Li oybʼenihom ma wank xwankil saʼ li yuʼam?

LAJEEBʼ chihabʼ wank re laj Daniel ut jun chihabʼ chik anaqwan kichapeʼk xbʼaan li kanser. Ebʼ laj bʼanonel ut ebʼ li xkomon nekeʼxkʼoxla naq inkʼaʼ chik tkʼiraaq, abʼan aʼan moko joʼkan ta naxkʼoxla. Chʼolchʼo chiru naq tnimanq tixsikʼ xkomon li xnaʼlebʼ chirix li kanser ut tixtaw li xbʼanol. Chi anchal xchʼool yook roybʼeninkil li xkʼulunik jun laj bʼanonel li wank xnawom chirix li yajel li yook xkʼulbʼal. Laj bʼanonel inkʼaʼ kiruuk chi wulak saʼ li kutan li ak xaqabʼanbʼil xbʼaan naq yibʼru li kutan. Aʼin xbʼeen sut naq laj Daniel kichʼinaak xchʼool. Wiibʼ oxibʼ kutan chik chirix aʼin kikamk.

Li esil aʼin kixye jun laj bʼanonel li naxtzʼil rix li tatruuq ut li inkʼaʼ tatruuq xbʼaanunkil rikʼin li xkawilal laajunxaqalil. Maare ak aawabʼihom li naʼlebʼ chirix li esil aʼin. Maare junaq li chʼina cheek li jayeʼq chi kamk naroybʼeni naq t-ulaʼaniiq xbʼaan junaq li xkomon malaj naraj xninqʼehinkil junaq li kutan li wank xwankil chiru. Ut kaʼajwiʼ naxbʼaanu li kʼaru naraj, nakamk. Kʼaru li naʼlebʼ kitenqʼank re, re naq moko saʼ junpaat ta kikamk? Ma qʼaxal wank tawiʼ xwankil li oybʼenihom joʼ nekeʼxye?

Kachʼin chik ma li xkʼihalil li nekeʼxtzʼil rix li bʼan nekeʼxye naq naʼlebʼak chiʼus chirix li oybʼenihom ut naq inkʼaʼ taaxik aachʼool chirix li inkʼaʼ us nakatxtenqʼa saʼ laayuʼam ut saʼ laajunxaqalil. Abʼan moko chixjunilebʼ ta nekeʼxpaabʼ aʼin. Wankebʼ nekeʼxye naq li naʼlebʼ aʼin inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼxtzʼil rix ebʼ li jalan jalanq chi naʼlebʼ. Nekeʼxye bʼan naq li rahilal aʼin nakʼulmank xbʼaan li qajunxaqalil.

Moko akʼ ta li naʼlebʼ aʼin chirix li oybʼenihom. Ak numenaq wiibʼ mil chihabʼ kipatzʼmank re laj Aristóteles aj Griego kʼaru naxkʼoxla chirix li oybʼenihom ut aʼan kixye: «Aʼan li naxmatkʼe junaq li kristiʼaan li ajʼo ru». Ut tojeʼ laj Benjamin Franklin aj Estados Unidos kixye: «Li oybʼenihom inkʼaʼ natenqʼank».

Kʼaru li yaal chirix li oybʼenihom? Ma aʼan xkʼojobʼankil aachʼool chirix junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ tkʼulmanq? Ma wank jun chik xyaalal, kʼaʼut truuq li oybʼenihom qatenqʼankil re naq kawaq qajunxaqalil ut sahaq saʼ qachʼool?

Kʼaʼut naʼajmank naq wank qoybʼenihom?

WI inkʼaʼ raj kichʼinaak xchʼool laj Daniel, li chʼinaʼal li xooʼaatinak wiʼ saʼ xtiklajik li tzolom aʼin, kʼaru raj kikʼulmank? Ma kixqʼax raj ru li kanser? Ma toj yoʼyo raj? Chi moko ebʼ li kristiʼaan li nekeʼxpaabʼ naq li oybʼenihom truuq aʼ kʼirtasinkil naru nekeʼxsume ebʼ li patzʼom aʼin. Kʼe reetal li naʼlebʼ aʼin: moko aajel ta ru naq tkʼemanq naabʼal xwankil li oybʼenihom. Xbʼaan naq moko chixjunil ta naxkʼirtasi.

Laj bʼanonel Nathan Cherney naq kiʼaatinak rikʼinebʼ li nekeʼkʼanjelak saʼ CBS News kixye naq moko aajel ta ru xkʼebʼal xwankil li oybʼenihom naq nekeʼilmank li qʼaxal yajebʼ. Kixye: «Wankebʼ li bʼeelomej nekeʼpo rikʼinebʼ li rixaqil xbʼaan naq nekeʼxkʼe reetal naq saʼ junpaat nekeʼxkʼoxla naq inkʼaʼ teʼkʼiraaq. Kʼoxlak chi joʼkaʼin moko usta xbʼaan naq moko naxkawubʼresi ta xchʼool li yaj ut wi nanimank xyajel chanchan tawiʼ nayeemank naq aʼan wank re ut aʼin moko usta».

Ebʼ li kristiʼaan li qʼaxal nim xyajelebʼ nekeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re naq teʼxqʼax ru li xyajelebʼ. Ebʼ li xjunkabʼal ut ebʼ li ramiiw moko nekeʼraj ta xkʼebʼal xkomon xrahilal, wi teʼxye re naq aʼan wank re. Ma naraj xyeebʼal aʼin naq inkʼaʼ truuq qatenqʼankil li oybʼenihom?

