Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
4-10 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LEVÍTICO 18, 19
«Junelik saqaq ru li qayuʼam»
w19.06 28 raqal 1
Chanru tqakol qibʼ chiru li raʼal aʼin
Naq ak kiʼaatinak chirix li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ li nekeʼxyuʼami ebʼ li tenamit, li Jehobʼa kixye rehebʼ laj Israel: «Meebʼaanu joʼ naʼuxmank saʼ li tenamit Kanahán, bʼarwiʼ texinkʼam, [...] xkanaak chi muxbʼil ru li xnaʼajebʼ aʼan. Abʼan laaʼin xinkʼehebʼ chi xtojbʼal rix li xmaaʼusilalebʼ». Choʼq re li xsantil Yos laj Israel, li nekeʼxyuʼami laj Canaán qʼaxal tzʼaj wiʼ chik ru, saʼ xkʼabʼaʼ aʼin kixye naq li chʼochʼ bʼarwiʼ wankebʼ wiʼ muxbʼil ut tzʼaj ru (Lev. 18:3, 25, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]).
w17.02 20 raqal 13
Li Jehobʼa naxbʼeresi li xtenamit
13 Ebʼ li nekeʼjolomink re li junchʼol chik chi tenamit nekeʼxkanabʼ naq li xnaʼlebʼ li winq tbʼeresinq rehebʼ ut aʼanebʼ moko naabʼal ta nekeʼxnaw. Moko juntaqʼeetebʼ ta rikʼin li awabʼej li nekeʼxloqʼoni ru li Yos! Ebʼ li nekeʼawabʼejink saʼ li tenamit Canaán nekeʼxkʼut chiruhebʼ li yiibʼru aj naʼlebʼ, joʼ li wank saʼ wiibʼal rikʼin junaq rech-alal, rechwinqilal, rech-ixqilal, malaj rikʼin junaq li xul, xmayejankil li kokʼal ut xloqʼoninkil li bʼalaqʼil yos (Lev. 18:6, 21-25). Li Jehobʼa kixkʼe re li tenamit Israel li chaqʼrabʼ chirix li saabʼesink li moko nawbʼil ta chiruhebʼ li awabʼej re li tenamit Babilonia ut Egipto. Li chaqʼrabʼ aʼin kikʼanjelak chiruhebʼ laj Israel joʼ ak xeʼxtzʼil rix laj chamalnawom (Núm. 19:13). Abʼan li xtenamit li Yos kixkʼe reetal naq ebʼ li nekeʼjolomink rehebʼ keʼxkʼut naq saqaq ru li xpaabʼalebʼ, li xnaʼlebʼebʼ ut li xjunxaqalilebʼ. Chʼolchʼo naq li Jehobʼa nabʼeresink rehebʼ.
Kʼaru tixbʼaanu li Yos rikʼin li maaʼusilal?
Abʼan, kʼaru teʼxkʼul li inkʼaʼ nekeʼraj xjalbʼal xnaʼlebʼebʼ? Li Santil Hu naxye: «Kaʼajwiʼ li tiikebʼ xchʼool teʼwanq saʼ li chʼochʼ aʼin, ut teʼkanaaq arin chi junelik. Aʼut ebʼ li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ isinbʼilaqebʼ saʼ li naʼajej aʼin; [...] teʼsachmanq chi junwaakaj» (Proverbios 2:21, 22, SBG). Maakʼaʼaqebʼ chik li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ ut twanq li tuqtuukilal. Chi joʼkan, ebʼ li poyanam timil timil teʼelq rubʼel xwankil li maak (Romanos 6:17, 18; 8:21).
Li tertokil pek
w06 15/6 22 raqal 11
«Kʼajoʼ naq ninra laachaqʼrabʼ!»
11 Saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moisés, li Yos kixkʼutbʼesi naq kixkʼe xchʼool chirix li xtenamit naq kixkanabʼ naq teʼxsikʼ li relaʼ li awimq. Li Jehobʼa kixye rehebʼ laj Israel naq teʼxkanabʼ naq li nebʼaʼ teʼxxok li relaʼ li awimq. Ebʼ laj awinel inkʼaʼ raj teʼxxok chixjunil li kikanaak chire li awimq chi moko teʼxmolkʼa li uubʼ malaj li oliibʼ. Inkʼaʼ raj ajwiʼ teʼsutqʼiiq chi xxokbʼal li triiw li kikanaak. Aʼin kixkʼutbʼesi naq li Jehobʼa naxrahebʼ li nebʼaʼ, li nekeʼchalk saʼ jalan chik tenamit, li nebʼaʼyox ut li malkaʼan. Usta yaal naq tento teʼkʼanjelaq chi kaw abʼan, chi joʼkaʼin inkʼaʼ teʼxlemooxni li xwa (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-22; Salmo 37:25).
11-17 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LEVÍTICO 20, 21
«Li Jehobʼa kixsikʼ ru li xtenamit»
w04 15/10 11 raqal 12
Ma wanqat saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ?
12 Wanq saʼ qachʼool li kixye li Yos rehebʼ laj Israel: «Chepaabʼ bʼiʼ chixjunil li chaqʼrabʼ nekexintaqla wiʼ anaqwan, re naq texkawuuq ut toxeereechani li chʼochʼ bʼarwiʼ xik eere» (Deuteronomio 11:8, SBG). Saʼ Levítico 20:22 ut 24, SBG, naʼaatinak ajwiʼ chirix li chʼochʼ aʼin: «Paabʼomaq chixjunil linchaqʼrabʼ ut lintaqlahom, ut kʼanjelahomaq ru chixjunil. Chi joʼkan inkʼaʼ texʼisiiq saʼ li naʼajej li texinkʼam wiʼ laaʼin. Laaʼin xinye li waatin naq laaʼexaq aj eechal re li xtenamitebʼ; laaʼin ajwiʼ tinkʼehoq chereechani li chʼochʼ aʼan, li kʼajoʼ xqʼemal». Re naq teʼruuq rechaninkil li chʼochʼ aʼin, tento naq us wanqebʼ chiru li Jehobʼa. Abʼan li Jehobʼa kixbʼaanu naq teʼechaniiq xbʼaanebʼ laj Babilonia ut teʼkʼameʼq chi najt xbʼaan naq inkʼaʼ keʼabʼink chiru.
