Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
5-11 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | MATEO 12, 13
«Li jaljookil aatin chirix li triiw ut li yiibʼ aj pim»
(Mateo 13:24-26, Li Santil Hu Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]) Jun chik jaljookil ru aatin kixye rehebʼ: “Li xnimajwal wankilal li choxa chanchan jun li winq kiraw chaabʼil iyaj saʼ li xchʼochʼ. 25 Abʼanan, naq yookebʼ chi wark chixjunilebʼ, kikʼulunk li xikʼ naʼilok re, kolraw li yibʼ aj pim saʼ xyanq li triiw ut koho. 26 Ut naq kimoqk li awimq ut kiʼok chi uuchink, kikʼutunk ajwiʼ li yibʼ aj pim.
w13-S 15/7 perel 9 raqal 2, 3
«Wanqin eerikʼin chixjunil li kutan»
2 Li nakʼulmank saʼ xchʼochʼ li winq naxkʼutbʼesi chanru ut joqʼe tixxok raj li Jesus li triiw saʼ xyanqebʼ li poyanam, malaj, ebʼ li yulbʼilebʼ ru li teʼawabʼejinq rikʼin saʼ li Xʼawabʼejilal. Li awk kitiklaak saʼ li Pentecostes re li chihabʼ 33. Li xokbʼal li triiw ttzʼaqloq ru naq ebʼ li yulbʼilebʼ ru li toj wanqebʼ saʼ ruuchichʼochʼ saʼ rosoʼjik, li ak xeʼxkʼul li eetalil chi junajwa, teʼxik saʼ choxa (Mat. 24:31; Apoc. 7:1-4). Joʼ chanru nokooxtenqʼa jun li tzuul chi rilbʼal chixjunil li wank saʼ li qasutam, joʼkan ajwiʼ li jaljookil aatin nokooxtenqʼa chi rilbʼal chixjunil li tkʼulmanq maare chiru wiibʼ mil chihabʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, kʼaru ebʼ li naʼlebʼ li naxchap ribʼ rikʼin li Xʼawabʼejilal li Yos tooruuq rilbʼal? Li xjaljookil aatin li Jesus naxchʼolobʼ naq twanq xqʼehil li awk, li kʼiijik ut li qʼolok. Li tzolom aʼin t-aatinaq chirix xqʼehil li qʼolok.
LI KOLOK LI NAXKʼE LI JESUS
3 Saʼ xtiklajik li wiibʼ siʼeent chihabʼ «kikʼutunk [...] li yibʼ aj pim» saʼ xyanqebʼ li poyanam naq keʼwulak ebʼ li bʼalaqʼ aj paabʼanel (Mat. 13:26, SBG). Ut chiru li kaahibʼ siʼeent chihabʼ, li xeʼxkʼe ribʼ choʼq aj paabʼanel jwal kʼihebʼ chiruhebʼ laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru. Qajultikaq naq, saʼ li jaljookil aatin, ebʼ laj kʼanjel keʼxpatzʼ re laj echal kʼanjel ma naru nekeʼxmichʼ li yiibʼ aj pim (Mat. 13:28). Kʼaru kixsumehebʼ?
(Mateo 13:27-29, SBG) Keʼwulak ebʼ laj kʼanjel rikʼin laj eechal kabʼl, keʼxye re: «Qaawaʼ, ma inkʼaʼ tabʼiʼ chaabʼil li iyaj xawaw saʼ laachʼochʼ? Bʼar put xchalk li yibʼ aj pim li wank chisaʼ?». 28 Kichaqʼok aʼan ut kixye: «Jun li winq xikʼ naʼilok we, aʼan xbʼaanunk re aʼin». Ut ebʼ laj kʼanjel keʼxye re: «Ma taawaj naq tooxik chi xmichʼbʼal li yibʼ aj pim?». 29 «Inkʼaʼ -chan rehebʼ-. Mare anchal saʼ xmichʼbʼal li yibʼ aj pim teemichʼ ajwiʼ li triiw.
w13-S 15/7 perel 10 raqal 4
«Wanqin eerikʼin chixjunil li kutan»
4 Naq kiʼaatinak chirix li triiw ut li yiibʼ aj pim, li Jesus, laj echal kʼanjel, kixye: «Kanabʼomaqebʼ wan chi kʼiik chi xkabʼichalebʼ toj saʼ li qʼolok». Li taqlahom aʼin naxkʼut naq, chalen li jun siʼeent chihabʼ toj saʼebʼ li qakutan, junelik wank chaq saʼ li Ruuchichʼochʼ ebʼ laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru li chanchanebʼ triiw. Li naʼlebʼ aʼin kiʼilmank chiʼus rikʼin li kixye chaq li Jesus rehebʼ li xtzolom: «Wanqin eerikʼin chixjunil li kutan toj saʼ rosoʼjik li ruuchichʼochʼ» (Mat. 28:20, SBG). Joʼkan naq, ebʼ li yulbʼilebʼ ru teʼxtaw raj xkolbʼal li xpaabʼal rikʼin li Jesus chixjunil li kutan toj saʼ rosoʼjik. Joʼkan bʼiʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq sutsukebʼ rikʼin aj paabʼanel li chanchanebʼ yiibʼ aj pim, inkʼaʼ naqanaw chi tzʼaqal anihebʼ keʼkanaak choʼq reetalil li triiw chiruhebʼ li nimla kutan aʼin. Abʼanan, wiibʼ oxibʼ lajeetq chihabʼ naq toj maajiʼ nawulak xqʼehil li qʼolok, li triiw kiʼok chi kʼutunk. Kʼaru kikʼulmank?
