Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
5-11 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 9, 10
«Qaloqʼoniq ru li Jehobʼa xbʼaan li xnimal ru naʼlebʼ»
w99 1/7 30 raqal 6
Chaabʼil li ulaʼanink aʼin
Naq kiwulak rikʼin laj Salomón, li xnaʼil li tenamit kiʼok xbʼaanunkil li «patzʼom jwal chʼaʼaj xsumenkil» (1 Reyes 10:1, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]). Li aatin aʼin saʼ hebreo naraj ajwiʼ xyeebʼal «ma taanaw tawiʼ xsumenkil». Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq kiʼok chi bʼatzʼunk aatin rikʼin laj Salomón. Saʼ Salmo 49:5 naʼoksimank ajwiʼ li aatin aʼin saʼ hebreo naq nawank li patzʼom chirix li maak, li kamk ut li kolbʼa ibʼ. Maare li xnaʼil li tenamit re Seba yook chi aatinak rikʼin laj Salomón chirix xninqal ru naʼlebʼ re rilbʼal ma relik chi yaal wank xnaʼlebʼ. Li Santil Hu naxye naq aʼan «kixye re chixjunil li patzʼom kixkʼoxla». Ut laj Salomón «kixsume chixjunil li xpatzʼom: maakʼaʼ junaq patzʼom inkʼaʼ ta kixsume» (1 Reyes 10:2b, 3, SBG).
w99 1/11 20 raqal 6
Naq nanumtaak li kʼehok
Li rixaqil jun li awabʼej kisach xchʼool rikʼin li kiril ut li kirabʼi chirix laj Salomón, joʼkan naq kixye re: «Us xaq rehebʼ laj kʼanjel li wankebʼ chawu junelik ut nekeʼrabʼi laachaabʼil kʼaʼuxl!» (1 Reyes 10:4-8, SBG). Moko kixye ta naq us wankebʼ li xmoos laj Salomón saʼ xkʼabʼaʼ li bʼihomal, kixye bʼan aʼin xbʼaan naq nekeʼrabʼi li choxahil naʼlebʼ li kixkʼe li Yos re laj Salomón. Li ixq aʼin chalenaq Seba ut kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil choʼq rehebʼ li nekeʼloqʼonink re li Yos saʼebʼ li qakutan, li nekeʼrabʼi li xchoxahil naʼlebʼ laj Yobʼtesinel joʼ ajwiʼ li Jesukriist, li Ralal.
w99 1/7 30 raqal 7
Chaabʼil li ulaʼanink aʼin
Naq li xnaʼil li tenamit re Seba kiril li xchoxahil naʼlebʼ ut li xbʼihomal laj Salomón «qʼaxal kisachk xchʼool» (1 Reyes 10:4, 5, SBG). Li wankebʼ xnaʼlebʼ nekeʼxye naq li xnaʼil li tenamit re Seba «kikanaak chi maakʼaʼ xmusiqʼ». Jun li winq li wank xnaʼlebʼ naxye naq kitʼaneʼk naq kirabʼi aʼin. Maakʼaʼ naxye chanru kikʼulmank kisach xchʼool chi rabʼinkil ut chi rilbʼal li kikʼulmank. Kixkʼe xsahilebʼ xchʼool ebʼ laj kʼanjel chiru laj Salomón xbʼaan naq nekeʼrabʼi li xchaabʼil naʼlebʼ li awabʼej ut kixkʼe xloqʼal li Jehobʼa xbʼaan naq kixkʼe choʼq awabʼej laj Salomón. Joʼkan naq li xnaʼil li tenamit kixkʼe naabʼal xsi maatan li qʼaxal terto xtzʼaq; kixkʼe li oor li anaqwan 40,000,000 chi dólar. Ut laj Salomón kixkʼe ajwiʼ «joʼkʼihal kiraj ut kixpatzʼ» li xnaʼil li tenamit (1 Reyes 10:6-13, SBG).
Li tertokil pek
w08 1/11 22 raqal 4-6
Ma nakaanaw?
Jarubʼ li oor wank chaq re laj Salomón?
Joʼ naxye li Santil Hu, laj Hiram awabʼej re Tiro kixtaqla re laj Salomón 40 quintal chi oor, li xnaʼil li tenamit re Seba chanchan ajwiʼ xkʼihal kixkʼe re laj Salomón ut li xjukubʼ laj Salomón kixkʼam 140 quintal chi oor re Ofir. Li Santil Hu naxye «rajlal chihabʼ laj Salomón naxkʼul waqibʼ xkaalajukʼaal xkabʼ oʼqʼobʼ (666) chi tumin oor» (1 Reyes 9:14, 28; 10:10, 14, SBG). Ma tzʼaqal yaal aʼin? Qakʼoxlaq li oor wankebʼ chaq re li awabʼej junxil qʼe kutan.
Li wankebʼ xnawom nekeʼxye naq jun li najteril tzʼiibʼ li paabʼajel choʼq rehebʼ naxye naq laj faraón Tutmosis III (segundo milenio naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ) kixsi 120 quintal chi oor re li rochoch laj Amón-Ra, saʼ li tenamit Karnak. Saʼ li waqxaqibʼ siʼeent chihabʼ naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, li awabʼej Tiglat-piléser III re li tenamit Asiria kixkʼul 40 quintal chi oor joʼ xsi maatan laj Tiro, ut laj Sargón II kamaʼin ajwiʼ xkʼihal kixsi choʼq rehebʼ li yos re Babilonia. Joʼkan ajwiʼ nayeemank chirix laj Filipo II re Macedonia (359-336 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ) narisi 250 quintal chi oor saʼ li tzuul Pangeo, re li naʼajej Tracia.
Nayeemank ajwiʼ naq laj Alejandro Magno, li ralal (336-323 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ), kixchʼutubʼ 10,000 quintal chi oor naq kirechani li tenamit persa re Susa ut numenaq 60,000 quintal chiru naq kirechani chixjunil li tenamit Persia. Joʼkan naq xbʼaan aʼin li Santil Hu moko naxkʼe ta xbʼeen naq naʼaatinak chirix li oor li wank chaq re laj Salomón.
12-18 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 11, 12
«Sikʼ chiʼus rikʼin ani tatsumlaaq»
«Chalqex wikʼin laaʼex li nekepaabʼ li Qaawaʼ!»