it-1 1119
Echanink
Aʼan chixjunil li kʼaʼaq re ru li naxkanabʼ junaq li poyanam naq nakamk malaj ebʼ li qaxeʼqatoon malaj li xnaʼlebʼ ut li xbʼaanuhom. Li aatin li natawmank naabʼal sut saʼ hebreo aʼan na·jál (malaj na·jaláh). Aʼin naʼoksimank naq li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxkanabʼ li xjunkabʼlal choʼq rehebʼ li ralal xkʼajol xbʼaan naq xkʼulubʼ naq tkʼemanq re (Nú 26:55; Eze 46:18). Wank sut li aatin ya·rásch naʼoksimank joʼ «rechaninkil li junkabʼlal», usta naraj xyeebʼal «echanink», abʼan moko xbʼaan ta naq wank xkʼulubʼ xkʼulbʼal (Gé 15:3; Le 20:24). Ebʼ laj puubʼ nekeʼroksi li aatin «isink» (Dt 2:12; 31:3). Li aatin klḗ·ros saʼ Griego naxchap ribʼ rikʼin li aatin «echanink».
it-2 579 raqal 5
Ebʼ li xul li nekeʼrupupik
Naq ak xnumeʼk li Bʼutʼihaʼ, laj Noé «kixchapebʼ li chaabʼilebʼ xul [...] li nekeʼrupupik, ut kixyeechiʼi joʼ kʼatbʼil mayej» joʼ ajwiʼ li junchʼol chik chi xul (Gé 8:18-20, SBG). Chalen aran li Yos kixkanabʼ naq li poyanam teʼxtzaka li xul li nekeʼrupupik, abʼan inkʼaʼ teʼxtzeka li xkikʼel (Gé 9:1-4; juntaqʼeeta rikʼin Le 7:26; 17:13). Saʼebʼ li kutan aʼan, li Jehobʼa kixye rehebʼ kʼaru li xul teʼruuq xmayejankil. Abʼan, li Santil Hu naxkʼut naq toj maajiʼ kiyeemank naq «tzʼajn ru» re xtzakankil junaq rehebʼ li xul li nekeʼrupupik toj naq kixaqabʼamank li Xchaqʼrabʼ laj Moisés (Le 11:13-19, 46, 47; 20:25; Dt 14:11-20). Li Santil Hu moko naxye ta kʼaʼut kiʼilmank joʼ «tzʼajn ru» junjunq li xul li nekeʼrupupik. Usta saʼ xyanqebʼ aʼin wank li soʼsol malaj li tʼiw li nekeʼxtzeka li junchʼol chi xul maakʼaʼ naxye ma yoʼyokebʼ malaj kamenaqebʼ, abʼan wankebʼ chik moko joʼkan ta (Chaawil ABUBILLA). Naq kixaqabʼamank li akʼ sumwank, li Yos kixkʼut chiru laj Pedro saʼ jun li moy u naq maakʼaʼ chik xwankil li chaqʼrabʼ aʼin (Hch 10:9-15).
Li tertokil pek
it-1 562 raqal 1
Xsetbʼal ribʼebʼ
Li xchaqʼrabʼ li Yos kixtenebʼ naq inkʼaʼ teʼxseti li xtibʼelebʼ saʼ xkʼabʼaʼ junaq li kamenaq (Le 19:28; 21:5; Dt 14:1). Xbʼaan naq li tenamit Israel saant chiru li Jehobʼa, aʼan kisikʼok rehebʼ (Dt 14:2), joʼkan naq tento teʼxtzʼeqtaana li yiibʼru aj naʼlebʼ aʼin. Li xtenamit li Yos naxnaw naq moko us ta xsetbʼal ribʼebʼ naq nakamk junaq xbʼaan naq ak nekeʼxnaw chanru wankebʼ li kamenaq ut naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo (Da 12:13; Heb 11:19). Li chaqʼrabʼ aʼin kixjultika chiruhebʼ laj Israel naq tento teʼroxloqʼi li xtibʼelebʼ xbʼaan naq li Yos kiyobʼtesink rehebʼ.
18-24 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LEVÍTICO 22, 23
«Kʼaru naxkʼut chiqu ebʼ li ninqʼe li keʼxbʼaanu ebʼ laj Israel?»
it-1 934
Li ninqʼe chirix li wa li inkʼaʼ yuubʼil ru
Li xbʼeen kutan re li ninqʼe chirix li wa li inkʼaʼ yuubʼil ru aʼan jun loqʼlaj chʼutam ut naxchap ribʼ rikʼin li kutan sábado. Saʼ li xkabʼ kutan, saʼ li 16 re Nisán, nekeʼxkʼam jun cheet li xbʼeen ru li awimq re li sebʼaad re li xyuwaʼil aj tij, li xbʼeen li naʼelk Palestina. Naq toj maajiʼ nawulak li ninqʼe aʼin, inkʼaʼ nekeʼruuk xtzakankil li akʼ iyaj, li kaxlanwa, li pombʼil iyaj li tojaʼ xeʼxqʼol. Li xyuwaʼil aj tij naxyeechiʼi li mayej aʼin chiru li Jehobʼa naq narekʼasi bʼayaq li iyaj naq yook chi yeechiʼimank jun li karneer li wank jun chihabʼ re joʼ kʼatbʼil mayej joʼ ajwiʼ li iyaj li tʼaqresinbʼil rikʼin aseeyt ut bʼiin (Le 23:6-14). Maakʼaʼ junaq li chaqʼrabʼ chirix xkʼatbʼal li iyaj malaj xkʼaj li triiw saʼ xbʼeen li altar joʼ xeʼxbʼaanu moqon ebʼ laj tij. Moko kaʼaj tawiʼ nayeechiʼimank li xbʼeen ru li awimq choʼq mayej saʼ xkʼabʼaʼ li tenamit, tento naq li junjunq chi junkabʼal joʼ ajwiʼ li junjunq chi poyanam tixyeechiʼi li mayej re bʼanyoxink saʼ li ninqʼe aʼin (Éx 23:19; Dt 26:1, 2; chaawil PRIMICIAS).