(Mateo 13:30, SBG) Kanabʼomaqebʼ wan chi kʼiik chi xkabʼichalebʼ toj saʼ li qʼolok. Ut saʼ xqʼehil li qʼolok tinye rehebʼ laj qʼolonel: Xokomaq xbʼenwa li yibʼ aj pim, ut bʼakʼomaq chi joobʼ re kʼateʼk; ut li triiw chʼutubʼomaq saʼ li kʼuulebʼaal».
w13-S 15/7 perel 12 raqal 10-12
«Wanqin eerikʼin chixjunil li kutan»
10 Xbʼeen: tchʼutubʼamanq raj li yiibʼ aj pim. Li Jesus kixye: «Saʼ xqʼehil li qʼolok tinye rehebʼ laj qʼolonel: Xokomaq xbʼenwa li yibʼ aj pim, ut bʼakʼomaq chi joobʼ». Naq ak xnumeʼk li chihabʼ 1914, ebʼ li anjel keʼok xchʼutubʼankil ebʼ laj paabʼanel li chanchanebʼ li yiibʼ aj pim ut xeʼrisi saʼ xyanqebʼ «li ralal xkʼajol li xnimajwal wankilal li choxa», malaj, li yulbʼilebʼ ru (Mat. 13:30, 38, 41, SBG).
11 Naq yook chi bʼaanumank li kʼanjel chirix xchʼutubʼankil li yiibʼ aj pim, kiʼok chi kʼutunk chiʼus li xjalanil li wiibʼ chi chʼuut (Apoc. 18:1, 4). Chiru li chihabʼ 1919 kiʼilmank naq xtʼaneʼk li Nimla tenamit Babilonia xbʼaan naq ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel moko wankebʼ ta chik rubʼel xwankil. Abʼan, kʼaru tzʼaqal kikʼutbʼesink re, naq ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel jalanebʼ chiruhebʼ laj bʼalaqʼ? Li kʼanjel chirix li puktesink. Ebʼ li nekeʼjolomink rehebʼ li Nekeʼtzolok chirix li Santil Hu keʼok xyeebʼal wiʼ chik naq aajel ru naq chixjunqalebʼ teʼtzʼaqonq chi xkʼebʼal resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Jun li eetalil chirix aʼin, li folleto To Whom the Work Is Entrusted (A quiénes se les confía la obra), li xʼelk saʼ li chihabʼ 1919, kixwaklesi xchʼool chixjunilebʼ laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru re naq teʼpuktesinq chirekabʼlal. Joʼkaʼin kixye: «Chʼaʼaj nakʼutunk li kʼanjel, abʼan re li Qaawaʼ ut, rikʼin li xtenqʼ, tooruuq xbʼaanunkil. Laaʼex texruuq chi tzʼaqonk». Chanru xeʼsumenk ebʼ laj paabʼanel? Joʼ chanru kixchʼolobʼ saʼ li chihabʼ 1922 li hu li naqanaw ru anaqwan joʼ La Atalaya, li Nekeʼtzolok chirix li Santil Hu xeʼxyuʼ chiʼus li xkʼanjel chirix li puktesink. Moko naabʼal chihabʼ ta kinumeʼk naq li puktesink chirekabʼlal kikanaak choʼq reetalil ebʼ laj paabʼanel aʼin... ut toj joʼkan ajwiʼ nawbʼilebʼ ru anaqwan!
12 Xkabʼ: txokmanq raj li triiw. Li Jesus kixye rehebʼ li xʼanjel: «Li triiw chʼutubʼomaq saʼ li kʼuulebʼaal» (Mat. 13:30, SBG). Chalen 1919, ebʼ laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru xokbʼilebʼ saʼ li chʼuut li ak saabʼesinbʼil. Li yulbʼilebʼ ru li toj wanqebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ saʼ rosoʼjik teʼxokeʼq chi junajwa naq teʼxkʼul li xmaatan saʼ choxa (Dan. 7:18, 22, 27).
Qasikʼaq li tertokil pek
(Mateo 12:20, SBG) Inkʼaʼ tixtoq li kaxlanʼaj ak jorol, chi moko tixchup xsaqenkil li noqʼ toj nabʼutzʼutzʼnak, toj reetal tixxaqabʼ xwankil li tiikilal chi junajwa.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 12:20
noqʼ toj nabʼutzʼutzʼnak: Ebʼ li xnaʼaj li xaml re xkutanobʼresinkil chaq ebʼ li ochoch yiibʼanbʼilebʼ rikʼin chʼochʼil sekʼ ut kʼebʼil chisaʼ aseeyt re oliibʼ. Naq li aseeyt nataqeʼk chiru li noqʼ, naloch xxamlel. Li aatin saʼ Griego li xkʼemank choʼq «noqʼ re liin li yook xsibʼel» maare naraj xyeebʼal naq li noqʼ naʼelk xsibʼel xbʼaan naq toj tiq bʼayaq usta li xxamlel yook chi chup malaj ak xchup. Joʼ naxye li propesiiy re Isaias 42:3, li Jesus ttoqʼobʼanq u; aʼan maajunwa tixchup xxamlel li roybʼenihom li nebʼaʼ ut yook chi rahobʼtesiik.
(Mateo 13:25, SBG) Abʼanan, naq yookebʼ chi wark chixjunilebʼ, kikʼulunk li xikʼ naʼilok re, kolraw li yibʼ aj pim saʼ xyanq li triiw ut koho.
w16.10-S perel 32
Ma nakaanaw?
Ma paabʼajel naq junxil wankebʼ nekeʼraw chaq yiibʼ aj pim saʼ xchʼochʼ jalan chik?
