Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu

Joʼ najtil li xteram li xbʼe laj Salomón li wank xmu?

Li xbʼe laj Salomón li wank xmu wank saʼ xyanq li rokebʼaal li rochoch li Yos ut naxkʼam saʼ li Saant. Joʼ najtil li xteram ut li xnimal? Naq toj maajiʼ nawulak li chihabʼ 2023 li Traducción del Nuevo Mundo naxye saʼ 2 Crónicas 3:4: «Li xbʼe laj Salomón li wank xmu li wank chiru, juntaqʼeet xnimal xsaʼ rikʼin li ochoch: 20 codos ut li xteram 120 codos». Jalan chik li Santil Hu nekeʼxye ajwiʼ naq li xbʼe laj Salomón wank «120 codos» li xteram. Aʼin naraj xyeebʼal naq chanchan tawiʼ jun li nimla ochoch li 53 meetr li xteram.

Abʼanan chalen li chihabʼ 2023, li raqal aʼin kijalaak saʼ li Traducción del Nuevo Mundo, anaqwan naxye: «Li xteram aʼan 20 codos», naraj xyeebʼal bʼeleebʼ meetr.a Qilaq wiibʼ oxibʼ xyaalal kʼaʼut kijalmank li raqal aʼin.

Saʼ 1 Reyes li naxchap ribʼ rikʼin li raqal aʼin moko nayeemank ta joʼ najtil li xteram li xbʼe laj Salomón li wank xmu. Joʼ eetalil, saʼ 1 Reyes 6:3 laj Jeremías naxchʼolobʼ li xnimal xsaʼ ut li xnajtil li xbʼe laj Salomón li wank xmu abʼan inkʼaʼ naʼaatinak chirix li xteram. Moqon saʼ li jun chik raqal naxchʼolobʼ chi chaabʼil jalan jalanq li naʼlebʼ chirix li rochoch li Yos joʼ li xnaʼaj haʼ re cobre, li karetiiy ut li wiibʼ chi oqech re cobre li wank chiru li xbʼe laj Salomón li wank xmu (1 Rey. 7:​15-37). Wi li xbʼe laj Salomón li wank xmu relik chi yaal naq numenaq 50 meetr li xteram, chʼolchʼo naq jwal nimaq raj xteram chiru li rochoch li Yos. Joʼkan naq, kʼaʼut naq laj Jeremías moko kixchʼolobʼ ta aʼin? Joʼkan ajwiʼ, naabʼal siʼeent chihabʼ chirix aʼin ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li kikʼulmank saʼ li teep rehebʼ laj judiiy xeʼxtzʼiibʼa naq li xbʼe laj Salomón li wank xmu moko jwal nim ta xteram chiru li rochoch li Yos li kixyiibʼ laj Salomón.

Wiibʼ oxibʼ li wankebʼ xnawom nekeʼxye naq li xsuttzʼakil li rochoch li Yos moko tixkuy ta raj li raalal li xbʼe laj Salomón li 53 meetr xteram. Saʼ najter qʼe kutan, li ochoch li nim xteram li nakabʼlamank rikʼin pek ut ladriiy joʼ li rokebʼaal li ochoch re Egipto nakabʼlamank saʼ xbʼeen jun li naʼaj li nim xsaʼ abʼan moqon nakachʼinoʼk li xsaʼ naq yook chi taqeʼk. Abʼan li rochoch li Yos li kixyiibʼ laj Salomón moko kikabʼlamank ta chi joʼkaʼin. Wiibʼ oxibʼ li wankebʼ xnawom nekeʼxye naq li xsuttzʼakil maare kachʼin chik ma oxibʼ meetr xsaʼ. Laj Theodor Busink, jun li wank xnawom chirix chanru nekeʼkabʼlak junxil kixye: «Wi naqakʼoxla li xpimal li xsuttzʼakil li rochoch li Yos, moko naru ta raj naq li xbʼe laj Salomón 53 meetr xteram».

Maare xeʼpaltoʼk naq xeʼxnumsi saʼ jalan chik li hu li naxye 2 Crónicas 3:4. Usta naabʼal li tzʼiibʼ nekeʼxye «120» jalanebʼ chik li tzʼiibʼ li paabʼajel ajwiʼ nekeʼxye «20 codos», joʼ li Códice alejandrino, li kitzʼiibʼamank numenaq 1,500 chihabʼ anaqwan ut li Códice ambrosiano, li kitzʼiibʼamank numenaq 1,400 chihabʼ anaqwan. Kʼaru naxchʼolobʼ li paltil aʼin? Saʼ hebreo ebʼ li aatin jun siʼeent ut codos chanchan tawiʼ naq juntaqʼeet natzʼiibʼamank. Joʼkan naq, naq xeʼxnumsi saʼ jalan chik hu maare xeʼxtzʼiibʼa «ciento veinte» choʼq reqaj «junmay codos».

Usta chaabʼil naq naqayal qaqʼe chi xtawbʼal ru li junjunq chi naʼlebʼ joʼ chanru tzʼaqal xeʼxkabʼla li rochoch li Yos li kixyiibʼ laj Salomón, li qʼaxal wank xwankil aʼan naq aʼin reetalil li xnimal ru rochoch li Jehobʼa. Kʼajoʼ naqabʼanyoxi chiru li Jehobʼa naq xooxbʼoq chi kʼanjelak joʼ aj kʼanjel chiru saʼ li xnimal ru rochoch! (Heb. 9:​11-14; Apoc. 3:12; 7:​9-17).