Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | ESDRAS 4-6
«Kanabʼomaqebʼ chi kʼanjelak»
Ma nakaawil li kiril laj Zacarías?
13 Usta inkʼaʼ nekeʼruuk chi xkabʼlankil wiʼ chik li rochoch li Yos, laj Jesúa (Josué) li xyuwaʼil aj tij ut laj Zorobabel, li nekeʼjolomink re li tenamit, «keʼxkawu xchʼoolebʼ chi kʼanjelak re xwaklesinkil li rochoch li Yos» (Esd. 5:1, 2, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]). Maare wiibʼ oxibʼ aj judiiy keʼxkʼoxla naq chʼaʼajkaq xbʼaanunkil aʼin. Xbʼaan naq li kʼanjel inkʼaʼ naruhank xmuqbʼal ut ebʼ li xikʼ nekeʼilok rehebʼ teʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re naq inkʼaʼ teʼxkabʼla wiʼ chik li rochoch li Yos. Laj Josué ut laj Zorobabel li nekeʼjolomink re li kʼanjel aʼin, nekeʼraj rilbʼal naq li Jehobʼa ttenqʼanq rehebʼ. Ut li Jehobʼa kixkʼe rehebʼ li naʼajmank chiruhebʼ. Qilaq chanru.
w86 1/2 29, kaaxukuut raqal 2, 3
Li Jehobʼa «yo chi ilok rehebʼ laj kʼamol[bʼe]»
Naq ebʼ laj judiiy xeʼelk chaq Babilonia, xtiklaak 16 chihabʼ naq maakʼaʼ kibʼaanumank Jerusalén. Li propeet Ageo ut Zacarías xeʼxtenqʼa laj judiiy re naq maakʼaʼaqebʼ xxiw ut re xkʼanjelankil wiʼ chik li rochoch li Jehobʼa. Moko naabʼal kutan ta kinumeʼk naq ebʼ laj Persia xeʼok xchʼiʼchʼiʼinkilebʼ. Xeʼxye rehebʼ: «Ani xyehok eere naq teekabʼla li ochoch aʼin [...]?» (Esdras 5:1-3, SBG).
Li xsumenkil li patzʼom aʼin qʼaxal xiwxiw ru. Wi ebʼ li cheekel winq xeʼxuwak raj, saʼ junpaat xeʼxkanabʼ raj xkabʼlankil li rochoch li Yos. Ut wi xeʼjosqʼoʼk raj rikʼinebʼ li winq aʼin, saʼ junpaat raj xeʼxram li kʼanjel. Joʼkan naq ebʼ li cheekel winq (maare li najolomink rehebʼ aʼan li awabʼej Zorobabel ut laj Josué li xyuwaʼil aj tij) xeʼxsumehebʼ saʼ qʼunil abʼan chi chʼolchʼo ru. Xeʼxjultika chiruhebʼ naq laj Ciro ak kixkʼe xpermis ebʼ laj judiiy re naq teʼruuq chi kabʼlak. Ebʼ li winq aʼin nekeʼxnaw naq ebʼ laj Persia maajunwa nekeʼxjal junaq li chaqʼrabʼ li ak xaqabʼanbʼil, joʼkan naq xeʼxkʼoxla rix chiʼus re naq inkʼaʼ teʼxjal li kixye li awabʼej. Joʼkan naq, inkʼaʼ xeʼxkanabʼ kʼanjelak toj reetal naq li awabʼej Darío kixkʼe li leseens (Esdras 5:11-17; 6:6-12).
Ma nakaawil li kiril laj Zacarías?
7 Kijalaak li xwanjikebʼ laj judiiy. Saʼ li chihabʼ 520 kiʼok chi awabʼejink laj Darío I saʼ li tenamit Persia. Naq ak wiibʼ chihabʼ rokik chi awabʼejink, kixkʼe reetal naq ebʼ laj judiiy keʼbʼalaqʼiik, joʼkan naq kixkʼehebʼ xleseens re naq teʼxchoy xkabʼlankil li rochoch li Yos (Esd. 6:1-3). Kʼajoʼ xchaabʼilal li esil aʼin, abʼan li awabʼej toj wank wiʼ chik kʼaru kixbʼaanu. Kixye rehebʼ li tenamit li wankebʼ chixkʼatq ebʼ laj judiiy naq maakʼaʼ teʼxbʼaanu rehebʼ ut naq teʼxkʼe li tumin ut li t-ajmanq re xkabʼlankil wiʼ chik li rochoch li Yos (Esd. 6:7-12). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, numenaq kaahibʼ chihabʼ xeʼxkabʼla li rochoch li Yos ut xeʼraqeʼk saʼ li chihabʼ 515 (Esd. 6:15).
Ma nakaawil li kiril laj Zacarías?
16 Jun chik li naʼlebʼ li naroksi li Jehobʼa re xbʼeresinkil li xtenamit, aʼan «li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ» (Mat. 24:45, SBG). Maare wank sut tchʼaʼajkoʼq chiqu xtawbʼal ru li naxye li moosej tiik xchʼool. Maare wank sut teʼxkʼe qanaʼlebʼ chirix junaq li kaqsut-iqʼ ut maare tqakʼoxla naq aʼin inkʼaʼ tkʼulmanq saʼ li qasutam. Malaj tqakʼoxla naq li moosej tiik xchʼool kaw yook xkʼebʼal qanaʼlebʼ chiru junaq li kaqi yajel. Kʼaru tqabʼaanu wi tqakʼoxla naq moko aajel ta ru li naʼlebʼ aʼan? Maare us naq tqakʼe qachʼool chi naʼlebʼak chirix li rusilal li xeʼxtaw laj judiiy naq xeʼxpaabʼ li kixye laj Zorobabel ut laj Josué. Naru ajwiʼ tqakʼoxla jalan chik li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu. Ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa maare xeʼxkʼoxla naq moko aajel ta ru li naʼlebʼ li xeʼkʼeheʼk re, abʼan aʼin kixkolebʼ li xyuʼam! (Juec. 7:7; 8:10).