SAʼ MATEO 13:24-26, SBG naxye wiibʼ oxibʼ li raatin li Jesus: «Li xnimajwal wankilal li choxa chanchan jun li winq kiraw chaabʼil iyaj saʼ li xchʼochʼ. Abʼanan, naq yookebʼ chi wark chixjunilebʼ, kikʼulunk li xikʼ naʼilok re, kolraw li yibʼ aj pim saʼ xyanq li triiw ut koho. Ut naq kimoqk li awimq ut kiʼok chi uuchink, kikʼutunk ajwiʼ li yibʼ aj pim». Usta wankebʼ inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ aʼin, wankebʼ li xhuhil chaqʼrabʼ rehebʼ laj Roma li naxkʼut naq yaal aʼin.
Jun li tasal hu li naxtzʼil rix li Santil Hu naxkʼut aʼin: «Li naraw yiibʼ aj pim saʼ xchʼochʼ jun chik yal re xkʼebʼal reqaj [...] natojmank rix joʼ naxye xchaqʼrabʼebʼ laj Roma. Saʼ xkʼabʼaʼ naq wank jun li chaqʼrabʼ chirix aʼin, naxkʼutbʼesi naq nakʼulmank». Laj Alastair Kerr, li wank xnawom chirix li chaqʼrabʼ, kixye naq saʼ li chihabʼ 533 laj Justiniano li awabʼej re Roma kixkʼe chi naweʼk li Digesto, jun li hu bʼarwiʼ tzʼiibʼanbʼil wiibʼ oxibʼ xchaqʼrabʼ ebʼ laj Roma ut chisaʼ wank li xnaʼlebʼebʼ laj tzʼilonel chirix li xchaqʼrabʼ ebʼ laj Roma (100-250). Joʼ naxye li hu aʼin (Digesto, 9.2.27.14), laj Ulpiano laj tzʼilonel chaqʼrabʼ kiʼaatinak chirix jun li naʼlebʼ li kiril laj Celso, laj kʼanjel chirix li awabʼej re Roma re li chihabʼ wiibʼ siʼeent: jun li poyanam kiraw yiibʼ aj pim saʼ xchʼochʼ li jun chik ut kixsach li rawimq. Li hu Digesto naxchʼolobʼ kʼaru xkʼulubʼ chiru li chaqʼrabʼ li natoʼonink chʼochʼ malaj laj echal chʼochʼ re naq truuq xkʼulbʼal xtuminal li rawimq li xsachmank.
Joʼ naqil, saʼ li nimla awabʼejilal re Roma kikʼulmank ebʼ li chʼaʼajkilal aʼin, li naxkʼut naq li naʼlebʼ li kixye chaq li Jesus nakʼulmank chi kutankil.
12-18 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | MATEO 14, 15
«Re xchʼolaninkil li tenamit moko naabʼalebʼ ta kiroksi»
(Mateo 14:16, 17, SBG) Abʼan li Jesus kixsumehebʼ ut kixye: —Moko tojoʼ ta sa naq teʼxik; kʼehomaqebʼ bʼan chi waʼak laaʼex. 17 Ut ebʼ aʼan keʼxye re: —Maakʼaʼ wank qe arin, kaʼajwiʼ oobʼ chi wa ut wiibʼ li kar.
w13-S 15/7 perel 15 raqal 2
Re xchʼolaninkil li tenamit moko naabʼalebʼ ta kiroksi
2 Naq kiril chixjunilebʼ li poyanam aʼin, li Jesus kixtoqʼobʼa ruhebʼ, joʼkan naq kixkʼut chiruhebʼ naabʼal li naʼlebʼ chirix li Xʼawabʼejilal li Yos ut kixkʼirtasi ebʼ li yaj. Naq kiʼewuuk, ebʼ li xtzolom keʼxye re, naq tixchaqʼrabʼi ebʼ li poyanam re naq teʼruuq chi xik saʼebʼ li kʼalebʼaal chi xloqʼbʼal bʼayaq xtzakahemqebʼ. Abʼan kixsumehebʼ: «Kʼehomaqebʼ bʼan chi waʼak». Maare, ebʼ li aatin aʼin kisachok rehebʼ, xbʼaan naq li tzakahemq li wank rikʼinebʼ moko naabʼal ta: kaʼajwiʼ oobʼ chi wa ut wiibʼ chi kokʼ kar.
(Mateo 14:18, 19, SBG) Li Jesus kixye: —Kʼamomaq chaq. 19 Ut kixtaqlahebʼ chi hilank li tenamit saʼ li pachʼayaʼ, kixchap li oobʼ chi wa ut li wiibʼ chi kar, kixtaqsi li rilobʼaal saʼ choxa, kiyoxink ut kixjachi li wa; kixkʼe rehebʼ li xtzolom, ut ebʼ li xtzolom keʼxjekʼi rehebʼ li tenamit.
w13-S 15/7 perel 15 raqal 3
Re xchʼolaninkil li tenamit moko naabʼalebʼ ta kiroksi
3 Li Jesus kiril xtoqʼobʼaal ruhebʼ li poyanam ut aʼin kiʼekʼasink re chi xbʼaanunkil jun li sachbʼachʼoolej, li keʼxkanabʼ chi tzʼiibʼanbʼil li winq saʼebʼ li xhu Ebʼ li chaabʼil esil (Mar. 6:35-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-13). Naq kixtaqlahebʼ li xtzolom chi xyeebʼal rehebʼ chixjunilebʼ naq teʼkʼojlaaq saʼ pachʼayaʼ saʼ chʼuutal re 50 ut re 100, kitijok chiru li Yos ut kiʼok xjachbʼal ebʼ li wa ut ebʼ li kar. Moqon chik, moko aʼan ta najekʼink re li tzakahemq, naxkʼe bʼan «rehebʼ li xtzolom, ut ebʼ li xtzolom keʼxjekʼi rehebʼ li tenamit». Rikʼin li sachbʼachʼoolej aʼin, chixjunilebʼ keʼwaʼak toj reetal keʼnujak. Kʼe reetal aʼin: li Jesus chi mil kixchʼolanihebʼ ut kiroksihebʼ li xtzolom, li moko naabʼalebʼ ta.
(Mateo 14:20, 21, SBG) Keʼwaʼak chixjunilebʼ toj reetal keʼkʼojlaak xchʼool; ut keʼxxok li relaʼ li wa: kabʼlaju chakach nujenaqebʼ chi wa. 21 Ebʼ li keʼwaʼak wankebʼ tana oobʼ mil chi winq, inkʼaʼ kʼeebʼilebʼ saʼ ajl li ixq joʼwiʼ ebʼ li kokʼal.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 14:21
ixq joʼwiʼ ebʼ li kokʼal: Kaʼajwiʼ laj Mateo naʼaatinak chirixebʼ li ixq ut ebʼ li kokʼal naq naxseeraqʼi li sachbʼachʼoolej aʼin. Maare, saʼ li kutan aʼan, rikʼin li sachbʼachʼoolej aʼin li Jesus kixchʼolani numenaq oʼlaju mil chi poyanam.
w13-S 15/7 perel 15 raqal 1
Re xchʼolaninkil li tenamit moko naabʼalebʼ ta kiroksi
KʼOXLA li eetalil aʼin (taayaabʼasi Mateo 14:14-21). Kachʼin chik ma naʼuxmank li Paswa re li chihabʼ 32, wankebʼ tana oobʼ mil chi winq, joʼ ajwiʼ ixq ut kokʼal, keʼxtaqe chaq li Jesus ut ebʼ li xtzolom saʼ jun li naʼaj chixkʼatq Betsaida, li naʼajej aʼin wank saʼ relebʼl iqʼ chire li palaw re Galilea.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Mateo 15:7-9, SBG) Ex aj kaʼpakʼal u, yaal li kixye laj Isaías cherix laaʼex: 8 «Li tenamit aʼin rikʼin xtzʼuumal rehebʼ nikineʼroxloqʼi, aʼut li xchʼoolebʼ najt wank wikʼin. 9 Maakʼaʼ aj e naq nikineʼroxloqʼi, xbʼaan naq li kʼaru nekeʼxkʼut chiruhebʼ li tenamit yal xtaqlahomebʼ li winq».
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 15:7
Ex aj kaʼpakʼal u: Saʼ xtiklajik li aatin saʼ Griego hypokrités kiʼaatinak chirixebʼ li nekeʼkʼanjelak chaq saʼebʼ li teatro Griego ut, moqon chik, chirixebʼ laj Roma, li keʼroksi chaq ebʼ li nimla kʼoj li yiibʼanbʼil re xjalbʼal li xyaabʼ xkuxebʼ. Li aatin aʼin kiʼoksimank chirixebʼ li nekeʼxmuq li nekeʼraj xbʼaanunkil malaj nekeʼxmuq li xnaʼlebʼ re xbʼalaqʼinkilebʼ li junchʼol malaj nekeʼxbʼaanu ribʼ li maawaʼebʼ. Arin li Jesus naxkʼabʼaʼi choʼq «aj kaʼpakʼal u» ebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal rehebʼ laj Judiiy (Mt 6:5, 16, SBG).
(Mateo 15:26, SBG) Kichaqʼok li Jesus: —Moko us ta xmaqʼbʼal xwahebʼ li alal kʼajolbʼej re xkʼeebʼal rehebʼ li kokʼ tzʼiʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 15:26
alal kʼajolbʼej [...] kokʼ tzʼiʼ: Saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moises ilbʼil chaq ebʼ li tzʼiʼ joʼ tzʼaj aj xul, joʼkan naq li Santil Hu naroksi li aatin aʼin choʼq eetalil (Le 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Ap 22:15). Abʼanan, joʼ kixtzʼiibʼa chaq laj Marcos (7:27) ut laj Mateo, li Jesus kiroksi li aatin aʼin chi kachʼin ru li jalbʼil joʼ «kokʼ tzʼiʼ» malaj «xtzʼiʼ ochoch», chi joʼkaʼin kixkʼubʼsi xkawil li eetalil. Maare li Jesus kiroksi li aatin aʼin chi kachʼin ru naq kiʼaatinak chirixebʼ li tzʼiʼ li wankebʼ saʼebʼ li rochoch li maawaʼebʼ aj Judiiy. Maare naq li Jesus kixjuntaqʼeeta ebʼ laj Israel rikʼinebʼ li «alal kʼajolbʼej» ut li maawaʼebʼ aj Judiiy rikʼinebʼ li «kokʼ tzʼiʼ», kiraj xkʼutbʼal ani wank xwankil. Saʼ jun li ochoch bʼarwiʼ wankebʼ li kokʼal ut ebʼ li tzʼiʼ, ebʼ li kokʼal teʼwaʼaq raj xbʼeenwa.
19-25 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | MATEO 16, 17
«Ma nokookʼoxlak joʼ nakʼoxlak li Yos?»
