Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
6-12 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GENESIS 1-2
«Li Jehobʼa naxkʼe li yuʼam saʼ li Ruuchichʼochʼ»
it-1 571
Yobʼtesihom
Naq li Yos kixye saʼ li Xbʼeen Kutan: «Chiwanq li saqenk», kinumeʼk tana li saqenk saʼ xyanq li choql, usta toj maajiʼ naru rilbʼal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ bʼar naʼelk chaq li saqenk aʼin. Chanchan naq aʼin timil timil kiʼok chi ilmank, joʼ naxye li Santil Hu (saʼ Ingles) re J. W. Watts: «Ut timil timil kiʼok chi kʼutunk li saqenk» (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Li Yos kixjach ru li saqenk rikʼin li akʼabʼ, ut li saqenk kixkʼabʼaʼi Kutan ut li akʼabʼ Qʼoqyink. Aʼin naraj xyeebʼal naq li Ruuchichʼochʼ naxsurisi ribʼ saʼ xnaʼaj naq naxsut rix li Saqʼe, joʼkan naq li xyiijachil li Ruuchichʼochʼ li wank saʼ relebʼl ut saʼ rokebʼl Saqʼe nekeʼxkʼul li akʼabʼ ut li saqenk saʼ xhoonalil (Ge 1:3, 4, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]).
Chiru li Xkabʼ Kutan, li Yos kixkʼubʼ jun li kupku naq «kixjach li haʼ li wank taqʼa rikʼin li haʼ li wank taqeʼq». Wank li ha kikanaak chiru li chʼochʼ ut li xkomon kitaqeʼk najt saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ, chi joʼkan kiwank jun li kupku saʼ xyanqebʼ aʼin. Li Yos kixkʼabʼaʼi Choxa, usta toj xkomon ajwiʼ li Ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq inkʼaʼ nayeemank naq li haʼ li kixchʼutubʼ ribʼ saʼ xbʼeen li kupku wank ajwiʼ ebʼ li chahim malaj jalan chik li wankebʼ chirix (Ge 1:6-8; chaawil EXPANSIÓN).
Saʼ li Rox Kutan, li Yos kiroksi li xwankilal re xchʼutubʼankil li haʼ li wank saʼ li chʼochʼ, chi joʼkan kiwank li chaqi ru ut li Yos kixkʼabʼaʼi joʼ Ruuchichʼochʼ. Saʼ li kutan ajwiʼ aʼin li Yos kixkʼe xyuʼam li inkʼaʼ naʼekʼank, chi joʼkan keʼwank li pim, li cheʼkʼaam ut ebʼ li cheʼ li naʼuuchink. Aʼin naxkʼut naq moko yal kiwank ta chi joʼkan chi moko yal kiyoʼlaak xjunes. Li junjunq rehebʼ li oxibʼ li kixjachi ru naru teʼkʼihanq aʼ yaal chanru «li xpaayil» (Ge 1:9-13, SBG).
it-1 571 raqal 8, 9-572 raqal 1, 2
Yobʼtesihom
Us ajwiʼ xjultikankil naq saʼ Genesis 1:16 moko naʼoksimank ta li aatin saʼ Hebreo ba·ráʼ, li naraj xyeebʼal «xyobʼtesinkil», naʼoksimank bʼan li aatin saʼ Hebreo ʽa·sáh, li naraj xyeebʼal «xbʼaanunkil». Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Saqʼe, li Po ut ebʼ li chahim wank ajwiʼ saʼ xyanq li choxa li nayeemank saʼ Genesis 1:1, ebʼ aʼin ak keʼyobʼtesiik chaq naq toj maajiʼ nawulak li Xka Kutan. Saʼ li «kutan» aʼin, li Yos «kixbʼaanu» naq ebʼ aʼin teʼwanq saʼ xyanq li wank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ ut li kupku li wank saʼ xbʼeen. Ebʼ li aatin: «Kixkʼehebʼ saʼ choxa re xkutanobʼresinkil li ruuchichʼochʼ», naraj xyeebʼal naq ak nakʼutunk saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ, chanchan tawiʼ naq wankebʼ saʼ xbʼeen li kupku. Joʼkan ajwiʼ, ebʼ li saqenk «teʼkʼanjelaq choʼq reetalil li ninqʼe, li kutan ut li chihabʼ», aʼin naraj xyeebʼal naq li winq truuq roksinkil joʼ chanru tkʼanjelaq chiru (Ge 1:14, SBG).