Li tertokil pek
w06 15/1 19 raqal 3
Li xqatzol saʼ li hu Esdras
4:1-3. Ebʼ li tiikebʼ xchʼool moko xeʼxkʼulubʼa ta li xeʼyeechiʼiik re, li naraj xyeebʼal xjunajinkil ribʼebʼ rikʼin li bʼalaqʼil paabʼal (Éxodo 20:5; 34:12). Joʼkan ajwiʼ saʼebʼ li qakutan, ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa inkʼaʼ nekeʼokenk saʼ xyanqebʼ li bʼalaqʼil paabʼal.
10-16 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | ESDRAS 7, 8
«Li xbʼaanuhom laj Esdras kixkʼe xloqʼal li Jehobʼa»
w00 1/10 14 raqal 8
Xtawbʼal rusilal li tzolok
8 Li qarahom chirix li Raatin li Yos t-elq chaq toj saʼ xchamal li qachʼool. Tento raj naq tqayal xsahil xkʼoxlankil rix ebʼ li raqal li ak xqil. Aajel ajwiʼ ru naq tqakʼe qachʼool chi naʼlebʼak chirix li xchamal ru naʼlebʼ ut xkʼoxlankil rix. Aʼin naraj xyeebʼal naq tqakʼe qachʼool chirix ut tijok. Aajel ru naq tqakawresi li qachʼool re rilbʼal ut xtzolbʼal li Santil Hu joʼ kixbʼaanu laj Esdras. Kiyeemank chirix: «Laj Esdras kixkʼe xchʼool chi xtzolbʼal li xChaqʼrabʼ li Qaawaʼ, chi xkʼanjelankil ut chi xkʼutbʼal chixjunil li raatin ut li xtaqlahom chiruhebʼ laj Israel» (Esdras 7:10, SBG). Qakʼoxlaq rix li oxibʼ chi naʼlebʼ bʼarwiʼ laj Esdras kixkawresi li xchʼool: tzolok, xyuʼaminkil ut kʼutuk. Us raj naq tqakʼam qe rikʼin.
si 75 raqal 5
Li hu ajl 13: 1 Crónicas
5 Maajun kawresinbʼil joʼ laj Esdras re xyeebʼal chi chʼolchʼo ru li kikʼulmank. «Laj Esdras kixkʼe xchʼool chi xtzolbʼal li xChaqʼrabʼ li Qaawaʼ, chi xkʼanjelankil ut chi xkʼutbʼal chixjunil li raatin ut li xtaqlahom chiruhebʼ laj Israel» (Esd. 7:10, SBG). Li Jehobʼa kixtenqʼa rikʼin li xsantil musiqʼej. Li awabʼej re Persia li najolomink chaq saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ kixkʼe reetal naq li xchoxahil naʼlebʼ li Yos wank rikʼin laj Esdras ut xkʼe xwankil saʼ xbʼeen Judá (Esd. 7:12-26). Naq laj Esdras ak xkʼul li wankilal ut li xsantil musiqʼej li Jehobʼa kiruuk xtzʼiibʼankil li xhu rikʼinebʼ li hu li wank saʼ xkutankil.
it-1 1186 raqal 4
Li kubʼsink ibʼ
Nokooxbʼeresi. Li ani naxkubʼsi ribʼ chiru li Yos naru tbʼeresiiq ut ttenqʼaaq. Saʼ xbʼeen laj Esdras wank re xbʼeresinkil naq teʼsutqʼiiq wiʼ chik Jerusalén numenaq 1,500 chi winq, maakʼaʼebʼ saʼ ajl ebʼ laj tij, li maawaʼebʼ aj Israel, ebʼ li ixq ut ebʼ li kokʼal. Joʼkan ajwiʼ numtajenaq li oor ut plaat xeʼxkʼam re xkabʼlankil li rochoch li Yos saʼ Jerusalén. Naʼajmank chiruhebʼ naq teʼbʼeresiiq saʼebʼ li xbʼihaaj, abʼan laj Esdras inkʼaʼ kiraj xpatzʼbʼal xtenqʼ re li awabʼej re Persia re naq ebʼ laj puubʼ teʼbʼeresinq rehebʼ, aʼin tixkʼutbʼesi naq nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin li winq, xbʼaan naq ak kixye re li awabʼej: «Li qaYos wank rikʼin chixjunilebʼ li nekeʼsikʼok re». Kixye rehebʼ li tenamit naq teʼxkubʼsi xwankil chiru li Jehobʼa ut naq teʼayuuniq. Xeʼxpatzʼ xtenqʼ re li Yos ut Aʼan kikolok rehebʼ chiru li xikʼ nekeʼilok rehebʼ, chi joʼkan maakʼaʼ xeʼxkʼul (Esd 8:1-14, 21-32, SBG). Naq laj Daniel wank Babilonia, li Jehobʼa kixtaqla jun li ánjel rikʼin jun li moy u xbʼaan naq laj Daniel kixkubʼsi ribʼ chiru li Jehobʼa naq kixsikʼ xtenqʼ ut li xnaʼlebʼ (Da 10:12).