Moko joʼkan ta. Laj bʼanonel Cherney naxtenqʼahebʼ li kristiʼaan li jayeʼqebʼ chi kamk, re naq teʼxyal xsahil li xyuʼamebʼ. Ebʼ laj bʼanonel nekeʼxpaabʼ naq aajel ru naq teʼwaklesiiq xchʼool ebʼ li kristiʼaan li qʼaxal nim xyajelebʼ. Chʼolchʼo naq li oybʼenihom naru naxtenqʼa ebʼ li yaj.

Li oybʼenihom truuq aatenqʼankil

Laj bʼanonel W. Gifford-Jones kixye: «Li oybʼenihom jwal natenqʼank». Kixtzʼil ajwiʼ naq aajel ru xwaklesinkilebʼ xchʼool ebʼ li kristiʼaan li nimebʼ xyajel ut jayeʼqebʼ chi kamk. Wankebʼ nekeʼxye naq aʼin naxtenqʼahebʼ li kristiʼaan re naq wanqebʼ roybʼenihom ut inkʼaʼ teʼchʼinaaq xchʼool. Saʼ li chihabʼ 1989 xyeemank naq ebʼ li yaj li keʼxkʼul li tenqʼ aʼin moko saʼ junpaat ta keʼkamk. Tojeʼ wiʼ chik xeʼxtzʼil rix aʼin abʼan anaqwan moko chʼolchʼo ta chiruhebʼ naq aʼin tixbʼaanu naq tnajtoʼq roq li xyuʼamebʼ. Li kitzʼilmank chaq naxkʼut naq ebʼ li yaj li nekeʼwaklesiik xchʼool moko nanimank ta xkʼaʼuxebʼ.

Tqatzʼil jun chik li naʼlebʼ li naʼaatinak chirix ebʼ li kristiʼaan li wank xyajel ebʼ li raanm. Tqil li nekeʼxkʼul li nekeʼkʼoxlak chiʼus ut moko chaabʼil ta nekeʼnaʼlebʼak. Kipatzʼmank re numenaq 3,500 chi winq chanru nekeʼril li yuʼam. Lajeebʼ chihabʼ chik chirix aʼin kinawmank naq 160 rehebʼ li winq aʼin wank xyajelebʼ li raanm. Saʼ xyanq ebʼ li winq aʼin kachʼin chik ma li xyijachil moko chaabʼil ta nekeʼnaʼlebʼak. Li xLaura Kubzansky jun laj kʼutunel re Salud ut Conducta Social de la Facultad de Salud Pública re Harvard, kixye: «Naabʼal nekeʼxye naq “naʼlebʼak chiʼus” naxtenqʼa laajunxaqalil. Aʼin li xbʼeen naʼlebʼ li naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼxye ebʼ laj bʼanonel naq naʼlebʼak chiʼus, us choʼq re laawaanm».

Wiibʼ oxibʼ li nekeʼxtzʼil rix aʼin keʼxye naq ebʼ li kristiʼaan li nekeʼxpaabʼ naq kaw li xjunxaqalilebʼ saʼ junpaat nekeʼkʼiraak naq nekeʼchoʼeʼk chiru li nekeʼxkʼoxla naq nim xyajelebʼ. Nekeʼxye ajwiʼ naq ebʼ li kristiʼaan li nekeʼnaʼlebʼak chiʼus nanajtoʼk roq li xyuʼamebʼ. Kitzʼilmank ajwiʼ rix kʼaru nekeʼrekʼa ebʼ li cheek naq nekeʼaatinak chirix li tiixilal. Naq us nekeʼaatinak chirix li tiixilal ebʼ li cheek nekeʼkawuuk xchʼool ut saʼ chik nekeʼok chi bʼeek. Li xkʼulmank rikʼinebʼ li tiix, chanchan tawiʼ naq kabʼlaju xamaan xeʼkawresiik li xjunxaqalil.

Kʼaʼut tawiʼ nayeemank naq li nekeʼxyeechiʼi qe, naʼlebʼak malaj kʼoxlak chiʼus chanchan tawiʼ us choʼq re li qajunxaqalil? Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li junxaqalil ut ebʼ laj bʼanonel toj maajiʼ nekeʼxtaw ru chiʼus chanru nakʼanjelak li rulul ut li xjunxaqalil li kristiʼaan re xchʼolobʼankil chiʼus aʼin. Li nekeʼxtzʼil rix li naʼlebʼ aʼin nekeʼxchʼolobʼ ru chiʼus xbʼaan ebʼ li nawom. Jun laj kʼutunel li naxtzʼil rix li ulul naxye: «Us rekʼankil naq sa laachʼool ut wank aawoybʼenihom. Aʼin naxbʼaanu naq moko tnimanq ta laakʼaʼuxl ut naxtenqʼa laajunxaqalil. Aʼin naru teʼxbʼaanu ebʼ li kristiʼaan re naq kawaq ebʼ li xjunxaqalil».