Xyaalalil. Naq keʼxtzaka li wa li inkʼaʼ yuubʼil ru, aʼin naxchap ribʼ rikʼin li kixye li Jehobʼa re laj Moisés saʼ Éxodo 12:14-20, SBG, bʼarwiʼ kikʼemank li chaqʼrabʼ aʼin (raqal 19): «Chiru wuqubʼ kutan inkʼaʼ taawanq saʼ leerochoch li nasipobʼresink re li wa». Saʼ Deuteronomio 16:3, SBG, nakʼabʼaʼiik li kaxlanwa li maakʼaʼ xbʼanol joʼ «xwahil li rahil chʼoolejil», ut aʼin kixjultika chiruhebʼ laj Israel naq keʼelk saʼ junpaat saʼ li tenamit Egipto (naq inkʼaʼ kiwank xhoonalebʼ re naq tsipoʼq li qʼem [Éx 12:34]). Chi joʼkan, ebʼ laj Israel keʼxjultika naq keʼisiik chaq choʼq moos ut saʼebʼ li rahilal joʼ kixye chaq li Jehobʼa: «Chi joʼkan taajultikoʼq aawe li xkutankil laawelik chaq Ejiipt chiru chixjunil laayuʼam». Xnawbʼal naq li Jehobʼa kikolok chaq rehebʼ, aʼin kitenqʼank rehebʼ laj Israel re naq teʼruuq xbʼaanunkil li xbʼeen ninqʼe re li oxibʼ chi ninqʼe li nabʼaanumank rajlal chihabʼ (Dt 16:16).
it-2 631 raqal 1
Pentecostés
Li xbʼeen ru li awimq li triiw jalan chiru li xbʼeen ru li awimq li sebʼaad. Tento teʼxbʼaanu wiibʼ «li kaxlan wa [...] rikʼin xyu chaabʼil kʼaj triiw ut chiqbʼilaq chi wanq numenaq waqxaqibʼ liibʼr li junjunq». Tento teʼxkʼam chaq saʼebʼ li rochoch, aʼan raj li nekeʼxwaʼ chaq wulaj wulaj ut maawaʼ kaʼajwiʼ choʼq re mayejak (Le 23:17, SBG). Nayeechiʼimank ajwiʼ li kʼatbʼil mayej, jun li mayej choʼq re li maak ut wiibʼ li karneer joʼ mayej re kʼamok ibʼ saʼ usilal. Laj tij naxkʼe saʼ ruqʼ li kaxlanwa joʼ ajwiʼ li xperaas li karneer ut narekʼasi chiru li Jehobʼa, chi joʼkan naxkʼutbʼesi naq naxyeechiʼi choʼq re li Jehobʼa. Naq ak kixyeechiʼi chik li kaxlanwa ut li karneer, naru chik xtzakankil joʼ mayej re kʼamok ibʼ saʼ usilal (Le 23:18-20).
w14 15/5 28 raqal 11
Ma yooko xpaabʼankil li xmolam li Jehobʼa?
11 Li xmolam li Jehobʼa naraj naq us toowanq joʼkan naq naxjultika chiqu naq tqapaabʼ li kixye laj Pablo: «Chiqilaq qibʼ chiqibʼil qibʼ re xkʼeebʼal xkawubʼ qachʼool chi rahok joʼwiʼ chi xbʼaanunkil li chaabʼil kʼanjel. Miqakanabʼ li qachʼutam: wankebʼ kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil chi joʼkan. Qawaklesihaq bʼan qachʼool chiqibʼil qibʼ, ut qʼaxal chik anaqwan naq nekeril naq yo chaq chi nachʼok li Kutan» (Heb. 10:24, 25, SBG). Naq ebʼ laj Israel nekeʼxchʼutubʼ ribʼ re xloqʼoninkil li Jehobʼa, nekeʼkawresiik li xpaabʼal. Ut sahebʼ chaq ajwiʼ saʼ xchʼool. Qilaq jun li eetalil, saʼ xkutankil laj Nehemías keʼxbʼaanu li ninqʼe re xxokbʼal ru li awimq ut kixkʼam chaq naabʼal sahil chʼoolejil choʼq rehebʼ (Éx. 23:15, 16; Neh. 8:9-18). Naqataw ajwiʼ rusilal naq nokoowulak saʼebʼ li chʼutam ut ebʼ li nimla chʼutam. Qoksihaq chiʼus aʼin xbʼaan naq nokooxtenqʼa saʼ li qapaabʼal ut naxkʼe xsahil qachʼool (Tito 2:2).