Saʼ li Roʼ Kutan ak wank chik li yobʼtesihom saʼ li Ruuchichʼochʼ li wank xyuʼam abʼan maawaʼ li winq. Li Yos inkʼaʼ kiraj naq ebʼ li junchʼol chik teʼyoʼlaaq saʼ xkʼabʼaʼ junaq li ak yobʼtesinbʼil xbʼaan, chi tuubʼ bʼan keʼwank xyuʼam saʼ xkʼabʼaʼ li xwankilal li Yos. Li Santil Hu naxye: «Li Yos kixyoobʼtesihebʼ li ninqi kar li wankebʼ saʼ palaw ut chixjunilebʼ li xul li nekeʼxjukuki ribʼ chiru chʼochʼ, li nekeʼxjuyuyi ribʼ saʼ haʼ, aʼ yaal chanru li xpaayil, ut chixjunilebʼ li xul li nekeʼrupupik, aʼ yaal chanru li xpaayil». Jwal kisahoʼk saʼ xchʼool li Yos naq kiril li xyobʼtesihom, joʼkan naq kirosobʼtesi ut kixye naq tkʼihanq, ut aʼin naruhank xbʼaan naq Aʼan kixyobʼtesihebʼ li jalan jalanq chi xul re naq teʼkʼihanq «aʼ yaal chanru li xpaayil» (Ge 1:20-23, SBG).
Saʼ li Xwaq Kutan «li Yos kixyoobʼtesi chixjunilebʼ li xul li wankebʼ saʼ kʼicheʼ, aʼ yaal chanru li xpaayil, chixjunilebʼ li ketomq, aʼ yaal chanru li xpaayil, ut chixjunilebʼ li xul li nekeʼxjukuki ribʼ chiru chʼochʼ, aʼ yaal chanru li xpaayil». Joʼ li kixyobʼtesi chaq chi rubʼelaj, li Yos kiril ajwiʼ naq qʼaxal chaabʼil aʼin (Ge 1:24, 25, SBG).
Naq ak raqeʼk re li waqibʼ kutan, li Yos kixbʼaanu jun chik li akʼ yobʼtesihom, li wank xwankil chiruhebʼ li xul ut kubʼenaq xwankil chiruhebʼ li anjel: aʼ li winq, li kiyobʼtesiik joʼ xjalam u li Yos. Usta saʼ Genesis 1:27, SBG, naxye aʼin chirixebʼ li poyanam: «Teelom ut ixq naq kixyoobʼtesihebʼ», abʼan saʼ Genesis 2:7-9 naxkʼut naq li Jehobʼa kixyobʼtesi li winq rikʼin xpojtzʼil li chʼochʼ, kirapu saʼ ruʼuj li yuʼam ut li winq kiwank xyuʼam, kixkʼe saʼ jun li chʼinaʼusil naʼajej bʼarwiʼ tixtaw numtajenaq li tzakahemq. Re xbʼaanunkil li yobʼtesihom aʼin, li Jehobʼa kiroksi li wank saʼ Ruuchichʼochʼ, ut naq ak kixyobʼtesi li winq, kixyobʼtesi li ixq rikʼin jun rehebʼ li xkostiiy laj Adan (Ge 2:18-25). Naq ak kixyobʼtesi li ixq aran kitzʼaqlok ru li xpaayil li «poyanam» (Ge 5:1, 2, SBG).
Qasikʼaq li tertokil pek
w15 1/6 5 raqal 2, 3
Li ak xeʼxtzʼil rix ebʼ laj chamalnawom
Li xtiklajik li choxachʼochʼ ut li Ruuchichʼochʼ
Ebʼ laj chamalnawom nekeʼxkʼoxla naq maare 4.000 miyon chihabʼ xtiklajik li Ruuchichʼochʼ ut li choxachʼochʼ maare 13.000 ut 14.000 miyon chihabʼ. Li Santil Hu inkʼaʼ naxye joqʼe kitiklaak li choxachʼochʼ. Chi moko naxye naq li Ruuchichʼochʼ tojaʼ wiibʼ oxibʼ mil chihabʼ xtiklajik. Li xbʼeen xraqal li Santil Hu naxye: «Saʼ xtiklajik chaq li Yos kixyoobʼtesi li choxachʼochʼ» (Genesis 1:1, SBG). Rikʼin aʼin, ebʼ laj chamalnawom teʼruuq xtzʼilbʼal rix joqʼe kitiklaak li choxachʼochʼ ut li Ruuchichʼochʼ rikʼin roksinkil li naʼlebʼ li ak xeʼxtzʼil rix.