Li naʼlebʼ aʼin toj akʼ tana chiru wiibʼ oxibʼ laj bʼanonel ut ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ, abʼan moko joʼkan ta chiruhebʼ li nekeʼxtzol li Santil Hu. Numenaq tres mil chihabʼ naq li awabʼej Salomón kixtzʼiibʼa aʼin: «Li sahil chʼoolej aʼan chanchan li bʼan nakʼehok kawilal; abʼan li rahil chʼoolej naʼoksink yajel» (Proverbios 17:22, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Qʼaxal chaabʼil li naxye li raqal aʼin! Moko naxye ta naq li sahil chʼoolejil naxkʼirtasi chixjunil li rahilal naxye bʼan naq kaʼaj wi «nakʼehok kawilal».

Maare nakaakʼoxla aʼin: wi li oybʼenihom aʼan jun li bʼan, peʼyaal naq chixjunil ebʼ laj bʼanonel teʼroksi? Abʼan, wank naabʼal rusilal li oybʼenihom, moko kaʼaj tawiʼ re xkawubʼresinkil li junxaqalil.

Li nekeʼkʼoxlak chiʼus, li moko chaabʼil ta nekeʼnaʼlebʼak ut li qayuʼam

Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix aʼin xeʼxkʼe reetal naq ebʼ li kristiʼaan li us nekeʼnaʼlebʼak us nekeʼelk saʼebʼ li xyuʼam. Qʼaxal us nekeʼelk saʼ li tzolebʼaal, saʼebʼ li xkʼanjel ut saʼ li bʼatzʼunk. Jun eetalil, kitzʼilmank rix jun chʼuut chi ixq li nekeʼaanilak. Ebʼ li nekeʼtzolok rehebʼ keʼxye wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ chirixebʼ li ixq. Kipatzʼmank ajwiʼ rehebʼ li ixq wiibʼ oxibʼ li patzʼom ut kitzʼilmank li nekeʼxkʼoxla chirix li oybʼenihom. Xkʼemank reetal naq li roybʼenihomebʼ li ixq aʼin kitenqʼank rehebʼ re naq us teʼelq saʼ li aanilak chiru li naʼlebʼ li keʼkʼeheʼk re xbʼaan ebʼ li nekeʼtzolok rehebʼ. Kʼaʼut jwal natenqʼank li oybʼenihom?

Kitzolmank naabʼal li naʼlebʼ chirixebʼ li inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus. Saʼ li chihabʼ 1960 xkʼemank reetal chanru nekeʼnaʼlebʼak ebʼ li xul, joʼkan naq ebʼ li nekeʼxtzʼil rix aʼin keʼroksi li aatin maakʼaʼ chik xjaʼlenkil. Xeʼxkʼe ajwiʼ reetal naq ebʼ li kristiʼaan naru nekeʼxkʼul aʼin. Jun eetalil, xkʼemank jun chʼuut chi kristiʼaan saʼ jun li naʼajej bʼarwiʼ wank jun li kʼanjelobʼaal li xikʼ naxchoqi ut kiyeemank rehebʼ naq naru teʼxxaqabʼ wiʼ nekeʼxpitzʼ li bʼoton chi tustu ru. Chixjunilebʼ keʼqʼaxok u.

Xbʼaanumank wiʼ chik li naʼlebʼ aʼin rikʼin jun chʼuut chik chi kristiʼaan, abʼan naq keʼxpitzʼ li bʼoton moko kixaqliik ta li choqink. Li xeʼokenk saʼ li xkabʼ naʼlebʼ aʼin xeʼxkʼoxla naq maakʼaʼ chik teʼruuq xbʼaanunkil. Abʼan naq kiyeemank rehebʼ naq teʼxbʼaanu wiʼ chik, inkʼaʼ keʼraj xbʼaanunkil xbʼaan naq chʼolchʼo chiruhebʼ naq maakʼaʼ chik xjaʼlenkil. Saʼ xyanq li xkabʼ chʼuut wankebʼ li nekeʼnaʼlebʼak chiʼus ut moko keʼnaʼlebʼak ta joʼebʼ li junchʼol.

Laj bʼanonel Martin Seligman li kitenqʼank saʼebʼ li naʼlebʼ li xooʼaatinak wi, kixtzol xkomon li xnaʼlebʼ chirix ebʼ li nekeʼnaʼlebʼak chiʼus ut li inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus. Kixkʼe reetal naq ebʼ li kristiʼaan li inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus malaj saʼ junpaat nekeʼchʼinaak xchʼoolebʼ moko usta nekeʼelk saʼebʼ li xyuʼam. Laj Seligman naxye aʼin chirix ebʼ li inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus: «Chiru 25 chihabʼ xchʼolaak chiwu wi nokoonaʼlebʼak joʼebʼ li inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus tqaye naq saʼ qamaak nakʼulmank junaq li rahilal ut aʼin naxbʼaanu naq moko usta tooʼelq saʼ li qayuʼam.

Li naʼlebʼ aʼin akʼ tana chiru wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan, abʼan moko joʼkan ta chiruhebʼ li nekeʼxtzol li Santil Hu. Li Santil Hu naxye: «Li nachʼinank xchʼool naq wank saʼ chʼaʼajkilal, naraj naxye naq moko kaw ta xchʼool» (Proverbios 24:10, SBG). Li Santil Hu chʼolchʼo ru naxye naq li nachʼinaak xchʼool moko usta nanaʼlebʼak. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re inkʼaʼ taakʼoxla naq maakʼaʼ nokooʼok wiʼ ut kʼaru ttenqʼanq qe re naq toonaʼlebʼaq chiʼus ut wank qoybʼenihom?