Li tertokil pek
w19.02 3 raqal 3
Tzʼaqalaq ru li qachʼool chiru li Yos
3 Li tzʼaqal ru chʼoolej naraj xyeebʼal xraabʼal ut xloqʼoninkil ru kaʼajwiʼ li Jehobʼa ut xbʼaanunkil li nawulak chiru. Saʼ li Santil Hu, li aatin saʼ Hebreo li najalmank joʼ «tzʼaqal ru chʼoolej» naʼoksimank re aatinak chirix junaq li kʼaʼaq re ru li tzʼaqal ru, maakʼaʼ xmaajelal malaj maakʼaʼ xyajel. Jun eetalil, li Xchaqʼrabʼ laj Moisés naxye naq li xul li teʼxyeechiʼi re li Jehobʼa ebʼ laj Israel, tento naq maakʼaʼaq xyajel (Lev. 22:21, 22). Ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos moko naru ta naq teʼxyeechiʼi junaq li xul wi maakʼaʼaq junaq roq, xxik, xnaqʼ ru malaj yajaq. Chiru li Jehobʼa wank xwankil naq li xul maakʼaʼaq xmaajelal ut maakʼaʼaq xyajel (Mal. 1:6-9). Kʼaʼut naq li Jehobʼa naraj naq tzʼaqalaq ru chixjunil li tqakʼe re? Qilaq jun li eetalil li tooxtenqʼa chi xtawbʼal ru. Naq naqaloqʼ junaq li kiʼil qʼeen, inkʼaʼ naqaj naq wanq xhopolal malaj jachʼbʼilaq chik. Naqaj bʼan naq tzʼaqalaq ut chaabʼilaq ru. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li qarahom ut naq junelik naqapaabʼ li Jehobʼa. Aʼan naraj naq maakʼaʼaq xmaajelal malaj tzʼaqalaq ru.
25-31 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LEVÍTICO 24, 25
«Li Xchihabʼil li Achʼabʼank ut naq tookoleʼq»
w19.12 8 raqal 3
Li Jehobʼa naxsikʼ chanru tooʼachʼabʼaaq
3 Naru naqataw ru chiʼus li kiraj xyeebʼal li Jesús naq kiʼaatinak chirix li achʼabʼank wi tqatzʼil rix li kixye li Yos naq teʼxbʼaanu laj Israel chiru Xchihabʼil li Achʼabʼank. Kixye: «Teexaqabʼ li lajeebʼ roxkʼaal chihabʼ choʼq santil chihabʼ: aʼanaq jun chihabʼ re li achʼabʼank. Chiru li chihabʼ aʼan teeye resil li rachʼabʼankilebʼ chixjunil li wankebʼ saʼ xsutam li tenamit. Li junjunq taasutqʼiiq wiʼ chik rikʼinebʼ li xkomon ut toxreechani wiʼ chik li xchʼochʼ» (taayaabʼasi Levítico 25:8-12, SBG). Saʼ li tzolom rubʼelaj xqil kʼaru rusilal nekeʼxtaw chaq laj Israel naq rajlal xamaan nekeʼroxloqʼi li kutan sábado. Anaqwan ok qe chi rilbʼal kʼaru rusilal nekeʼxtaw chaq saʼ li Xchihabʼil li Achʼabʼank. Qayehaq naq jun aj Israel naxchʼik ribʼ saʼ kʼas ut re naq truuq xtojbʼal naxkʼayi li xchʼochʼ. Saʼ li Xchihabʼil li Achʼabʼank, naqʼaxtesiik wiʼ chik re li xchʼochʼ. Chi joʼkan, li winq narechani wiʼ chik li xchʼochʼ ut inkʼaʼ nasachmank li xʼereens li ralal xkʼajol. Malaj qakʼoxlaq naq jun aj Israel nakanaak saʼ rajbʼal ru, ut re naq truuq xtojbʼal li xkʼas maare naxkʼayi junaq li ralal xkʼajol malaj naxkʼayi ribʼ choʼq loqʼbʼil moos. Chiru li Xchihabʼil li Achʼabʼank, li loqʼbʼil moos nasutqʼiik «wiʼ chik rikʼinebʼ li xkomon». Chi joʼkan, chixjunilebʼ li loqʼbʼil moos nekeʼroybʼeni naq saʼ junaq kutan teʼachʼabʼaaq. Peʼyaal naq li Jehobʼa naxkʼe chaq xchʼool chirixebʼ laj kʼanjel chiru?
it-1 1120 raqal 3
Echanink
Saʼ Israel inkʼaʼ naru nakʼayimank li chʼochʼ chi junajwa xbʼaan naq aʼin li teʼrechani ebʼ li alal kʼajolbʼej. Kaʼajwiʼ nekeʼxtoʼoni li chʼochʼ ut napatzʼmank joʼnimal ru li awimq t-elq saʼ li chʼochʼ aʼin, ut li xtzʼaq re xloqʼbʼal natojmank aʼ yaal jarubʼ chihabʼ chik twulaq li Xchihabʼil li Achʼabʼank. Naq nawulak li chihabʼ aʼin, naqʼaxtesimank wiʼ chik li chʼochʼ choʼq re laj echal re, wi toj maajiʼ naxloqʼ naq maajiʼ nawulak li Xchihabʼil li Achʼabʼank (Le 25:13, 15, 23, 24). Saʼ xyanq aʼin wankebʼ li ochoch li wankebʼ chirix li tenamit. Li ochoch li wank saʼ li tenamit naruhank xloqʼbʼal wiʼ chik chiru jun chihabʼ (chalen saʼ li kutan naq kikʼayimank), naq ak xtzʼaqlok jun chihabʼ ak re chik li kiloqʼok re. Ebʼ li ochoch bʼarwiʼ wankebʼ laj Leví yalaq joqʼe naru nekeʼxloqʼ wiʼ chik xbʼaan naq maakʼaʼebʼ rechanihom saʼ li chʼochʼ aʼan (Le 25:29-34).
w19.12 9 raqal 4
Li Jehobʼa naxsikʼ chanru tooʼachʼabʼaaq
4 Bʼar wank li jun chik rusilal li kixkʼam chaq li Xchihabʼil li Achʼabʼank? Li Jehobʼa kixye: «Maajunaq nebʼaʼ saʼ eeyanq, xbʼaan naq li Qaawaʼ laaYos tatrosobʼtesi chi numtajenaq saʼ li chʼochʼ tixkʼe chaweechani» (Deut. 15:4, SBG). Jalan tzʼaqal chiru li nakʼulmank saʼebʼ li qakutan, bʼarwiʼ li bʼihom naxtamresi li xbʼihomal ut li nebʼaʼ naʼosoʼk saʼ xnebʼaʼil.