Li tertokil pek
w06 15/1 19 raqal 10
Li xqatzol saʼ li hu Esdras
7:28–8:20. Kʼaʼut naq ebʼ laj judiiy li wankebʼ Babilonia inkʼaʼ keʼraj sutqʼiik Jerusalén rochbʼeen laj Esdras? Moko kʼihebʼ ta li kristiʼaan wankebʼ Jerusalén, usta ak numenaq 60 chihabʼ xwulajikebʼ xbʼeen aj judiiy aran. Xiwxiw ut chʼaʼaj li xwanjik choʼq rehebʼ li teʼqʼajq Jerusalén. Li xeʼbʼihomoʼk Babilonia maare maakʼaʼ teʼxtaw naq teʼqʼajq Jerusalén. Qajultikaq ajwiʼ naq li bʼihaaj li xeʼxbʼaanu qʼaxal xiwxiw. Li teʼsutqʼiiq raj tento naq kʼojkʼooqebʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa ut kawaqebʼ xpaabʼal. Joʼkan ajwiʼ laj Esdras kaw xchʼool xbʼaan naq li Jehobʼa kitenqʼank re. Rikʼin aʼin laj Esdras kixbʼaanu naq 1,500 chi junkabʼal maare 6,000 chi kristiʼaan xeʼxkawresi ribʼ re naq teʼqʼajq Jerusalén. Naq laj Esdras kixbʼaanu jun chik li naʼlebʼ xeʼokenk 38 aj Leví ut 220 li maawaʼebʼ aj Israel.
17-23 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | ESDRAS 9, 10
«Junes rahilal naxkʼam chaq naq inkʼaʼ nokooʼabʼink»
w06 15/1 20 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Esdras
9:1, 2. Ma maak naq teʼsumlaaq rikʼinebʼ li wankebʼ saʼ li naʼajej aʼan? Li tenamit akʼobʼresinbʼil tento raj teʼxkol li tzʼaqal loqʼonink toj reetal twulaq li Mesiiy. Sumlaak rikʼinebʼ li kristiʼaan re li tenamit aʼan, tixkʼe saʼ chʼaʼajkilal li tzʼaqal loqʼonink. Wankebʼ laj judiiy li xeʼsumlaak rikʼinebʼ li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Jehobʼa, aʼin truuq xbʼaanunkil naq chixjunil li tenamit teʼoq xloqʼoninkil li bʼalaqʼil yos. Maare li tzʼaqal loqʼonink tsacheʼq raj saʼ li Ruuchichʼochʼ. Joʼkan naq ani tixkʼul li Mesiiy? Joʼkan naq xsach xchʼool laj Esdras chi rilbʼal li kikʼulmank!
Kʼaru tzʼaqal naraj xyeebʼal «xraabʼal li Yos»?
15 Li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa nokooxtenqʼa saʼ li qayuʼam ut moko chʼaʼaj ta xpaabʼankil (chaawil Isaias 48:17). Laj Moises kixye rehebʼ laj Israel: «[Tento] xyuʼaminkil chixjunilebʼ li chaqʼrabʼ [...] ut roxloqʼinkil ru li qaYos». Ut kixchʼolobʼ chiruhebʼ kʼaʼut tento teʼxbʼaanu aʼin, joʼkan naq kixye: «[Re naq junelik] sa toowanq ut yoʼyooqo» (Deuteronomio 6:24, SBG). Us raj ajwiʼ naq chʼolchʼooq chiqu naq li xchaqʼrabʼ li Yos nokooxtenqʼa saʼ li qayuʼam ut nokooxtenqʼa ajwiʼ re naq junelik sahaq saʼ qachʼool. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq nokooxtenqʼa? Xbʼaan naq li chaqʼrabʼ aʼin re li Jehobʼa ut naxnaw tzʼaqal kʼaru us choʼq qe (Romanos 11:33). Ut Aʼan Xyosil li rahok (1 Juan 4:8). Li Yos naxkʼutbʼesi naq nokooxra rikʼin li naxye, li naxbʼaanu ut rikʼin li xchaqʼrabʼ.
Li tertokil pek
w06 15/1 20 raqal 2
Li xqatzol saʼ li hu Esdras
10:3, 44. Kʼaʼut li ralalebʼ li ixq aj abʼl tenamit tento teʼxik chirixebʼ li xnaʼ? Wi ta raj xeʼkanaak raj ebʼ li xkokʼal li ixq li xeʼisiik, xeʼqʼaj raj wiʼ chik chaq xbʼaan ebʼ li kokʼal. Joʼkan naq naʼajmank naq ebʼ li naʼbʼej teʼiloq rehebʼ li kokʼal.
24-30 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 1, 2
«Tojaʼ naq kinyaabʼa xkʼabʼaʼ li choxahil Yos»
w08 15/2 3 raqal 5
Junelik wank li Jehobʼa saʼ qayuʼam
5 Wank sut li qawanjik naxbʼaanu naq moko nimaq ta roq li qatij. Saʼ jun kutan laj Artajerjes li awabʼej re Persia kiraj xnawbʼal kʼaʼut naq laj Nehemías laj kʼehol rukʼaʼ, ra saʼ xchʼool. Li awabʼej kixye re: «Kʼaru taawaj tinbʼaanu?». Tojaʼ naq laj Nehemías kixyaabʼa «xkʼabʼaʼ li choxahil Yos». Kachʼin roq li xtij ut yal saʼ xchʼool kixbʼaanu abʼan li Jehobʼa kixsume. Laj Nehemías kixkʼul li xtenqʼ li awabʼej re xkabʼlankil wiʼ chik li xsuttzʼakil Jerusalén (taayaabʼasi Nehemías 2:1-8, SBG). Joʼ xqil, naq nokootijok saʼ qachʼool wank rusilal.
be 178 raqal 1
Kʼoxlankil rix li tqaye
Wi nekeʼxpatzʼ aawe naq taachʼolobʼ junaq li naʼlebʼ chirix laapaabʼal chi inkʼaʼ wank saʼ laachʼool, kʼaru truuq aatenqʼankil re naq chaabʼil tatsumenq? Chaakʼam aawe rikʼin laj Nehemías, naq kitijok saʼ xkʼaʼuxl naq toj maajiʼ naxsume li awabʼej Artajerjes (Neh. 2:4). Moqon chik tus saʼ laakʼaʼuxl li taaye re xsumenkil. Aʼin li naʼlebʼ li naru taabʼaanu: 1) Sikʼ jun malaj wiibʼ li naʼlebʼ li naru taawoksi re xchʼolobʼankil (naru taawisi saʼ li tasal hu Razonamiento a partir de las Escrituras). 2) Kʼoxla kʼaru li raqal taawoksi re xchʼolobʼankil chiʼus. 3) Kʼoxla chankiru taatikibʼ xchʼolobʼankil saʼ xyaalal re naq traj aawabʼinkil li kristiʼaan. Tojaʼ naq tat-ok chi aatinak.