[Jalam u]

Qʼaxal wank rusilal li oybʼenihom

Tatruuq kʼoxlak chiʼus

KʼARU nakaakʼoxla chirix li chʼaʼajkilal li nakaataw saʼ laayuʼam? Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li naʼlebʼ aʼin nekeʼxye naq aʼ yaal chanru nakaasume li patzʼom aʼin naxkʼutbʼesi ma chaabʼil malaj inkʼaʼ chaabʼil nakatnaʼlebʼak. Chiqajunilo wank qachʼaʼajkilal, abʼan wankebʼ qʼaxal chʼaʼaj chik li nekeʼxnumsi. Kʼaʼut wankebʼ kristiʼaan saʼ junpaat nekeʼxqʼax ru junaq li chʼaʼajkilal? Ut, kʼaʼut wankebʼ kristiʼaan saʼ junpaat nekeʼchʼinaak xchʼool usta kachʼin ru li xchʼaʼajkilal?

Kʼoxla rix aʼin: qayehaq naq yookat xsikʼbʼal junaq aakʼanjel. Nakatxik chi rilbʼal laj echal kʼanjel, abʼan inkʼaʼ naxkʼe aawe li kʼanjel. Kʼaru nakaakʼoxla? Maare taakʼoxla naq laaʼat wank aawe ut taaye: «Maaʼani tixkʼe inkʼanjel». Maare aʼin t-okenq saʼ chixjunil li taabʼaanu saʼ laayuʼam ut taakʼoxla: «Maakʼaʼ ninruuk xbʼaanunkil. Maakʼaʼ ninʼok wiʼ». Li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin naxkʼut naq moko us ta yookat chi naʼlebʼak.

Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil

Kʼaru taabʼaanu re naq us tatnaʼlebʼaq? Aajel ru xkʼebʼal reetal kʼaʼut inkʼaʼ us nokoonaʼlebʼak. Moqon tento tqaqʼax ru li naʼlebʼ aʼin. Sikʼ xyaalalil kʼaʼut xkʼulmank aʼin. Jun eetalil, ma yal inkʼaʼ xeʼraj xkʼebʼal aawe li kʼanjel malaj yookebʼ xsikʼbʼal junaq chik li kristiʼaan li wank xkomon xtzolom?

Xkʼoxlankil rix chiʼus kʼaʼut xkʼulmank aʼin tatxtenqʼa chi xkʼebʼal reetal kʼaʼut inkʼaʼ us yookat chi naʼlebʼak. Ma saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ xeʼxkʼe laakʼanjel taakʼoxla naq maakʼaʼ nakat-ok wiʼ? Malaj kʼoxla li kʼaru nakatruuk xbʼaanunkil saʼ jalan chik naʼlebʼ saʼ laayuʼam, joʼ rikʼin laajunkabʼal, ebʼ laawamiiw ut saʼ laapaabʼal? Isi saʼ laachʼool li nakaakʼoxla li truuq taakʼul. Joʼkan bʼiʼ, ma nakaakʼoxla naq inkʼaʼ tatruuq xtawbʼal junaq laakʼanjel? Wank jalan chik li tatruuq xbʼaanunkil re risinkil saʼ laachʼool naq maakʼaʼ nakat-ok wiʼ.

Naʼlebʼan chiʼus chirix li taawaj xbʼaanunkil

Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, li nekeʼxtzʼil rix li oybʼenihom nekeʼxye naq aʼin natenqʼank re naq taapaabʼ naq tatruuq xtawbʼal chixjunil li taawaj xbʼaanunkil saʼ laayuʼam. Joʼ tqil saʼ li jun chik tzolom toj wank chik li naʼokenk chirix li oybʼenihom, abʼan li xyeemank chirix aʼin natenqʼank. Wi naqakʼe qachʼool chirix li oybʼenihom saʼ li naʼlebʼ aʼin tooruuq chi naʼlebʼak chiʼus chirix li naqaj xtawbʼal saʼ li qayuʼam.

Re naq chʼolchʼooq chiqu li naqaj xbʼaanunkil saʼ li qayuʼam tento tqatzʼiibʼa li naqaj xbʼaanunkil ut tqayal qaqʼe chi xtawbʼal. Wi naqakʼe reetal naq moko kʼaynaqo ta xbʼaanunkil aʼin aajel ru naq tqakʼoxla li naqaj xbʼaanunkil saʼ li qayuʼam. Qakʼoxlaq rix aʼin, ma wank kʼaru naqaj xbʼaanunkil? Maare tookʼayq xbʼaanunkil kaʼajwiʼ li naʼajmank chiqu rajlal kutan ut inkʼaʼ chik tqakʼoxla li kʼaru qʼaxal naqaj saʼ li qayuʼam. Chirix li naʼlebʼ aʼin li Santil Hu ak kixye chaq cheesikʼaq li «qʼaxal chaabʼil» (Filipenses 1:10, SBG).