Li tertokil pek
w09 1/9 22 raqal 4
Ma qʼaxal sa xkʼebʼal reqaj li rahilal li naqakʼul?
Wi junaq laj Israel naxsakʼ junaq rechpoyanamil ut narisi xsaʼ li ru, li Chaqʼrabʼ naxtenebʼ naq tixtoj rix. Li kixkʼul li rahilal moko truuq ta xrahobʼtesinkil li poyanam chi moko li xjunkabʼal. Li Chaqʼrabʼ naxye naq tento tixkʼam li chʼaʼajkilal aʼin chiru laj raqol aatin. Ut nakʼanjelak re naq maaʼani tixrahobʼtesi junaq chik li poyanam xbʼaan naq chʼolchʼo chiru naq tixtoj rix li xmaak. Abʼan toj wank naxkʼam chaq li Chaqʼrabʼ aʼin.
1-7 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LEVÍTICO 26, 27
«Kʼaru tento tinbʼaanu re naq li Jehobʼa tinrosobʼtesi?»
w08 15/4 4 raqal 8
Qatzʼeqtaanaq «li maakʼaʼ naʼok wiʼ»
8 Chanru nakanaak li bʼihomal joʼ jun yos? Qilaq jun li eetalil. Qakʼoxlaq naq jun laj Israel naxtaw jun li nimla pek saʼ li xkʼal. Li pek aʼin nakʼanjelak re xyiibʼankil junaq li tzʼak malaj junaq li ochoch. Abʼan, wi troksi raj joʼ jun «loqʼlaj pek» malaj «letʼexinbʼil pek» re xloqʼoninkil ru, tixkʼe raj saʼ chʼaʼajkilal li xtenamit li Jehobʼa (Lev. 26:1, SBG). Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li tumin. Nakʼanjelak re xnumsinkil li kutan joʼ ajwiʼ saʼ li xkʼanjel li Jehobʼa (Ecl. 7:12; Luc. 16:9). Abʼan, wi naqasikʼ xbʼeenwa li tumin chiru li qakʼanjel chiru li Jehobʼa, naru tkanaaq joʼ jun yos (taayaabʼasi 1 Timoteo 6:9, 10). Li ruuchichʼochʼ aʼin jwal naxkʼe xwankil li tumin, joʼkan naq weent tqabʼaanu chanru naqil li tumin (1 Tim. 6:17-19).
it-2 1096 raqal 8
Oxloqʼink
Saʼ xkʼabʼaʼ chanru li Jehobʼa kiril ut kiroksi laj Moisés, aʼin kixbʼaanu naq li tenamit jwal kiroxloqʼi (heb. moh·ráʼ) (Dt 34:10, 12; Éx 19:9). Li kawebʼ xpaabʼal nekeʼroxloqʼi li xwankilal laj Moisés. Chʼolchʼo chiruhebʼ naq naʼaatinak saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Ebʼ laj Israel tento ajwiʼ teʼroxloqʼi li xloqʼlaj naʼajej li Jehobʼa (Le 19:30; 26:2). Aʼin naraj xyeebʼal naq tento teʼxloqʼoni li Jehobʼa joʼ chanru kixye chaq rehebʼ ut teʼxyuʼami chixjunil li xchaqʼrabʼ.
w91 1/3 17 raqal 10
«Li tuqtuukil usilal li nachalk rikʼin li Yos» tixkol laachʼool
10 Li Jehobʼa kixye re li xtenamit: «Wi texwanq joʼ chanru naxye li waatin, wi teepaabʼ linchaqʼrabʼ ut teekʼanjela ru, laaʼin tintaqla eere li habʼ saʼ xqʼehil, re naq li chʼochʼ ut ebʼ li cheʼkʼaam teʼuuchinq. Tinkʼe tuqtuukil usilal saʼ leenaʼaj ut sa ajwiʼ texwarq, xbʼaan naq maajun taaxibʼesinq eere. Laaʼin teʼwisi saʼ leetenamit ebʼ li josqʼ aj xul ut maaʼani taaʼok chi yalok eerikʼin. Tinwanq saʼ eeyanq, ut laaʼinaq leeYos ut laaʼexaq intenamit» (Levítico 26:3, 4, 6, 12, SBG). Wi li tenamit Israel tixpaabʼ li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa, teʼruuq chi wanq saʼ tuqtuukilal xbʼaan naq maaʼani tsebʼesinq rehebʼ, maakʼaʼ tpaltoʼq rehebʼ ut teʼwanq choʼq ramiiw li Jehobʼa (Salmo 119:165).
Li tertokil pek
it-2 657
Nimla yajel
Nachalk naq nekeʼxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos. Li Yos kixye re li tenamit Israel naq wi inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li xsumwank, Aʼan tixtaqla chaq li raxkamk saʼ xyanqebʼ (Le 26:14-16, 23-25; Dt 28:15, 21, 22). Saʼ li Santil Hu nayeemank naq li xkawilal li junxaqalil ut li paabʼal naxchap ribʼ rikʼin li rosobʼtesihom li Yos (Dt 7:12, 15; Sl 103:1-3; Pr 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Ap 21:1-4), abʼan li yajel naxchap ribʼ rikʼin li maak ut li qapaltil (Éx 15:26; Dt 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Jn 5:14). Usta yaal naq wank sut li Jehobʼa kixtaqla chaq junaq li rahilal joʼ li saqlep li kixkʼam chaq saʼ xbʼeen li xMíriam, laj Uzías ut laj Guehazí (Nú 12:10; 2Cr 26:16-21; 2Re 5:25-27), abʼan naabʼal rehebʼ li yajel ut li raxkamk kichalk saʼ xkʼabʼaʼ li xbʼaanuhomebʼ li poyanam. Kaʼajwiʼ keʼxqʼol li keʼraw ut keʼxkʼul li rahilal saʼ xkʼabʼaʼ li keʼxbʼaanu chaq (Gál 6:7, 8). Naq li Apóstol kiʼaatinak chirixebʼ li xeʼtʼaneʼk wiʼ chik saʼ li koʼbʼeetak yumbʼeetak kixye naq li Yos «kixqʼaxtesihebʼ saʼ xyibʼal ru xmaaʼusilalebʼ toj keʼxmux li xtzʼejwalebʼ chiribʼilebʼ ribʼ [...] keʼxkʼul xqʼajkamunkil li xsachikebʼ joʼ tzʼaqal xkʼulubʼebʼ» (Ro 1:24-27, SBG).