7 Naabʼal naru naqatzol chirix li kixkʼul chaq li awabʼej Salomon. Saʼ xsaajilal, kixsikʼ xnaʼlebʼ rikʼin li Jehobʼa, li kikʼehok re xnaʼlebʼ ut kixye re, naq tixkabʼla jun li nimla ochoch aran Jerusalen. Abʼan laj Salomon kixkanabʼ wank choʼq ramiiw li Jehobʼa (1 Rey. 3:12; 11:1, 2). Li Xchaqʼrabʼ li Yos naxye chi tzʼaqal re ru naq ebʼ li awabʼej re Israel inkʼaʼ naru teʼwanq naabʼal rixaqil, re naq li xchʼool inkʼaʼ tixjal xbʼe (Deut. 17:17). Abʼanan laj Salomon kixqʼet ribʼ chiru li Yos ut kisumlaak rikʼin 700 chi ixq ut kiwank 300 li xkabʼ rixaqil (1 Rey. 11:3). Naabʼal rehebʼ aʼin maawaʼebʼ aj Israel ut nekeʼxloqʼoni li bʼalaqʼil yos. Joʼkan naq laj Salomon kixqʼet ajwiʼ li chaqʼrabʼ li naxye naq ebʼ laj Israel inkʼaʼ naru teʼsumlaaq rikʼinebʼ li ixq li jalanebʼ xtenamit (Deut. 7:3, 4).
Chanru tqakol li qachʼool
6 Laj Tza jun aj qʼetol aatin li yal naxkʼoxla ribʼ ut inkʼaʼ naʼabʼink chiru li Jehobʼa ut naraj naq laaʼo tookʼoxlaq ut toonaʼlebʼaq joʼ aʼan. Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ naru xminbʼal qu, naxsikʼ chanru xbʼaanunkil. Jun eetalil, nokooxkʼe chi wank rikʼinebʼ li kristiʼaan li ak xpoʼ ru li xchʼoolebʼ (1 Juan 5:19). Naraj naq tqasikʼ xnumsinkil qahoonal rikʼinebʼ, usta naqanaw naq li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ «nekeʼxpoʼ ru li chaabʼil naʼlebʼ», malaj teʼxpoʼ ru li naqakʼoxla ut li naqabʼaanu (1 Cor. 15:33, SBG). Aʼin li naʼlebʼ li kiroksi rikʼin li awabʼej Salomon ut us kiʼelk chiru, laj Salomon kisumlaak rikʼin naabʼal li ixq li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Yos. Ebʼ aʼan keʼxqʼunbʼesi, ut timil timil kixkanabʼ xloqʼoninkil ru li Jehobʼa (1 Rey. 11:3, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, [Wy]).
«Chalqex wikʼin laaʼex li nekepaabʼ li Qaawaʼ!»
9 Abʼan li Yos maajunwa naxtzʼap li xnaqʼ ru chiru li maak. Li Santil Hu naxye: «Li Qaawaʼ, [...], kʼajoʼ naq kijosqʼoʼk rikʼin laj Salomón xbʼaan naq kixkanabʼ xloqʼoninkil li Qaawaʼ, li kixkʼut ribʼ kaʼ sut chiru ut ak xyehom re naq inkʼaʼ raj tixtaaqe ebʼ li jalanil yos. Abʼan laj Salomón inkʼaʼ kixkʼe saʼ xchʼool li xchaqʼrabʼ li Qaawaʼ». Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, li Yos kixkanabʼ xjunes ut inkʼaʼ chik wank choʼq ramiiw. Kijachmank saʼ wiibʼ li xʼawabʼejilal li tenamit Israel, joʼkan naq ebʼ li ralal xkʼajol laj Salomon inkʼaʼ keʼawabʼejink saʼ chixjunil li tenamit, ut kʼajoʼ li rahilal keʼxkʼul chiru naabʼal chihabʼ (1 Rey. 11:9-13, SBG).
Li tertokil pek
Kiruuk raj xtawbʼal rusilal li Yos
Re xchupbʼal ru li chʼaʼajkilal, laj Rehoboam kixchʼutubʼ ebʼ laj puubʼ, abʼan li Jehobʼa kiʼokenk ut kiroksi li Propeet Semaya re raatinankilebʼ: «Mexxik chi yalok rikʼinebʼ laj Israel leerech tenamitul. Sutqʼinqex bʼan chejunjunqal saʼ leerochoch, xbʼaan naq li kʼaru xkʼulmank, laaʼin xinkʼuubʼank re» (1 Rey. 12:21-24, SBG).
Ma kixkanabʼ chi joʼkan laj Rehoboam? Yal kʼoxla kʼajoʼ tana kichalk xjosqʼil. Kʼaru raj teʼxkʼoxla ebʼ li poyanam chirix li awabʼej li kixyeechiʼi xrahobʼtesinkilebʼ «rikʼin tzʼuum wank chʼiichʼ chi ruʼuj», abʼan naxkanabʼ naq teʼxqʼet ribʼ? (Juntaqʼeeta rikʼin 2 Crónicas 13:7). Usta joʼkan, li awabʼej ut ebʼ laj puubʼ «keʼrabʼi li raatin li qaawaʼ, keʼxpaabʼ ut keʼsutqʼiik saʼ rochochebʼ, joʼ kiyeheʼk rehebʼ xbʼaan li Qaawaʼ».
Kʼaru naxkʼut chiqu aʼin? Jwal chaabʼil naq tooʼabʼinq chiru li Yos usta ebʼ li junchʼol tooʼeʼxseʼe. Wi joʼkan tqabʼaanu, tqakʼul rusilal ut rosobʼtesihom li Jehobʼa (Deut. 28:2).
Joʼkan kixkʼul laj Rehoboam. Kiʼabʼink ut inkʼaʼ kiyalok rikʼin li akʼ tenamit. Kixkʼe bʼan xchʼool chi xkawresinkil wiibʼ oxibʼ li tenamit ut toj kixkabʼla wiibʼ oxibʼ chik saʼebʼ li teep bʼarwiʼ yook chi jolomink: Juda ut Benjamin (2 Crón. 11:5-12). Ut li jwal chaabʼil chiru aʼin, naq kixpaabʼ chaq li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa chiru jarubʼaq chihabʼ. Usta li awabʼejilal li wank saʼ relebʼl iqʼ, li naxjolomi laj Jeroboan, kitʼaneʼk saʼ maak naq kiʼok xloqʼoninkil li jalanil yos, naabʼal rehebʼ li poyanam li wankebʼ rubʼel li xʼawabʼejilal xkohebʼ Jerusalen chi tzʼaqonk chirix laj Rehoboam ut chirix li tzʼaqal loqʼonink (2 Crón. 11:16, 17). Joʼkan bʼiʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Rehoboam kiʼabʼink, kikawuuk li xʼawabʼejilal.
