanana kwabo. Ko lingika be thama zwa ka lulwama kwazo ku ikwele, ku nshingo, dumbu ne mu mizano ye mabala. Ha ti lakidzila, kwa ka thamiwa zwidiyo zwe team ye bakadzi ba no labuka. Dzi-coach dza ka sikasika ne zila ya ka nginilila bukhoni gwe malebeswa gwe bakadzi mu mizano ye mabala. Mu chibaka chi ngompela, bakadzi naibobo ba ka buzwiwa dzibuzo ngono chilizanyo che thembo yabo chi ka sikasikiwa zubuyanana. Kwa ka pelela ne kuti, chilizanyo che thembo ye bakadzi ndicho cha ka be chi lebela mbeli ne zila ya ka lingisana ne kwe ku phalisana kwabo ku pinda dzizila dzingwe dzose dze ku sikasika dze dzi-coach dzabo. Ini thembo i sendedzela ne masimba a ngapa?

Kwa ka zigwa ku njinji ne ku zwidiya ne kwe chingwe chi singa fanane ne ku duma kuti zwithu zowo lulwama​—ku duma kuti zwithu zowo bipa. Mu makole a bo 1960, kwa ka thamiwa dzindiko dza ka pelela dzi lakidza chingwe cha ka chi sa ka lingiligwa ne kwe mazwibato e phuka, ku ka pelela bashakisisi ba na ndebo i noti “ku zwidiya ku zwitoboka.” Ba ka elanjele kuti bathu bo ba nga gwala bugwele igogo. Ha ti lakidzila, bathu ba ka be kwalila test ye zwidiyo pana zhoba i sa ka lulwama ngono be be budziwa kuti ba nga misa zhoba iyeyo ne ku tobetsa dzikinopo dza ka tobedzana. Ba ka khona ku misa zhoba.

Group ye bubili ya ka budziwa chi no fanana​—ngono ku tobetsa dzikinopo ku ka si thame chingwe. Se kwa u nga kumbulila, bunji mu group ye bubili gwa ka be ne mazwiwo e ku zwitoboka. Mu dzi tests dzi no tobela, ba ka be zeyeza choselele ku thama chingwe. Ba ka be be duma kwa ka pelela kuti kwa be ku sina cha ba nga thama chi nga shandula zwithu. Dumbu ne mu group iyeyi ye bubili, ba ka be be duma kuti zwithu zowo lulwama ba ka lambana ne nkumbulo iwoyo we ku zwitoboka.

Dr. Martin Seligman, wa ka batsha mu ku thama dzingwe dze dzindiko idzedzi dze kutanga, wa ka sendedzegwa ku thama nshingo we ku zwidiya ne ku duma kuti zwithu zo lulwama ne ku duma kuti zwithu zo bipa. Wa ka shakisisa ne zila ye kumbula i no lakidziwa ne bathu ba no tizhiligwa ne ku zwilinga ba ka zwitoboka. Wa ka widza eti, zila iyeyi ye ku kumbula kuti zwithu zowo bipila mbeli, i no misa machilo e bathu ne zila dzi njinji kene dumbu ku ba dzibilidza ku thama chingwe. Seligman u no chenesa ku kumbula kuti zwithu zowo bipa ne belelo lako ne zila iyeyi: “Makole ali 25 e ku zwidiya a ka thama kuti ndi dume kwa ka pelela kuti ha ti zwijwayedza ku duma se ba no duma kuti zwithu zowo bipa, kuti mbipo i no ti shingikalila i nlandu wedu, i no galila chose ne kuti i nowo dzibilidza chingwe ne chingwe cha ti no thama, bunji gwa yo gowo ti wila pa na ti singa dumile mu ili.”

Kakale, mikumbulo i nonga iyeyi inga lingika ili mitshwa mu bangwe ngwenu, ngono i no zigwa ne ba no zwidiya Baibili. Elanjele ndebo yeyi: “Ha u pela meya zhuba le ku dziyila, simba lilo ishomanana.” (Zwiani 24:10) Ee, Baibili i no chenesa zubuyanana kuti ku pela meya kose ne mikumbulo yako i sa ka lulwama, ko pedza simba lilo le ku shinga. Ne kwa kajalo, u nga thama chini kuti u gwisane ne ku duma kuti zwithu zowo bipa, ngono u dume kwazo kuti zwithu zowo lulwama ne ku be ne thembo mu buchilo gugo?