8-14 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NÚMEROS 1, 2
«Li Jehobʼa naxkʼubʼ ru li xtenamit»
w94 1/12 9 raqal 4
Jun li naʼaj bʼarwiʼ naqaloqʼoni ru li Jehobʼa
4 Kʼaru raj xqil wi xooruuk raj rilbʼal chixjunil li xnaʼajebʼ laj Israel saʼ li chaqichʼochʼ? Maare xqil raj chanru tustukebʼ li rochochebʼ li numenaq oxibʼ miyon li poyanam li chʼutchʼukebʼ saʼ oxibʼ chi teep li wankebʼ saʼ xjayal relebʼl iqʼ, rokebʼl iqʼ, relebʼl saqʼe ut rokebʼl saqʼe. Wi xqil raj chiʼus, xqakʼe raj reetal naq wank jun chik li chʼuut saʼ xyi li muhebʼaal. Saʼ li kaahibʼ chi kokʼ chʼuut aʼin wankebʼ li xjunkabʼal laj Leví. Aran ajwiʼ chixkʼatqebʼ wank jun li tʼikr li helhoo ru bʼarwiʼ wank «li Loqʼlaj Muhebʼaal» malaj li rochoch li Yos li keʼxyiibʼ laj Israel li «seebʼebʼ xchʼool» joʼ chanru kiyeheʼk chaq rehebʼ xbʼaan li Jehobʼa (Números 1:52, 53; 2:3, 10, 17, SBG, 18, 25; Éxodo 35:10, SBG).
it-1 403 raqal 1
Muhebʼaal
Jwal nim li xmuhebʼaal li tenamit Israel. Ak xkʼemank saʼ ajl 603,550 chi winq li nekeʼyalok, joʼ ajwiʼ ixq ut li kokʼal, ebʼ li cheek joʼ ajwiʼ li inkʼaʼ nekeʼruuk chi kʼanjelak, 22,000 aj Leví ut kʼajoʼ xkʼihal li jalanebʼ chik xtenamit ut chixjunil aʼin numenaq 3.000.000 chi poyanam (Éx 12:38, 44, Nú 3:21-34, 39). Inkʼaʼ nanawmank toj bʼar nawulak li xmuhebʼaal ebʼ laj Israel, xbʼaan naq jwal najalaak li xbʼirbʼal rix. Naq xeʼxkʼe li xmuhebʼaal chiru li tenamit Jericó, saʼ xtaqʼahil Mohab, naxye naq naxchap ribʼ toj «Bet-Yesimot ut Abel-Sitín» (Nú 33:49, SBG).
Li tertokil pek
it-1 1231
Xtzʼiibʼankil li kʼabʼaʼej
Natzʼiibʼamank li xkʼabʼaʼebʼ, li xteepebʼ ut li xjunkabʼalebʼ. Moko kaʼaj tawiʼ naʼajlamank jarubʼebʼ saʼ li tenamit. Li Santil Hu naxye kʼaʼut kitzʼiibʼamank xkʼabʼaʼ li junjunq chi poyanam, kiʼoksimank re xpatzʼbʼal xral li tumin, kʼanjelak joʼ aj puubʼ malaj naq ebʼ laj Leví teʼkʼanjelaq saʼ li rochoch li Yos.
15-21 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NÚMEROS 3, 4
«Li xkʼanjelebʼ laj Leví»
it-2 890 raqal 1
Laj tij
Rubʼel xwankil li xsumwank li Chaqʼrabʼ. Naq ebʼ laj Israel wankebʼ chaq choʼq moos Egipto, li Jehobʼa kixchap choʼq re li xbʼeen ralalebʼ laj Israel naq kixkamsi li xbʼeen ralalebʼ laj Egipto saʼ li xlaje rahilal (Éx 12:29; Nú 3:13). Ebʼ li xbʼeen alalbʼej aʼin rehebʼ chik li Jehobʼa ut kaʼajwiʼ nekeʼoksimank re xbʼaanunkil jun loqʼlaj kʼanjel chiru li Yos. Li Yos kiruuk raj roksinkilebʼ li xbʼeen alalbʼej aʼin re naq teʼkʼanjelaq joʼebʼ aj tij malaj re naq teʼril li xloqʼlaj naʼajej. Abʼan, kiroksi li xteep laj Leví re naq teʼxbʼaanu li kʼanjel aʼin. Joʼkan naq kiroksihebʼ laj Leví re naq teʼkʼanjelaq choʼq reqaj chixjunil li xbʼeen alalbʼej re li kabʼlaju chi teep (kiʼajlamank joʼ wiibʼ chi teep: laj Efraín ut laj Manasés, ebʼ li ralal laj José). Naq kiʼajlamank li xbʼeen ralalebʼ laj Israel li numenaq jun po rehebʼ, naxqʼax 273 chiruhebʼ laj Leví, joʼkan naq li Yos kixye naq tento ttojmanq oʼotq chi tumin (11 dólares [E.U.A.]) saʼ xkʼabʼaʼ li junjunq rehebʼ li 273 aj Israel ut tkʼemanq li tumin choʼq re laj Aarón ut ebʼ li ralal (Nú 3:11-16, 40-51). Abʼan li Jehobʼa ak kixsikʼebʼ chaq ru li ralal laj Aarón li chalenaqebʼ saʼ li xteepal laj Leví re naq teʼkʼanjelaq joʼ aj tij saʼ Israel (Nú 1:1; 3:6-10).