19-25 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 13, 14
«Sahaq saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe ut qakubʼsihaq qibʼ»
w08 15/8 8 raqal 4
Tiikaq ut junajaq ru li qachʼool
4 Li awabʼej Jeroboán kixye re li xpropeet li Yos: «Okan saʼ li wochoch, hilan ut tinkʼe junaq aamaatan» (1 Rey. 13:7, SBG). Kʼaru tixbʼaanu li xpropeet li Yos? Ma inkʼaʼ tixkʼulubʼa li xbʼoqom li awabʼej xbʼaan naq kiraqok aatin saʼ xbʼeen? (Sal. 119:113). Malaj tixkʼulubʼa xbʼaan naq li awabʼej kixyotʼ xchʼool? Laj Jeroboán kʼaynaq chi xyeechiʼinkil rehebʼ li ramiiw li chaabʼil maatan. Wi li propeet aʼin kiʼok xrahinkil ru li kʼaʼaq re ru maare tixkʼulubʼa xchʼool li kiyeechiʼiik re xbʼaan li awabʼej. Abʼanan li Jehobʼa ak kixye re li propeet aʼin: «Inkʼaʼ tattzekanq, inkʼaʼ tat-ukʼaq chi moko tatsutqʼiiq chaq saʼ li bʼe tatxik wiʼ». Joʼkan naq kixye rikʼin kawil chʼoolej: «Us ta raj taasi we li xyiijachil laajunkabʼlal, inkʼaʼ tinʼok saʼ laawochoch. Inkʼaʼ tintzekanq ut inkʼaʼ tinʼukʼaq saʼ li naʼajej aʼin». Moqon kiʼelk Betel ut kixchap jalan chik xbʼe (1 Rey. 13:8-10, SBG). Kʼaru naxkʼut chiqu li xtiikilal xchʼool li propeet aʼin? (Rom. 15:4).
w08 15/8 11 raqal 15
Tiikaq ut junajaq ru li qachʼool
15 Kʼaru chik nakaatzol rikʼin li kixbʼaanu li propeet re Judá? Proverbios 3:5, SBG, naxye: «Kʼojkʼooq aachʼool rikʼin li Yos chi junelik, ut maawaʼ rikʼin laakʼaʼuxl laanaʼlebʼ». Li kʼaru raj kixbʼaanu aʼan xkʼojobʼankil xchʼool rikʼin li Jehobʼa joʼ yook raj chaq xbʼaanunkil. Abʼan moko joʼkan ta kinaʼlebʼak ut aʼin kixbʼaanu naq moko kiwank ta chik saʼ amiiwil rikʼin li Yos ut kikamk. Aʼin naxkʼut chiqu naq tqakubʼsi qawankil ut tiikaq qachʼool naq tookʼanjelaq chiru li Jehobʼa.
w08 15/8 9 raqal 10
Tiikaq ut junajaq ru li qachʼool
10 Li propeet re Judá kixkʼe raj reetal naq li cheekel winq aʼin yook xbʼalaqʼinkil. Kixkʼoxla raj: «Wi li Jehobʼa kiraj xkʼebʼal we jalan chik li naʼlebʼ, kʼaʼut naq kixtaqla chaq jun li ánjel re raatinankil jalan chik?». Malaj kiruuk raj tijok chiru li Jehobʼa re naq tchʼolobʼaaq chiru aʼin, abʼan maabʼar saʼ li Santil Hu naxye naq joʼkan kixbʼaanu. Li naxye aʼan: «Tojaʼ naq li propeet li kichalk chaq Judá kisutqʼiik, kiwaʼak kiʼukʼak». Inkʼaʼ kiwulak chiru li Jehobʼa li kixbʼaanu. Ut naq yook chaq chi sutqʼiik Judá, kitaweʼk xbʼaan jun li kaqkoj ut kikamsiik. Kʼajoʼ xyibʼal ru kiraqeʼk wi li propeet aʼin! (1 Rey. 13:19-25, SBG).
Li tertokil pek
Li Jehobʼa naxsikʼ li us li naxbʼaanu li junjunq
Li qʼaxal wank xwankil saʼ 1 Reyes 14:13 aʼan naq naʼaatinak chirix li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa ut li naxbʼaanu li junjunq. Li raqal aʼin naxye naq «kiril bʼayaq» li xchaabʼil naʼlebʼ laj Abías. Li Jehobʼa kixtzʼil rix li wank saʼ li xchʼool, kixtaw li xchaabʼilal xnaʼlebʼ. Laj Abías chaabʼil nanaʼlebʼak joʼ naxye jun li winq li wank xnaʼlebʼ «chanchan jun li chʼinaʼusil pek saʼ xyanq jun chʼuut chi pek». Li Jehobʼa kiroxloqʼi li xchaabʼilal xnaʼlebʼ laj Abías joʼkan naq kiʼileʼk xtoqʼobʼaal ru ut kimuqeʼk saʼ xyaalal.
26 RE SEPTIEMBRE TOJ 2 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 15, 16
«Ma kaw aachʼool joʼ laj Asá?»
w12 15/8 8 raqal 4
«Wank xqʼajkamunkil leekʼanjel»
Ak numenaq 20 chihabʼ naq li tenamit Judá ut Israel keʼxjach li awabʼejilal, li tenamit Judá keʼok xloqʼoninkil li pechʼbʼil yos. Saʼ li chihabʼ 977 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, laj Asá kiʼok choʼq awabʼej, ut saʼ rochoch li awabʼej ak yookebʼ chaq xloqʼoninkil li xyosil li yoʼlajik. Abʼan li Santil Hu naxye chirix li awabʼej Asá naq «kixbʼaanu li nawulak chiru li Qaawaʼ li xYos. Kixjukʼihebʼ li artal nekeʼloqʼoniik wiʼ ebʼ li jalanil yos ut ebʼ li tijobʼaal saʼ xjolomebʼ li tzuul; kixpukʼihebʼ li xaqabʼanbʼil pek ut ebʼ li loqʼlaj cheʼ» (2 Crón. 14:2, 3, SBG). Joʼkan ajwiʼ kirisihebʼ «li nekeʼbʼaanunk li tzʼiʼbʼeetalil», xbʼaan naq nekeʼwank chiribʼilebʼ ribʼ winq rikʼin winq re xloqʼoninkil ru li pechʼbʼil yos. Moko kaʼaj tawiʼ kirisi li bʼalaqʼil paabʼal kixye ajwiʼ re li tenamit «Judá naq xsikʼaqebʼ li Qaawaʼ, li xYos li xnaʼ xyuwaʼebʼ, ut xpaabʼaqebʼ li xchaqʼrabʼ ut li raatin» (1 Rey. 15:12, SBG, 13; 2 Crón. 14:4, SBG).