Li tertokil pek
w86 15/2 25
Naqʼaxok u li tzʼaqal paabʼal
Laj Nehemías «chi qʼeq ut chi kutan» natijok chirix chankiru wank li xwanjik Jerusalén (1:4, 6, SBG). Naq kixkʼe ribʼ chiru aatinak chirix xkabʼlankil wiʼ chik xsuttzʼakil Jerusalén rikʼin li awabʼej Artajerjes, laj Nehemías kitijok joʼ chanru naxbʼaanu junelik. Li Jehobʼa kixsume li xtij ut aʼin kixbʼaanu naq ttenebʼaaq saʼ xbʼeen xkabʼlankil wiʼ chik li xsuttzʼakil li tenamit.
Li naqatzol: Laj Nehemías kixsikʼ xtenqʼ rikʼin li Jehobʼa. Naq tqasikʼ kʼaru xbʼaanunkil saʼ li qayuʼam, tento naq junelik tootijoq ut rikʼin li xtenqʼ li Jehobʼa tqayuʼami li xootijok wiʼ (Romanos 12:12).
31 RE JULIO TOJ 6 RE AGOSTO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 3, 4
«Ma naxkubʼsi aawankil li kawil kʼanjel?»
w06 1/2 9 raqal 9
Li xqatzol saʼ li hu Nehemías
3:5, 27, SBG. Miqakʼoxla naq li kʼanjel li nabʼaanumank chirix li tzʼaqal loqʼonink maakʼaʼ xwankil joʼ xeʼxbʼaanu ebʼ laj Tecoa «li ninqebʼ xwankil»; tqakʼam bʼan qe rikʼinebʼ laj Tecoa li xeʼkʼanjelak chi anchalebʼ xchʼool.
Kʼaru tixbʼaanu li Jehobʼa re naq tookʼanjelaq chiru?
11 Naabʼal chihabʼ chik chirix aʼin, ebʼ li rabʼin laj Salum keʼwank saʼ xyanqebʼ li keʼoksiik xbʼaan li Jehobʼa re naq teʼxwaklesi wiʼ chik li xsuttzʼakil Jerusalen (Neh. 2:20; 3:12). Usta laj Salum aʼan chaq jun aj jolominel, ebʼ li rabʼin keʼxkʼulubʼa xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin li qʼaxal chʼaʼaj ut xiwxiw (Neh. 4:15-18). Jalan tzʼaqal xeʼnaʼlebʼak chiruhebʼ li winq li wankebʼ xwankil re Tecoa li «inkʼaʼ keʼraj xtenqʼankilebʼ» (Neh. 3:5, SBG). Qakʼoxlaq naq kʼajoʼ tana keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq chiru 52 chi kutan keʼxchoy xbʼaanunkil li kʼanjel (Neh. 6:15). Saʼebʼ li qakutan, wankebʼ ajwiʼ li hermaan ixq li kʼajoʼ nekeʼwulak chiru tzʼaqonk saʼ jun li xchaqʼal ru kʼanjel li Jehobʼa: xkabʼlankil ut xyiibʼankil ebʼ li nimla ochoch li qʼaxtesinbʼil choʼq re li Jehobʼa. Li xseebʼalebʼ, li xsahilebʼ xchʼool ut naq maajunwa nekeʼxtzʼeqtaana li Jehobʼa, aajel ru re naq us t-elq li kʼanjel aʼin.
w04 1/8 18 raqal 16
Qakʼamaq qe rikʼin li Kriist chirix li wank xwankil
16 Maakʼaʼ naxye ma cheeko malaj saajo, chiqajunilo tento tqakʼe qachʼool chirix li qʼaxal wank xwankil joʼ kixbʼaanu li Kriist. Saʼ li chʼuut wank naabʼal li kʼanjel li naru tqabʼaanu. Maajunwa raj toochʼaʼajkoʼq wi nekeʼxye qe naq tqabʼaanu junaq li kʼanjel li maakʼaʼ xwankil (1 Samuel 25:41; 2 Reyes 3:11). Ex naʼbʼej yuwaʼbʼej, ma nekeewaklesi xchʼool leekokʼal re naq teʼkʼanjelaq chi sa saʼ xchʼoolebʼ saʼ junaq li kʼanjel li tkʼeheʼq re, maakʼaʼ naxye ma saʼ nimla chʼutam malaj saʼ junaq li chʼuut? Ma nekeʼxkʼe reetal leekokʼal naq laaʼex ajwiʼ nekeebʼaanu junaq li kʼanjel li maakʼaʼ xwankil? Jun li hermaan li nakʼanjelak saʼ li qanimla molam naxjultika li chaabʼil eetalil li xeʼxkanabʼ li xnaʼ xyuwaʼ ut naxye: «Naq nekeʼkʼanjelak chi xsaabʼesinkil li Chʼutlebʼaal Kabʼl ut xnaʼaj li nimla chʼutam, kixkʼut chiwu naq aʼan li jwal wank xwankil chiruhebʼ. Rajlal nekeʼxyeechiʼi ribʼ chi kʼanjelak re xbʼaanunkil junaq li kʼanjel saʼ li chʼuut, maakʼaʼ naxye chanru li kʼanjel. Li xeʼxbʼaanu xinxtenqʼa naq chi anchal linchʼool tinkʼulubʼa junaq linkʼanjel saʼ Betel».