(Mateo 16:21, 22, SBG) Chalen utan li Jesus kixtikibʼ xkʼutbʼal chiruhebʼ li xtzolom naq tento taaxik Jerusalén ut naabʼal li rahilal tixkʼul saʼ ruqʼebʼ li cheekel winq, li xbʼeenilebʼ aj tij ut ebʼ laj tzʼiibʼ; kixye ajwiʼ naq taakamsiiq ut taawakliiq chi yoʼyo saʼ rox li kutan. 22 Tojaʼ naq aj Pedro kirisi xjunes li Jesus ut kiʼok chi xqʼusbʼal: —Maajaruj ta xaq, at Qaawaʼ! Inkʼaʼ taxaq taakʼul chi joʼkan.
w07-S 15/2 perel 16 raqal 17
Ex bʼeelomej, cheekʼulubʼa naq li Kriist najolomink eere
17 Saʼ jun chik kutan, li Jesus kixchʼolobʼ chiruhebʼ li xʼApostol naq tento txik Jerusalen re naq trahobʼtesiiq saʼ ruqʼebʼ «li cheekel winq, li xbʼeenilebʼ aj tij ut ebʼ laj tzʼiibʼ; kixye ajwiʼ naq taakamsiiq ut taawakliiq chi yoʼyo saʼ rox li kutan». Naq laj Pedro kirabʼi aʼin, kixkʼam li Jesus saʼ jun li naʼajej ut kiʼok xqʼusbʼal: «Maajaruj ta xaq, at Qaawaʼ! Inkʼaʼ taxaq taakʼul chi joʼkan». Rikʼin aʼin naqil naq li xrahom laj Pedro chirix li Jesus kixbʼaanu naq inkʼaʼ chik tkʼoxlaq chiʼus, aajel ru naq tqʼuseʼq. Joʼkan naq li Jesus kixye re: «Elen chiwu, at aj tza! Laaʼat aj luktesinel chʼool choʼq we, xbʼaan naq laakʼaʼuxl moko re ta li Yos, rehebʼ bʼan li winq» (Mateo 16:21-23, SBG).
(Mateo 16:23, SBG) Aʼut aʼan kixsutqʼisi ribʼ ut kixye re laj Pedro: —Elen chiwu, at aj tza! Laaʼat aj luktesinel chʼool choʼq we, xbʼaan naq laakʼaʼuxl moko re ta li Yos, rehebʼ bʼan li winq.
w15-S 15/5 perel 13 raqal 16, 17
Kol aawibʼ chiru li xraal li «kaqkoj japjo re»
16 Laj Tza naru xbʼalaqʼinkil junaq laj kʼanjel chiru li Yos usta kaw xchʼool chi kʼanjelak chiru. Qilaq jun li eetalil, naq li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq yook chaq chi nachʼok li xkamik, laj Pedro kirisi xjunes ut, maakʼaʼ maaʼusilal saʼ xchʼool naq kixye re li Jesus: «Maajaruj ta xaq, at Qaawaʼ! Inkʼaʼ taxaq taakʼul chi joʼkan». Saʼ junpaat, li Jesus kixye re: «Elen chiwu, at aj tza!» (Mat. 16:22, 23, SBG). Kʼaʼut kixye aʼin li Jesus? Xbʼaan naq naxnaw naq yook chaq chi nachʼok jun li nimla hoonal li wank xwankil li maajunwa ilbʼil chaq. Tixqʼaxtesi li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ ut tixkʼutbʼesi naq laj Tza aj tikʼtiʼ. Aʼin moko xhoonal ta naq tixbʼaanu li naraj li xchʼool. Kisahoʼk raj xchʼool laj Tza wi li Jesus kikubʼeek raj li xpaabʼal!
17 Laaʼo wanko ajwiʼ saʼ jun li hoonal qʼaxal xiw xiw: ok qe chi rilbʼal li rosoʼjik li xmaaʼusilal li ruuchichʼochʼ aʼin. Laj Tza naraj naq inkʼaʼ chik ajʼooq qu saʼ li hoonal aʼin, naraj naq «tqakʼoxla qibʼ» ut tqasikʼ chanru toowanq chiʼus saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin. Miqabʼaanu li naraj! Li Jesus kixye: «Chexyoʼleq», ut aʼin tento tqabʼaanu (Mat. 24:42, SBG). Maapaabʼ li xtikʼtiʼ laj Tza naq toj najt wank li rosoʼjik malaj naq maajunwa twulaq aʼin.
(Mateo 16:24, SBG) Tojaʼ naq li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom: —Wi ani naraj intaaqenkil, mixra ribʼ, chixchapaq li xkrus ut chinxtaaqehaq.
w06-S 1/4 perel 23 raqal 9
«Ayuqex bʼiʼ, ut kʼehomaqebʼ choʼq intzolom [...]. Teekubʼsihebʼ xhaʼ»
9 Kʼaru naraj xyeebʼal xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus chirix li rajom li Yos? Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom: «Wi ani naraj intaaqenkil, mixra ribʼ, chixchapaq li xkrus ut chinxtaaqehaq» (Mateo 16:24, SBG). Li Jesus kixye oxibʼ li naʼlebʼ li aajel ru xbʼaanunkil. Li xbʼeen «mixra ribʼ»; naraj xyeebʼal, naq inkʼaʼ tqasikʼ xbʼaanunkil li naraj li qachʼool ut xkʼoxlankil qibʼ, ut tento tqakʼulubʼa li xnaʼlebʼ li Yos ut tqakanabʼ naq tooxbʼeresi. Li xkabʼ «chixchapaq li xkrus». Saʼ xkutankil li Jesus, li cheʼ li naʼoksimank re kamk reetalil li xutaan ut li rahilal. Joʼ aj paabʼanel, naqakʼulubʼa li rahilal saʼ xkʼabʼaʼ li chaabʼil esil (2 Timoteo 1:8). Usta li ruuchichʼochʼ nokooxseʼe ut nokooxhobʼ, inkʼaʼ naqakʼe qachʼool chirix joʼ kixbʼaanu li Kriist, ut sa naqekʼa qibʼ xbʼaan xsahobʼresinkil xchʼool li Yos (Hebreos 12:2). Ut saʼ li rox: li Jesus kixye «chinxtaaqehaq» li naraj xyeebʼal naq inkʼaʼ tqakanabʼ xtaqenkil (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Qasikʼaq li tertokil pek