Naq ak chʼolchʼo chiqu kʼaru tqabʼaanu, inkʼaʼ chik nachʼaʼajkoʼk chiqu xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ maakʼaʼ naxye ma rikʼin li qajunkabʼal, li qapaabʼal malaj li naqabʼaanu rajlal kutan. Us raj naq inkʼaʼ tqatuubʼ chixjunil li tqaj xbʼaanunkil yal tqatzʼiibʼa wiibʼ oxibʼaq. Wi inkʼaʼ tooruuq xtawbʼal li naqaj naru tchʼinaaq qachʼool. Us raj naq taatzʼiibʼa li taawaj xbʼaanunkil chiru wiibʼ malaj oxibʼ chihabʼ ut li taawaj xbʼaanunkil chiru wiibʼ malaj oxibʼ po.

Wank jun li aatin li nayeemank, wi taawaj xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ sikʼ chanru xtawbʼal. Ut aʼin tzʼaqal yaal. Naq ak chʼolchʼo chiqu li naqaj xbʼaanunkil naqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re xtawbʼal. Wi qʼaxal oxloqʼ chiqu li naqaj xbʼaanunkil ut li rusilal li tqataw tqakʼe qachʼool chi xbʼaanunkil. Yaal naq tqataw chʼaʼajkilal abʼan inkʼaʼ tqakanabʼ naq aʼin tramoq chiqu xtawbʼal li naqaj.

Joʼkan ajwiʼ, tento tqakʼoxla kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re xtawbʼal chixjunil li naqaj. Laj C. R. Snyder kixtzʼil rix li xwankil li oybʼenihom ut kixye naq tento xsikʼbʼal wiibʼ malaj oxibʼaq li naʼlebʼ li tooruuq xbʼaanunkil re xtawbʼal li naʼajmank. Chi joʼkan wi jun li naʼlebʼ inkʼaʼ tkʼanjelaq chiqu naru naqasikʼ junaq chik toj reetal tqataw li naqaj xbʼaanunkil.

Laj Snyder naxye ajwiʼ naq tento tqakʼoxla joqʼe t-ajmanq naq tqajal junaq li naʼlebʼ li naqaj xbʼaanunkil. Wi naqayal xbʼaanunkil chixjunil re xtawbʼal li naqaj ut inkʼaʼ nokooruuk maare tchʼinaaq qachʼool. Abʼan wi tqajal rikʼin junaq chik li chʼolchʼo chiqu naq tqataw, twanq qoybʼenihom.

Li Santil Hu naxkʼe jun li chaabʼil eetalil chirix aʼin. Li awabʼej David kʼajoʼ naʼalaak saʼ xchʼool xkabʼlankil li rochoch li Jehobʼa abʼan kiyeeheʼk re naq laj Salomón li ralal tkabʼlanq re. Usta joʼkan kixkʼul laj David inkʼaʼ kipoʼk chi moko kixsikʼ chanru xbʼaanunkil li traj, kixjal bʼan li kiraj xbʼaanunkil. Kixbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re xsikʼbʼal chixjunil li naʼajmank re naq li ralal truuq xkabʼlankil li rochoch li Yos (1 Reyes 8:​17-19; 1 Crónicas 29:​3-7).

Usta ak xqatzol chanru naʼlebʼak chiʼus saʼ li qayuʼam maare tchʼaʼajkoʼq chiqu xkʼebʼal qachʼool chirix li oybʼenihom. Kʼaʼut? Xbʼaan naq moko wank ta chiqu xtuqubʼankil ru ebʼ li chʼaʼajkilal li naxbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan maakʼaʼaqebʼ roybʼenihom. Joʼkan bʼiʼ, chanru twanq qoybʼenihom naq naqil li nebʼaʼil, li yalok, li xik ilok, li yajel ut li kamk?

[Jalam u]

Wi inkʼaʼ nekeʼxkʼe aawe li kʼanjel li nakaawaj, ma taaye raj naq maajunwa chik teʼxkʼe aakʼanjel?

[Jalam u]

Li awabʼej David kixnaw naʼlebʼak chirix li naraj xtawbʼal

Bʼar tooruuq xtawbʼal li tzʼaqal oybʼenihom?

KOXLA naq xpoʼeʼk laareloj (watch). Naq nakaasikʼ ani tyiibʼanq re nakaataw naabʼal li esil bʼarwiʼ ebʼ li kristiʼaan nekeʼxye naq teʼruuq aatenqʼankil, abʼan moko yaal ta li nekeʼxye. Abʼan xaanaw naq laawechkabʼal aʼan li kikʼubʼank re li reloj aʼan ut naxyeechiʼi aatenqʼankil chi sibʼil. Moko chʼaʼaj ta xkʼoxlankil li taabʼaanu.

Anaqwan tqajuntaqʼeeta li reloj aʼin rikʼin li oybʼenihom. Bʼar taasikʼ aatenqʼ wi nakaawekʼa naq maakʼaʼ chik aawoybʼenihom joʼ nekeʼxkʼul ebʼ li kristiʼaan saʼebʼ li qakutan. Naabʼal ebʼ li kristiʼaan naru nekeʼxye naq teʼruuq aatenqʼankil re xtuqubʼankil ru laachʼaʼajkilal, teʼxye aawe wiibʼ oxibʼaq li naʼlebʼ abʼan moko chʼolchʼo ta ru. Naru naqasikʼ qatenqʼ rikʼin li kiyobʼtesink qe, li truuq xkʼebʼal qe li tzʼaqal oybʼenihom. Li Santil Hu naxye «moko najt ta wank qikʼin chiqajunjunqal» ut naraj qatenqʼankil (Hechos 17:27, SBG; 1 Pedro 5:7).