Li tertokil pek
w06 1/2 9 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Nehemías
4:17, 18, SBG. Chankiru jun li winq naru nakabʼlak rikʼin jun chi ruqʼ? Choʼq rehebʼ li nekeʼiiqank li kʼaʼaq re ru moko chʼaʼaj ta aʼin. Naq ak xeʼxtaqsi li riiqebʼ saʼ xbʼeen xtel malaj saʼ xjolom, moko chʼaʼaj ta naq nekeʼxchap rikʼin jun li ruqʼ ut «rikʼin li ruqʼ jun chik, chapcho li xchʼiichʼebʼ re yalok». Ebʼ laj kʼanjel li nekeʼroksi saʼ wiibʼ li ruqʼ, «bʼakʼbʼo li xchʼiichʼ chi xsaʼ naq yo chi kʼanjelak». Chixjunilebʼ kawresinbʼilebʼ re pleetik wi ebʼ li xikʼ nekeʼilok re nekeʼchalk chi yalok rikʼinebʼ.
7-13 RE AGOSTO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 5-7
«Laj Nehemías nakʼanjelak, moko naxsikʼ ta naq tkʼanjelaaq ru»
Li nekeʼokenk chirix li tzʼaqal loqʼonink: junxil ut anaqwan
Laj Nehemías moko kaʼaj tawiʼ kixkʼe xhoonal ut xnawom re xkʼubʼankil li kʼanjel, kixkʼe bʼan ajwiʼ li kʼaru wank re, re li tzʼaqal loqʼonink. Kiroksi li xtumin re xloqʼbʼal wiʼ chik ebʼ laj judiiy li wankebʼ joʼ moos, kixtoʼoni li xtumin chi inkʼaʼ naxpatzʼ li ral. Moko kaw ta nataqlank, moko kixtenebʼ ta naq tento teʼxtoj xbʼaan naq aʼan li awabʼej. Abʼanan junelik teeto li rochoch re xkʼebʼal chi waʼak «lajeebʼ xwaqxaqkʼaal (150) chi aj Judiiy ut aj jolominel nekeʼwaʼak» saʼ li rochoch, «chi inkʼaʼ kʼeebʼilebʼ saʼ ajl li [...] ulaʼ li nekeʼchalk chaq saʼebʼ li tenamit chi nachʼ». Rajlal kutan naxkʼe rehebʼ li rulaʼ jun chi wakax ut waqibʼ chi karneer «sikʼbʼilebʼ ru; ut wankebʼ ajwiʼ li xikʼanel xul», ut rajlal lajeebʼ kutan, «wank ajwiʼ bʼiin chi yoʼoon». Aʼan natojok re chixjunil (Nehemías 5:8, 10, 14-18, SBG).
w16.09 6 raqal 16
Miqakanabʼ kʼanjelak
16 Rikʼin xtenqʼ li Jehobʼa, laj Nehemías ut li wankebʼ rochbʼeen «keʼok chi kʼanjelak chi chaabʼil». Kʼaru rusilal xeʼxtaw? Keʼxyiibʼ wiʼ chik li suttzʼak Jerusalén saʼ 52 chi kutan (Neh. 2:18, SBG; 6:15, 16). Laj Nehemías moko kaʼaj tawiʼ kixjolomi li kʼanjel. Aʼan bʼan kixkʼe xchʼool chi kʼanjelak (Neh. 5:16). Naabʼalebʼ li cheekel winq li kaw nekeʼkʼanjelak, nekeʼxkʼam re rikʼin laj Nehemías, nekeʼtenqʼank re xkabʼlankil junaq li ochoch li naʼoksimank re xloqʼoninkil li Jehobʼa malaj yal re xsaabʼesinkil li Chʼutlebʼaal Kabʼl. Joʼkan ajwiʼ nekeʼrochbʼenihebʼ li hermaan saʼ li puktesink ut nekeʼrulaʼani. Chi joʼkan nekeʼxwaklesi xchʼool «li yookebʼ xxiw» (taayaabʼasi Isaías 35:3, 4, SBG).
w00 1/2 32
Chanru tatxjultika li Jehobʼa?
Li Santil Hu naxkʼut naq choʼq re li Jehobʼa «xjultikankil» naraj xyeebʼal xtenqʼankil junaq. Jun eetalil, naq li Bʼutʼihaʼ kixnujobʼresi li Ruuchichʼochʼ chiru 150 kutan, «li Yos kixtoqʼobʼa ru laj Noé [...]. Ut kixtaqla jun li iqʼ saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ ut kisaak li haʼ» (Génesis 8:1, SBG). Naabʼal siʼeent chihabʼ chirix aʼin laj Sansón, li kikanaak chi mutzʼ ut kichapeʼk xbʼaanebʼ laj Filisteo, kitijok: «At Qaawaʼ, chinjultikoʼq taxaq aawe, kʼe inmetzʼew kaʼaj taxaq anaqwan». Li Jehobʼa kixsume li xtij naq kixkʼe xmetzʼew re naq truuq xqʼaxbʼal ruhebʼ li xik nekeʼilok Re (Jueces 16:28-30, SBG). Rikʼin laj Nehemías, li Jehobʼa kirosobʼtesi naq kixkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil naq twanq wiʼ chik li tzʼaqal loqʼonink.