w17.03 19 raqal 7
Kʼanjelaqo chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool
7 Chiqajunilo tento tqatzʼil rix ma naqaloqʼoni ru li Jehobʼa chi anchal qachʼool. Qakʼoxlaq: «Ma nawaj xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa, xkolbʼal rix li tzʼaqal paabʼal ut ebʼ li wech aj paabʼanel chiru junaq li yibʼru aj naʼlebʼ?». Qakʼoxlaq naq laj Asá chi maakʼaʼ xxiw kiʼaatinak rikʼin li xMaacá, «li xnaʼil li tenamit» xbʼaan naq yibʼru xnaʼlebʼ. Maare inkʼaʼ naqanaw ru junaq li nanaʼlebʼak joʼ aʼan abʼan maare tqakʼul junaq li chʼaʼajkilal bʼarwiʼ tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj Asá. Qakʼoxlaq naq maare jun li qakomon malaj qamiiw namaakobʼk ut inkʼaʼ naxyotʼ xchʼool ut naʼisiik saʼ li chʼuut. Kʼaru tqabʼaanu, ma tqakanabʼ rochbʼeninkil? Ma tqabʼaanu li naxye li qachʼool?
it-1 222 raqal 5
Asá
Usta wank sut inkʼaʼ chaabʼil kinaʼlebʼak, moko kaw ta xpaabʼal ut inkʼaʼ kixloqʼoni li pechʼbʼil yos abʼan kikʼemank xwankil li xchaabʼil naʼlebʼ chiru li moko usta kixbʼaanu nayeemank naq aʼan jun rehebʼ li awabʼej li tiik xchʼool re li tenamit Judá (2Cr 15:17). Naq kiʼawabʼejink chiru 41 chihabʼ naxchap ribʼ rikʼin li waqxaqibʼ chi awabʼej, li keʼawabʼejink saʼ xbʼeen li tenamit Israel: laj Jeroboán, laj Nadab, laj Baasá, laj Elah, laj Zimrí, laj Omrí, laj Tibní (li kiʼawabʼejink re xyijachil li tenamit Israel abʼanan xikʼ kiril laj Omrí) ut laj Acab (1Re 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29). Naq kikamk laj Asá, aʼ chik laj Jehosafat li ralal, kiʼok chi awabʼejink choʼq reqaj (1Re 15:24).
Li tertokil pek
w98 15/9 21 raqal 8
Ma nakaapaabʼ naq wank li Yos?
Yaabʼasi li propesiiy chirix li tixkʼul ani tixyiibʼ wiʼ chik Jericó ut chanru kitzʼaqlok ru aʼin. Saʼ Josué 6:26, SBG, naxye: «Laj Josué kixye aʼin saʼ jurament: “Majewanbʼilaq chiru li Qaawaʼ li winq li taawakliiq ut tixwaklesi wiʼ chik li tenamit Jerikó! Rikʼin xkamik li xbʼeen ralal tixtoj rix li xkʼojobʼankil li rubʼelankil li tenamit, ut rikʼin xkamik li xchʼiip tixtoj rix li xyiibʼankil li rokebʼaal”». Kitzʼaqlok ru aʼin 500 chihabʼ moqon 1 Reyes 16:34, SBG: «Chiruhebʼ li kutan aʼan [li awabʼej Acab] laj Jihel aj Betel kixwaklesi wiʼ chik li tenamit Jerikó. Rikʼin xtzʼaq laj Abirón, li xbʼeen ralal, kixkʼojobʼ rubʼelankil li tenamit, ut rikʼin xtzʼaq laj Sejub, li xchʼiʼp, kixyiibʼ li xtzʼapbʼal li tenamit, joʼ kixye li Qaawaʼ chi xtzʼuumal re laj Josué, ralal laj Nun». Kaʼajwiʼ li Yos naru naxbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li propesiiy li naxye.
3-9 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 17, 18
«Toj joʼqʼe texwanq chi wiibʼ ru leenaʼlebʼ?»
w17.03 14 raqal 6
Qakʼutbʼesihaq li qapaabʼal ut chaabʼil toonaʼlebʼaq
6 Naq ebʼ laj Israel ak wankebʼ chik saʼ li Naʼajej li Yeechiʼinbʼil rehebʼ tento teʼxkʼoxla kʼaru teʼxbʼaanu: ma teʼkʼanjelaq chiru li Jehobʼa malaj chiru jalanil yos (taayaabʼasi Josué 24:15). Usta aʼin moko chʼaʼaj ta abʼanan wank chiruhebʼ li yuʼam ut li kamk. Saʼ xkutankilebʼ laj raqol aatin naabʼal sut inkʼaʼ us xeʼxbʼaanu. Xeʼxkanabʼ li Jehobʼa ut xeʼxloqʼoni ru ebʼ li bʼalaqʼil yos (Juec. 2:3, 11-23). Li xtenamit li Yos tento raj teʼxsikʼ li teʼxbʼaanu. Xbʼaan naq laj Elías kixye naq tento teʼxbʼaanu wiibʼ li naʼlebʼ ma teʼxloqʼoni ru laj Baal malaj li Jehobʼa ut kixchʼilahebʼ xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxnaw kʼaru teʼxbʼaanu (1 Rey. 18:21, SBG). Moko chʼaʼaj ta xsikʼbʼal li us abʼan wank rusilal kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Ut maajun li chaabʼil nanaʼlebʼak traj kʼanjelak chiru laj Baal. Usta joʼkan ebʼ laj Israel toj nawiibʼank ru ebʼ li xnaʼlebʼ. Laj Elías kixye naq jwal chaabʼil kʼanjelak chiru li Jehobʼa.