it-2 213
Ebʼ laj Leví
Xkʼanjelebʼ. Li xteep laj Leví chalenaq rikʼin li oxibʼ chi ralal: laj Guersón (laj Guersom), laj Qohat ut laj Merarí (Gé 46:11; 1Cr 6:1, 16). Naq wankebʼ saʼ li chaqichʼochʼ, keʼkʼeheʼk chixkʼatq li loqʼlaj naʼajej: li xjunkabʼal laj Qohat kikanaak saʼ xjayal relebʼl saqʼe chiru li loqʼlaj naʼajej; ut li junchʼol rehebʼ saʼ xjayal rokebʼl iqʼ; ebʼ laj Guersón saʼ xjayal rokebʼl saqʼe, ut ebʼ laj Merarí saʼ xjayal relebʼl iqʼ (Nú 3:23, 29, 35, 38). Tento naq ebʼ laj Leví teʼxwaklesi, teʼxjukʼ ut teʼxkʼam li loqʼlaj naʼajej. Laj Aarón ut ebʼ li ralal keʼxkubʼsi li tʼikr li wank saʼ li naʼajej Saant ut li Qʼaxal saant ut nekeʼxtzʼap li xkaaxil li sumwank, li altar ut li junchʼol chik chi kʼaʼaq re ru. Ebʼ laj Qohat nekeʼxkʼam li kʼaʼaq re ru aʼin. Ebʼ laj Guersón nekeʼxbʼeela li xtʼikr li muhebʼaal, li xtzʼaplebʼ, ebʼ li tʼikr ut li xkʼaamal (maare aʼan li xkʼaamal li loqʼlaj naʼajej). Ut ebʼ laj Merarí nekeʼxbʼeela li xtzʼalamcheʼ, li tzʼambʼa, li oqech ut li cheʼ li nekeʼchapmank wiʼ saʼ chʼochʼ rikʼin li xkʼaamal (li kʼaam li naxsutu li loqʼlaj naʼajej) (Nú 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9).
it-2 214 raqal 2
Ebʼ laj Leví
Li xkʼanjelebʼ laj Leví natiklaak naq wank 30 chihabʼ rehebʼ, saʼ xyanq li kʼanjel aʼin nekeʼxkʼam li loqʼlaj naʼajej joʼ ajwiʼ li kʼaʼaq re ru (Nú 4:46-49). Nekeʼxtikibʼ xbʼaanunkil junjunq li kʼanjel naq wank 25 chihabʼ rehebʼ, abʼan aʼin inkʼaʼ nakʼulmank rikʼin li loqʼlaj naʼajej (Nú 8:24). Saʼ xkutankil li awabʼej David kiyeemank naq teʼruuq xbʼaanunkil aʼin naq wank 20 chihabʼ rehebʼ. Aʼin kikʼulmank xbʼaan naq chi seebʼ teʼxkabʼla li rochoch li Yos joʼkan naq moko aajel ta chik naq teʼxkʼam li loqʼlaj naʼajej. Nekeʼxraq li xkʼanjel naq wank 50 chihabʼ rehebʼ (Nú 8:25, 26; 1Cr 23:24-26; chaawil EDAD). Ebʼ laj Leví tento naq teʼxnaw chiʼus li naxye li Chaqʼrabʼ xbʼaan naq wank sut nekeʼxyaabʼasi aʼin chiru li tenamit ut nekeʼxtzolebʼ (1Cr 15:27; 2Cr 5:12; 17:7-9; Ne 8:7-9).
Li tertokil pek
w06 1/8 23 raqal 13
Chiwanq qanaʼlebʼ: qoxloqʼihaq li Yos
13 Li Yos kixtenqʼa laj David naq wank saʼ rahilal, joʼkan naq laj David kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin ut kiroxloqʼi (Salmo 31:23-25). Abʼanan oxibʼ sut kixkʼut naq moko naxxuwa ta chik ru li Yos ut aʼin kixkʼam chaq chʼaʼajkilal saʼ li xyuʼam. Li xbʼeen sut kikʼulmank naq kixkʼam Jerusalén li xloqʼlaj kaax li sumwank. Li Xchaqʼrabʼ li Yos naxye naq ebʼ laj Leví tento teʼxkʼam saʼ xbʼeenebʼ li xtel. Abʼan, laj David kiroksi jun li bʼelebʼaal chʼiichʼ. Laj Uzah yook chaq xbʼeresinkil li bʼelebʼaal chʼiichʼ abʼan, kikamk naq «kixyeʼ li ruqʼ saʼ xbʼeen li xLoqʼlaj Kaax li Yos ut kixchap». Usta nimla maak li kixbʼaanu laj Uzah abʼan, aʼin kikʼulmank saʼ xkʼabʼaʼ naq laj David inkʼaʼ kiroxloqʼi li Xchaqʼrabʼ li Yos. Joʼ xqil arin, roxloqʼinkil li Yos naraj xyeebʼal naq tqabʼaanu chixjunil joʼ chanru naraj aʼan (2 Samuel 6:2-9, SBG; Números 4:15; 7:9).