Li tertokil pek
w07 1/7 30 raqal 15
«Qʼax bʼan ru li maaʼusilal rikʼin xbʼaanunkil li us»
15 Moqon xeʼxye re laj Semaya aj Israel naq tixbʼalaqʼi laj Nehemías, re naq tixqʼet li Xchaqʼrabʼ li Yos. Laj Semaya kixye re: «Qachʼutubʼaq qibʼ saʼ rochoch li Yos; okaqo toj chisaʼ ut tqatzʼap li rokebʼaal xbʼaan naq [...] teʼchalq chakamsinkil». Naraj xyeebʼal naq laj Semaya kixye re laj Nehemías naq tixmuq ribʼ saʼ rochoch li Yos re naq inkʼaʼ teʼxkamsi. Xbʼaan naq laj Nehemías maawaʼ aj tij, xmuqbʼal ribʼ saʼ rochoch li Yos aʼan jun nimla maak. Ma tixqʼet li Xchaqʼrabʼ li Yos re xkolbʼal li xyuʼam? Inkʼaʼ, laj Nehemías kixye: «Ma naru tabʼiʼ tinʼok saʼ rochoch li Yos re xkolbʼal linyuʼam? Inkʼaʼ tinxik». Kʼaʼut naq inkʼaʼ kitʼaneʼk laj Nehemías saʼ li raʼal aʼin? Xbʼaan naq naxnaw naq laj Semaya usta aj judiiy, abʼan «moko li Yos ta kitaqlank chaq re»; jun li propeet moko tixye ta re naq tixqʼet li Xchaqʼrabʼ li Jehobʼa. Chi kamaʼan laj Nehemías inkʼaʼ kixbʼaanu naq tqʼaxeʼq ru xbʼaan li xik nekeʼilok re. Moqon chik kixye: «Kiyaaloʼk li suttzʼak saʼ li oobʼ xkaʼkʼaal xbʼe li po Elul: kabʼlaju roxkʼaal kutan kiyaaloʼk wiʼ» (Nehemías 6:10-15, SBG; Números 1:51; 18:7).
14-20 RE AGOSTO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 8, 9
«Li sahil chʼoolej li nachalk rikʼin li Qaawaʼ aʼan li xkawubʼ leechʼool»
Li naqatzol chirix jun li tij kawresinbʼil chi chaabʼil
2 Ebʼ laj judiiy xeʼxchoy xyiibʼankil li xsuttzʼakil Jerusalén jun po rubʼelaj (Neh. 6:15). Xeʼxchoy li kʼanjel chiru 52 kutan, ut anaqwan kaʼajwiʼ naʼajmank xkawresinkil xpaabʼalebʼ. Joʼkan naq saʼ xbʼeen kutan re li po tisri xeʼkohebʼ bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ naabʼal li kristiʼaan, chi rabʼinkil laj Esdras ut ebʼ laj Leví naq nekeʼxyaabʼasi ut nekeʼxchʼolobʼ li Xchaqʼrabʼ li Yos (chaawil li jalam u 1). Ebʼ li junkabʼal ut li kokʼal li teʼruuq xtzolbʼal xaqxokebʼ chi rabʼinkil «chalen hikʼho toj tuqtu waʼlebʼ». Jwal chaabʼil eetalil xeʼxkʼe qe! Saʼ li qakutan naqachʼutubʼ qibʼ saʼ ebʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl, usta joʼkan naq wank sut naq li qachʼool ut li qakʼaʼuxl naxik rikʼin xkʼoxlankil jalan chik chi naʼlebʼ. Ma xaakʼul junsutaq laaʼat? Wi joʼkan kʼe reetal li keʼxbʼaanu ebʼ laj Israel: moko kaʼaj tawiʼ xeʼrabʼi, xeʼxkanabʼ bʼan naq li aatin li xeʼrabʼi tixtochʼ xchʼoolebʼ. Xeʼok chi yaabʼak naq xeʼxkʼe reetal naq yookebʼ xqʼetbʼal li Xchaqʼrabʼ li Yos (Neh. 8:1-9, SBG).
w07 15/7 22 raqal 9, 10
Ma toobʼeeq «rubʼel xwankil li Musiqʼej»?
9 Li sahil chʼoolejil aʼan li naqekʼa naq kʼojkʼo li qachʼool. Li Jehobʼa aʼan «li Yos li sa saʼ xchʼool» (1 Timoteo 1:11, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, 2019 saʼ español; Salmo 104:31). Kʼajoʼ nawulak chiru li Jesús xbʼaanunkil li rajom li Xyuwaʼ (Salmo 40:9; Hebreos 10:7-9). Choʼq qe, «li sahil chʼoolej li nachalk rikʼin li Qaawaʼ aʼan li xkawubʼ [qa]chʼool» (Nehemías 8:10, SBG).
10 Saʼ xkʼabʼaʼ li sahil chʼoolejil chalenaq rikʼin li Yos, jwal sa naqekʼa qibʼ naq naqabʼaanu li rajom usta naqakʼul li chʼaʼajkilal, rahilal ut li rahobʼtesiik. Jwal naxkʼe xsahil qachʼool «xnaʼlebʼ li Dios»! (Proverbios 2:1-5, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators. Akʼ tzʼiibʼ). Li qamiiwil rikʼin li Jehobʼa chalenaq saʼ xkʼabʼaʼ naq naqanaw ru, naq naqapaabʼ joʼ ajwiʼ naq naqapaabʼ li xkamik li Jesús (1 Juan 2:1, 2). Jun chik li naxkʼe xsahil qachʼool aʼan wank saʼ xyanq li hermaan li wankebʼ saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ (Sofonías 3:9; Ageo 2:7). Li qoybʼenihom li nachalk rikʼin li Yos ut xwotzbʼal li chaabʼil esil, jwal naxkʼe xsahil qachʼool (Mateo 6:9, 10; 24:14). Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin naq twanq qayuʼam chi junelik (Juan 17:3). Qʼaxal sa qachʼool rikʼin chixjunil aʼin (Deuteronomio 16:15).