Nakʼubʼamank li Ruuchichʼochʼ choʼq re li poyanam
Saʼ li tasal 1 re Genesis naxchʼolobʼ rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin chanru kikʼubʼamank chaq li Ruuchichʼochʼ choʼq re li yuʼam ut naroksi li aatin kutan re xkʼutbʼal li xjalanil li junjunq chi hoonal li kiʼajmank toj reetal naq kiyobʼtesiik li poyanam. Li Santil Hu inkʼaʼ naxye chi tzʼaqal jarubʼ hoonal kiwank saʼ li junjunq rehebʼ li waqibʼ «kutan». Saʼebʼ li qakutan, ebʼ laj chamalnawom teʼruuq xtzʼilbʼal rix li kikʼulmank saʼebʼ li junjunq chi kutan aʼan ut joʼ najtil kiwank. Abʼan chʼolchʼo naq li junjunq chi «kutan» naxqʼax ru 24 hoonal.
it-2 80
Li Jesukriist
Li Jesus moko aj yobʼtesinel ta. Abʼan, naq li Alalbʼej kitenqʼank chi xyobʼtesinkil li kʼaʼaq re ru moko naraj ta xyeebʼal naq kikʼanjelak joʼ aj yobʼtesinel rochbʼen li Xyuwaʼ. Li wankilal re yobʼtesink kichalk rikʼin li Yos saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej malaj li xmetzʼew (Ge 1:2; Sl 33:6). Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa aʼan laj Kʼehol re chixjunil li yuʼam, li naʼekʼank, li naʼilmank ut inkʼaʼ naʼilmank ru, chanchan tawiʼ naq wankebʼ saʼ kʼas rikʼin (Sl 36:10). Li Jesus moko aj yobʼtesinel ta, kiʼoksiik xbʼaan li Jehobʼa, laj Yobʼtesinel, re xbʼaanunkil li xkʼanjel. Li Jesus kixye naq li Yos kiyobʼtesink re chixjunil joʼ naxchʼolobʼ saʼ li Santil Hu (Mt 19:4-6; chaawil CREACIÓN).
13-19 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GENESIS 3-5
«Li xnimal ru chʼaʼajkilal li kixkʼam chaq li xbʼeen tikʼtiʼ»
w17.02 5 raqal 9
Li rajom li Jehobʼa ttzʼaqloq ru
9 Laj Tza kiroksi jun li kʼantiʼ re xbʼalaqʼinkil li xʼEva re naq tixqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa, li Xyuwaʼ (taayaabʼasi Genesis 3:1-5, SBG; Apoc. 12:9). Laj Tza kiraj xkʼebʼal joʼ jun chʼaʼajkilal naq keʼyeeheʼk re, naq tik maajun rehebʼ «li cheʼ li wankebʼ saʼ xnaʼaj li awimq» teʼruuq xwaʼbʼal. Chanchan tawiʼ kixye: «Ma yaal naq inkʼaʼ naru teetzeka li teeraj?». Chirix chik aʼan, kitikʼtiʼik chi maakʼaʼ xxutaan naq kixye: «Inkʼaʼ. Moko texkamq ta». Tojaʼ naq kixyal xqʼunbʼesinkil li xʼEva naq moko aajel ta ru naq t-abʼinq chiru li Yos. Kixye re: «Naxnaw chi us li Yos naq saʼ li kutan teelow wiʼ li ru li cheʼ aʼan taatehonq xsaʼ leeru». Laj Tza kiraj xyeebʼal naq li Jehobʼa inkʼaʼ naraj naq teʼxtzeka li ru li cheʼ xbʼaan naq wi teʼxbʼaanu numtajenaq wiʼ chik li xnawomebʼ. Kixbʼalaqʼi ajwiʼ naq kixyeechiʼi re aʼin: «Joʼkaqex chik li Yos; teenaw chik kʼaru li us ut li inkʼaʼ us».