Chiru ani tootijoq?
Qilaq kʼaru naru naqatzol rikʼin li eetalil aʼin: li propeet Elías kixyal rixebʼ li xpropeet laj Baal kixye rehebʼ naq teʼtijoq chiru li xyos ut naq laj Elías ttijoq chiru li Xyos ut li tsumenq chaq rehebʼ tixkʼutbʼesi naq aʼan li tzʼaqal Yos. Li xpropeet laj Baal keʼxkʼulubʼa aʼin ut keʼok chi tijok. Li Santil Hu naxye naq «maajun xyaabʼ kuxej kiʼabʼiik, maaʼani kisumenk chaq» (1 Reyes 18:29, SBG). Abʼan kʼaru kikʼulmank naq kitijok laj Elías?
ia 90 raqal 18
Kixkol rix li tzʼaqal paabʼal
18 Naq kiʼok chi tijok laj Elías naabʼalebʼ maare keʼxkʼoxla naq ma tnaʼlebʼaq li Jehobʼa joʼ laj Baal. Abʼan naq kiraqeʼk chi tijok kutan saqenk li kikʼulmank «kikubʼe chaq li xxam li Qaawaʼ, kixkʼat li mayej ut li siʼ; kixchaqihobʼresi ajwiʼ li haʼ li wank saʼ li roqhaʼ kixbʼek chi xjunsutam li artal» (1 Rey. 18:38, SBG). Kʼajoʼ xchaabʼilal aʼin! Chanru xeʼnaʼlebʼak naq xeʼril aʼin?
Li tertokil pek
w08 1/4 19, kaaxukuut
Yoʼon kiwank ut kʼojkʼo xchʼool
Jarubʼ chihabʼ kiwank li chaqiʼel?
Laj Elías, li xpropeet li Jehobʼa, kixye re laj Acab naq li chaqiʼel aʼin chi seebʼ traqeʼq. Aʼin kikʼulmank chiru li «rox chihabʼ», kitiklaak naq kixye laj Elías li esil naq twanq li chaqiʼel (1 Reyes 18:1, SBG). Li Jehobʼa kixbʼaanu naq tchalq li habʼ naq tojeʼaq kixye laj Elías re laj Acab. Abʼanan wankebʼ keʼxye naq li chaqiʼel aʼin kiraqeʼk chiru oxibʼ chihabʼ abʼan wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq moko chiru oxibʼ chihabʼ ta kiwank aʼin. Li Jesús ut laj Santiago xeʼxye naq li chaqiʼel kiwank chiru «oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po» (Lucas 4:25, SBG; Santiago 5:17). Ma tikʼtiʼ aʼin?
Inkʼaʼ, moko joʼkan ta. Jultikaq qe naq junxil qʼe kutan li saqʼehil najt nawank, nawank chiru waqibʼ po. Laj Elías kixye re laj Acab naq li chaqiʼel najt twanq. Ut ak numenaq waqibʼ po xtiklajik chaq chirix aʼin. Joʼkan naq, naq laj Elías kixye naq traqeʼq saʼ li «rox chihabʼ» ak oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po maakʼaʼ li habʼ. Naq chixjunil li tenamit xeʼxchʼutubʼ ribʼ xeʼxkʼe reetal li kikʼulmank saʼ li tzuul Carmelo, ak kinumeʼk chikan «oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po».
Saʼ li hoonal naq laj Elías kixye re laj Acab chirix li chaqiʼel li kristiʼaan nekeʼxkʼoxla chaq naq laj Baal aʼan «li naxik saʼ xbʼeen li kawaay re li choql» li yos li tixkʼam chaq li habʼ saʼ xraqik li saqʼehil. Xbʼaan naq xbʼayk ebʼ li kristiʼaan nekeʼxye: «Bʼar wank laj Baal ut joqʼe tixkʼam chaq li habʼ?». Laj Elías kixye naq moko tchalq ta li habʼ chi moko li chuʼke toj reetal naq tixye, joʼkan naq aʼin kixkanabʼebʼ li nekeʼloqʼonink re laj Baal saʼ xutaan (1 Reyes 17:1).
10-16 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 19, 20
«Li Jehobʼa tatxtenqʼa»
Kʼojkʼooq qachʼool rikʼin li Jehobʼa naq qʼaxal yooq qakʼaʼuxl
5 (Taayaabʼasi 1 Reyes 19:1-4). Abʼanan, naq li xJezabel kixyeechiʼi xkamsinkil, laj Elias kixuwak. Joʼkan bʼiʼ, kiʼelelik ut xkoho Beer-seba. Kʼajoʼ kichʼinaak xchʼool joʼkan naq kixpatzʼ xkamik. Kʼaʼut naq kirekʼa ribʼ chi joʼkan? Xbʼaan naq aj maak ajwiʼ, «aʼan yal wiinq joʼ laaʼo» (Sant. 5:17, Wy). Maare chixjunil li kixkʼul ut li xlubʼik kixchʼina li xchʼool. Chanchan tawiʼ naq yook xkʼoxlankil naq chixjunil li kixbʼaanu chirix li tzʼaqal loqʼonink maakʼaʼ naʼok wiʼ, naq saʼ li tenamit Israel maakʼaʼ kichaabʼiloʼk ut naq kaʼajwiʼ aʼan naxloqʼoni ru li Jehobʼa (1 Rey. 18:3, 4, 13; 19:10, 14). Maare nasach qachʼool xnawbʼal chanru kinaʼlebʼak li propeet aʼin li chaabʼil xchʼool, abʼan li Jehobʼa naxtaw ru li narekʼa.
ia 103 raqal 13
Kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa
13 Chanru kirekʼa ribʼ li Jehobʼa naq li xrarookil propeet naxpatzʼ xkamik naq wank rubʼel jun li cheʼ saʼ li chaqi chʼochʼ? Moko aajel ta ru xkʼoxlankil. Naq laj Elías yook chi wark jun li ánjel narajsi ut naxye re: «Waklin ut waʼin» ut nawaʼak. Li ánjel kixkʼe xwa li tojaʼ yiibʼanbʼil, pan ut haʼ. Nawaʼak ut naʼukʼak ut naʼok wiʼ chik chi wark. Inkʼaʼ nabʼanyoxink. Maare ra saʼ xchʼool joʼkan naq inkʼaʼ chik naru aatinak. Xkaʼsutil wiʼ chik nayeheʼk re: «Waklin ut waʼin». Kitochʼeʼk xchʼool xbʼaan li aatin aʼin: «Xbʼaan naq jwal najt roq li bʼe chawu» (1 Rey. 19:5-7, SBG).
ia 106 raqal 21
Kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa
21 Joʼ naxye li Santil Hu, li Jehobʼa moko natawmank ta saʼ xmetzʼew li kaqsut-iqʼ. Laj Elías naxnaw naq moko aʼan ta jun li Yos li nawank saʼebʼ li kaqsut-iqʼ joʼ laj Baal, xbʼaan naq li nekeʼloqʼonink re laj Baal nekeʼxye naq aʼan «li naxik saʼ xbʼeen li kawaay re li choql» ut aʼan li yos li nakʼamok chaq re li habʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa wank chixjunil li naʼilmank saʼ li qasutam numtajenaq li xwankil saʼ xbʼeen li xyobʼtesihom. Li choxa naxkʼutbʼesi ajwiʼ aʼin (1 Rey. 8:27). Chanru naq aʼin kitenqʼank re li propeet? Qajultikaq naq aʼan yook chaq li xxiw. Anaqwan naq naxnaw naq li Nimajwal Yos natenqʼank re, inkʼaʼ chik tixxiwa ru laj Acab ut li xJezabel! (Taayaabʼasi Salmo 118:6).
ia 106 raqal 22
Kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa
22 Naq xchup li xaml maakʼaʼ chik naʼekʼank. Ut laj Elías narabʼi jun li yaabʼ kuxej «timil timil» naʼaatinak. Naxye re laj Elías naq xyehaq xkabʼsutil re li Jehobʼa chixjunil li nakʼehok xkʼaʼuxl. Usta maare naq li propeet aʼin ak kawresinbʼil li xchʼool abʼan li yaabʼ kuxej li «timil timil» naʼekʼank naxkawresi wiʼ chik xchʼool: li Jehobʼa naxye re naq oxloqʼ chiru. Chanru naxbʼaanu? Naxye re li tkʼulmanq rikʼin li loqʼonink li nekeʼxkʼe re laj Baal aran Israel. Maakʼaʼ naru naramok chiru xbʼaanunkil li rajom, chʼolchʼo naq wank xwankil li xkʼanjel laj Elías. Li Jehobʼa kixkʼe re jun chik li xkʼanjel ut kixye re chanru tixbʼaanu (1 Rey. 19:12-17, SBG).
Li tertokil pek
w97 1/11 31 raqal 1
Xkʼebʼal chiʼubʼej ebʼ li junchʼol ut li tiikilal
Saʼebʼ li qakutan naabʼalebʼ laj kʼanjel chiru li Yos nekeʼxkʼutbʼesi aʼin. Wankebʼ nekeʼxkanabʼ li «xchʼochʼ», re xik chi puktesink saʼebʼ li najtil tenamit malaj re wank saʼ Betel. Wankebʼ chik nekeʼxik saʼ jalan chik tenamit re tenqʼank saʼ li kabʼlak. Naabʼalebʼ chik nekeʼxkʼulubʼa li kʼanjel li maakʼaʼ mas xwankil. Abʼan maaʼani naxbʼaanu naabʼal malaj bʼabʼay chiru li Jehobʼa. Li Jehobʼa naroxloqʼi chixjunil li kʼanjel li nekeʼxbʼaanu chi anchalebʼ xchʼool ut trosobʼtesihebʼ (Marcos 10:29, SBG, 30).
17-23 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 1 REYES 21, 22
«Oksi laawankilal joʼ naxbʼaanu li Jehobʼa»
it-2 51 raqal 2
Li Jehobʼa li Nimajwal Yos
Naq laj Josué kiril jun li ánjel aran Jericó kixpatzʼ re ma wank re xtenqʼankil Israel malaj ebʼ li xikʼ nekeʼilok qe: «Inkʼaʼ, laaʼin bʼan aj jolominel rehebʼ li xkʼiila ánjel li Qaawaʼ» (Jos 5:13-15, SBG). Li propeet Micaya kixye re li awabʼej Acab ut Jehosafat: «Xwil li Qaawaʼ kʼojkʼo saʼ li xkʼojaribʼaal, rochbʼeen chixjunilebʼ laj kʼanjel chiru saʼ li choxa, xaqxookebʼ saʼ xnim ut saʼ xtzʼe uqʼ», yook chi aatinak chirixebʼ li ánjel (1Re 22:19-21, SBG). Wank xwankil roksinkil li aatin «li Nimajwal Yos» xbʼaan naq moko kaʼaj tawiʼ wankebʼ li querubines, serafines ut ebʼ li ánjel (Isa 6:2, 3; Gé 3:24; Apoc. 5:11), chʼutchʼukebʼ ajwiʼ ru, naq kiʼaatinak li Jesukriist kixye naq «numenaq kabʼlaju teep chi ánjel» teʼtenqʼanq re (Mt 26:53, SBG). Naq laj Ezequías kixtzʼaama xtenqʼ re li Jehobʼa kixye «at Nimajwal Yos, xYosat laj Israel, li wank laakʼojaribʼaal saʼ xbʼeenebʼ li kerubín!», yook chi aatinak chirix li xkaaxil li sumwank ut ebʼ li querubin li wankebʼ saʼ xbʼeen li xtzʼaplebʼ li naraj xyeebʼal li xkʼojaribʼaal li Yos (Isa 37:16, SBG; juntaqʼeeta rikʼin 1Sa 4:4; 2Sa 6:2). Inkʼaʼ chik kichalk xxiw laj Eliseo xbʼaan naq kiril saʼ li tzuul bʼarwiʼ wank li propeet «nujenaq chi kawaay re xam; wankebʼ ajwiʼ kaarxam» aʼin naraj xyeebʼal ebʼ li ánjel (2Re 6:15-17, SBG).