[Itshwantsho]

Thembo i nga thama zwithu zwa ka naka kwazo

U Nga Gwisana ne ku Kumbula Kuti Kowo Shingikala Zwaka Bipa

U NO linga chini mathatha a waka lingisana nawo? Bazibi banjinji ngwenu bano duma kuti dabilo ye buzo iyeyi i no leba kukulu kwazo nekuti a u no duma kuti zwithu zowo lulwama kene zowo bipa. To wisiwa zogwadza ne dzindiko dzaka sima dza ka siyasiyana mu buchilo, bangwe bedu kupinda bangwe. Ini, ngono, bathu bangwe be lingika be bgwilila kakale mu chimo chaka lulwama ha baka lingisana ne mathatha, baka zwimisila gwisa kakale, ngono bathu bangwe be lingika be nyalamoyo dumbu ne shule kwe ku lingisana ne mathatha matukununu?

Ha ti lakidzila, kumbula u shaka nshingo. U no yenda ku interview ngono u bo u singa togwe. U no kumbula chini shule kwe ku shingikaligwa na ichechi? U ngana u katola buthatha gugo ili gu no shingikalila iwe koga ngono u be u gu tola se gusingapele, u zwidwa u ti, ‘Ndiyani u nga pa nshingo nthu u nonga imi. A ndingake a bona nshingo.’ Kene, ku pinda ichecho, u nga lecha zila iyeyi ingompela i penda zila ingwe ne ingwe ya u no linga buchilo gugo, u kumbula u ti, ‘ndo kongwa choselele, handina nshingo mu nthu nngwe ne nngwe.’ Zila ingwe ne ingwe ye kumbula kwa ka jali ino laugwa ne duma kuti kowo shingikala zwaka bipa.

Gwa ne Kumbula Kuti Kowo Shingikala Zwaka Bipa

U nga zwigwila chini? Ku zwidiya ku ziba mikumbulo iyeyi i saka lulwama ndiyo thambo wulu ye kutanga. Thambo i no tobela hwu gwisana nayo. Shaka cheneso ingwe ipoga i no hwikala. Ha ti lakidzila, a malebeswa dumbu kuti ha u zo piwa nshingo ne kuti ha kuna u nga ku hira? Kene i nga dwa ili kuti u no hira wa kabe e shaka koga nngwe u na dzifaniliko dzipoga?

Ku shingisa mabaka aka lingisana, ko thama kuti u bone mikumbulo iyeyi i no duma kuti kowo shingikala zwa ka bipa i no pindilidza zwithu. A hausa piwa nshingo ne nhiri u ngompela dumbu kodwa kuti wa kongwa choselele, kene u nga kumbula ne kwe zwingwe zwa u nga thama mu buchilo gugo—zwi nonga ku shingila Ndzimu kuko, ku hwanana ne be nsha uwo, kene bakhwinya babo—pangwe pa u na chilizanyo chingwe che ku budilila? Zwidiye ku dusa mu nkumbulo mikumbulo i no ku longa buyendasi ne kwe chi ngana chika shingikala mu mazhuba ano zha. A ne malebeswa u no ziba dumbu kuti ha u ngake u ka bona nshingo? Kuna kunjinji kwa u nga thama ku lamba mikumbulo yaka bipa.

Kumbula Kwa ka Lulwama, Kwa ka Temelela Muku Thama Mazwimisilo Angwe

Ngwenu bashakisisi bana cheneso isaka nginilila ye kuti thembo ko dwiwani. Ba kati thembo i no shanganyila ku duma kuti u nowo khona ku thama mazwimisilo awo. Se kwa kowo chenesiwa mu nkwalo u no tobela, thembo dumbu i no shanganyila chi no pinda ku thama mazwimisilo, ngono cheneso iyeyi i no lingika i shinga mu zila dzili njinji. Ku temelela thembo iyeyi ye nthu ne bukukwe ku nga ti batsha kuti tibe ne ku kumbula kwa ka lulwama kwa ka temelela muku thama mazwimisilo angwe.