(Mateo 16:18, SBG) Ut laaʼin ninye aawe: Laaʼat aj Pedro ut saʼ xbʼeen li pek aʼin tinkʼojobʼ linIklees, ut li xwankil li xbʼalbʼa inkʼaʼ taanumtaaq saʼ xbʼeen.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 16:18
Laaʼat aj Pedro ut saʼ xbʼeen li pek aʼin: Li aatin saʼ Griego pétros (joʼ winq) naraj xyeebʼal «jun tʼorol chi pek; jun li pek». Arin naʼoksimank joʼ kʼabʼaʼej (Pedro), aʼin li kʼabʼaʼej saʼ Griego li kixkʼe li Jesus re laj Simon (Jn 1:42). Li aatin pétra joʼ ixq jalbʼil ru joʼ «pek» ut maare naraj xyeebʼal saqonak, xaqxokil pek malaj xtzʼakil pek. Li aatin aʼin saʼ Griego natawmank ajwiʼ saʼ Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8. Rikʼin aʼin naqil naq laj Pedro inkʼaʼ kixkʼoxla naq aʼan li pek li tixkʼojobʼ wiʼ li xchʼuut li Jesus, xbʼaan naq kixtzʼiibʼa saʼ 1 Pedro 2:4-8, SBG naq li Jesus aʼan chaq li «pek re rubʼelankil» li sikʼbʼil ru xbʼaan li Yos. Li Apostol Pablo kixye ajwiʼ naq li Jesus aʼan chaq li «rubʼelankil» ut «li musiqʼejil saqoonak» (1Co 3:11, SBG; 10:4, SBG). Joʼkan bʼiʼ, maare, li Jesus kiʼok roksinkil jalan jalanq li aatin re xyeebʼal: «Laaʼat, li nakat-inkʼabʼaʼi Pedro jun tʼorol chi pek ak xaataw ru ani tzʼaqal li Kriist, «li pek», li twanq wiʼ xkʼojobʼankil li xchʼuut li Yos».
linIklees (malaj chʼuut): Aʼin li xbʼeen sut naq natawmank li aatin saʼ Griego ekklesía. Chalenaq saʼ wiibʼ li aatin saʼ Griego: ek, li naraj xyeebʼal «chirix kabʼl», ut kaléo, li naraj xyeebʼal «xbʼoqbʼal». Arin yook chi aatinak chirix jun chʼuut chi poyanam li bʼoqbʼilebʼ re xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ malaj kʼanjel. Saʼ li naʼlebʼ aʼin, li Jesus kixye chaq naq twanq xkabʼlankil li xchʼuut li Yos, aʼanebʼ laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru. Ebʼ aʼin chanchanebʼ, «yoʼyookil pek», xbʼaan naq kabʼlanbʼilebʼ joʼ «musiqʼejil ochoch» (1Pe 2:4, 5, SBG). Li aatin aʼin saʼ Griego naʼoksimank chi rajlal saʼ li Santil Hu Septuaginta choʼq reqaj li aatin saʼ Hebreo li jalbʼil ru joʼ «chʼuut», li naraj xyeebʼal chixjunil li xtenamit li Yos (Dt 23:3; 31:30). Saʼ Hechos 7:38, nayeemank chʼuut rehebʼ laj Israel li kixbʼoqebʼ chaq li Yos malaj li kirisihebʼ chaq Egipto. Joʼkan ajwiʼ, ebʼ laj paabʼanel li kixbʼoqebʼ chi elk saʼ li «aakʼabʼ» ut kixsikʼebʼ ru saʼ «ruuchichʼochʼ» aʼan li «xʼIklees li Yos» (1Pe 2:9, SBG; Jn 15:19, SBG; 1Co 1:2, SBG).
(Mateo 16:19, SBG) Tinkʼehebʼ aawe li xlaawil li xnimajwal wankilal li choxa: li taabʼakʼ saʼ ruuchichʼochʼ, bʼakʼbʼooq ajwiʼ saʼ choxa, ut li taahit saʼ ruuchichʼochʼ, hithooq ajwiʼ saʼ choxa.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 16:19
li xlaawil li xnimajwal wankilal li choxa: Saʼ li Santil Hu, wi junaq naxkʼul ebʼ li laaw, chi kutankil malaj joʼ eetalil, naraj xyeebʼal naq kʼebʼil xwankil re xbʼaanunkil junaq li nimla kʼanjel (1Cr 9:26, 27; Isa 22:20-22). Joʼkan naq, li xyaalalil li aatin «laaw» naraj xyeebʼal naq kʼebʼil xwankil malaj kʼebʼil xkʼanjel. Laj Pedro kiroksi ebʼ li «laaw» li kikʼeheʼk re, choʼq rehebʼ laj Judiiy (Hch 2:22-41), laj Samaria (Hch 8:14-17) ut choʼq re li maawaʼebʼ aj Judiiy (Hch 10:34-38) re naq teʼxkʼul li xsantil musiqʼej li Yos ut re naq teʼoq saʼ li Xnimajwal Awabʼejilal li choxa.
26 RE FEBRERO TOJ 4 RE MARZO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | MATEO 18, 19
«Qakʼehaq qaqʼe re naq inkʼaʼ tlubʼq qachʼool chi moko tqalubʼtesihebʼ li junchʼol»
(Mateo 18:6, 7, SBG) Abʼan ani taaluktesinq xchʼool junaq rehebʼ li kokʼ aʼin li nekeʼpaabʼank we, jwal us raj choʼq re naq taatʼuyubʼaaq chi xkux junaq xpekul li keʼlebʼ li nekeʼxsurisi ebʼ li bʼuur, ut taasubʼeʼq saʼ xchamal li palaw. 7 Ra chaalel saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ xbʼaan li luktesink chʼoolej! Xbʼaan naq tento taachalq li luktesink chʼoolej, abʼanan ra chaalel saʼ xbʼeen li taachalq wiʼ li luktesink chʼoolej!
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 18:6, 7
xpekul li keʼlebʼ li nekeʼxsurisi ebʼ li bʼuur: Malaj «jun nimla pek re keʼlebʼ». Aʼin «jun xpekul keʼlebʼ li naʼoksimank chirix bʼuur». Jun li pek joʼ aʼin, maare 1,2 toj 1,5 meetr (4 malaj 5 pies) xsuram, kʼajoʼ raalal joʼkan naq kiʼajmank jun li bʼuur re xsurisinkil.
luktesink chʼoolej: Nayeemank naq saʼ xtiklajik li aatin saʼ Griego skándalon li naru xjalbʼal joʼ «li nokooxkʼe chi tichkʼok», aʼan jun li aaleek. Wankebʼ nekeʼxye naq aʼan jun li cheʼ re aaleenk bʼarwiʼ nabʼakʼmank jun li xeebʼ. Moqon chik, kiʼoksimank re xyeebʼal yalaq kʼaru li naʼlebʼ li nokooxkʼe chi tichkʼok malaj tʼaneʼk. Ut naq naʼoksimank choʼq eetalil, naraj xyeebʼal jun li bʼaanuhom malaj li naʼlebʼ li naxkʼam junaq li poyanam chi xbʼaanunkil li inkʼaʼ us, lubʼk malaj xtzʼajninkil li xyuʼam, malaj maakobʼk chiru li Yos. Saʼ Mateo 18:8, 9, li aatin skandalízo, li najalmank ru «kʼehok chi tʼanek», naraj ajwiʼ xyeebʼal «xkʼebʼal ribʼ choʼq aaleek; kʼehok chi maakobʼk».
nwtsty ebʼ li jalam u ut ebʼ li bʼideo
Xpekul li keʼlebʼ
Kiʼoksimank xpekul li keʼlebʼ re xkeʼbʼal ru li awimq ut re risinkil li xʼaseeytil li aseeytuun. Wankebʼ li pek kachʼinebʼ ut naru xsurisinkil chi uqʼej, abʼan wankebʼ jwal nimebʼ ut kiʼajmank jun li xul re xbʼaanunkil. Li pek li keʼxkʼe ebʼ laj Filisteo re naq laj Sanson tixsurisi maare chanchan li nakʼutunk saʼ li eetalil aʼin (Jue 16:21). Ebʼ li xpekil keʼlebʼ li surisinbʼil xbʼaan jun li xul moko kaʼaj tawiʼ kiʼoksimank saʼ Israel, keʼroksi bʼan ajwiʼ saʼ xteepal li nimla tenamit Roma.
Li pek li wank taqeʼq ut li wank taqʼa
Re xsurisinkil li xnimal xpekul keʼlebʼ joʼ aʼin, kiʼoksimank chaq ebʼ li xul re ochoch, joʼ, ebʼ li bʼuur. Chi joʼkan, kikʼemank ru li awimq ut kipitzʼmank li aseeytuun. Li pek li wank taqeʼq naru naxbʼis 1,5 meetr (5 pies) xsuram ut naxsurisi ribʼ saʼ xbʼeen li pek li wank taqʼa li jwal nim wiʼ chik.
(Mateo 18:8, 9, SBG) “Wi laawuqʼ malaj laawoq nakʼehok aawe chi maakobʼk, yokʼ ut tzʼeq: us choʼq aawe naq tat-ok saʼ li yuʼam chi chʼotol laawuqʼ malaj laawoq chiru naq tatkuteʼq saʼ li xam li inkʼaʼ nachupk chi wanq xkabʼichal laawuqʼ malaj laawoq. 9 Ut wi xsaʼ laawu nakʼehok aawe chi maakobʼk, isi ut tzʼeq: us choʼq aawe naq tat-ok saʼ li yuʼam chi junaq xsaʼ laawu chiru naq tatkuteʼq saʼ li xxamlel li xbʼalbʼa chi wanq xkabʼichal xsaʼ laawu.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 18:9
Xbʼalbʼa: Li aatin aʼin chalenaq saʼ li aatin Hebreo gueh Hinnóm, li naraj xyeebʼal «kʼicheʼ Hinon». Li kʼicheʼ aʼin natawmank saʼ rokebʼl iqʼ ut sa rokebʼl iqʼ saqʼe re li Najteril tenamit re Jerusalen (taawil sgd, tasal 16, reetalil li tenamit «Jerusalen ut saʼ xsutam»). Saʼ xkutankil li Jesus, kiʼoksimank chaq li kʼicheʼ aʼin re xkʼatbʼal li mul, joʼkan naq li aatin «bʼalbʼa» jun chaabʼil eetalil re xkʼutbʼesinkil naq maakʼaʼ chik nakanaak.
(Mateo 18:10, SBG) Chekʼehaq reetal, meetzʼeqtaana junaq rehebʼ li kokʼ aʼin, xbʼaan naq ninye eere naq ebʼ li xʼánjel saʼ choxa junelik nekeʼril ru linchoxahil Yuwaʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 18:10
nekeʼril ru linchoxahil Yuwaʼ: Malaj «nekeʼruuk chi wulak rikʼin Linyuwaʼ». Kaʼajwiʼ ebʼ li anjel naru nekeʼril ru li Yos xbʼaan naq nekeʼwulak bʼarwiʼ wank li Yos (Ex 33:20).
w10-S 1/11 perel 16
Ebʼ li anjel nokooʼeʼxtenqʼa
Kixchʼolobʼ ajwiʼ naq keʼtenebʼaak saʼ xbʼeenebʼ aʼin xtenqʼankilebʼ laj kʼanjel chiru li Yos chi wank choʼq ramiiw li Xyuwaʼ li wank saʼ choxa. Chirix aʼin yook chi aatinak naq kixye rehebʼ li xtzolom naq inkʼaʼ teʼxbʼaanu junaq li naʼlebʼ li naru naxtochʼ xchʼool ebʼ li rech aj paabʼanel xbʼaan naq ebʼ aʼin wankebʼ «xʼánjel saʼ choxa [li] junelik nekeʼril ru» li Xyuwaʼ (Mateo 18:10, SBG). Rikʼin ebʼ li aatin aʼin, inkʼaʼ kiraj xyeebʼal naq wank jun li anjel choʼq re li junjunq li nakʼaakʼalenk rehebʼ. Yook bʼan xyeebʼal naq ebʼ li anjel li nekeʼkʼanjelak chiru li Yos nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Mateo 18:21, 22, SBG) Tojaʼ naq laj Pedro kijilok chi xkʼatq li Jesus ut kixye re: —Qaawaʼ, jar sut tento tinkuy xmaak li was wiitzʼin li taamaakobʼq chiwu? Ma toj wuqubʼ sut? 22 Kichaqʼok li Jesus ut kixye re: —Inkʼaʼ ninye aawe naq wuqubʼ sut ajwiʼ, lajeebʼ xkaakʼaal sut bʼan chi wuqutq.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 18:22
lajeebʼ xkaakʼaal sut bʼan chi wuqutq: Li ajl «lajeebʼ xkaakʼaal sut chi wuqubʼ». Li aatin aʼin saʼ Griego naru natawmank ru joʼ «lajeebʼ xkaakʼaal rikʼin wuqubʼ» (77 sut) malaj «lajeebʼ xkaakʼaal chi wuqubʼ» (490 sut). Aʼin ajwiʼ li aatin natawmank saʼ li Septuaginta saʼ Genesis 4:24 re xnumsinkil li aatin saʼ Hebreo «lajeebʼ xkaakʼaal rikʼin wuqubʼ», li naxbʼaanu naq tjalmanq chi joʼkaʼin. Joʼkan naq, li xyaalalil li aatin wuqubʼ sut naraj xyeebʼal naq «maakʼaʼ raqik» malaj «maajoqʼe naraqeʼk». Naq xtiqmank ru li ajl li kixye chaq laj Pedro toj saʼ li 77, li Jesus kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom naq inkʼaʼ nawank rajlankil jarubʼ sut namaakobʼk chiqu junaq li poyanam. Abʼan moko joʼkan ta kixye chaq li hu Talmud Babilonio (Yoma 86b): «Wi jun sut ajwiʼ namaakobʼk li poyanam chiru junaq, nakuyeʼk xmaak, wi naxbʼaanu saʼ xkaʼ sut, nakuyeʼk xmaak, wi naxbʼaanu saʼ rox sut, nakuyeʼk xmaak, wi naxbʼaanu saʼ xka sut, inkʼaʼ nakuyeʼk xmaak».
(Mateo 19:7, SBG) Tojaʼ naq keʼxpatzʼ re: —Kʼaʼut naq kixye laj Moisés naq truuq li winq tixjach ribʼ rikʼin li rixaqil rikʼin xkʼeebʼal xhuhil li jachok ibʼ ut xkanabʼankil chi joʼkan?
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Mt 19:7
xhuhil li jachok ibʼ: Malaj «xhuhil re xjachbʼal li sumlajik». Li chaqʼrabʼ kixtenebʼ naq li bʼeelomej li traj xraqbʼal li xsumlajik tento tixyiibʼ jun li hu chiru li chaqʼrabʼ ut aʼin tento tana xyeebʼal rehebʼ li cheekel winq. Chi joʼkan wanq xhoonal re xkʼoxlankil chiʼus ma tixbʼaanu li nimla naʼlebʼ aʼin. Rikʼin aʼin nakʼutunk chi tzʼaqal naq li Chaqʼrabʼ inkʼaʼ kiraj naq ebʼ li sumsu teʼxjach li xsumlajik saʼ junpaat ut kiraj ajwiʼ xkolbʼalebʼ li ixq (Dt 24:1). Abʼanan, saʼ xkutankil li Jesus, ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal keʼxbʼaanu naq inkʼaʼ chʼaʼajkaq xraqbʼal li sumlajik. Saʼ xkutankilebʼ li Apostol kiwank jun li winq li tzolbʼil chaq chirix li xkʼulmank, aj Josefo xkʼabʼaʼ, aj Pariseey ut ak xjach li xsumlajik, kixye naq naruhank xjachbʼal li sumlajik «saʼ xkʼabʼaʼ yalaq kʼaru chi naʼlebʼ, ut naabʼal rehebʼ li naʼlebʼ aʼin nakʼulmank saʼ xyanqebʼ li winq».
nwtsty ebʼ li jalam u ut ebʼ li bʼideo
Xhuhil re xjachbʼal li sumlajik
Li hu aʼin chirix li xjachbʼal li sumlajik, re li chihabʼ 71 malaj 72, tzʼiibʼanbʼil chaq saʼ Arameo. Kitawmank saʼ relebʼl iqʼ re uadi Murabbaat, xbʼehil li chaqihaʼ re li chaqichʼochʼ re Judea. Aran naxye naq saʼ li xwaq chihabʼ naq keʼxqʼet ribʼ ebʼ laj Judiiy, laj Jose, ralaj laj Naqsan, li wank chaq saʼ li tenamit re Masada, kixjach li xsumlajik rikʼin li xMiriam, rabʼin laj Jonatan.