w00 15/11 25, 26
Li tooruuq xtzolbʼal chirix li xbʼeen winq ut ixq
Ma relik chi yaal naq maakʼaʼ raj kiruuk xbʼaanunkil li xʼEva re naq inkʼaʼ tmaakobʼq? Moko joʼkan ta. Qakʼehaq qibʼ saʼ xnaʼaj. Li kixye li kʼantiʼ kixjal ru chi junajwa li kixye chaq li Yos joʼ ajwiʼ laj Adan. Chan raj ru tqekʼa qibʼ wi junaq li poyanam li inkʼaʼ naqanaw ru t-oq xqʼabʼankil junaq li poyanam li naqara ut kʼojkʼo qachʼool rikʼin? Jalan raj kinaʼlebʼak li xʼEva: kipoʼk raj malaj kixkanabʼ raj rabʼinkil. Abʼan, ma wank xwankil li kʼantiʼ re naq tixwechʼ rix li xtiikilal li Yos ut li raatin li xbʼeelom? Li xʼEva xbʼeenwa raj kixpatzʼ re li xbʼeelom ma us li tixbʼaanu xbʼaan naq aʼan li xjolomil li junkabʼal. Joʼkan ajwiʼ tento tqabʼaanu wi tqataw junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li naxye li Yos. Abʼanan, li xʼEva kixpaabʼ li kixye laj Aaleenel ut xjunes kixkʼe ribʼ joʼ aj raqol aatin re xnawbʼal li us ut li inkʼaʼ us. Naq inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼoxlankil rix aʼin jwal kiʼok wiʼ chik xrahinkil ru. Chʼolchʼo naq, moko us ta kixbʼaanu naq kixrahi ru aʼin ut inkʼaʼ kirisi saʼ xchʼool malaj inkʼaʼ kixye re li xjolomil li xjunkabʼal (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
Laj Adan naxpaabʼ li naxye li rixaqil
Tojaʼ naq li xʼEva kixbʼaanu naq laj Adan ttzʼaqonq saʼ li xmaak. Chan raj ru tqachʼolobʼ naq saʼ junpaat kixkʼulubʼa xbʼaanunkil aʼin? (Genesis 3:6, 17). Laj Adan tento tixkʼe reetal ani tixpaabʼ. Ma tixpaabʼ raj laj Yobʼtesinel, li kikʼehok re chixjunil, joʼ ajwiʼ li xʼEva, li raaro xbʼaan? Ma tixsikʼ raj li Xyuwaʼ re naq tkʼeheʼq xnaʼlebʼ re xnawbʼal kʼaru tixbʼaanu anaqwan? Malaj tixkʼam re rikʼin li rixaqil? Aʼan naxnaw chiʼus naq moko yaal ta li osobʼtesihom li tixkʼul li xʼEva naq kixtzeka li ru li cheʼ. Li Apostol Pablo kixtzʼiibʼa: «Li kibʼalaqʼiik maawaʼ laj Adán, aʼ bʼan li ixq li kiqʼunbʼesiik ut kiʼok chi qʼetok aatin» (1 Timoteo 2:14, SBG). Joʼkan naq, li xbʼeen winq yal kiraj xqʼetbʼal ribʼ chiru li Jehobʼa. Jwal kixuwak naq maakʼaʼaq raj chik li rixaqil rikʼin chiru xpaabʼankil naq li Yos truuq raj xtuqubʼankil li chʼaʼajkilal.
Ma oxloqʼ chiru li Yos ebʼ li ixq?
Ma kixmaajewa li Yos ebʼ li ixq?
Inkʼaʼ. Li Yos kixmaajewa «li najter kʼantiʼ, aʼ li maaʼus ut aj tza nayeemank re» (Apocalipsis 12:9, SBG; Genesis 3:14). Naq li Jehobʼa kixye re laj Adan naq ttaqlanq saʼ xbʼeen li rixaqil, moko yook ta xyeebʼal naq naxkʼulubʼa naq li winq tixrahobʼtesi li ixq (Genesis 3:16). Yal yook xyeebʼal li rahilal li tchalq saʼ xkʼabʼaʼ naq keʼxqʼet ribʼ chiru.
w04 1/1 29 raqal 2
Li xqatzol saʼ li hu Genesis (tasal 1)
3:17. Kʼaru naraj xyeebʼal naq kimaajewaak li chʼochʼ, ut jarubʼ chihabʼ kikʼulmank aʼin? Naq kimaajewaak li chʼochʼ naraj xyeebʼal naq jwal chʼaʼajkaq chik xkʼanjelankil. Jwal kaw ru li chʼaʼajkilal li keʼrekʼa ebʼ li ralal xkʼajol laj Adan naq kimaajewaak li chʼochʼ, rikʼin kʼix ut pajl joʼ kixye laj Lamec li xyuwaʼ laj Noe, naq ra li ruqʼebʼ xbʼaan «li kawil kʼanjel» saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa «kixtzʼeqtaana li chʼochʼ» (Genesis 5:29, SBG). Naq ak xnumeʼk li Bʼutʼihaʼ, li Jehobʼa kirosobʼtesi laj Noe ut ebʼ li ralal, ut kixye rehebʼ naq teʼxnujobʼresi li Ruuchichʼochʼ (Genesis 9:1). Chanchan naq li Yos kirisi li maajewank saʼ xbʼeen li chʼochʼ (Genesis 13:10).