Kuti ti dume kuti towo khona thama mazwimisilo edu a chowo zha, taka fanila kuti tibe ne nkwalo we mazwimisilo ne ku a thama. Ha ili kuti u no bona kuti hauna nkwalo wa ka jalo, i ngabe chithu chaka luwama ku kumbula kwazo ne mazwimisilo a u nga zwibigila iwo. Che kutanga, a u na mazwimisilo? Ku lelu kuti ti batike ne labuka nezwe buchilo gwe zhuba ne zhuba ti singa zwipe chibaka che ku kumbula kuti dumbu to shakani mu buchilo, ne kuti chikulu ini mu tili. Ne kwe nlayontewo iwoyo we kube ne mazwimisilo a ka lingisana zwibuyanana, kakale to wana Baibili yaka leba ntolo ne kwawo zwibuyanana iti: “Shalula tjakalulwama kupinda zose.”—Bafilipi 1:10.

Ha ta longolosa zwithu zwedu zwibuyanana, ku lelu ku shalula mazwimisilo angwe e mongo mu ndawo dzisinga fanane, ku nonga mu ku namata kwedu, buchilo gwedu gwe nsha, ne nshingo wedu. Ne kwa ka jalo, i chithu chi kulu kuti tisi tongo zwibigila mazwimisilo manjinji ha ti tangisa, ne ku shalula mazwimisilo a tino ziba kuti kowo be kulelu ku a thama. Ha mazwimisilo aka sima kwazo ku a shinga, a nga ti tema mafupa, ngono tingana tika zwitoboka. Ndizo, kanjinji kwa ka naka kwazo kuti ti thubukanye mazwimisilo edu makulukulu ne malefulefu kuti a be matukununu ne tola chibaka chi futshwanana.

“Ha nthu ana mazwimisilo e ku thama chingwe, u nowo bona zila ye ku chi thama.” Ndebo ingwe ya ntolo ika jalo, ngono ko lingika kuna malebeswa angwe mu ili. Ha tabe ne mazwimisilo e ntewo mu nkumbulo, ko sheteka masimba e kuda ku thama—yemula ne kuzwimisila—ku thaabalila ku a thama. Ti nga simisa ku shaka ku thama mazwimisilo edu ne ku kumbula ne kwe bukulu gwawo, ne mbayilo wa ti nowo bona ha ta a thama. Ne kwa ka jalo, kowo be ne mathatha, ngono taka fanila ku a linga se dzindiko dza ti nga khona, isi dzi nga ti misila chose.

Ne kwa ka jalo, ko sheteka kakale kuti ti kumbule zila dzingwe dza ti nga shingisa ku thama mazwimisilo edu. Nkwali C. R. Snyder, wa ka zwidiya kwa ka nginilila ne kwe bukulu gwe thembo, u no kumbuludza kuti nthu wa ka fanila ku kumbula zila dzili njinji kuti a thame mazwimisilo angwe. Ndizo, ha zila ingwe i singa shinge, ti ngana tika shingisa ye bubili, ye butatu, kene ingwe.

Snyder kakale u no kumbuludza kuti ti zwidiye kuti ndi lini ti nga lecha mazwimisilo angwe tika tola angwe. Ha ili kuti dumbu kuna chi no ti dzibila ku thama mazwimisilo edu, ku dwilila ti gwisana nawo ku nga ti tema mafupa koga. Ngono ku lecha mazwimisilo iyawa ti be ti tola angwe a ti nga khona dumbu kowo tipa thembo.

Baibili ina chilakidzilo che khani iyeyi. She Dafite wa kabe ana mazwimisilo eku bakila Ndzimu uwe, Jehova tempele. Ngono Ndzimu wa ka budza Dafite kuti nkololo uwe Solomoni ndiye u nowo piwa chibaka ichechi mu bumo gugwe. Nenguba ichecho cha kabe chi batisa shoni, Dafite wa ka shandula mazwimisilo awe. Wa ka shingisa masimba awe ku kubunganya mari ne zwishingisiwa zwi nowo sheteka kuti nkololo uwe a widze ku baka mbako.—1 Boshe 8:17-19; 1 Shingikalo 29:3-7.

Nenguba ti nga khona ku paphidza chilizanyo chedu che thembo ne ku gwa ne ku kumbula zwaka bipa, ti ngana ti kabe ne ku thaela kukulukulu kwe thembo. Ini ichecho ili malebeswa? Dumbu, bunji gwe zwithu zwa tino lingisana nazo mu shango iyeyi zwino thama kuti tisi tongo be ne thembo zo dwa mu zwimo zwa ti singa khone laula choselele. Ha ti kumbula ne kwe mathatha makulu kwazo a no dziyidza bathu—bushayi, dzinghwa, ku sabe ne ndulwamo, mathatha e bugwele ne lufu a ngana a ka shingikala—ti nga khona chini ku be ne thembo?

[Itshwantsho]

Ha u saka piwa nshingo wa wa ka be u shaka, a uno tola kuti ha u ngake uka chi wana nshingo?

[Itshwantsho]

She Dafite wa kabe e shanduka ne zwimo ha kuzha mu mazwimisilo

U Nga Wana Ngayi Thembo Dumbu?

WACHI iyo ya ma ngono i no lingika ya pkhwanyika. Ngono ha ku zha mu ku i baakanya, kuna banjinji ba u nga i yesa ku bali. Ba no baakanya dziwachi banjinji, bose ba no zwi loba ifuba kuti ba no ziba, bangwe ba na luzibo gu no nyanyayidzana. Ngono u no zibisiwa kuti nlume nngwe wa ka bakidzana naye ndiye nchenjedu wa ka thama wachi iyeyi makole a ka pinda. Pezhugwi kwa ichecho, u no zibisiwa kuti u nga da ku baakanya wachi iyo mahala. Ku pachena kuti u no wo shalula ku i yesa ku nani, a tenti?

Ngwenu fanidzanya wachi iyeyi ne bukhoni gugo gwe ku themba. A u no bona kuti u no lashigwa ne thembo—se i lashilila banjinji mu zwibaka izwezwe zwe mathatha—u no wo shaka ngayi batsho? Banjinji ba no leba kuti ba nga ku batsha mu mathatha awo, ngono ku kulumbidza kunjinji kwa ba no kupa ko shanganya nsholo kakale ku nyanyaidzana. Ndizo che kutanga ini u si nga yende ku na Iye wa ka thama nthu a na bukhoni kwe ku be ne thembo? Baibili i kati “usi kule kule ne mmwe ne mmwe wedu” ne shaka kuti batsha kwazo kwazo.​—Mishingo 17:27; 1 Pita 5:7.

Cheneso ya ka Nginilila ye Kuti Thembo Kodwiwani

Nkumbulo we thembo mu Baibili u no chenesiwa ne zila ya ka pelela ne ya ka nginilila, ku pinda i no shingisiwa kwazo ngwenu ne dzi ng’anga, be sainsi, ne dzi psychologists. Matama e ndebo e kutanga a no shingisiwa mu Baibili a no shanduligwa kuyi “thembo” a no dwa ku linda wa ka thaabala wa ka lingilila cha ka lulwama. Dumbu, thembo i no thamiwa ne zwithu zwibili. I no shanganyila ku yemula chingwe cha ka lulwama kose ne ntewo we ku dumila kuti cha ka lulwama cho wo zha. Thembo i no piwa mu Baibili ha te ku dumila koga ku sa ka lulwama kuti chingwe chi no yemugwa chowo shingikala. I na ntewo wa ka sima mu malebeswa ne bufakazi.

Ne zila iyeyi, thembo i no fanana ne ku galamoyo, ya ka fanila ku teiwa mu bufakazi—i si ku duma koga. (Bahebera 11:1) Ne kwa kajalo, Baibili i no thubukanya ku galamoyo ne thembo.​—1 Bakorinta 13:13.

Ha ti fanidzanya: Ha u kumbila nzwalani uwo u no dika, kuti a ku thamile chingwe u nga na u ka be ne thembo kuti u nowo ku batsha. Thembo iyo i na ntewo ne kuti u no themba nzwalani uwo—u no nziba zwibuyanana, ngono wa ka mbona e lakidza buthu ne ku be moyo nchena mu mazhuba a ka pinda. Ku nthemba ne thembo iyo zo yendidzana, dumbu zo shingidzana, ngono ha zwi to fanana. U nga bo ne thembo ya ka jalo chini mu Ndzimu?

Ntewo we Thembo

Thembo ye malebeswa i no dwa mu Ndzimu. Mu misi ye Baibili Jehova wa ka e dangwa kuyi “kugalabgwe kwe Iziraela.” (Jeremiya 14:8) Thembo ingwe ne ingwe ye malebeswa ya ka i na bathu babo ya ka be e dwa ku nli; ndizo, a ka a li thembo yabo. Thembo iyeyi ye malebeswa ya ka be i si nga dwe ku yemula chingwe koga. Ndzimu wa ka ba pa ntewo wa ka sima we thembo. Ha e shingidzana nabo mu kupinda kwe dzi century, wa ka lakidza kuti u no thama zwa a thembesa. Ntungamili wabo Joshua wa ka dwa Iziraela eti: ‘Mo ziba tjoselele kuti a kuna tja Jehova Ndzimu wenyu tja ba ka gadzabgwe tja ba sa ka shingikadza.’​—Joshua 23:14.

Dzi thousand dze makole shule, zwithu izwezwe zwa a shingikadza zwi chi malebeswa. Baibili i zhele zwithu zwi no chenamisa zwa ka thembesiwa ne Ndzimu kose ne hisitori ya ka lingisana ye ku shingikadziwa kwazo. Zwithu izwezwe zo buporofiti zo thembeka kwa zwi no kwagwa mu zwibaka zwingwe ngati zwa shingikadziwa kale mu chibaka cha zwi no lebgwa.

Ndizo wali mu zwibaka zwingwe ti ngana ti ka leba ti ti Baibili i buka ye thembo. Ha ti zwidiya mbiko ye ku shingidzana kwe Ndzimu ne bathu, mabaka awo e ku biga thembo mu nli a no dwilila e sima koga. Mpositolo Paulo wa ka kwala eti: “Tjimwe ne tjimwe tja ka kwagwa mu misi ya ka pinda, tja ka kwaligwa ku ti diya, kuti ndizo ti zwibhatilile nenge ku kulumbidziwa nge hwalo kuti ti be ne ku galabgwe.”​—Baroma 15:4.

I Thembo Ipi ya ti no Piwa ne Ndzimu?

Ndi lini ti zwihwa ti sheta thembo kwazo? A a te ta ka lingisana ne lufu? Nenguba kwa ka jalo, mu chibaka chi nonga ichechi—ha ti lakidzila, ha lufu li tola nngwe wa ti no da—ko lingika kwa ka sima kwazo ku be ne thembo. Dumbu, ini chi nga thama kuti ti si tongo be ne thembo kwazo se lufu? Lufu ha gu to misa ku tatamila nngwe ne nngwe wedu. Ti nga gu leya ku si ku ngapani, ngono ha ti na masimba e ku thama kuti ti chile kakale. Kwa ka lingisana, kuti Baibili i dane lufu “Tjita tje bupelo.”—1 Bakorinta 15:26.

Ngono, ti nga bona thembo chini ha ta ka lingisana ne lufu? Ndimana ye Baibili i no dana lufu chita che bupelo kakale i kati chita icheche tjowo “lobesiwa” kene pedzisiwa. Jehova Ndzimu u na masimba ku pinda lufu. Wa ka lakidzila icheche mu zwibaka zwinjinji. Chini? Ne ku musa bafi. Baibili i no chenesa zwibaka zwili 9 zwi singa fanane Ndzimu pa a ka shingisa masimba awe ku musila bathu ba ka ba fa mu buchilo.

Ne zila ya ka shalulika, Jehova wa ka pa Nkololo uwe Jesu masimba, ku musa nkhwinya uwe u no dika u no dangwa Lazaro wa ka a ka fa mu mazhuba ali 4. Jesu ha a zo thama ichecho a ka zwisumbika, wa ka thamila pachena, mbeli kwe bathu banjinji ba ka nlingilila.​—Johani 11:38-48, 53; 12:9, 10.

U ngana u ka chenama, ‘Ini bathu ba ka be be musiwa? A ba zo kwegula ba ka pelela ba fa kakale zwabo?’ Ba ka fa. Ngono, ne ntata ye mbiko ye ku musiwa i no thembeka sa iyeyi, ti nga be ne chi no pinda ku yemula koga kuti bafi ba ti no da ba nowo chila kakale; ti na mabaka e ku duma kuti ba nowo chila. Ne a ngwe matama, ti na thembo ye malebeswa.

Jesu wa kati: “Ndimi ku muka ne ku tjila.” (Johani 11:25) Ndiye u no piwa masimba na Jehova ku musa bafi mu shango yose. Jesu wa kati: “Tjibaka tjo zha tje kuti bose ba mu zwikumbu ba hwe hwi [la Kirisiti], ngono ba bhude mu zwikumbu zwabo.” (Johani 5:28, 29) Ee, bose ibabo ba ka yezela mu zwikumbu ba no piwa chibaka che ku musigwa mu buchilo mu shango ye paradaisi.

Mporofiti Izaya wa ka leba ne kwe ku musiwa kwe bafi ne zila i no kutha moyo eti: “Bafi benyu ba nowo tjila, mibili yabo i nowo muka. Imwi ba mu hwuluba, mukani mumbe mu pululudze! Ngoti khawa yenyu i nonga khawa ye mangwanana, shango i nowo tshibama bafi bayo.”—Izaya 26:19.

A thembiso iyeyi a ito shathisa? Bafi ba mu chimo cha ka bakililika kwazo, se ngwana ya ka bakililika mu ntumbu wa mme bayo. Dumbu, ibabo ba ka nyatutuka mu zwikumbu ba ka biganyidziwa zwibuyanana mu nkumbulo u si nga zhale we Ndzimu Masimbawose. (Luka 20:37, 38) Ngono mu chibaka chi si chi nga pani ba nowo musigwa kakale mu buchilo, be ngina, ne ku amuchigwa mu shango ya ka shatha, ne zila i no fanana se ngwana u no zwagwa e dumilisiwa ne ludo ne nsha wa ka mmilila! Ndizo, kuna thembo dumbu ne ta ka lingisana ne lufu.

Cha u Nga Thamigwa ne Thembo

Paulo u no ti diya kunjinji ne kwe bukulu gwe thembo. Wa ka leba thembo se chingwe che chiambalo che chimeya che nghwa—chivikili che nsholo. (1 Bathesalonika 5:8) Ini a ka fanidzanya thembo ne chivikili che nsholo? Mu misi ye Baibili sole la ka be li ambala hutshi ye tshipi ha li li mu nghwa, kanjinji pezhugwi kwe hutshi. Ne kuti sole la ka be la ka ambala chivikili che nsholo, mathumo a ka be a ka a si nga khone ku ngina mu nsholo kene ku mbulaya. Paulo wa ka e lakidza ini ipapa? Se chivikili che nsholo chi no u bakilila, thembo i no bakilila nkumbulo, masimba e ku kumbula. Ha u na thembo ya ka sima i no dumilana ne mazwimisilo e Ndzimu, mbakiso ye nkumbulo uwo ha i zo fanila pedziwa ne ku cha kene ne ku zwitoboka ha wa ka lingisana ne dzindiko. Ndiani mu tili u si nga shete chivikili cha ka jali?

Paulo wa ka shingisa chifaniso chi no hwikala kwazo ku lakidza thembo ino yendidzana ne ku thama ku da kwe Ndzimu. Wa ka kwala e ti ‘Ti na ku galabgwe ikoku se midzi ye butjilo gwedu, ku galabgwe ne sima.’ (Bahebera 6:19) Ne kuti Paulo wa ka tongo nyungwila ne ikepe ku pinda ka ngompela, Paulo wa ka be e ziba kwazo bukulu kwe zwiweko. Ha ba ka lingisana ne dutu, bayendisi be ikepe ba no lashila zwiweko zwe ikepe kusi mu vula. Ne ku zwi batilila mu chingwe kusi kwe liwate, ikepe cho wo be ne chibaka che ku budila mu ndawo isi ngozi pana kuti chi tutudzigwa mu ndawo ina magwe a nga chi pkhwanya.

Ne zila i no fanana, ha thembo yedu ili i no ‘galigabgwe kakale ya ka sima’ mu na zwa ti no thembisiwa ne Ndzimu, thembo iyeyi i nga ti batsha ku lingisana ne mathatha iyawa e misi iyeyi ya ka sima. Jehova u no thembesa kuti chibaka cho dwa chi zha chinyolocho kuti bathu ba so ngo tshwenngwa ne dzinghwa, bugebenga, chililo, kene lufu dumbu. (Bona bokisi.) Ku zwibatilila kwazo mu thembo iye ku nga ti batsha kuti ti bude choselele mu mbatsha, ti sendedzela ku chila ne milayo ye Ndzimu ya ti no sheta, pana ku zwilechedzela mu phiphiti ne mu mazwibato a ka bipa a zhele mu shango iyeyi ya ngwenu.

Thembo ya ti no piwa na Jehova kakale dumbu ya ka zwilingisanya nawe. U no shaka kuti u zwibonele buchilo se kwa a ka zwimisila kuti u gu chile. U no yemula kuti “bathu bose ba tjidziwe.” Ti nga chidziwa chini? Che kutanga, nngwe ne nngwe wa ka fanila zha “mu luzibo gwe malebeswa.” (1 Timoti 2:4) Batshambisi be likwalo igogo ba no ku kulumbidza kuti u zwidiye ne kwe malebeswa iyawa a no pa buchilo e dama le Ndzimu. Ha u thama u jalo thembo ya u nowo piwa ne Ndzimu i nowo pinda kwazo thembo ingwe ne ingwe ya u nga wana mu shango iyeyi.

Ha u na thembo iyeyi i no dwa ku Ndzimu, ha u zo fanila ku zwihwa wa ka zwitoboka, ne kuti Ndzimu u nga ku pa masimba a u no sheta ku thama mazwimisilo angwe ne angwe a u ngabe nawo a no dumilana ne ku da kwe Ndzimu. (2 Bakorinta 4:7; Bafilipi 4:13) A thembo ya ka jalo ha te iyo ya u no sheta? Ndizo ha ili kuti u no sheta thembo, ha ili kuti wa gala u i shaka, be ne chibindi. Thembo iyapo. U nga i wana!

[Bokisi/Itshwantsho]

Mabaka e Thembo

Ndimana idzedzi dzi nga ku batsha ku baka thembo iyo:

◼ Ndzimu u no thembisa mazhuba a no zha a no shathisa.

Dama lile li kati shango yose i no be paradaisi, i gegwe ne bathu ba ka shatha ba li nsha u ngompela.​—Pisalema 37:11, 29; Izaya 25:8; Zumbunulo 21:3, 4.

◼ Ndzimu ha nga ke ka nyepa.

U no shema nyepa ne zila dzose. Dumbu Jehova wa ka yengemala kene ha a na shangwa, ndizo ha ku to khoneka kuti a nyepe.​—Zwiani 6:16-19; Izaya 6:2, 3; Tito 1:2; Bahebera 6:18.

◼ Ndzimu u na masimba a si nga pele.

Jehova ega ndiwo masimbawose. A kuna chingwe mu libumbo chi ka misa ku thama zwa a no thembesa.​—Ekezodo 15:11; Izaya 40:25, 26.

◼ Ndzimu u no shaka kuti u chilile chose.

​—Johani 3:16; 1 Timoti 2:3, 4.

◼ Ndzimu u no ti linga ne thembo.

U no shaka kuti a si tongo linga dziphoso dzedu kene ku wa kwedu, ngono a linge zwa ka lulwama mu tili ne ku gwa kwedu. (Pisalema 103:12-14; 130:3; Bahebera 6:10) U no themba kuti towo thama cha ka lulwama ngono u no shatha ha ti chi thama.​—Zwiani 27:11.

◼ Ndzimu u no thembesa ku ku batsha ku thama mazwimisilo awo e bundzimu.

A ku to sheteka choselele kuti balanda babe ba zwihwe ba ka zwi toboka. Ndzimu u no pa ne moyo nchena meya iye ya ka yengemala, masimba a no pinda wose ku ti batsha.​—Bafilipi 4:13.

◼ Thembo ye Ndzimu ha i nga ke i ka swabisisa.

Ne kuti u no thembeka choselele ne galikabgwe, ha a nga ke ka ku swabisa.​—Pisalema 25:3.

[Itshwantsho]

Se chivikili chi bakilila nsholo, thembo na iyobo i no bakilila nkumbulo

[Itshwantsho]

Se zwiweko, thembo i na ntewo wa ka sima i nga simisa

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo