Li teep Nínive nakirirnak kikanaak ut maajun chik xkʼoxlank re.
Ma nakaanaw?
Kʼaru kikʼulmank rikʼin Nínive naq ak kamenaq chik laj Jonás?
CHIRU tana li chihabʼ 670, naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, li tenamit Asiria kiwank joʼ jun li xnimal ru awabʼejilal saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Joʼ naxye jun li naʼaj saʼ internet re li Museo Británico: «Natiklaak chalen saʼ rokebʼl saqʼe re Chipre toj saʼ relebʼl saqʼe re Irán, ut chiru wiibʼ oxibʼ chihabʼ, kiwulak toj Egipto». Li xjolomil li tenamit Asiria aʼan chaq Nínive, ut aʼan chaq li teep li jwal nim saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Saʼ li teep aʼan wankebʼ chaq li naʼajej li jwal chʼinaʼus, ebʼ li xninqal ut xchaqʼal ru ochoch ut li naʼajej bʼarwiʼ naxokmank naabʼal ebʼ li hu. Saʼ li najteril Nínive kitawmank li tzʼiibʼ chiruhebʼ li tzʼak li naxkʼut naq li awabʼej Asurbanipal kixye naq aʼan «li awabʼej re chixjunil li Ruuchichʼochʼ», ut kamaʼin ajwiʼ xeʼxbʼaanu jalanebʼ chik li awabʼej re Asiria. Chiruhebʼ li kutan aʼan, chanchan naq maaʼani truhanq rechaninkil li tenamit Asiria ut Nínive.
Ebʼ laj Asiria aʼanebʼ chaq li xnimal ru awabʼejilal chiruhebʼ li kutan aʼan.
Abʼanan, naq ebʼ laj Asiria yookebʼ chaq chi awabʼejink saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ, li propeet Sofonías kixye li tixbʼaanu li Jehobʼa rikʼinebʼ: «Tixtaqsi li ruqʼ [...] re xsachbʼal Asiria, ut nakirirnak taakanaaq Nínive, joxkʼ aj chik taakanaaq wiʼ». Joʼkan ajwiʼ, laj Nahúm, jun chik li xpropeet li Jehobʼa, kixye: “Elqʼahomaqebʼ li plaat ut ebʼ li oor [...]. Nakirirnak, nayamnak ut jukʼulk chixjunil, [...] chixjunilebʼ li teʼiloq aawe teʼeleliq chawu ut yooqebʼ xyeebʼal: «Xjukʼeʼk li tenamit Nínive[»]” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Naq ebʼ li kristiʼaan xeʼrabʼi li propesiiy aʼan, xeʼxkʼoxla tana: «Ma truhanq xbʼaanunkil aʼin? Ma truuq junaq li poyanam rechaninkil li tenamit Asiria?». Maajunwa tana xeʼxkʼoxla naq joʼkan tkʼulmanq.
Saʼ li teep Nínive kiwank ebʼ li xninqal ut xchaqʼal ru ochoch.
Abʼan kikʼulmank li maajunwa xeʼxkʼoxla. Naq toj maajiʼ nawulak li chihabʼ 600, naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, ebʼ laj Babilonia ut ebʼ laj Media ak xeʼrechani chik li tenamit Asiria. Saʼ xnumikebʼ li kutan, nakirirnak kikanaak li teep Nínive ut maajun chik xkʼoxlank re. Jun li hu li natawmank bʼarwiʼ naxokmank ebʼ li najteril kʼaʼaq re ru li wank saʼ xjolomil li teep Nueva York naxye naq, ak naabʼal chihabʼ chik xnumik naq li Jesús xkʼulunk saʼ li Ruuchichʼochʼ, «li naʼajej aʼin kikanaak rubʼel chʼochʼ ut nakirirnak, ut naq li teep Nínive kaʼajwiʼ najultikamank xbʼaan li naxye li Santil Hu». Joʼ naxye jun li hu, saʼ xtiklajik li chihabʼ 1800 «inkʼaʼ nanawmank ma yaal naq kiwank li xjolomil li tenamit Asiria» (Biblical Archaeology Society Online Archive). Abʼan saʼ li chihabʼ 1845, laj Austen Henry Layard, jun aj bʼekonel najteril kʼaʼaq re ru, kixpik ut kixtaw li teep Nínive. Li xtawmank kixkʼutbʼesi naq Nínive aʼan chaq jun xnimal ru teep.
Naq naqil chanru kitzʼaqlok ru chi tzʼaqal re ru ebʼ li propesiiy chirix li teep Nínive, naxkawubʼresi li qapaabʼal naq ttzʼaqloq ajwiʼ ru ebʼ li propesiiy li naʼaatinak chirix li rosoʼjikebʼ li xninqal ru awabʼejilal li wankebʼ anaqwan (Dan. 2:44; Apoc. 19:15, 19-21).