it-1 717
Xrahil li alank
Aʼan li rahilal li nachalk naq jun li ixq ok re chi alank ut naq ak yook chi usaak. Naq li xʼEva, li xbʼeen ixq, kimaakobʼk, li Yos kixye re li rahilal li tixkʼul naq t-alanq. Wi kiʼabʼink raj, wanq raj li rosobʼtesihom li Yos saʼ xbʼeen ut sa raj saʼ xchʼool naq t-alanq xbʼaan naq «li rosobʼtesihom li Qaawaʼ nabʼihomobʼresink ut inkʼaʼ naxkʼam chaq rahil chʼoolej» (Pr 10:22, SBG). Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ li maak, li qajunxaqalil inkʼaʼ chik nakʼanjelak chiʼus joʼkan naq li alank naxkʼam chaq li rahilal. Joʼkan naq, li Yos kixye (chixjunil li naxkʼulubʼa nayeemank naq Aʼan nabʼaanunk re): «Naabʼal li rahilal tintenebʼ saʼ aabʼeen jar wa wanqat saʼ yuʼam, ut rikʼin rahilal tat-alanq» (Ge 3:16, SBG).
Qasikʼaq li tertokil pek
it-2 183 raqal 2
Laj Lamec
Li aatin li kixkʼubʼ laj Lamec choʼq rehebʼ li rixaqil (Ge 4:23, 24, SBG) naxkʼut li maaʼusilal li wank chaq saʼ xkutankil. Kixye: «Chineerabʼi; rixaqilex laj Lámek, cherabʼi li waatin. Kinkamsi jun li winq xbʼaan naq kinxtiqʼ; kinkamsi jun saaj al xbʼaan naq kinxsakʼ. Li taakamsinq re laj Kaín wuqubʼ sut tixtoj rix xmaak; aʼut li taakamsinq re laj Lámek wuqlaju xkaakʼaal chik tixkʼul li xtojbʼal rix xmaak». Rikʼin li aatin aʼin, laj Lamec yook xkolbʼal ribʼ, ut moko yal kiraj ta naq kikamsink, joʼ kixbʼaanu laj Cain, xbʼaan naq yook xkolbʼal ribʼ naq kixkamsi li winq li kisakʼok ut kitiqʼok re. Joʼkan naq, rikʼin li aatin li kixkʼubʼ yook chaq xtzʼaamankil naq tkoleʼq chiru li traj xkamsinkil xbʼaan naq kixkamsi li kisakʼok re.
it-1 359
Maajewank
Li xyaabʼankil li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa li kitiklaak saʼ xkutankil laj Enos, naq maajiʼ nachalk li Bʼutʼihaʼ, maare moko us ta naq keʼroksi xbʼaan naq junxilaj chaq, laj Abel kiroksi li xkʼabʼaʼ li Yos naq kiʼaatinak rikʼin (Ge 4:26; Heb 11:4). Wi li xyaabʼankil li xkʼabʼaʼ li Yos naraj xyeebʼal joʼ nekeʼxye junjunq rehebʼ li keʼtzʼilok rix aʼin, naq inkʼaʼ us keʼroksi li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa ut naq keʼroksi chirixebʼ li poyanam malaj ebʼ li bʼalaqʼil yos, naru nayeemank naq aʼin maajewank (Chaawil ENOS).
20-26 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GENESIS 6-8
«Kixbʼaanu chixjunil [...] li kitaqlaak wiʼ»
w18.02 4 raqal 4
Chooʼabʼinq ut wanq qapaabʼal joʼ laj Noe, laj Daniel ut laj Job
4 Li chʼaʼajkilal li kixkʼul laj Noe. Saʼ xkutankil laj Enoc, li xyuwaʼ li xyuwaʼchin laj Noe, ebʼ li poyanam keʼxnajtobʼresi ribʼ rikʼin li Yos. Keʼxye ajwiʼ «li xikʼ aj aatin» chirix li Jehobʼa (Jud. 14, 15, SBG). Numtajenaq chaq li raaxiikʼ. Joʼkan chaq saʼ xkutankil laj Noe, «osoʼjenaq saʼ li maak li ruuchichʼochʼ ut numtajenaq li xmaaʼusilalebʼ». Li anjel li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ keʼtibʼeloʼk, keʼsumlaak rikʼinebʼ li ixq ut keʼwank xkokʼal li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ ut jwal josqʼebʼ (Gen. 6:2-4, 11, SBG, 12). Abʼan jalan li xnaʼlebʼ laj Noe. Li Santil Hu naxye naq «usilal kixtaw rikʼin li Qaawaʼ. [...] Chaabʼil li xyuʼam saʼ xyanqebʼ li rech winqilal. Laj Noé kiwank saʼ sumʼaatin rikʼin li Yos» (Gen. 6:8, 9, SBG).