22-28 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NÚMEROS 5, 6
«Chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ laj nazareo?»
it-2 467; 468 raqal 1
Nazareo
Ebʼ li nekeʼraj tzʼaqonk joʼ aj nazareo tento teʼxbʼaanu li oxibʼ chi naʼlebʼ aʼin: 1) Inkʼaʼ teʼrukʼ li haʼ li nakaltesink chi moko teʼxtzeka ru li uubʼ, maakʼaʼ naxye wi rax, qʼan malaj chaqi, chi moko teʼxyal xyaʼal li uubʼ, maakʼaʼ naxye ma aʼan li xbʼeen li nekeʼrisi, ma xtzʼuubʼoʼk chik malaj wank joʼ bʼinagre. 2) Inkʼaʼ teʼxbʼes li rismalebʼ. 3) Inkʼaʼ naru teʼxchʼeʼ junaq li kamenaq maakʼaʼ naxye wi xkomonebʼ joʼ li xnaʼ xyuwaʼ, ras malaj riitzʼin (Nú 6:1-7).
Li naxyeechiʼi xbʼaanunkil. Li poyanam li naxyeechiʼi aʼin tento naq twanq «choʼq aj nasireo, naraj naxye tixmayeja ribʼ chi kʼanjelak chiru li Qaawaʼ», ut maawaʼ re naq tnimaaq xwankil xbʼaan naq kixtzʼeqtaana chixjunil li wank saʼ ruuchichʼochʼ. Li Chaqʼrabʼ kixye: «Joʼ najtil taawanq choʼq aj nasireo, qʼaxtesinbʼilaq chiru li Qaawaʼ» (Nú 6:2, 8, SBG; juntaqʼeeta rikʼin Gé 49:26).
Chixjunil li tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ laj nazareo wank xyaalalil ut xwankil re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Joʼ chanru nakʼulmank rikʼinebʼ li xyuwaʼil aj tij naq inkʼaʼ nekeʼruuk xchʼeʼbʼal junaq li kamenaq maakʼaʼ naxye ma aʼan jun rehebʼ li xkomon, joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin laj nazareo. Ebʼ li xyuwaʼil aj tij joʼ ajwiʼ ebʼ laj tij inkʼaʼ nekeʼrukʼ li haʼ li nakaltesink chi moko li bʼiin xbʼaan li loqʼlaj kʼanjel li nekeʼxbʼaanu chiru li Jehobʼa (Le 10:8-11; 21:10, 11).
Laj nazareo (heb. na·zír) tento naq saantaqaq ut tixkanabʼ chi kʼiik li rismal li xjolom, aʼin nakʼanjelak re naq chixjunilebʼ teʼxnaw naq aʼan aj nazareo (Nú 6:5). Li aatin hebreo, na·zír, kiʼoksimank ajwiʼ naq keʼaatinak chirix li uubʼ «li inkʼaʼ saabʼesinbʼil» chiru li loqʼlaj sábado ut li Xchihabʼil li Achʼabʼank (Le 25:5, SBG, 11). Us xnawbʼal naq li perpokil chʼiichʼ re oor li wank chiru xpeekem li xyuwaʼil aj tij bʼarwiʼ tzʼiibʼanbʼil li aatin «Li santilal re li Jehobʼa» nayeemank ajwiʼ re «qʼaxtesinbʼil choʼq re li Qaawaʼ [heb. né·zer, chalenaq ajwiʼ saʼ li aatin na·zír]» (Éx 39:30, 31, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo). Joʼkan ajwiʼ, li xsahobʼ ru li xjolom li nekeʼroksi ebʼ li awabʼej re Israel nakʼabʼaʼiik ajwiʼ né·zer (2Sa 1:10; 2Re 11:12; chaawil CORONA; DEDICACIÓN). Li apóstol Pablo kixye naq ebʼ li ixq saʼ li chʼuut tento naq chamaq li rismalebʼ re naq inkʼaʼ teʼxlan li xjolom, aʼin kixjultika chiruhebʼ naq moko juntaqʼeet ta li xwankil chiruhebʼ li winq ut naq teʼabʼinq chiruhebʼ joʼ chanru kixye chaq li Yos. Naq kiyeemank re laj nazareo naq inkʼaʼ tixbʼes li rismal li moko xkʼulubʼ ta raj xbʼaanunkil joʼ ajwiʼ naq inkʼaʼ trukʼ li bʼiin ut naq saantaqaq chiru li Yos, aʼin kixjultika chiru naq tento t-abʼinq chiru li Jehobʼa ut naq kixqʼaxtesi ribʼ chiru (1Co 11:2-16; chaawil CABELLO; COBERTURA PARA LA CABEZA; NATURALEZA).
Li tertokil pek
w05 15/1 30 raqal 2
Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu
Laj Sansón kiwank joʼ aj nazareo, abʼan jalan chiruhebʼ li junchʼol. Naq toj maajiʼ nayoʼlaak chaq, li Jehobʼa kixtaqla jun li ánjel re xyeebʼal re li xnaʼ: «Tatsiyanq ut taawanq jun aakʼuulaʼal. Inkʼaʼ taabʼesmanq li rismal li xjolom xbʼaan naq qʼaxtesinbʼilaq re li Yos choʼq nasireo, chalen saʼ xsiyajik rikʼin li xnaʼ. Aʼan taatikibʼanq xkolbʼalebʼ laj Israel saʼ ruqʼebʼ laj Filistea» (Jueces 13:5, SBG). Laj Sansón moko aʼan ta kisikʼok re li kʼanjel aʼin, li Yos bʼan kixaqabʼank re joʼ aj nazareo. Twanq joʼ aj nazareo toj reetal naq tkamq. Moko tenebʼanbʼil ta saʼ xbʼeen naq inkʼaʼ truuq xchʼeʼbʼal junaq li kamenaq. Wi tixchʼeʼ raj junaq li kamenaq chi inkʼaʼ rajom xchʼool, chan raj truuq xtikibʼankil li kʼanjel li kikʼemank chaq re chalen saʼ xyoʼlajik? Chʼolchʼo naq moko juntaqʼeet ta li kʼanjel li naxbʼaanu jun laj nazareo li kʼebʼil re chalen saʼ xyoʼlajik rikʼin li naxyeechiʼi ribʼ xbʼaanunkil.