«Li xjolomil chixjunilebʼ li winq aʼan li Kriist»
9 Li kubʼsink ibʼ. Usta yaal naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa aʼan li qʼaxal wank xnaʼlebʼ, abʼan narabʼi li nekeʼxkʼoxla ebʼ laj kʼanjel chiru (Gén. 18:23, 24, 32). Ut wank sut kixkʼulubʼa naq li wankebʼ rubʼel xwankil teʼxye chan raj ru xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ (1 Rey. 22:19-22). Yaal naq li Jehobʼa tzʼaqal re ru, abʼan moko naroybʼeni ta naq joʼkanaqo ajwiʼ laaʼo. Naxtenqʼahebʼ bʼan laj kʼanjel chiru re naq us teʼelq usta ebʼ aj maak (Sal. 113:6, 7). Relik chi yaal, laj David kixye re: «Laaʼat laj tenqʼahom we» (Sal. 27:9, SBG; Heb. 13:6). Aʼan kixye naq kiruuk xbʼaanunkil naabʼal li naʼlebʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa kixkubʼsi ribʼ ut kixtenqʼa (Sal. 54:6).
it-2 368 raqal 7
Tikʼtiʼ
Li Jehobʼa kixkʼulubʼa naq teʼxbʼaanu jun li naʼlebʼ «wankilal aj bʼalaqʼ» wankebʼ li kristiʼaan keʼxpaabʼ «li tikʼtiʼ» chiru li chaabʼil esil chirix li Jesukriist (2Te 2:9-12, SBG). Junxil qʼe kutan li awabʼej Acab kiraj rabʼinkil li tikʼtiʼ ut xeʼxye re naq aʼan tqʼaxoq ru saʼ xbʼeen laj Ramot-galaad. Laj Micaya, moko joʼkan ta kixye, kixye bʼan naq tixkʼul li rajlal. Li kiril saʼ moy u laj Micaya, li Jehobʼa kixkanabʼ naq jun li ánjel tixkʼe «li tikʼtiʼ chi xtzʼuumal rehebʼ chixjunilebʼ li propeet» ut aʼan teʼxye chixjunil li nekeʼraj ut li naraj rabʼinkil laj Acab. Usta kiqʼuseʼk kiraj bʼan rabʼinkil li tikʼtiʼ ut aʼin kixbʼaanu naq tkamq (1Re 22:1-38; 2Cr 18).
Li tertokil pek
Kʼaru tzʼaqal naraj xyeebʼal xyotʼbʼal qachʼool xjalbʼal qakʼaʼuxl?
4 Saʼ xnumikebʼ li kutan, kiʼosoʼk li xkuyum li Jehobʼa. Kixtaqla laj Elías chi xyeebʼal re laj Acab ut li xJezabel kʼaru li tojbʼamaak teʼxkʼul: teʼsacheʼq ru chixjunil li xjunkabʼal. Moko sa ta kirekʼa laj Acab li kiyeheʼk re xbʼaan li propeet. Inkʼaʼ raj naʼoybʼenimank naq li qʼetqʼet aj winq aʼin kixkubʼsi xwankil (1 Rey. 21:19-29)
5 Usta saʼ li hoonal aʼan laj Acab kixkubʼsi xwankil, li kixbʼaanu moqon kixkʼutbʼesi naq moko relik ta chi yaal kixyotʼ xchʼool kixjal xkʼaʼuxl. Moko kixyal ta xsachbʼal ru li xloqʼoninkil laj Baal chi moko kixye ta re li tenamit Israel naq teʼxloqʼoni ru li Jehobʼa. Kixbʼaanu ajwiʼ ebʼ li naʼlebʼ li kixkʼutbʼesi naq moko relik ta chi yaal kixyotʼ xchʼool kixjal xkʼaʼuxl.
6 Moqon chik, naq laj Acab kixye re laj Jehosafat li awabʼej re Judá naq trochbʼeni chi yalok saʼ xbʼeenebʼ laj Sirio, laj Jehosafat kixye re, naq xbʼeenwa teʼxpatzʼ re junaq li xpropeet li Jehobʼa. Saʼ xtiklajik, laj Acab inkʼaʼ kixkʼulubʼa aʼin ut kixye: «Toj wank jun chik winq li naru nokoopatzʼok wiʼ kʼaru naxye li Qaawaʼ. Abʼan qʼaxal xikʼ nawil, xbʼaan naq maajun wa naxye li us choʼq we, junes bʼan rahilal naxye we». Usta joʼkan, xeʼpatzʼok re li propeet Micaya, ut aʼan kixye re laj Acab naq tixkʼul li rahilal. Laj Acab inkʼaʼ kixyotʼ xchʼool kixjal xkʼaʼuxl chi moko kixpatzʼ xkuybʼal xmaak chiru li Jehobʼa, kixtaqla bʼan xkʼebʼal saʼ tzʼalam laj Micaya (1 Rey. 22:7-9, SBG, 23, 27). Usta laj Acab kixkʼe saʼ tzʼalam li xpropeet li Jehobʼa, abʼan maakʼaʼ kiruuk xbʼaanunkil re naq inkʼaʼ ttzʼaqloq ru li propesiiy. Naq laj Acab xkoho chi yalok, kikamsiik (1 Rey. 22:34-38).
24-30 RE OCTUBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 2 REYES 1, 2
«Jun chaabʼil eetalil chirix xtzolbʼal ebʼ li junchʼol»
w15 15/4 13 raqal 15
Chanru xtzolbʼalebʼ li junchʼol
15 Wank chik kʼaru naru naqatzol chirix li kixkʼul laj Eliseo: Naabʼalebʼ li hermaan li nekeʼtzoleʼk tento teʼroxloqʼi li nekeʼxnaw xbʼaanunkil ebʼ li cheekel winq. Laj Elías ut laj Eliseo kohebʼ Jericó re rulaʼaninkil wiibʼ oxibʼ li propeet ut moqon xkohebʼ chi roq saʼ li nimaʼ Jordán. Aran, «laj Elías kirisi chirix li xbʼaatal, kixbʼachʼi, ut chiru aʼan kixsakʼ li haʼ li kixjekʼ ribʼ chi xkaʼpakʼalil». Tojaʼ naq xeʼnumeʼk chiru li haʼ ut «yookebʼ chi bʼeek ut chi seeraqʼik». Joʼ xqil laj Eliseo moko naxkʼoxla ta naq naxnaw chixjunil. Narabʼi bʼan li nayeheʼk re xbʼaan li nataqlank re aʼ laj Elías toj reetal kikʼameʼk saʼ li iqʼ. Naq laj Eliseo kisutqʼiik kinumeʼk saʼ li haʼ Jordán, kixsakʼ li haʼ rikʼin li raqʼ laj Elías ut kixye: «Bʼar wank li Qaawaʼ, li xYos laj Elías?». Ut li haʼ kixjach wiʼ chik ribʼ (2 Rey. 2:8-14, SBG).
w15 15/4 13 raqal 16
Chanru xtzolbʼalebʼ li junchʼol
16 Li xbʼeen sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu laj Eliseo juntaqʼeet rikʼin li kixbʼaanu laj Elías. Kʼaʼut wank xwankil aʼin? Moko xbʼaan ta naq laj Eliseo kikanaak choʼq reqaj laj Eliás kixkʼoxla xjalbʼal chanru nekeʼkʼanjelak chaq. Kiroxloqʼi bʼan li kikʼuteʼk chiru xbʼaan li kitzolok re. Chi joʼkan kiroxloqʼi laj Elías ut kiʼoxloqʼiik xbʼaan ebʼ li jalan chik propeet (2 Rey. 2:15). Laj Eliseo naabʼal li sachbʼachʼoolej kixbʼaanu chiru laj Elías naq kiwank 60 chihabʼ choʼq propeetil. Kʼaru nekeʼxtzol ebʼ li hermaan li nekeʼtzoleʼk anaqwan?
Li tertokil pek
w05 1/8 9 raqal 1
Li xqatzol saʼ li xkabʼ hu Reyes
2:11, Wy. Kʼaru li «choxa» xkʼameʼk wiʼ laj Elías «saʼ jun li iqʼ yook chixsutinkil ribʼ»? Moko xkoho ta saʼ choxa bʼarwiʼ wank li Yos ut ebʼ li ánjel (Deuteronomio 4:19; Salmo 11:4; Mateo 6:9; 18:10). Abʼan relik chi yaal laj Elías xkʼameʼk saʼ li choxa bʼarwiʼ wank li choql ut nekeʼrupupik ebʼ li xul (Salmo 78:26; Mateo 6:26). Chanchan naq li kaar re xaml xkʼam saʼ jun chik li naʼajej saʼ li Ruuchichʼochʼ bʼarwiʼ kiwank chiru wiibʼ malaj oxibʼ chihabʼ aran. Moqon laj Elías kixtzʼiibʼa jun li esilhu choʼq re laj Jehoram, awabʼej re Judá (2 Crónicas 21:1, 12-15).
31 RE OCTUBRE TOJ 6 RE NOVIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | 2 REYES 3, 4
«Chakʼul laachʼinaʼal»
w17.12 4 raqal 7
Ninnaw naq twakliiq wiʼ chik chi yoʼyo
7 Saʼ li Santil Hu natawmank li xkabʼ waklejik chi yoʼyo li kixbʼaanu laj Eliseo, li kiwank choʼq reqaj laj Elías. Aʼan li kixbʼaanu rikʼin jun li ixq aj Sunem, maakʼaʼebʼ chaq li xkokʼal ut li xbʼeelom ak cheek chik. Abʼanan saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal kixtenqʼa laj Eliseo, li Yos kixbʼaanu naq twanq junaq li xyum. Abʼan moqon kikamk. Ut aʼin kʼajoʼ kixkʼe xrahil li xchʼool li naʼbʼej. Moqon kixye re li xbʼeelom naq xik re chi rilbʼal li propeet li wank saʼ li tzuul Carmelo, nakanaak 30 kilómetro (19 millas). Abʼan laj Eliseo naxtaqla xbʼeenwa li xmoos laj Guehazí, re naq txik Sunem. Abʼan aʼin moko kiruuk ta xwaklesinkil wiʼ chik chi yoʼyo. Tojaʼ naq kiwulak li xnaʼ li chʼinaʼal ut laj Eliseo (2 Rey. 4:8-31).
Wiibʼ li kokʼal keʼkamk
Laj Eliseo kiwulak saʼ rochoch li qanaʼchin ut kixkʼam li chʼinaʼal saʼ xchʼaat, kitijok ut kiyoklaak saʼ xbʼeen. Tojaʼ naq kiʼok chi luhaak xtibʼel li chʼinaʼal ut wuqubʼ sut kiʼatʼisamak. Naq li naʼbʼej kiril naq li xyum kiʼajk ru, kisahoʼk saʼ xchʼool!
Naq nekeʼkamk li qakomon ut ebʼ li qamiiw narahoʼk saʼ qachʼool. Abʼan laaʼo inkʼaʼ nokooruuk xwaklesinkilebʼ chi yoʼyo. Kaʼajwiʼ li Jehobʼa naru xwaklesinkilebʼ li kamenaq. Toj tqatzol chanru tixbʼaanu aʼin.
Li tertokil pek
it-2 728 raqal 3
Propeet
Ralalebʼ li propeet. Joʼ naxye jun li hu Geseniusʼ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, perel 418), li aatin hebreo ben (ralal li), malaj benéh (ralalebʼ li), naraj xyeebʼal naq «ak wank junjunq xchʼuutebʼ». (Juntaqʼeeta rikʼin Ne 3:8, SBG, bʼarwiʼ naxye «aj yiibʼahom sununkil bʼan» li naraj xyeebʼal «li naxjunaji li sununkil bʼan»). Naraj ajwiʼ xyeebʼal ebʼ li ralal li propeet nekeʼxkʼul xtzolbʼal saʼ jun li tzolebʼaal, nekeʼbʼoqeʼk re naq teʼwanq joʼ propeet ut teʼxtenqʼa ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ. Naʼaatinak chirix Betel, Jericó ut Guilgal (2Re 2:3, 5; 4:38, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, TNM, 2019 saʼ español; juntaqʼeeta rikʼin 1Sa 10:5, 10). Laj Samuel kiril jun li chʼuut aran Ramá (1Sa 19:19, 20), ut laj Eliseo kixbʼaanu jun ajwiʼ li kʼanjel joʼ aʼin (2Re 4:38, TNM; 6:1-3; juntaqʼeeta rikʼin 1Re 18:13). Naq nekeʼxyiibʼ junjunq li xnaʼajebʼ bʼarwiʼ nekeʼwank ut nekeʼroksi ebʼ li kʼanjelobʼaal li yal toʼninbʼil, nekeʼwank saʼ jun li naʼajej li naxkʼut naq moko bʼihomebʼ ta. Ut rajlal nekeʼxkʼe rochochnal malaj xtibʼelwa chiribʼilebʼ ribʼ. Maare nekeʼxkʼul chi junjunqal li xkʼanjel re naq teʼwanq joʼ propeet (1Re 20:35-42; 2Re 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2).