«Kiwank saʼ sumʼaatin rikʼin li Yos»
Laj Noe kixbʼaanu li kʼanjel chiru wiibʼ oxibʼ laajetq chihabʼ, maare chiru 40 malaj 50 chihabʼ. Tento naq keʼxtʼan li cheʼ, keʼxbʼeela ut keʼxjach re xyiibʼankil li tzʼambʼa, li tzʼalamcheʼ ut jalan chik. Moqon chik, tento teʼxkʼe saʼ xnaʼaj li cheʼ re naq teʼxchapaxi ribʼ. Li jukubʼ kabʼl oxibʼ xtasalil, malaj xnubʼaal, wank jalan jalanq li naʼaj ut jun li okebʼaal chixkʼatq. Wank ajwiʼ xbʼentaanil taqeʼq ut jutzʼ bʼayaq saʼ ruʼuj re naq truuq chi kubʼeek li haʼ chixkʼatq (Genesis 6:14-16).
«Kawaq qachʼool chi aanilak»
13 Li Apostol Pablo kixye naq wank jun li naʼlebʼ li kitenqʼank rehebʼ li xmoos li Jehobʼa chi xkuybʼal li aanilak ut elk chi ubʼej. Qilaq chanru kixkʼutbʼesi jun rehebʼ: laj Noe (taayaabʼasi Hebreos 11:7). Li Jehobʼa kixye naq tixkʼam chaq jun li «nimla bʼutʼihaʼ saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ re xsachbʼalebʼ chixjunil li wankebʼ xmusiqʼ» (Gen. 6:17, SBG). Kʼaʼut kixye laj Pablo naq aʼin «toj majiʼ naʼilmank ru»? Xbʼaan naq maajunwa kikʼulmank chaq li rahilal aʼin. Abʼan, usta maajunwa ilbʼil chaq aʼin, laj Noe moko kixkʼoxla ta naq maare tkʼulmanq malaj maajunwa tkʼulmanq. Xbʼaan naq kaw chaq xpaabʼal. Kixpaabʼ naq li Jehobʼa tixbʼaanu li kixye chaq, joʼkan naq inkʼaʼ kixkʼoxla naq jwal chʼaʼaj li kitaqlaak wiʼ. Kixbʼaanu bʼan «chixjunil li kitaqlaak wiʼ xbʼaan li Yos» (Gen. 6:22, SBG). Maawaʼ yal jun chʼina kʼanjel, xbʼaan naq tento tixyiibʼ li jukubʼ kabʼl, tixxok li tzakahemq ut li xnaʼajebʼ li xul, tixchʼutubʼebʼ li xul, tixpuktesi resil li raqbʼa aatin ut tixkawresi li xpaabʼal li xjunkabʼal. Saʼ xkʼabʼaʼ li xpaabʼal ut li xkuyum, laj Noe kiqʼajkamuuk xbʼaan naq aʼan ut li xjunkabʼal keʼkoleʼk ut keʼxkʼul naabʼal li osobʼtesink.
Qasikʼaq li tertokil pek
w04 1/1 31 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Genesis (tasal 1)
8:11. Wi li Bʼutʼihaʼ kixsachebʼ li cheʼ, bʼar kixtaw li mukuy li xxaq oliibʼ? Wank tana wiibʼ xyaalalil. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li xcheʼul li oliibʼ kaw ribʼ, maare kikanaak chi yoʼyo rubʼel haʼ chiru jarubʼaq po naq kiwank li Bʼutʼihaʼ. Naq kikubʼeek li haʼ, li oliibʼ li kikanaak rubʼel haʼ kikʼutunk wiʼ chik ut maare kiʼelk wiʼ chik xxaq. Joʼkan ajwiʼ, li xxaq li oliibʼ li kixkʼam chaq li mukuy re laj Noe maare tojaʼ kituxmeʼk naq ak xkubʼeek li haʼ.
w04 1/1 29 raqal 8
Li xqatzol saʼ li hu Genesis (tasal 1)
7:11. Bʼar tawiʼ kichalk li haʼ li kixkʼam chaq li Bʼutʼihaʼ saʼ li ruuchichʼochʼ? Chiru li xkabʼ kutan re li yobʼtesink naq kikʼubʼamank «li kupku» li wank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ, wank chaq li haʼ rubʼel ut saʼ xbʼeen «li kupku» (Genesis 1:6, SBG, 7). Li haʼ li wank «taqʼa» ak wank saʼ li Ruuchichʼochʼ. Ut li wank chaq «taqeʼq» aʼan jun tuubʼ chi haʼ li wank saʼ iqʼ najt saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ, aʼin chixjunil li xkʼihalil li haʼ li wank taqeʼq, li kitʼaneʼk chaq saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ saʼ xkutankil laj Noe.
27 RE ENERO TOJ 2 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GENESIS 9-11
«Jun ajwiʼ chaq li aatinobʼaal wank saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ»
it-1 275
Li nimla Babilonia
Wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ chirix li najter Babilonia. Li xtiklajik li tenamit Babilonia saʼ li xtaqʼahil Sinar naxchap ribʼ rikʼin naq keʼxyal xyiibʼankil li nimla ochoch Babel li najt xteram (Ge 11:2-9). Naq keʼok xkabʼlankil li nimla ochoch najt xteram ut li tenamit, moko keʼxbʼaanu ta re xnimankil li xkʼabʼaʼ li Yos, re bʼan naq ebʼ laj kabʼlanel teʼnaweʼq ru. Li jutzʼ aj ochoch li kitawmank saʼ li najter Babilonia li jukʼinbʼil chaq joʼ ajwiʼ saʼ jalan chik li naʼajej re Mesopotamia naxkʼut naq yaal tana naq saʼ xkʼabʼaʼ li bʼalaqʼil paabʼal kiyiibʼamank li nimla ochoch li najt xteram, maakʼaʼ naxye chanru xnimal ut xyiibʼankil. Naq li Jehobʼa kixbʼaanu naq inkʼaʼ chik teʼxkabʼla li nimla ochoch li najt xteram malaj li ochoch re loqʼonink, aʼin naxkʼut chiʼus naq keʼraj xyiibʼankil saʼ xkʼabʼaʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Li kʼabʼaʼej Hebreo li kikʼemank re li tenamit, Babel, naraj xyeebʼal «Poʼok», abʼan li kʼabʼaʼej saʼ Sumerio (Ka-dingir-ra) ut saʼ Acadio (Bab-ilu) naraj xyeebʼal «Rokebʼaal li Yos». Joʼkan naq, ebʼ li keʼkanaak saʼ li tenamit keʼxjal li xkʼabʼaʼ re naq inkʼaʼ chik t-oksimanq li kiyeemank chaq saʼ xtiklajik, usta li akʼ kʼabʼaʼej aʼin naxchap ajwiʼ ribʼ rikʼin li bʼalaqʼil paabʼal.
it-2 204 raqal 6
Aatinobʼaal
Saʼ Genesis naxye naq li xkʼihalil li poyanam li keʼwank naq ak xnumeʼk li Bʼutʼihaʼ keʼok xbʼaanunkil jun li nimla kʼanjel li moko rajom ta li Yos, li kiyeheʼk chaq re laj Noe ut ebʼ li ralal (Ge 9:1). Inkʼaʼ keʼxjekʼi ribʼebʼ re xnujobʼresinkil li Ruuchichʼochʼ, keʼxkʼubʼ bʼan xchʼutubʼankil chixjunil li poyanam saʼ jun chi naʼajej saʼ xtaqʼahil Sinar (Mesopotamia). Aʼin kikanaak raj ajwiʼ joʼ jun li naʼajej re loqʼonink ut re xbʼaanunkil aʼin keʼraj xyiibʼankil jun li nimla ochoch li najt xteram (Ge 11:2-4).