Li xyaalalil li oybʼenihom

Li Santil Hu naxchʼolobʼ chi tzʼaqal re ru li xyaalal li oybʼenihom chiru li nekeʼxye ebʼ laj bʼanonel ut ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ. Saʼ li Santil Hu li aatin «oybʼenihom» naraj xyeebʼal xyoʼoninkil li us. Wank wiibʼ xyaalal li oybʼenihom: naq naʼajmank naq tkʼulmanq jun chaabʼil naʼlebʼ ut chʼolchʼo ru naq li naʼlebʼ aʼan ttzʼaqloq ru. Li oybʼenihom li naxyeechiʼi li Santil Hu moko yal yoobʼanbʼil ta. Wank bʼan li naʼlebʼ li naxkʼut naq yaal aʼin.

Li oybʼenihom chanchan li paabʼal, wank li naʼlebʼ li naxkʼutbʼesi naq yaal aʼin (Hebreos 11:1). Abʼan li Santil Hu naxkʼut naq wank xjalanil li paabʼal rikʼin li oybʼenihom (1 Corintios 13:13).

Jun eetalil: naq nakaapatzʼ aatenqʼ re jun laawamiiw, nakaawoybʼeni naq tatxtenqʼa. Xbʼaan naq nakaanaw ru chiʼus ut naq chi anchal xchʼool natenqʼank, joʼkan naq naru nakaakʼojobʼ aachʼool rikʼin. Li qoybʼenihom ut li qapaabʼal nekeʼxchap ribʼ abʼan moko juntaqʼeetebʼ ta. Kʼaru tqabʼaanu re naq wank qoybʼenihom rikʼin li Yos?

Li xxeʼil li qoybʼenihom

Rikʼin li Jehobʼa nachalk li tzʼaqal oybʼenihom. Saʼ junxil qʼe kutan nayeemank re li Jehobʼa «laaʼat li xyoʼoon laj Israel» (Jeremías 14:8, SBG). Rikʼin nekeʼxkʼojobʼ chaq xchʼool ebʼ laj Israel, joʼkan naq naru nayeemank naq aʼan chaq li roybʼenihomebʼ. Moko yal nekeʼroybʼeni ta li nekeʼraj. Kʼojkʼo bʼan xchʼoolebʼ naq li Yos tkeʼoq rehebʼ. Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ li Jehobʼa kixkʼutbʼesi chiruhebʼ laj Israel naq junelik naxbʼaanu li naxyeechiʼi. Laj Josué kixye rehebʼ laj Israel: «Nawaj naq teekʼe saʼ xnaqʼ eeru chi anchal eechʼool, chi anchal eeraanm naq chixjunil li xyeechiʼom chaq li Qaawaʼ leeYos choʼq eere, ak xtzʼaqlok ru; maajun inkʼaʼ ta xʼuxk» (Josué 23:14, SBG).

Chalen chaq saʼ li kutan aʼan nawbʼil ru naq li Jehobʼa naxbʼaanu li naxyeechiʼi. Saʼ li Santil Hu wank resil chanru kitzʼaqlok ru chixjunil li kixye li Jehobʼa. Ebʼ li propesiiy chʼolchʼo ru naq ttzʼaqloq ru, joʼkan naq, naq kitzʼiibʼamank chanchan tawiʼ ak xkʼulmank.

Joʼkan naq, naru tqaye re li Santil Hu li xhuhil li oybʼenihom. Naq taatzol chanru li Jehobʼa kirilebʼ chaq ebʼ li kristiʼaan, qʼaxal wiʼ chik taakʼojobʼ aachʼool chirix li xyeechiʼom. Li apóstol Pablo kixye: «Joʼchʼinal joʼnimal kitzʼiibʼaak chaq junxil, re qatzolbʼal naq kitzʼiibʼaak chaq, re naq rikʼin li xkawubʼ qachʼool ut li xkʼojobʼankil li qaanm naxkʼe li Santil Hu chiwanq xnimal qoybʼenihom chi junelik» (Romanos 15:4, SBG).

Kʼaru naxyeechiʼi qe li Yos?

Joqʼe tzʼaqal naʼajmank chiqu naq wank qoybʼenihom? Ma inkʼaʼ tabʼiʼ naq nakʼulmank li kamk? Choʼq re naabʼalebʼ li kristiʼaan nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ naq wanq roybʼenihomebʼ naq nakamk junaq li xkomon malaj li ramiiw. Ma wank tawiʼ junaq chik li rahilal li trisi aawoybʼenihom, joʼ li kamk? Maaʼani naxkol ribʼ chiru. Maare tooruuq xkolbʼal qibʼ chiru wiibʼ malaj oxibʼ chihabʼ, abʼan saʼ xraqik tootʼaneʼq saʼ ruqʼ. Joʼkan naq li Santil Hu naxye re «aj xikʼil uuchinel» (1 Corintios 15:26, Li Acʼ Chakʼrab, Sociedad Bíblica en Guatemala).

Joʼkan bʼiʼ, bʼar tqataw qoybʼenihom naq nakamk junaq qakomon malaj qamiiw? Li raqal li xqil naxkʼabʼaʼi li kamk joʼ «aj xikʼil uuchinel» naxye ajwiʼ naq «tasachmanq» chi junajwa. Li Jehobʼa qʼaxal nim xwankil chiru li kamk ut ak naabʼal sut kixkʼutbʼesi aʼin. Chanru? Naq kixwaklesihebʼ chi yoʼyo ebʼ li kristiʼaan. Saʼ li Santil Hu natawmank bʼeleebʼ li eetalil bʼarwiʼ li Yos kiroksi li xwankil re xwaklesinkil wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li kamenaq.

Li Jehobʼa kixkʼe xwankil li Jesús re naq truuq xwaklesinkil wiʼ chik chi yoʼyo laj Lázaro, li ak kaahibʼ kutan xkamik. Li Jesús kixbʼaanu aʼin chiru naabʼal ebʼ li kristiʼaan (Juan 11:​38-48, 53; 12:​9, 10).

Maare nakaakʼoxla, kʼaʼut naq keʼwaklesiik wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li kristiʼaan aʼin, wi saʼ xnumikebʼ li chihabʼ keʼkamk? Yaal naq keʼkamk wiʼ chik, abʼan ebʼ li eetalil aʼin naxbʼaanu naq moko kaʼaj tawiʼ tqarahi ru naq ebʼ li qakomon teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo: wank bʼan tzʼaqal xyaalal naq teʼwakliiq wiʼ chik. Aʼin naraj xyeebʼal, naq kʼojkʼo qachʼool rikʼin li naxyeechiʼi qe li Jehobʼa.

Li Jesús kixye: «Laaʼin li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo ut li yuʼam» (Juan 11:25, SBG). Li Jehobʼa tixkʼe xwankil li Jesús re xwaklesinkilebʼ wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li kamenaq saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ. Kixye ajwiʼ: «Misachk eechʼool rikʼin aʼin, xbʼaan naq twulaq xqʼehil naq chixjunilebʼ li wanqebʼ saʼ muqlebʼaal kamenaq teʼrabʼi xyaabʼ xkux ut teʼelq chaq» (Juan 5:​28, 29, SBG). Joʼkan naq, chixjunilebʼ li wankebʼ saʼ li muqlebʼaal teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ.

Li propeet Isaías kixye aʼin chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo: «Ebʼ laakamenaq teʼwanq xyuʼam, teʼyoʼlaaq wiʼ chik li xbʼaqel rismalebʼ; teʼajq ruhebʼ ut teʼbʼichanq xbʼaan xsahil xchʼoolebʼ joʼkʼihalebʼ li wankebʼ saʼ pojtzʼ. Xbʼaan naq laakʼajobʼ aʼan jun kʼajobʼ nalemtzʼunk ru, ut li xnaʼajebʼ li kamenaq taaʼalanq» (Isaías 26:​19, SBG).

Peʼyaal naq li yeechiʼom aʼin naxkʼojobʼ qachʼool? Ebʼ li kamenaq kolbʼilebʼ chiʼus joʼ jun li kʼuulaʼal li wank saʼ xkʼubʼ xsaʼ li xnaʼ. Li kristiʼaan li ak xeʼkamk wankebʼ saʼ xchʼool li Jehobʼa, li Nimajwal Yos (Lucas 20:​37, 38). Chi seebʼ teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo ut teʼkʼuleʼq chi sahebʼ saʼ xchʼool saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Joʼ nakʼulmank rikʼin jun li kʼuulaʼal li nakʼuleʼk xbʼaan li xjunkabʼal naq nayoʼlaak. Joʼkan naq, moko nasach ta li qoybʼenihom usta naqakʼul li kamk.

Chanru nokooxtenqʼa li naxyeechiʼi qe li Yos

Laj Pablo naxkʼut chiqu naq wank xwankil li oybʼenihom. Kixye naq wank saʼ xyanq li kʼanjelobʼaal li naxkʼe qe li Yos: li punit chʼiichʼ (1 Tesalonicenses 5:8). Kʼaru kiraj xyeebʼal? Saʼ junxil qʼe kutan naq ebʼ li soldaad nekeʼxik chi pleetik nekeʼroksi li punit chʼiichʼ, abʼan xbʼeenwa nekeʼxlan xjolom rikʼin jun li tʼikr li yiibʼanbʼil rikʼin rix xul. Xbʼaan naq nekeʼroksi li punit aʼin nekeʼxkol li xjolom re naq inkʼaʼ teʼkamsiiq. Joʼ li punit naxkol li jolom, li oybʼenihom naxkol li kʼaʼuxl. Wi kʼojkʼo qachʼool rikʼin li xyeechiʼom li Yos, tqataw xtuqtuukilal qachʼool usta yooko xnumsinkil naabʼal li chʼaʼajkilal. Peʼyaal naq nokooxtenqʼa li qoybʼenihom?

Laj Pablo kiroksi jun chik li eetalil naq kiʼaatinak chirix li oybʼenihom li naxchap ribʼ rikʼin li rajom li Yos. Kixye: «Li qoybʼenihom, aʼan kamaʼ jun li ankla choʼq re li qaanm, kaw ribʼ ut inkʼaʼ naʼeekʼank saʼ xnaʼaj» (Hebreos 6:19, SBG). Laj Pablo naxnaw chanru natenqʼank li ankla xbʼaan naq naabʼal sut kikoleʼk saʼ li palaw. Naq nachalk jun li kaqsut-iqʼ ebʼ li wankebʼ saʼ li jukubʼ nekeʼxkʼut li ankla saʼ haʼ. Wi natʼil li ankla chiʼus naxchap chi kaw li jukubʼ ut inkʼaʼ nakeleliik xbʼaan li iqʼ re naq inkʼaʼ tixpikʼa ribʼ chiru pek.

Joʼkan ajwiʼ, wi paabʼajel chiqu li xyeechiʼom li Yos aʼin naru nokooxtenqʼa chi xnumsinkil chixjunil li chʼaʼajkilal li wank saʼebʼ li qakutan. Li Jehobʼa naxyeechiʼi naq chi seebʼ ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ chik teʼxkʼul rahilal xbʼaan li yalok u, li kamsink, li raaxiikʼ ut li kamk (chaawil li kaaxukuut re li perel 10). Wi kʼojkʼo qachʼool rikʼin li naxyeechiʼi qe li Yos aʼin tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqatzʼeqtaana li xchaqʼrabʼ ut inkʼaʼ tootʼaneʼq saʼ li xmaaʼusilal li ruuchichʼochʼ aʼin.

Laaʼat li yookat rilbʼal aʼin naru ajwiʼ taataw li xyeechiʼom li Jehobʼa. Aʼan naraj naq taayal xsahil li yuʼam joʼ kiraj chaq saʼ li xtiklajik. «Aʼan naraj naq chixjunilebʼ teʼkoleʼq». Kʼaru tqabʼaanu re naq tookoleʼq? Tento naq chixjunilebʼ li kristiʼaan «toxeʼxtaw ru kʼaru li yaal» (1 Timoteo 2:4, SBG). Li xeʼtzʼiibʼank re li hu aʼin nekeʼraj naq taatzol li yaal li wank saʼ li Raatin li Yos. Li xyeechiʼom li Yos qʼaxal wank xwankil chiru li naxyeechiʼi li ruuchichʼochʼ aʼin.

Rikʼin li xyeechiʼom li Yos moko tqaye ta naq maakʼaʼ chik xjaʼlenkil xbʼaan naq li Yos tixkʼe li qametzʼew re naq tqataw li naqaj xbʼaanunkil abʼan wi naxchap ribʼ rikʼin li rajom (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). Ma inkʼaʼ tabʼiʼ aʼin li naqaj? Wi maakʼaʼ chik aawoybʼenihom ut yookat xsikʼbʼal, kawaq aachʼool. Naru naqataw.

[Kaaxukuut ut li jalam]

Wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li naxkʼe qoybʼenihom

Wiibʼ oxibʼ li xraqal li Santil Hu li nokooxtenqʼa re naq wanq qoybʼenihom:

◼ Li Yos naxyeechiʼi qe li sahil chʼoolejil saʼ li kutan chalk re.

Li Santil Hu naxye naq tchaabʼiloʼq li Ruuchichʼochʼ ut toowanq saʼ junajil chi saʼ qachʼool joʼ jun li nimla junkabʼal (Salmo 37:​11, 29, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, 2019 saʼ español; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:​3, 4).

◼ Li Yos inkʼaʼ natikʼtiʼik.

Li Yos xikʼ naril li tikʼtiʼ. Aʼan qʼaxal saant joʼkan naq inkʼaʼ naru natikʼtiʼik (Proverbios 6:​16-19; Isaías 6:​2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:​18).

◼ Moko naʼosoʼk ta xmetzʼew li Yos.

Kaʼajwiʼ li Jehobʼa nim xwankil. Maakʼaʼ malaj maaʼani saʼ choxa ut saʼ Ruuchichʼochʼ truuq xrambʼal chiru naq tixbʼaanu li naxye (Éxodo 15:11; Isaías 40:​25, 26).

◼ Li Yos naraj naq twanq qayuʼam chi junelik.

(Juan 3:​16; 1 Timoteo 2:​3, 4).

◼ Li Yos moko naxkʼoxla ta naq maakʼaʼ chik rusil li qayuʼam.

Li Yos naxkʼe xchʼool chi rilbʼal li xchaabʼilal qanaʼlebʼ, maawaʼ li qapaltil (Salmo 103:​12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Aʼan naroybʼeni naq tqabʼaanu li us ut nasahoʼk xchʼool naq naqabʼaanu (Proverbios 27:11).

◼ Li Yos naxye qe naq tooxtenqʼa chi xtawbʼal li naqaj wi aʼin naxchap ribʼ rikʼin li rajom.

Ebʼ laj kʼanjel chiru nekeʼxnaw naq wank ani natenqʼank rehebʼ. Li Yos nokooxtenqʼa naq chi anchal xchʼool naxkʼe qe li santil musiqʼej (Filipenses 4:13).

◼ Wank xkʼulubʼ li Yos naq tqakʼojobʼ qachʼool rikʼin.

Paabʼajel li Raatin li Yos ut maajunwa tooxtikʼtiʼi (Salmo 25:3).

[Jalam u]

Joʼ li punit naxkol li jolom, li oybʼenihom naxkol li kʼaʼuxl

[Jalam u]

Joʼ jun li ankla, li oybʼenihom naxtuqubʼ ru li qakʼaʼuxl

[Li jalam u chalenaq]

Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo