Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
6-12 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | DEUTERONOMIO 33, 34
«Qakolaq qibʼ rubʼel “xkupuhom” li Jehobʼa»
it-2 99
Jesurún
Ruuchil kʼabʼaʼej kʼebʼil re laj Israel re xnimankil ru. Saʼ li Santil Hu Versión de los Setenta saʼ griego, li aatin «Yesurún» naʼoksimank re aatinak chirix li rahok ut najalmank ru joʼ «raabʼil». Li kʼabʼaʼej «Yesurún» tento raj tixjultika rehebʼ laj Israel naq sikʼbʼilebʼ ru joʼ tenamit saʼ xkʼabʼaʼ li sumwank li kixkʼojobʼ li Jehobʼa rikʼinebʼ, joʼkan naq tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ wank saʼ tiikilal (Dt 33:5, 26, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]; Isa 44:2, SBG). Saʼ Deuteronomio 32:15, SBG, li kʼabʼaʼej «Yesurún» naʼoksimank re eetzʼunk. Ebʼ laj Israel inkʼaʼ xeʼwank saʼ tiikilal joʼ li xyaalalil li xkʼabʼaʼebʼ, xeʼkawuuk bʼan xjolom, xeʼxkanabʼ laj Yobʼtesihom ut xeʼxtzʼeqtaana laj Kolol rehebʼ.
rr 120, kaaxukuut
Li Jehobʼa nokooxtenqʼa
Qajultikaq naq naabʼal chihabʼ rubʼelaj laj Ezequiel, li propeet Moisés kixye naq li Jehobʼa naru ut naraj roksinkil li xmetzʼew re xtenqʼankilebʼ laj kʼanjel chiru. Aʼan kitzʼiibʼank re li aatin aweʼ: «Li najteril Yos aʼan li namuheelank aawe; laaʼat wankat junelik rubʼel li xkupuhom» (Deut. 33:27, SBG). Joʼkan naq chʼolchʼooq chiqu naq, wi naqasikʼ li Jehobʼa naq inkʼaʼ chik naqanaw kʼaru xbʼaanunkil xbʼaan ebʼ li chʼaʼajkilal, aʼan tixtoqʼobʼa qu: tooxqʼalu, tooxwaklesi saʼ tuulanil ut tooxtenqʼa re naq tsahoʼq wiʼ chik saʼ qachʼool (Ezeq. 37:10).
«Kawaq qachʼool chi aanilak»
16 Joʼ kixkʼul laj Abrahán, laj Moisés inkʼaʼ ajwiʼ kiril li xtzʼaqlojik ru li xyeechiʼom li Yos. Naq ebʼ laj Israel ok ok rehebʼ saʼ li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, li Jehobʼa kixye re laj Moisés: «Chi najt toxaawil li chʼochʼ tinkʼe rehebʼ laj Israel, abʼanan inkʼaʼ tat-ok chisaʼ». Kʼaʼut naq tixkʼe chi xtojbʼal xmaak laj Moisés ut laj Aarón chi joʼkaʼan? Xbʼaan naq saʼ jun kutan inkʼaʼ xeʼxkʼe xloqʼal li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ naq xeʼtitzʼk xbʼaan naq ebʼ laj Israel mas kawebʼ xjolom. Joʼkan naq li Jehobʼa kixye rehebʼ: «Laaʼex eekabʼichal xeqʼet li waatin saʼ xyanqebʼ laj Israel, naq wankex chaq chire li haʼ re Meribá-Kadés» (Deu. 32:51, 52, SBG). Ma kichʼinaak xchʼool ut kipoʼk laj Moisés? Relik chi yaal naq inkʼaʼ. Naq kirosobʼtesi li tenamit, kixye: «Us xaq aawe, at Israel. Ani tawiʼ joʼ laaʼat, tenamit kolbʼilat xbʼaan li Qaawaʼ? Aʼan namuheelank ut natenqʼank aawe? Li Qaawaʼ aʼan li chʼiichʼ nakasachebʼ wiʼ ru li xikʼ nekeʼilok aawe!» (Deu. 33:29, SBG).
Li tertokil pek
it-2 418 raqal 1
Moisés
Naq kikamk laj Moisés, 120 chihabʼ wank re. Joʼkaʼin naxye li Santil Hu chirix li xkawilal laj Moisés: «Toj saqenk naʼilok ut toj kaw ribʼ chi us». Li Jehobʼa kixmuq laj Moisés saʼ jun li naʼajej li maaʼani nanawok re bʼar wank (Dt 34:5-7, SBG). Maare kixbʼaanu aʼin re naq ebʼ laj Israel inkʼaʼ teʼxloqʼoni li xmuqlebʼaal, xbʼaan naq aʼin xnaʼlebʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Aʼan tana kiraj xbʼaanunkil laj Tza rikʼin li xtibʼel laj Moisés, xbʼaan naq laj Judas, li riitzʼin ut xtzolom li Jesukriist, kixtzʼiibʼa: «Li arkánjel Miguel, naq yo chaq chi xyalbʼal xmetzʼew rikʼin laj tza, naq keʼxwechʼi ribʼ chirix li xchʼochʼel xsululel laj Moisés, inkʼaʼ kixyal xraqbʼal aatin saʼ xbʼeen chi majewanbʼil, kaʼaj bʼan wiʼ kixye: “Li Qaawaʼ chirahobʼtesinq aawe”» (Jud 9, SBG). Naq laj Josué yook chaq chi jolomink rehebʼ laj Israel ut maajiʼ nekeʼqʼaxonk saʼ li naʼajej Canaán, xeʼxyaabʼa rix laj Moisés chiru 30 kutan (Dt 34:8).
13-19 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 1, 2
«Kʼaru tento tqabʼaanu re naq us tooʼelq saʼ li qayuʼam?»
Kawaq aachʼool, li Jehobʼa wank aawikʼin!
7 Wi naqaj naq wanq xkawubʼ qachʼool re xbʼaanunkil li rajom li Yos, tento tqatzol ut tqabʼaanu li naxye li Raatin. Aʼan aʼin li naʼlebʼ li kixkʼe li Jehobʼa re laj Josué naq ak kikamk chik laj Moisés: «Kawaq bʼiʼ aachʼool ut chayal aaqʼe chi xpaabʼankil chixjunil li chaqʼrabʼ kʼeebʼil aawe xbʼaan laj Moisés aj kʼanjel chiwu. [...] Inkʼaʼ taakanabʼ rilbʼal xsaʼ xhuhil li Chaqʼrabʼ aʼin; chakʼoxla rix chi qʼeq ut chi kutan. Chi joʼkan junelik taabʼaanu li kʼaru naxye; tat-usaaq ut chaabʼil tat-elq saʼ chixjunil laakʼanjel» (Jos. 1:7, 8, SBG). Laj Josué kiʼabʼink ut us kiʼelk saʼ li xkʼanjel. Wi naqakʼam qe rikʼin, kawaq qachʼool ut us ajwiʼ tooʼelq saʼ li xkʼanjel li Jehobʼa.
w13 15/1 11 raqal 20
Kawaq aachʼool, li Jehobʼa wank aawikʼin!
20 Chʼaʼaj xpaabʼankil li Yos saʼ li Ruuchichʼochʼ aʼin li nujenaq chi maaʼusilal ut chʼaʼajkilal. Abʼan moko wanko ta qajunes: Li Jehobʼa ut li Jesús, aʼ li najolomink re li chʼuut, wankebʼ qikʼin. Joʼkan ajwiʼ, saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ wankebʼ numenaq wuqubʼ miyon ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Joʼkan bʼiʼ, qakʼutbʼesihaq naq kaw qapaabʼal ut qapuktesihaq li chaabʼil esilal, ut wanq saʼ qachʼool li xraqal li Santil Hu re li chihabʼ 2013: «Yal aaqʼe ut kawaq aachʼool. [...] Li Qaawaʼ laaYos wanq aawikʼin» (Jos. 1:9, SBG).
Li tertokil pek
w04 1/12 9 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Josué
2:4, 5. Kʼaʼut naq li xRahab kixbʼalaqʼi ebʼ li xtaql li awabʼej li xeʼwulak chi xsikʼbʼal ebʼ laj chʼuuk? Li xRahab kixkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼam re xkolbʼalebʼ laj chʼuuk xbʼaan naq kaw xpaabʼal chirix li Jehobʼa. Joʼkan bʼiʼ, moko tenebʼanbʼil ta saʼ xbʼeen xyeebʼal rehebʼ li winq li nekeʼraj xbʼaanunkil li maaʼusilal re li xtenamit li Yos bʼar wankebʼ laj chʼuuk (Mateo 7:6; 21:23-27; Juan 7:3-10). Relik chi yaal, li xRahab «kixtaw xtiikilal xchʼool rikʼin li xbʼaanuhom», saʼ xyanq aʼan naq kixtaqlahebʼ saʼ jalan chik bʼe li xtaql li awabʼej (Santiago 2:24-26, SBG).
20-26 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 3-5
«Li Jehobʼa narosobʼtesi li kawebʼ xpaabʼal»
it-2 121
Jordán
Li roq li nimaʼ Jordán li wank chire li palaw Galilea, li xchamal aʼan tana 1 malaj 3 meetr ut xnimal ru aʼan tana 27 malaj 30 meetr, abʼan naq ak xnumeʼk li habʼalqʼe, naʼelk li roq ut aʼin naxbʼaanu naq jwal chamaq ut nimaq ru (Jos 3:15). Chiruhebʼ li kutan naq jwal cham li haʼ, qʼaxal xiwxiw chaq choʼq rehebʼ li winq, ixq ut kokʼal, li wankebʼ saʼ li tenamit Israel xqʼaxbʼal ru li nimaʼ Jordán, qʼaxal chik li wank chixkʼatq Jericó. Ut saʼebʼ li qakutan, wankebʼ li xeʼwulak chi atink aran, xeʼkeleliik xbʼaan naq jwal kaw roq li nimaʼ saʼ li naʼajej aʼan. Abʼanan, rikʼin sachbʼachʼoolej, li Jehobʼa kixbʼaanu naq tixtuubʼ ribʼ li haʼ re naq teʼruuq chi numeʼk ebʼ laj Israel (Jos 3:14-17). Naabʼal siʼeent chihabʼ chirix aʼin, li Jehobʼa kixbʼaanu jun chik li sachbʼachʼoolej rikʼin laj Elías naq rochbʼen chaq laj Eliseo, ut jun sut chik naq laj Eliseo wank chaq xjunes (2Re 2:7, 8, 13, 14).
w13 15/9 16 raqal 17
Li naxye qe li Jehobʼa naxsahobʼresi li qachʼool
17 Chanru nokooxtenqʼa xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin li Jehobʼa li naqabʼaanu re xkʼutbʼesinkil li qapaabʼal? Qakʼoxlaq li xeʼxkʼul ebʼ laj Israel naq okebʼ re saʼ li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ. Li Jehobʼa kixye rehebʼ laj tij, li nekeʼkʼamok re li xkaaxil li sumwank, naq meʼhilank toj reetal naq li roqebʼ tixchʼeʼ li nimaʼ Jordán. Abʼan, naq xeʼwulak aran ebʼ laj Israel, xeʼxkʼe reetal naq li nimaʼ Jordán xbʼutʼirk saʼ xkʼabʼaʼ li habʼ. Kʼaru xeʼxbʼaanu? Ma xeʼok chi hilank chire li nimaʼ Jordán ut roybʼeninkil naabʼal xamaan re naq tkubʼeeq roq li haʼ? Inkʼaʼ, xeʼxkʼojobʼ bʼan xchʼool rikʼin li Jehobʼa ut xeʼxbʼaanu joʼ chanru xeʼtaqlaak wiʼ. Chanru xeʼelk? Li Santil Hu naxye: «Naq ebʼ laj tij keʼok saʼ li nimaʼ ut li roqebʼ keʼxchʼeʼ li haʼ chire li nimaʼ Jordán [...] li roq li haʼ [...] kixaqliik [...]. Ebʼ laj tij li yookebʼ chi kʼamok re li xLoqʼlaj Kaaxil li Sumwank, xaqxookebʼ saʼ xyi li nimaʼ naq yookebʼ chi numeʼk chixjunilebʼ laj Israel. Ut chaqi li chʼochʼ li xaqxookebʼ wiʼ» (Jos. 3:12-17, SBG). Kʼajoʼ tana keʼsach xchʼool chi rilbʼal naq kixaqliik li nimaʼ li jwal kaw roq! Jwal xkawuuk tana li xpaabʼalebʼ chirix li Jehobʼa! Ut aʼin kikʼulmank saʼ xkʼabʼaʼ naq keʼxpaabʼ li kixye rehebʼ.
w13 15/9 16 raqal 18
Li naxye qe li Jehobʼa naxsahobʼresi li qachʼool
18 Usta yaal naq li Jehobʼa inkʼaʼ chik naxbʼaanu li sachbʼachʼoolej joʼ aʼin, abʼan narosobʼtesi li naqabʼaanu saʼ xkʼabʼaʼ li qapaabʼal. Saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej, nokooxkawresi re xpuktesinkil li chaabʼil esilal chirix li Xnimajwal Awabʼejilal saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Ut li Jesukriist, li xbʼeen aj Testiiw, kixye rehebʼ li xtzolom naq tixtenqʼahebʼ chi xbʼaanunkil li nimla kʼanjel aʼin. Naq ak kiwakliik chik chi yoʼyo, kixye rehebʼ: «Ayuqex bʼiʼ, ut kʼehomaqebʼ choʼq intzolom chixjunilebʼ li tenamit [...]. Chenawaq naq laaʼin wanqin eerikʼin chixjunil li kutan toj saʼ rosoʼjik li ruuchichʼochʼ» (Mateo 28:19, 20, SBG). Naabʼalebʼ aj Testiiw li inkʼaʼ nekeʼelk ru chi aatinak nekeʼxkʼe reetal naq li xsantil musiqʼej li Yos natenqʼank rehebʼ chi xpuktesinkil li chaabʼil esilal rehebʼ li kristiʼaan (taayaabʼasi Salmo 119:46 ut 2 Corintios 4:7).
Li tertokil pek
w04 1/12 9 raqal 2
Li xqatzol saʼ li hu Josué
5:14, 15, SBG. Ani «li najolomink rehebʼ li xkʼiila ánjel li Qaawaʼ»? Li najolomink rehebʼ li kʼiila ánjel li kitenqʼank re laj Josué naq xeʼok chi rechaninkil li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ aʼan tana «li Aatin»: malaj li Jesukriist naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ (Juan 1:1, SBG; Daniel 10:13). Kʼajoʼ naxkawubʼresi li qachʼool xnawbʼal naq li Jesukriist naxtenqʼa li xtenamit li Yos naq nekeʼyaleʼk rix li xpaabʼalebʼ!
27 RE SEPTIEMBRE TOJ 3 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 6, 7
«Qatzʼeqtaanaq li maakʼaʼ naʼok wiʼ»
Miqil li maakʼaʼ naʼok wiʼ
5 Naabʼal chihabʼ chirix aʼan, laj Acán kiʼok ajwiʼ xrahinkil ru li kiril. Naq ebʼ laj Israel teʼrechani li tenamit Jericó, li Jehobʼa kixye rehebʼ naq teʼxsach ru chixjunil, kaʼajwiʼ wiibʼ oxibʼ li kʼaʼaq re ru teʼxxok choʼq re li Jehobʼa. Aʼan kixye rehebʼ: «Maakʼaʼ teexok, chi moko teerahi ru li kʼaʼ re ru ak qʼaxtesinbʼil re sacheʼk». Abʼan laj Acán inkʼaʼ kiʼabʼink ut kirelqʼa naabʼal li kʼaʼaq re ru li jwal terto xtzʼaq, ut aʼin kixbʼaanu naq ebʼ laj Israel teʼqʼaxeʼq ru saʼ li tenamit Hai ut naabʼal xeʼkamsiik. Naq kinawmank li xkʼulmank, laj Acán kixye: «Xwil jun li chʼinaʼusil tʼikr [...], lajeebʼkʼaal chi tumin plaat ut numenaq tana jun liibʼr chi oor, kʼajoʼ naq xeʼwulak chiwu; ut xinkʼuulahebʼ choʼq we». Li kiril laj Acán kikʼamok re chi xrahinkil ru li kixye li Jehobʼa naq tsachmanq ru ut aʼin kibʼaanunk re, naq tsacheʼq ru laj Acán joʼwiʼ «chixjunil li kʼaʼru wan re» (Jos. 6:18, 19; 7:1-26, SBG).
w97 15/8 28 raqal 2
Kʼaʼut naq inkʼaʼ tqamuq junaq li maak?
Jun li xyaalal naq inkʼaʼ tqamuq li maak aʼan naq saqaq ru li chʼuut. Li Jehobʼa saq ru ut saant. Naraj naq chixjunilebʼ li nekeʼloqʼonink re saqaqebʼ ru li xpaabʼal ut li xyuʼamebʼ. Li Raatin naxye: «Joʼqex li alal kʼajolbʼej nekeʼpaabʼank, meekʼe chik eechʼool chirix li xerahi chaq ru junxil naq toj wankex chaq saʼ xmajelal leenaʼlebʼ. Inkʼaʼ bʼiʼan. Santaqex bʼan rikʼin chixjunil leeyehom leebʼaanuhom, joʼ naq sant Li kibʼoqok chaq eere; xbʼaan naq tzʼiibʼanbʼil saʼ li Santil Hu: “Santaqex xbʼaan naq santin laaʼin”» (1 Pedro 1:14-16, SBG). Ebʼ li nekeʼxyuʼami li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ malaj jalan chik maaʼusilal naru nekeʼxtzʼajni ru li chʼuut, ut inkʼaʼ chik sahaq saʼ xchʼool li Yos wi inkʼaʼ natuqubʼaak ru li chʼaʼajkilal aʼin (juntaqʼeeta rikʼin Josué, tasal 7).
Miqil li maakʼaʼ naʼok wiʼ
8 Ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel naru naq nekeʼxrahi ru li naril li xsaʼ uhej ut li naraj li tibʼelej. Joʼkan naq li Raatin li Yos naxye qe naq weent tqabʼaanu rikʼin li naqil ut li naqarahi ru (1 Cor. 9:25, 27; taayaabʼasi 1 Juan 2:15-17). Laj Job kixtaw ru chi tzʼaqal re ru naq li naqil ut li naqarahi ru naxchap ribʼ, joʼkan naq kixye: «Laaʼin xinye li waatin naq inkʼaʼ tinrahi ru ebʼ li tuqʼixq» (Job 31:1, SBG). Laj Job moko kaʼaj tawiʼ kixye naq inkʼaʼ tixrahi ru junaq li tuqʼixq, yata kiraj bʼan xkʼoxlankil! Naabʼal siʼeent chihabʼ chirix aʼan, li Jesús kixkʼut naq aajel ru naq saqaq ru li qakʼaʼuxl xbʼaan naq kixye: «Chixjunil li tixkaʼya junaq ixq ut tixrahi ru, ak xmux aʼan saʼ xchʼool» (Mat. 5:28, SBG).
Li tertokil pek
w15 15/11 13 raqal 2, 3
Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu
Junxil qʼe kutan, ebʼ laj puubʼ kʼaynaqebʼ chaq chi xsutbʼal junaq li tenamit li nekeʼraj rechaninkil, aʼin naraj xyeebʼal naq maaʼani nekeʼxkanabʼ chi ok chi moko chi elk. Li tenamit li sutsu xbʼaanebʼ laj puubʼ kaʼajwiʼ nekeʼruuk xtzekankil li xokxo xbʼaanebʼ. Naq nekeʼrechani li tenamit, ebʼ li nekeʼqʼaxok u nekeʼxkʼam chixjunil li bʼihomal joʼwiʼ li tzekemq. Abʼan li nekeʼbʼekok li najteril kʼaʼaq re ru keʼxtaw naabʼal li tzekemq saʼ li tenamit Jericó. Jun li hu naxye: «Moko kʼi ta li chʼochʼ ukʼal kitawmank, li kitawmank chi naabʼal aʼan li tzekemq» (Biblical Archaeology Review). Aʼin jun li naʼlebʼ li wank xwankil. Kʼaʼut? Li hu naxye ajwiʼ: «Ebʼ li nekeʼbʼekok li najteril kʼaʼaq re ru maajunwa xeʼxtaw aʼin chi numtajenaq saʼ li tenamit Palestina. Wank sut nekeʼxtaw jun malaj wiibʼ chʼochʼ ukʼal nujenaq chi tzekemq, abʼan maajunwa chi tuubʼ li tzekemq. Aʼin jun li naʼlebʼ li maajunwa ilbʼil chaq».
Li Santil Hu naxye naq ebʼ laj Israel wank chaq xyaalal chiruhebʼ naq inkʼaʼ teʼxkʼam li tzekemq li wank Jericó: li Jehobʼa kixye rehebʼ naq inkʼaʼ teʼxbʼaanu aʼin (Jos. 6:17, 18). Naxye ajwiʼ naq xeʼxbʼaanu aʼin naq tojeʼaq kixokmank li ru li awimq (chiru li po marzo malaj abril), naq numtajenaq chaq li tzekemq (Jos. 3:15-17; 5:10). Naq kitawmank naabʼal li tzekemq saʼ li tenamit Jericó, naxkʼutbʼesi naq moko naabʼal kutan ta kisuteʼk joʼ naxye li Santil Hu.
4-10 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 8, 9
«Kʼaru naqatzol chirixebʼ laj Gabaón?»
it-1 977 raqal 1
Gabaón
Nekeʼxkʼam ribʼ saʼ aatin rikʼin laj Josué. Saʼ xkutankil laj Josué, saʼ li tenamit Gabaón wankebʼ chaq laj Hev, jun rehebʼ li wuqubʼ chi tenamit li tsachmanq raj ru (Dt 7:1, 2; Jos 9:3-7). Ebʼ laj Gabaón nawbʼilebʼ ajwiʼ chaq ru joʼebʼ laj Amor, chanchan naq aʼin nayeemank chaq rehebʼ chixjunilebʼ laj Canaán (2Sa 21:2; juntaqʼeeta rikʼin Gé 10:15-18; 15:16). Ebʼ laj Gabaón jalan xeʼnaʼlebʼak chiruhebʼ laj Canaán, usta jwal kawebʼ chaq ribʼ chi pleetik ut yiibʼanbʼil chiʼus li xtenamitebʼ, abʼan xeʼxkʼe reetal naq inkʼaʼ teʼxkuy xbʼaan naq li Jehobʼa yook chaq chi yalok saʼ xkʼabʼaʼebʼ laj Israel. Joʼkan bʼiʼ, naq ak xsacheʼk ru li tenamit Jericó ut Hai, ebʼ laj Gabaón xeʼxtaqla jun chʼuut rikʼin laj Josué aran Guilgal re xkʼambʼal ribʼebʼ saʼ usilal. Ebʼ laj Gabaón aʼanebʼ chaq ajwiʼ aj Kefirá, aj Beerot ut aj Quiryat-jearim (Jos 9:17). Ebʼ laj Gabaón li xeʼwulak rikʼin laj Josué, xeʼwulak chi tiqtokebʼ rikʼin qʼeel tʼikr, qʼeel perxaabʼ, qʼeel tzʼuumkuk ut li xwahebʼ chaqi ut murimbʼil, re xkʼutbʼesinkil naq chanchan tawiʼ najt nekeʼchalk, joʼkan naq inkʼaʼ teʼechaniiq xbʼaanebʼ laj Israel. Chʼolchʼo chiruhebʼ li xbʼaanu li Jehobʼa re li tenamit Egipto ut rehebʼ ajwiʼ li awabʼej Sehón ut Og, abʼan inkʼaʼ xeʼaatinak chirix li kixkʼul li tenamit Jericó ut Hai, xbʼaan naq «saʼ [li] najtil tenamit» aʼan toj maajiʼ raj nawulak li esil. Ebʼ li nekeʼjolomink rehebʼ laj Israel xeʼxtzʼili rix ut xeʼxkʼulubʼa li xeʼril ut xeʼxkʼe li raatin naq inkʼaʼ teʼxkamsihebʼ (Jos 9:3-15, SBG).
«Maawaʼ rikʼin laakʼaʼuxl laanaʼlebʼ»
14 Saʼ xkʼabʼaʼ naq chiqajunilo aj maak, maajun junaq kristiʼaan naru naq inkʼaʼ tixsikʼ li xtenqʼ li Jehobʼa naq tixbʼaanu junaq li naʼlebʼ, maakʼaʼ naxye usta aʼan jun li hermaan li najter naʼok choʼq cheekel winq. Qakʼoxlaq chanru kinaʼlebʼak laj Josué, li kikanaak choʼq reqaj laj Moisés, ut ebʼ li cheekel winq re Israel naq wiibʼ oxibʼ aj Gabaón xeʼxkʼubʼ chanru teʼxbʼalaqʼihebʼ naq xeʼwulak rikʼinebʼ re xkʼambʼal ribʼebʼ saʼ usilal. Ebʼ aʼan xeʼxtiqibʼ ribʼ re xkʼutbʼesinkil naq chanchan tawiʼ saʼ najtil tenamit nekeʼchalk. Laj Josué ut ebʼ li nekeʼochbʼenink re xeʼxkʼojobʼ jun li sumwank rikʼinebʼ laj Gabaón naq teʼwanq saʼ tuqtuukilal. Usta li Jehobʼa kixkʼulubʼa li sumwank aʼin, abʼan kixkanabʼ saʼ li Santil Hu re naq tqataw qanaʼlebʼ xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼxpatzʼ re kʼaru teʼxbʼaanu (Jos. 9:3-6, 14, 15).
w04 15/10 18 raqal 14
«Suti li chʼochʼ joʼ najtil li roq ut joʼ xnimal li ru»
14 Li xeʼtaqlaak xeʼxye: «Saʼ najtil tenamit xoochalk chaq saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ laaYos» (Josué 9:3-9, SBG). Li xtʼikrebʼ ut li xtzekemqebʼ naxkʼutbʼesi naq saʼ najtil tenamit nekeʼchalk, abʼan li xyaalalil aʼan naq li tenamit Gabaón nakanaak tana 30 kilometro rikʼin Guilgal [19]. Xeʼxpaabʼ li kiyeemank rehebʼ, laj Josué ut ebʼ li winq li nekeʼochbʼenink re xeʼxxaqabʼ jun li sumwank naq teʼxkʼam ribʼ saʼ usilal rikʼinebʼ laj Gabaón ut ebʼ li tenamit li wankebʼ chixkʼatq. Ma xeʼbʼalaqʼik laj Gabaón yal re naq inkʼaʼ teʼkamsiiq? Inkʼaʼ, xeʼxkʼutbʼesi bʼan naq nekeʼraj wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa. Li Jehobʼa kixkʼulubʼa naq teʼwanq «joʼ aj siʼinel ut aj bʼeelam haʼ choʼq re li komonil ut li xʼartal li Qaawaʼ», joʼkan naq teʼxbʼeela xsiʼil li mayejak (Josué 9:11-27, SBG). Ebʼ laj Gabaón xeʼxkʼutbʼesi naq qʼunebʼ xchʼool naq xeʼxbʼaanu li kʼanjel li moko mas ta wank xwankil chiruhebʼ laj Israel re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Wankebʼ tana chaq saʼ xyanqebʼ li moosej li xeʼelk chaq Babilonia ut xeʼkʼanjelak saʼ li rochoch li Yos li kikabʼlamank wiʼ chik (Esdras 2:1, 2, 43-54; 8:20). Qakʼamaq qe rikʼinebʼ laj Gabaón, choowanq saʼ usilal rikʼin li Yos ut qabʼaanuhaq junaq li kʼanjel li maare moko mas ta wank xwankil chiqu re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa.
Li tertokil pek
it-1 506
Tʼuyubʼank
Rubʼel li chaqʼrabʼ li kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ laj Israel, wankebʼ aj maak nekeʼtʼuyubʼaak chiru cheʼ naq ak xeʼkamsiik, joʼ «majewanbʼil xbʼaan li Qaawaʼ», ut nekeʼtʼuyubʼaak chiru li tenamit re naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ teʼtʼaneʼq saʼ li maak. Abʼanan, tento naq teʼmuqeʼq naq toj maajiʼ naʼok li qʼoqyink, xbʼaan naq wi nekeʼkanabʼaak chi tʼuytʼu chiru li cheʼ chixjunil li qʼoqyink, tixmux li chʼochʼ li kixkʼe li Yos rehebʼ laj Israel (Dt 21:22, 23, SBG). Ebʼ laj Israel xeʼxpaabʼ li taql aʼin usta li nakamsiik jalan xtenamit (Jos 8:29; 10:26, 27).
11-17 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 10, 11
«Li Jehobʼa nayalok saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ laj Israel»
it-1 55
Adoni-zédeq
Awabʼej re Jerusalén naq ebʼ laj Israel xeʼrechani li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ. Laj Adoni-zédeq kixjunaji ribʼ rikʼinebʼ li awabʼej li wankebʼ saʼ rokebʼl saqʼe re li nimaʼ Jordán, re naq chi joʼkan truuq xqʼaxbʼal ruhebʼ laj puubʼ jolominbʼil xbʼaan laj Josué (Jos 9:1-3). Abʼanan, re xkʼebʼalebʼ chi xtojbʼal rix li xeʼxbʼaanu ebʼ laj Gabaón naq xeʼxkʼam ribʼ saʼ usilal rikʼin laj Josué ut re naq ebʼ li junchʼol chi awabʼej inkʼaʼ teʼxjunaji ribʼ rikʼinebʼ laj Gabaón, laj Adoni-zédeq kixjunaji ebʼ li xsoldaad rikʼin ebʼ li xsoldaad kaahibʼ chik li awabʼej aj Amor, kixsut rix li tenamit Gabaón ut kipleetik rikʼin. Laj Josué kixkol ebʼ laj Gabaón saʼ ruqʼebʼ li oobʼ chi awabʼej aʼin, ut sachbʼachʼoolej rilbʼal chanru kixsachebʼ ru li xsoldaad. Ebʼ li oobʼ chi awabʼej xeʼelelik Maquedá, bʼarwiʼ xeʼchapeʼk naq wankebʼ saʼ jun li ochoch pek. Laj Josué kikamsink re laj Adoni-zédeq joʼwiʼ li kaahibʼ chik chi awabʼej naq wankebʼ chiruhebʼ laj puubʼ ut kixtʼuyubʼebʼ chiru cheʼ. Chirix chik aʼan, xeʼkuteʼk ut xeʼmuqeʼk saʼ li ochoch pek aʼan (Jos 10:1-27).
it-1 1038
Saqbʼach
Li kiroksi li Jehobʼa. Wank sut li Jehobʼa kiroksi li saqbʼach re naq ttzʼaqloq ru li raatin ut re xkʼutbʼesinkil li xnimal ru xwankilal (Sl 148:1, 8; Isa 30:30). Li xbʼeen sut naq li Jehobʼa kiroksi li saqbʼach aʼan saʼ li xwuq rahilal li kichalk saʼ xbʼeen li tenamit Egipto, kixsach ru li xpimul li chʼochʼ, kixtʼani ebʼ li cheʼ ut kixkamsihebʼ li kristiʼaan ut ebʼ li xul li moko xokbʼilebʼ ta saʼ ochoch, abʼan inkʼaʼ kixrahobʼtesi ebʼ laj Israel li wankebʼ Gosén (Éx 9:18-26; Sl 78:47, 48; 105:32, 33). Moqon chik, naq laj Josué xkoho xkolbʼalebʼ laj Gabaón saʼ ruqʼebʼ li oobʼ chi awabʼej aj Amor, li Jehobʼa kiroksi ninqi saqbʼach re xsachbʼalebʼ ru laj Amor ut aʼin kikʼulmank naq ebʼ laj Israel wankebʼ chik saʼ li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ. Saʼ li hoonal aʼan, naabʼalebʼ aj Amor xeʼkamk xbʼaan li saqbʼach chiru li xeʼkamsiik xbʼaanebʼ laj Israel (Jos 10:3-7, 11).
w04 1/12 11 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Josué
10:13. Chan put ru naq kikʼulmank aʼin? «Ma wank tabʼiʼ kʼaru chʼaʼaj chiru li Qaawaʼ» laj Yobʼtesinel re li choxa ut li Ruuchichʼochʼ? (Génesis 18:14, SBG). Wi aʼan naraj, naru tixxaqabʼ li Ruuchichʼochʼ re naq li Saqʼe ut li Po chanchan naq inkʼaʼ chik nekeʼekʼank. Malaj naru tixbʼaanu naq li Ruuchichʼochʼ ut li Po inkʼaʼ teʼxkanabʼ ekʼank, abʼan naru tixbʼaanu naq li xlemtzʼunkil li Saqʼe ut li Po inkʼaʼ teʼxkanabʼ kutanobʼresink. Maakʼaʼ naxye chanru, abʼan «maajun sut kikʼulmank chi joʼkan joʼ li kikʼulmank saʼ li kutan aʼan» (Josué 10:14, SBG).
Li tertokil pek
w09 15/3 32 raqal 5
Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu
Usta wankebʼ li hu li natawmank resil saʼ li Santil Hu ut naʼoksimank re xsikʼbʼal xkomon li naʼlebʼ, moko naraj ta xyeebʼal naq musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos. Abʼanan, chʼolchʼooq chiqu naq chixjunil li tzʼiibʼanbʼil saʼ li Santil Hu, aʼan «li raatin li qaYos» li «wank chi junelik» (Isa. 40:8, SBG). Joʼkan tzʼaqal! Li kiraj li Jehobʼa naq ttawmanq saʼ li 66 chi hu li natawmank saʼ li Santil Hu ut toj wankebʼ saʼebʼ li qakutan, aʼan tzʼaqal li naʼajmank chiqu chiqajunjunqal re naq «kawresinbʼilaq[o] re xbʼaanunkil chixjunil li chaabʼil kʼanjel» (2 Tim. 3:16, 17, SBG).
18-24 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 12-14
«Miqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool»
w04 1/12 12 raqal 2
Li xqatzol saʼ li hu Josué
14:10-13. Usta 85 chihabʼ wank re laj Caleb, kixpatzʼ jun li kʼanjel li jwal chʼaʼaj xbʼaanunkil re xik chi risinkil ebʼ laj Anac saʼ li tenamit Hebrón li jwal ninqebʼ roq. Rikʼin xtenqʼ li Jehobʼa, laj Caleb narechani li tenamit Hebrón, ut moqon nakanaak joʼ tenamit re kolok ibʼ (Josué 15:13-19; 21:11-13). Li kixbʼaanu laj Caleb nokooxtenqʼa re naq tqakʼulubʼa junaq li kʼanjel saʼ li xmolam li Yos usta jwal chʼaʼajkaq xbʼaanunkil.
w06 1/10 18 raqal 11
Li paabʼal ut roxloqʼinkil ru li Yos naxkʼe xkawubʼ qachʼool
11 Li paabʼal moko junelik ta wank saʼ xnaʼaj, nakʼiik bʼan naq naqayuʼami li yaal ut naq naqataw rusilal naq naqabʼeresi li qayuʼam joʼ naraj li Yos, naq naqil chanru li Jehobʼa naxsume li qatij ut naq naqakʼe reetal chanru naxbʼeresi li qayuʼam (Salmo 34:9; 1 Juan 5:14, 15). Chʼolchʼo chiqu naq li xpaabʼal laj Josué ut laj Caleb kikawuuk naq xeʼril li rusilal li Yos (Josué 23:14). Qakʼoxlaq aʼin: joʼ xeʼyeheʼk re xbʼaan li Yos, maakʼaʼ xeʼxkʼul chiru li 40 chihabʼ naq xeʼwank saʼ li chaqichʼochʼ (Números 14:27-30; 32:11, 12). Moqon, chiru waqibʼ chihabʼ xeʼkanabʼaak chi rechaninkil ebʼ li tenamit li wankebʼ Canaán. Anaqwan teʼruuq chi wank saʼ sahilal, teʼxyal xsahil li xyuʼamebʼ ut li xchʼochʼebʼ. Peʼyaal naq li Jehobʼa kʼajoʼ narosobʼtesihebʼ li nekeʼkʼanjelak chiru chi kaw ut chi anchalebʼ xchʼool? (Josué 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29).
Li tertokil pek
it-1 1054
Guebal
Li Jehobʼa kixkʼe «li xnaʼajebʼ laj Kib» saʼ xyanqebʼ li naʼajej li teʼrechani ebʼ laj Israel saʼ xkutankil laj Josué (Jos 13:1-5, SBG). Naabʼalebʼ li nekeʼtzʼilok rix aʼin nekeʼxye naq moko yaal ta xbʼaan naq li tenamit Guebal nakanaak saʼ relebʼl iqʼ re Israel (100 kilometro tana saʼ relebʼl iqʼ re Dan) ut chanchan naq maajunwa kiwank rubʼel xwankil ebʼ laj Israel. Wiibʼ oxibʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼxye naq moko tzʼaqal ta ru li raqal aʼin saʼ hebreo ut naq saʼ xtiklajik naxye chaq «chixjunil Líbano» malaj toj saʼ xnubʼaal ebʼ laj Guebal. Abʼanan, us naq tqakʼe reetal naq li xyeechiʼom li Jehobʼa li natawmank saʼ Josué 13:2-7, SBG, naxchap ribʼ rikʼin li abʼink chiru li Yos. Joʼkan naq ebʼ laj Israel maajunwa xeʼrechani li tenamit Guebal xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼabʼink chiru li Yos (juntaqʼeeta rikʼin Jos 23:12, 13).
25-31 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JOSUÉ 15-17
«Oxloqʼaq chiqu li qaʼereens»
it-1 1112
Hebrón
Naq xeʼwulak chi rechaninkil ebʼ li tenamit li wankebʼ saʼ rokebʼl iqʼ re Canaán, ebʼ laj Israel xeʼxsach ru chixjunil li wankebʼ saʼ li tenamit Hebrón ut li awabʼej (li kikanaak tana choʼq reqaj laj Hoham) (Jos 10:36, 37). Abʼanan, usta ebʼ laj Israel li jolominbʼilebʼ xbʼaan laj Josué jwal kawebʼ ribʼ chiruhebʼ laj Canaán, chanchan naq laj Josué inkʼaʼ kixkanabʼebʼ aj puubʼ naq ak xeʼrechani chik, xbʼaan naq, naq ebʼ laj Israel xkohebʼ chi yalok saʼ jalan chik naʼajej, ebʼ laj Anac xeʼrechani wiʼ chik li tenamit Hebrón, joʼkan naq laj Caleb (malaj ebʼ li ralal xkʼajol laj Judá li jolominbʼilebʼ xbʼaan laj Caleb) moqon kixmaqʼ wiʼ chik chiruhebʼ li tenamit aʼan (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Jue 1:10). Li tenamit Hebrón kikʼeheʼk re laj Caleb, li nachalk saʼ xteepal laj Judá; ut moqon, naq kikanaak joʼ tenamit re kolok ibʼ, kixaqabʼaak joʼ santil tenamit. Aʼan chaq ajwiʼ jun li xtenamitebʼ laj tij. Abʼanan, «li xnaʼaj awimq re li tenamit [Hebrón]» ut ebʼ li xkʼalebʼaal kikʼeheʼk choʼq rechanihom laj Caleb (Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13, SBG).
it-2 1148
Kawil kʼanjel
Saʼ li qʼe kutan, naq nekeʼchapeʼk choʼq moos li xeʼechaniik li xtenamitebʼ, nekeʼkʼeheʼk «saʼ kawil kʼanjel» (heb. mas) (Dt 20:11; Jos 16:10, SBG; 17:13; Est 10:1; Isa 31:8; Lam 1:1). Naq wankebʼ chaq choʼq moos ut kʼebʼilebʼ chaq saʼ kawil kʼanjel xbʼaanebʼ laj Egipto li nekeʼrahobʼtesink chaq rehebʼ, ebʼ laj Israel xeʼxkabʼla li tenamit Pitom ut Raamsés li kikʼanjelak choʼq kʼulebʼaal (Éx 1:11-14). Naq ebʼ laj Israel wankebʼ chik saʼ li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, inkʼaʼ xeʼxpaabʼ li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa li naxye naq tento teʼxsach ru chixjunilebʼ laj Canaán, keʼxkʼehebʼ bʼan choʼq moos saʼ kawil kʼanjel. Xeʼxkʼe ribʼ saʼ chʼaʼajkilal naq xeʼxbʼaanu aʼin, xbʼaan naq xeʼok chi xloqʼoninkil ebʼ li pechʼbʼil yos (Jos 16:10; Jue 1:28; 2:3, 11, 12). Li awabʼej Salomón inkʼaʼ ajwiʼ kixkanabʼ xkʼebʼalebʼ saʼ kawil kʼanjel ebʼ laj Canaán: laj Amor, laj Hit, laj Perés, laj Hev ut ebʼ laj Jebús (1Re 9:20, 21).
it-1 408 raqal 4
Canaán
Usta naabʼalebʼ aj Canaán xeʼxkol ribʼ naq xeʼechaniik ebʼ li tenamit ut inkʼaʼ xeʼkanaak choʼq moosej, abʼan naru tyeemanq naq «li Qaawaʼ kixkʼe rehebʼ laj Israel chixjunil li chʼochʼ li kixyeechiʼi saʼ jurament rehebʼ li xnaʼ xyuwaʼebʼ», naq «kixkʼe tuqtuukilal saʼ chixjunil li xsutamebʼ» ut naq «maajun li kʼaʼaq re ru jwal chaabʼil li kixyeechiʼi li Qaawaʼ re li xjunkabʼal laj Israel, kikanaak chi inkʼaʼ ta kiʼuxk: chixjunil kitzʼaqlok ru» (Jos 21:43-45, SBG). Kʼajoʼ naq nekeʼxuwak chaq ebʼ li tenamit li wankebʼ chaq chixkʼatq ebʼ laj Israel ut ebʼ li xikʼ nekeʼilok rehebʼ, joʼkan naq xeʼwank saʼ tuqtuukilal xbʼaan naq maaʼani nachʼiʼchʼiʼink chaq rehebʼ. Li Yos ak xyehom chaq naq chi «timil timil» trisihebʼ laj Canaán re naq inkʼaʼ teʼpukanq ebʼ li josqʼ aj xul saʼ li chʼochʼ aʼan xbʼaan naq maakʼaʼaqebʼ chik xkristiʼaanil (Éx 23:29, 30; Dt 7:22, SBG). Usta ebʼ laj Canaán wankebʼ chaq naabʼal xpuubʼ, joʼebʼ li xbʼelebʼaal chʼiichʼ li yiibʼanbʼilebʼ chiʼus, moko naru ta raj tyeemanq naq li Jehobʼa inkʼaʼ kixbʼaanu li kixyeechiʼi xbʼaan naq wank sut xeʼqʼaxeʼk ru ebʼ laj Israel (Jos 17:16-18; Jue 4:13). Naxkʼut bʼan aʼin naq saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj Israel xeʼxqʼet ribʼ chiru li Yos, wank sut xeʼqʼaxeʼk ru (Nú 14:44, 45; Jos 7:1-12).
Li tertokil pek
w15 15/7 32
Ma nakaanaw? Joʼ naxye li Santil Hu, ma naabʼal chaq li cheʼ saʼ li tenamit Israel?
LI SANTIL HU naxye naq saʼ wiibʼ oxibʼ li naʼaj re li chʼochʼ yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ laj Israel, ebʼ li cheʼ «kʼajoʼ xkʼihalebʼ naq kiwank» (1 Rey. 10:27, SBG; Jos. 17:15, 18). Abʼanan, naabʼal rehebʼ li cheʼ aʼan maakʼaʼebʼ chik anaqwan, joʼkan naq wankebʼ nekeʼxye naq ma yaal tawiʼ li naxkʼut li Santil Hu.
Li tasal hu li naʼaatinak chirix li najteril Israel naxchʼolobʼ naq «saʼ li najteril Israel, ebʼ li cheʼ kʼajoʼ xkʼihalebʼ chaq chiru li wankebʼ anaqwan» (Life in Biblical Israel). Saʼebʼ li naʼaj bʼarwiʼ naabʼal chaq li cheʼ, nayoʼlaak chaq li chaj re Alepo (Pinus halepensis), li coscoja re Palestina (Quercus calliprinos) ut li terebinto (Pistacia palaestina). Ut saʼ li ru taqʼa li nakanaak saʼ xyi ebʼ li kʼiila kʼicheʼ re li tenamit Palestina ut li palaw, kʼajoʼebʼ chaq li sicómoro (Ficus sycomorus).
Li tasal hu li naʼaatinak chirix ebʼ li cheʼ re li qʼe kutan naxkʼut naq saʼ wiibʼ oxibʼ li naʼajej re Israel xeʼsach chi junajwa ebʼ li cheʼ. Kʼaʼut naq kikʼulmank aʼin? Li tasal hu aweʼ naxchʼolobʼ naq kiʼok chi kʼulmank chi chʼinqil: «Ebʼ li kristiʼaan nekeʼxtʼan ebʼ li cheʼ re naq ttamq li xchʼochʼebʼ re awk, re naq teʼxtaw xwahebʼ li xketomq, re naq teʼruuq chi kabʼlak ut re naq teʼxtaw xgasoliin» (Plants of the Bible).