it-2 204 raqal 7
Aatinobʼaal
Li Nimajwal Yos kixram chiruhebʼ li keʼxkʼubʼ xbʼaanunkil re xnimobʼresinkil ribʼebʼ, naq kixjal li raatinobʼaalebʼ, chi joʼkan inkʼaʼ chik keʼruuk xbʼaanunkil li kʼanjel ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin keʼxjekʼi ribʼ yalaq bʼar saʼ li Ruuchichʼochʼ. Kixbʼaanu ajwiʼ naq chʼaʼajkaq chiruhebʼ li qas qiitzʼin xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ re naq inkʼaʼ teʼxqʼet ribʼ chiru li Yos, xbʼaan naq inkʼaʼ raj chik teʼkʼanjelaq saʼ komonil, inkʼaʼ teʼroksi li xkʼaʼuxebʼ joʼ ajwiʼ li xjunxaqalilebʼ re xbʼaanunkil li nekeʼraj. Ut li junjunq chi aatinobʼaal inkʼaʼ ajwiʼ teʼroksi li xnawomebʼ xbʼaan naq li nawom aʼin moko chalenaq ta rikʼin li Yos, rikʼin bʼan li ak xtzʼil rix li winq ut li ak xbʼaanu (Juntaqʼeeta rikʼin Ec 7:29; Dt 32:5). Usta yaal naq aʼin kixbʼaanu naq ebʼ li poyanam inkʼaʼ teʼwanq saʼ junajil, abʼan naq kijalaak li aatinobʼaal kixkʼam chaq rusilal choʼq rehebʼ li poyanam xbʼaan naq kichʼaʼajkoʼk chik chiruhebʼ xbʼaanunkil li yiibʼru aj naʼlebʼ (Ge 11:5-9; juntaqʼeeta rikʼin Isa 8:9, 10). Naru tqil saʼebʼ li qakutan li kixkʼam chaq chixjunil li xnawom li winq ut naq inkʼaʼ kixnaw roksinkil chiʼus aʼin, naqakʼe reetal naq li Yos kiril li tkʼulmanq wi inkʼaʼ raj kixxaqabʼ li kʼanjel saʼ Babel.
it-2 455
Ebʼ li tenamit
Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ chik keʼxtaw ru li keʼxye chiribʼilebʼ ribʼ, jachjokebʼ ru, joʼkan naq li junjunq chi aatinobʼaal kixkʼubʼ chanruhaq li xwanjik, li xkʼanjel, li xbʼaanuhom ut li xpaabʼal; li junjunq kixsikʼ chanru tixbʼaanu li naraj (Le 18:3). Naq keʼxnajtobʼresi ribʼ rikʼin li Yos, li jalan jalanq chi tenamit keʼxyiibʼ naabʼal li jalam u rehebʼ li xbʼalaqʼil yos (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33).
Qasikʼaq li tertokil pek
it-1 397 raqal 7
Laj Cam
Maare laj Canaan kitzʼaqonk ajwiʼ saʼ li chʼaʼajkilal ut inkʼaʼ kiqʼuseʼk xbʼaan laj Cam, li xyuwaʼ. Maare laj Noe kiʼaatinak joʼ propeet naq kixye naq moko usaq ta raj li xnaʼlebʼ laj Cam, li ak nakʼutunk chaq rikʼin laj Canaan, li ralal, li teʼrechani ajwiʼ ebʼ li ralal xkʼajol laj Canaan. Kiʼok chi tzʼaqlok ru li maajewank aʼin naq ebʼ laj Canaan keʼkanaak rubʼel xwankil laj Sem. Ebʼ li inkʼaʼ keʼsacheʼk ru (joʼ ebʼ laj Gabaon [Jos 9]) keʼkanaak choʼq xmoos ebʼ laj Israel. Naq ak xnumeʼk naabʼal siʼeent chihabʼ, li maajewank kitzʼaqlok ru chiʼus naq ebʼ li ralal xkʼajol laj Canaan, li ralal laj Cam, keʼkanaak rubʼel xwankil li xnimal ru awabʼejilal saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ re laj Jafet re Medo-Persia, Grecia ut Roma.
w04 1/1 31 raqal 5
Li xqatzol saʼ li hu Genesis (tasal 1)
10:1-32. Saʼ li tasal oobʼ ut lajeebʼ natawmank resil li xxeʼtoonil li junkabʼal li keʼwank chaq naq maajiʼ nachalk li Bʼutʼihaʼ ut naq ak kinumeʼk, naxye naq chixjunilebʼ li poyanam keʼchalk rikʼin laj Adan, li xbʼeen winq, saʼ xkʼabʼaʼ li oxibʼ chi ralal laj Noe. Ebʼ laj Asirio, laj Caldeo, laj Hebreo, laj Sirio ut junjunq rehebʼ li xteepal laj Arabe aʼanebʼ ralal xkʼajol laj Sem. Ebʼ laj Etiopia, laj Egipcio, laj Canaan ut junjunq rehebʼ li xteepal Africa ut ebʼ laj Arabe aʼanebʼ ralal xkʼajol laj Cam. Ebʼ laj Indoeuropeo aʼanebʼ ralal xkʼajol laj Jafet. Chiqajunilo qas qiitzʼin qibʼ ut junaqik nokooril li Yos (Hechos 17:26). Xnawbʼal aʼin wanq raj xwankil chirix chanru naqilebʼ li junchʼol ut naqakʼam qibʼ rikʼinebʼ.