Naruhank «xhelbʼal ru» jun li najteril hu

Saʼ li chihabʼ 1970, jun chʼuut aj bʼekonel xeʼxtaw jun li najteril hu li kʼatbʼil, saʼ li teep re Ein Gedi (Israel), chixkʼatq li Kamenakil Palaw. Xeʼxtaw naq yookebʼ xbʼekbʼal ru jun li sinagoga li xeʼxkʼe xxamlel naq xeʼxsach ru li teep aʼin, maare chiru li waqibʼ siʼeent chihabʼ naq ak xkʼulunk chik li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ. Li bʼotbʼokil hu maakʼaʼ chik rusil, joʼkan naq maajaruj truhanq rilbʼal xsaʼ. Relik chi yaal, inkʼaʼ naru thelmanq chi inkʼaʼ ta tixmuri ribʼ. Joʼkan bʼiʼ, chanru xeʼruuk «xhelbal ru» ut rilbʼal li naxye? Xeʼroksi jun li kʼanjelobʼaal re naq qʼaxal tkʼutunq chiʼus li jalam u, ut jun chik li kʼanjelobʼaal re xtzʼilbʼal li kʼaru wank chisaʼ, joqʼe ut chanru kitzʼiibʼamank.

Ebʼ li jalam u keʼxkʼutbʼesi naq aʼin jun xtasal li Santil Hu. Wank chisaʼ wiibʼ oxib li xbʼeen raqal re li hu Levitico. Saʼebʼ li raqal natawmank li Tetragramaton, aʼin li kaahibʼ chi tzʼiibʼ li naʼoksimank re xtzʼiibʼankil li xkʼabʼaʼ li Yos saʼ Hebreo. Nakʼoxlamank naq li hu aʼin kiʼoksimank chiru li chihabʼ 50 ut chiru li chihabʼ kaahibʼ siʼeent naq ak xkʼulunk chik li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ. Joʼkan naq, aʼin li hu li jwal najter kitzʼiibʼamank chiruhebʼ chixjunil li najteril hu li ak xtawmank chalen naq keʼtaweʼk li Bʼotbʼilhu re li Kamenaqil Palaw saʼ Qumrán. Laj Gil Zohar kixtzʼiibʼa saʼ li esilhu The Jerusalem Post: «Naq toj maajiʼ “nahelmank ru” rikʼin li kʼanjelobʼaal li xtasal li hu Levitico li kitawmank saʼ Ein Gedi, maakʼaʼ resil li kikʼulmank chiru jun mil chihabʼ chalen naq kitzʼiibʼamank li Bʼotbʼilhu re li Kamenaqil Palaw (li wank wiibʼ mil chihabʼ xnajteril, kitzʼiibʼamank naq okebʼ re xsachbʼal ru li rochoch li Yos li wank chaq saʼ xkutankil li Jesus) toj naq kitzʼiibʼaak li Códice de Alepo (li kitzʼiibʼamank chiru li jun mil chihabʼ naq ak xkʼulunk chik li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ)». Li nekeʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxye naq li najteril hu li «kihelmank ru» rikʼin li kʼanjelobʼaal naxkʼutbʼesi naq li Torá «moko kijalmank ta chiru ebʼ li mil chihabʼ li xeʼnumeʼk, ut usta keʼpaltoʼk li xeʼnumsink re saʼ jalan chik hu maakʼaʼ keʼxjal chisaʼ».