Georgette Douwma/Stone via Getty Images
NOS PLANÉTA TA SER DISTRUÍDU?
MAR
DÉNTU mar nu ka ta atxa sô txeu di kes kumida ki nu ta kume, má tanbê txeu di kes kuza ki ta mestedu pa faze ramedi. Mar ta produzi más di metadi di oksijéniu ki ten na mundu i el ta toma kes gas di karbonu prigozu ki ómis ta produzi. Alén di kel-li, el ta kontrola klima na téra.
Pamodi ki nu meste proteje mar
Mudansas di klima sta ta poi na prigu kes rótxa di koral, kes marisku i otus kuza bibu ki ten na mar. Peloménus 25 pursentu di tudu vida ki nu sabe ma ta izisti na mar ta dipende di kes rótxa di koral pa es kontinua ta vive. Má sientistas ta fla ma kuazi tudu kes rótxa di koral sta na prigu di dizaparse di li uns 30 anu.
Spesialistas ta fla ma uns 90 pursentu di tudu kes pasu ki ta djobe kumida na mar talvês dja kume plástiku. I tanbê es ta atxa ma tudu anu ta móre milhons di kes animal ki ta sta na mar, pamodi plástiku.
Na anu di 2022, António Guterres ki é sekretáriu jeral di Nasons Unidu, fla: “Nu ka kuida di nos mar sima nu debe fazeba, pur isu gósi nu sta ta pasa pa kel ki N ta txoma di ‘Imerjénsia di mar.’”
Nos planéta fazedu pa kontinua ta izisti
Mar i kes kuza bibu ki ten na el fazedu pa es kontinua linpu i dretu, má poluison ki ómis ta faze ta trapadja kel-li. Un livrua ki ta pâpia sobri prublémas na klima, ta fla ma óras ki ómis ka ta kontamina un párti di mar, “kel lugar ta konsigi uza se kapasidadi di mante linpu.” Odja alguns izénplu:
Fitoplantus, ki é uns kuza bibu txeu pikinoti, ta guarda i ta uza dióksidu di karbonu, ki é kel gas ki pesoas ta atxa ma é kel kuza ki más ta poi ta ten mudansas di klima na mundu interu. Fitoplantus ta konsigi guarda kuazi kel mésmu kuantidadi di dióksidu di karbonu ki tudu arvis i plantas ki ten na téra djuntadu ta konsigi guarda.
Alguns mikróbiu ta kume péli i spinhu di kes pexi ki móre. Di kel manera li es ta ivita pa mar fika kontaminadu. Dipôs, kes mikróbiu ta bira kumida di otus kuza bibu ki ten na mar. Institutu Smithsonian fla ma kel-li ta djuda pa “kes agu na mar kontinua klaru i linpu”.
Manera ki alguns pexi ta kume ses kumida, ta djuda diminui kel ásidu na agu ki ta prujudika koral, marisku i otus kriatura bibu ki ta vive na mar.
Kuzê ki ómis sta ta faze
Si nu uza bólsas i garafas di agu ki ta da pa uza más di ki un bês, kel-li ta djuda diminui kuzas di plástiku na mar
Si nu ka bota lixu na mar, nu ka meste linpa-l. Pur isu, spesialistas ta insentiva pesoas pa torna uza bólsas, feraméntas i otus kuza envês di uza kes kuza di plástiku sô un bês i dipôs bota-s fóra.
Má, nu meste faze más. Ka dura li, un organizason di meiu anbienti faze un linpéza na kes praia di mar na 112 país. Na un anu kel organizason li tra uns 8.300 tonelada di lixu ki mar traze pa kes praia. Má kel-li é sô 0,1 pursentu di tudu kes lixu ki ta bai pa mar tudu anu.
Un revistab fla ma “kel omentu di ásidu [na mar] ki dja kontise ti gósi talvês ka ta da pa konpo más.” Tanbê el fla ma pesoas sta ta uza kes konbustível ki ta polui téra di tal manera ki kes animal ki ten na mar ka sta konsigi mante mar linpu, sima es kriadu pa es faze.
Ki speransa Bíblia ta da-nu
‘Téra sta xeiu di kuzas ki bu faze. Odja mar la, uma grandi i largu, xeiu di kuzas bibu ki ka ta da pa konta, pikinoti ku grandi.’ — Salmo 104:24, 25.
Nos Kriador faze mar ku kapasidadi di kontinua linpu. Pensa na kel-li: Dja ki el faze mar i tudu kuza bibu ki ten na el, é normal nu kridita ma el ta konsigi kaba ku tudu kes stragu ki dja fazedu na mar. Odja artigu “Deus promete ma nos planéta ka ta ser distruídu” na pájina 15.