Li tertokil pek
it-1 171 raqal 2
Laj Arameo
Wiibʼ oxibʼ chihabʼ relikebʼ laj judiiy Babilonia, laj Esdras aj tij kixyaabʼasi li Chaqʼrabʼ rehebʼ laj judiiy li xeʼxchʼutubʼ ribʼebʼ Jerusalén ut naabʼalebʼ laj Leví xeʼok xchʼolobʼankil chiruhebʼ li tenamit, joʼ naxye Nehemías 8:8, SBG: «Keʼxyaabʼasi xsaʼ xHuhil li xChaqʼrabʼ li Yos chi raqal ut keʼxchʼolobʼ saʼ raatinobʼaalebʼ re naq taatawmanq ru li xyaabʼasimank». Li xchʼolobʼankil aʼin maare kiyeemank ajwiʼ rikʼin wiibʼ oxibʼ chi aatin saʼ arameo, xbʼaan naq ebʼ laj judiiy chanchan naq xeʼxtzol ajwiʼ li aatinobʼaal arameo naq xeʼwank Babilonia. Joʼkan ajwiʼ, maare xeʼxkʼe ajwiʼ li xchʼolobʼankil li raqal, chi joʼkan ebʼ laj judiiy li nekeʼaatinak hebreo teʼxtaw ru chi tzʼaqal li yookebʼ xyaabʼasinkil.
21-27 RE AGOSTO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 10, 11
«Xeʼxkʼe li nekeʼruuk choʼq re li Jehobʼa»
w98 15/10 22 raqal 13
Tiik ru xchʼool Jerusalén
13 Li «sumwank» li xeʼxbʼaanu rikʼin laj Nehemías kixkawresi li xtenamit li Yos choʼq re li kutan naq tqʼaxtesimanq li xsuttzʼakil Jerusalén. Abʼan wank jun chik li naʼlebʼ li tento teʼril ut qʼaxal wank xwankil. Li tenamit Jerusalén ak wank xsuttzʼakil rikʼin kabʼlaju chi okebʼaal, abʼan moko kʼihebʼ ta li wank aran. Yal wiibʼ oxibʼ aj Israel wankebʼ aran ut «qʼaxal nim li tenamit Jerusalén, abʼan inkʼaʼ kʼihebʼ li wankebʼ aran» (Nehemías 7:4, SBG). Re xtuqubʼankil ru aʼin, li tenamit «keʼbʼuuliik rixebʼ, re naq saʼ xyanq li lajeetq chi winq jun taakanaaq chi wank Jerusalén, li Loqʼlaj Tenamit». Jwal kiwulak chiruhebʼ aʼin ut «ebʼ li poyanam keʼxbʼanyoxi chiruhebʼ li keʼxyeechiʼi ribʼ chi kanaak Jerusalén» (Nehemías 11:1, 2, SBG). Aʼin jun chaabʼil eetalil choʼq rehebʼ laj paabʼanel li naxkʼe ribʼ chiruhebʼ xik saʼ jalan chik naʼajej re tenqʼank.
w86 15/2 26
Naʼelk chi ubʼej li tzʼaqal loqʼonink
Maare li xeʼqʼaxonk Jerusalén xeʼxtaw li chʼaʼajkilal naq xeʼxkanabʼ li kʼaru rehebʼ. Joʼkan ajwiʼ, li wankebʼ saʼ li tenamit wankebʼ saʼ xiwxiwal. Usta joʼkan, li tenamit xeʼxkʼe xloqʼal li xeʼxyeechiʼi ribʼ chi qʼaxonk ut xeʼtijok chiru li Jehobʼa re naq teʼosobʼtesiiq.
w16.04 8 raqal 15
Li Jehobʼa naxkʼulubʼa li wankebʼ xpaabʼal
15 Naq xqaqʼaxtesi li qayuʼam chiru li Jehobʼa xqaye re naq tookʼanjelaq chiru. Xqayeechiʼi re naq maakʼaʼ naxye li tqakʼul junelik tqabʼaanu li rajom. Ut naqanaw naq aʼin naraj xyeebʼal naq tqakʼe chi ubʼej li xkʼanjel. Abʼan nayaleʼk rix li qapaabʼal naq nekeʼxpatzʼ qe naq tqabʼaanu junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ nawulak chiwu. Abʼan, wi naqayal qaqʼe chi xpaabʼankil li Jehobʼa usta wank li chʼaʼajkilal, tqakʼutbʼesi naq wank qapaabʼal. Abʼan, jwal nim li osobʼtesihom li tqakʼul chiru li tqakanabʼ chi ixbʼej usta chʼaʼajkaq chiwu (Mal. 3:10). Aatinaqo wiʼ chik chirix laj Jefté. Kʼaru kikʼulmank rikʼin li rixqaʼal?
Li tertokil pek
w06 1/2 11 raqal 1
Li xqatzol saʼ li hu Nehemías
10:34. Kʼaʼut kiyeeheʼk re li tenamit naq teʼxkʼam li siʼ? Li Xchaqʼrabʼ laj Moisés moko naxye ta naq teʼxkʼam li siʼ joʼ mayej. Xeʼok xbʼaanunkil xbʼaan naq naʼajmank chiruhebʼ. Naʼajmank naabʼal li siʼ re xkʼatbʼal li mayej saʼ li altar. Chanchan tawiʼ naq moko kʼihebʼ ta li moos (li maawaʼebʼ aj Israel li nekeʼkʼanjelak saʼ rochoch li Jehobʼa), joʼkan naq xeʼxbʼuuli rix re naq rajlal twanq li siʼ li naʼajmank.
28 RE AGOSTO TOJ 3 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | NEHEMÍAS 12, 13
«Kʼutbʼesi naq tiik aachʼool chiru li Jehobʼa naq taasikʼebʼ laawamiiw»
it-1 117 raqal 8
Ebʼ laj Ammón
Naq xeʼrisi laj Tobías saʼ rochoch li Jehobʼa, kiyaabʼasimank ut keʼxyuʼami li chaqʼrabʼ li natawmank saʼ Deuteronomio 23:3-6, li naxye naq ebʼ laj Ammón ut ebʼ laj Moab inkʼaʼ naru nekeʼok saʼ xchʼuut ebʼ laj Israel (Ne 13:1-3). Natawmank ru naq li Jehobʼa kixxaqabʼ li chaqʼrabʼ aʼin xbʼaan naq ebʼ laj Ammón ut ebʼ laj Moab inkʼaʼ xeʼxtenqʼa ebʼ laj Israel naq xeʼnachʼok saʼ li Yeechiʼinbʼil Naʼajej jun mil chihabʼ rubʼelaj, naraj xyeebʼal naq inkʼaʼ naru naq teʼxbʼaanu chixjunil li naxbʼaanu junaq aj Israel. Abʼanan aʼin inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq ebʼ laj Ammón ut ebʼ laj Moab, inkʼaʼ naru nekeʼwank rikʼinebʼ laj Israel joʼ ajwiʼ xkʼulbʼal li osobʼtesihom li naxkʼe li Jehobʼa choʼq re xtenamit. Wiibʼ oxibʼ li eetalil chirix aʼin, aʼan: laj Zéleq, li kiwank joʼ jun laj puubʼ li jwal kaw xchʼool chi pleetik rochbʼeen laj David, ut li xRut laj Moab (Rut 1:4, 16-18).
Santobʼresinbʼilex
5 (Taayaabʼasi Nehemías 13:4-9). Nachʼaʼajkoʼk wank saʼ santilal naq wanko saʼ xyanqebʼ li maawaʼebʼ aj paabʼanel. Qakʼoxlaq li kikʼulmank rikʼin laj Eliasib ut laj Tobías. Laj Eliasib aʼan li xyuwaʼil aj tij. Laj Tobías aj Ammón ut chanchan tawiʼ naq nakʼanjelak choʼq re li awabʼej re Persia aran Judea. Laj Tobías ut li nekeʼkʼanjelak rochbʼeen inkʼaʼ xeʼraj naq laj Nehemías tixkabʼla wiʼ chik li xsuttzʼakil Jerusalén (Neh. 2:10). Joʼkan ajwiʼ ebʼ laj Ammón inkʼaʼ naru nekeʼok saʼ rochoch li Jehobʼa (Deut. 23:3). Joʼkan naq, kʼaʼut naq li xyuwaʼil aj tij kixkʼe jun xnaʼaj laj Tobías saʼ li rochoch li Jehobʼa?
6 Laj Tobías wank tzʼaqal saʼ amiiwil rikʼin laj Eliasib. Laj Tobías, ut laj Jehohanán li ralal, xeʼsumlaak rikʼinebʼ li ixq aj judiiy, ut naabʼalebʼ laj judiiy chaabʼil nekeʼaatinak chirix (Neh. 6:17-19). Joʼkan ajwiʼ li ri laj Eliasib sumsu rikʼin li rixqaʼal laj Sanbalat, li awabʼej re Samaria, li nakʼanjelak rochbʼeen laj Tobías (Neh. 13:28). Maare xbʼaan aʼin laj Eliasib li xyuwaʼil aj tij kiqʼunbʼesiik xbʼaan laj Tobías, li xik naʼilok re li Jehobʼa. Abʼan, laj Nehemías kixkʼutbʼesi naq tiik xchʼool chiru li Yos naq kirisi saʼ rochoch li Jehobʼa chixjunil li kʼaru re laj Tobías.
Sikʼ chiʼus ebʼ laawamiiw
Li Jehobʼa naxsikʼ chiʼus ebʼ li ramiiw. Joʼkan naq «naxrahebʼ li tiikebʼ xchʼool» (Proverbios 3:32, SBG). Chan tawiʼ ru trekʼa ribʼ li Jehobʼa wi naqochbʼenihebʼ li inkʼaʼ nekeʼrahok re? Trahoʼq xchʼool! (Yaabʼasi Santiago 4:4). Joʼkan naq tsahoʼq xchʼool li Jehobʼa wi inkʼaʼ naqochbʼenihebʼ li yibʼebʼ ru xnaʼlebʼ ut nokoojilok chixkʼatq ut chixkʼatqebʼ li nekeʼrahok re (Salmo 15:1-4).
Li tertokil pek
it-2 444 raqal 2
Li bʼich
Wank xwankil ebʼ li bʼich saʼ rochoch li Jehobʼa. Naqanaw aʼin xbʼaan naq li Santil Hu naabʼal sut naʼaatinak chirixebʼ laj bʼichanel, joʼkan ajwiʼ «maakʼaʼebʼ chik junaq xkʼanjelebʼ» joʼebʼ li junchʼol aj Leví, re naq teʼxkʼe xchʼool saʼ li xkʼanjel (1Cr 9:33, SBG). Ebʼ laj bʼichanel inkʼaʼ nakʼemank saʼ ajl rikʼinebʼ li junchʼol aj Leví li xeʼsutqʼiik Babilonia (Esd 2:40, 41). Laj Artajerjes Longimano kixye ajwiʼ naq inkʼaʼ teʼxkʼe li «toj, kubʼsiil chi moko xtojbʼal li xnumikebʼ», joʼebʼ li chʼuut li wankebʼ xwankil (Esd 7:24, SBG). Moqon chik, li awabʼej kixye: «ak yeebʼil rehebʼ laj bʼichanel xbʼaan jun xchaqʼrabʼ li awabʼej kʼaru tento teʼxbʼaanu rajlal kutan». Usta nayeemank naq laj Artajerjes kixkʼe li chaqʼrabʼ aʼin, chanchan tawiʼ naq laj Esdras kiyeehok re rikʼin li wankilal li kikʼeheʼk re xbʼaan li awabʼej (Ne 11:23, SBG; Esd 7:18-26). Aʼin nokooxtenqʼa xtawbʼal ru kʼaʼut naq usta ebʼ laj bʼichanel aʼanebʼ laj Leví, li Santil Hu naxye naq: «laj bʼichanel ut laj Leví» jun chʼuut ajwiʼ (Ne 7:1, SBG; 13:10).