Xyaalalil li naʼlebʼ
1. Li Nimla tenamit Babilonia
Kʼaʼut naqanaw naq «Babilonia, li Nimla Tenamit» aʼan reetalil ebʼ li bʼalaqʼil paabʼal? (Apocalipsis 17:5). Qilaq oxibʼ xyaalal.
Natawmank ut yook chi kʼanjelak saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ. Nayeemank naq chunchu saʼ xbʼeen «kʼiila teep» ut tenamit ut «wank xwankil saʼ xbʼeenebʼ li awabʼej re li ruuchichʼochʼ» (Apocalipsis 17:15, 18).
Maawaʼ xmolamil ebʼ li awabʼejilal chi moko ebʼ laj yakonel. Xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq «ebʼ li awabʼej re li ruuchichʼochʼ» ut ebʼ laj yakonel toj yoʼyokebʼ naq tjukʼmanq li tenamit aʼin (Apocalipsis 18:9, 15).
Naxtzʼajni li xkʼabʼaʼ li Yos. Nakʼabʼaʼiik «aj yumbʼeet» xbʼaan naq naxkʼe ribʼ saʼ aatin rikʼinebʼ li awabʼej re naq tkʼemanq xtumin ut jalan chik usilal (Apocalipsis 17:1, 2). Naxbʼalaqʼi chixjunil li ruuchichʼochʼ ut ak xkamsi naabʼal li kristiʼaan (Apocalipsis 18:23, 24).
Il wiʼ chik li tzolom 13 naʼlebʼ 6
2. Joqʼe kikʼulunk li Mesiiy?
Li Santil Hu kixye naq tento tnumeʼq 69 xamaan tojaʼ naq tkʼulunq li Mesiiy (yaabʼasi Daniel 9:25, Wy).
Joqʼe kitiklaak li 69 xamaan? Saʼ li chihabʼ 455 naq li awabʼej Nehemías kiwulak Jerusalén re xyiibʼankil wiʼ chik li tenamit (Daniel 9:25, Wy; Nehemías 2:1, 5-8).
Chanru naʼajlamank li 69 xamaan? Saʼ wiibʼ oxibʼ li propesiiy jun kutan aʼan ruuchil jun chihabʼ (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Joʼkan naq jun xamaan aʼan ruuchil 7 chihabʼ. Saʼ li propesiiy aʼin li 69 xamaan aʼan ruuchil 483 chihabʼ (naʼajlamank wuqubʼ sut 69).
Joqʼe kiraqeʼk li 69 xamaan? Wi chalen li chihabʼ 455 naq toj maajiʼ nakʼulunk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ naqajla 483 chihabʼ nokoowulak saʼ li chihabʼ 29 re li qakutan.a Saʼ li chihabʼ aʼan li Jesús kikubʼeek xhaʼ ut kikanaak joʼ li Mesiiy (Lucas 3:1, 2, 21, 22).
Il wiʼ chik li tzolom 15 naʼlebʼ 5
3. Roksinkil li kikʼ saʼ li bʼaneʼk
Wank sut naʼoksimank li xkikʼel li yaj re naq tbʼaneʼq, abʼan ebʼ laj paabʼanel moko nekeʼxkʼulubʼa ta chixjunil aʼin. Jun eetalil, inkʼaʼ nekeʼxsi chi moko nekeʼxkʼayi li xkikʼel, inkʼaʼ nekeʼxxok li xkikʼel re naq t-oksimanq naq teʼchoʼeʼq (Deuteronomio 15:23).
Abʼanan wank li bʼaneʼk li naru naqakʼulubʼa joʼ risinkil li qakikʼel re naq teʼxtzʼil rix, li hemodiálisis, li hemodilución malaj roksinkil li chʼiichʼ re recuperación de sangre malaj cell salvage ut re circulación extracorpórea (malaj bomba de derivación cardiopulmonar, heart-lung bypass machine). Li junjunq aj paabʼanel tento tixkʼoxla chiʼus chanru t-oksimanq li xkikʼel naq tchʼoʼeq, naq ttzʼiliiq rix li xkikʼel malaj naq tbʼaneʼq. Li junjunq laj bʼanonel jalan bʼayaq nekeʼroksi ebʼ li naʼlebʼ aʼin. Joʼkan bʼiʼ, li junjunq aj paabʼanel tento tixkʼoxla chanru t-oksimanq li xkikʼel naq toj maajiʼ nachoʼeʼk, natzʼiliik rix li xkikʼel malaj nabʼaneʼk. Kʼoxla rix ebʼ li patzʼom aʼin:
Wi nekeʼrisi bʼayaq linkikʼel ut inkʼaʼ chik nabʼeek saʼ li wichʼmul junpaataq, ma tixkʼulubʼa tawiʼ linchʼool naq toj we li kikʼ aʼin malaj aajel ru xhoybʼal «chiru chʼochʼ»? (Deuteronomio 12:23, 24).
Kʼaru tkʼulmanq wi yookebʼ inchoʼbʼal nekeʼrisi bʼayaq inkikʼel, nekeʼxchʼaj ut nekeʼxkʼe wiʼ chik saʼ linjunxaqalil? Xbʼaan naq ak ninnaw li naxye li Santil Hu, ma tinxchʼiʼchʼiʼi tawiʼ linchʼool, malaj tinkʼulubʼa li naʼlebʼ aʼin?
Il wiʼ chik li tzolom 39 naʼlebʼ 3
4. Li jachok ibʼ
Li Santil Hu naxye rehebʼ li sumsukebʼ naq inkʼaʼ naru nekeʼxjach ribʼ ut wi teʼxjach ribʼ inkʼaʼ naru nekeʼsumlaak rikʼin jalan chik (1 Corintios 7:10, 11). Abʼan wankebʼ laj paabʼanel li nekeʼxkʼoxla xkanabʼankil ribʼ naq nekeʼxnumsi wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal.
Inkʼaʼ naraj xwenteninkil li xjunkabʼal: Li bʼeelomej inkʼaʼ naraj xkʼebʼal re li xjunkabʼal li naʼajmank chiruhebʼ saʼ li xyuʼam (1 Timoteo 5:8).
Kʼajoʼ li rahobʼtesiik: Li rahobʼtesiik naru naxkʼe saʼ xiwxiwal li xkawilal malaj li xyuʼam li narahobʼtesiik (Gálatas 5:19-21).
Naru naxkanabʼ wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa: Li xbʼeelom malaj li rixaqil naxbʼaanu chixjunil li naruhank re naq inkʼaʼ tkʼanjelaq chiru li Jehobʼa (Hechos 5:29).
5. Ebʼ li ninqʼe
Joʼ aj paabʼanel inkʼaʼ nokootzʼaqonk saʼebʼ li ninqʼe li inkʼaʼ nawulak chiru li Jehobʼa. Yaal re li junjunq chanru tixyuʼami li naxye li Santil Hu chirix li nakʼulmank saʼ junaq li ninqʼe. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.
Nekeʼxkʼe xsahil aachʼool saʼ xkutankil junaq li ninqʼe. Maare tzʼaqal rikʼin xyeebʼal «bʼanyox». Wi li kristiʼaan naraj xnawbʼal xkomon chirix aʼin naru nakaachʼolobʼ chiru kʼaʼut inkʼaʼ nakatninqʼehik saʼ li kutan aʼan.
Laabʼeelom malaj laawixaqil li maawaʼ aj Testiiw naraj naq tatxik chirix chi waʼak rikʼinebʼ li xkomon saʼ xkutankil jun li ninqʼe. Wi inkʼaʼ nakatxchʼiʼchʼiʼi laachʼool naru nakatxik, abʼan xbʼeenwa taachʼolobʼ chiru naq inkʼaʼ tattzʼaqonq saʼ junaq li ninqʼe li naxchap ribʼ rikʼin li bʼalaqʼil paabʼal.
Laapatron naxkʼe xkomon laatumin saʼ xqʼehil jun li ninqʼe. Ma taaye raj re naq inkʼaʼ? Moko aajel ta ru xyeebʼal aʼan. Ma yook xkʼebʼal aawe xbʼaan li ninqʼe malaj yal naxkʼoxla rix laachaabʼil kʼanjel?
Nekeʼxkʼe aamaatan saʼ xqʼehil jun li ninqʼe. Maare naxye aawe: «Ninnaw naq inkʼaʼ nakaaninqʼehi li kutan aʼin abʼan li maatan aʼin choʼq aawe». Maare xbʼaan xchaabʼilal xnaʼlebʼ naxbʼaanu. Abʼan, ma yal yook xyalbʼal rix laapaabʼal malaj naraj naq tattzʼaqonq saʼ li ninqʼe? Naq ak xaakʼoxla rix chiʼus, laaʼat yaal aawe ma taakʼul li maatan malaj inkʼaʼ. Abʼan chʼolchʼooq chaawu naq chixjunil li taakʼoxla xbʼaanunkil inkʼaʼ tixchʼiʼchʼiʼi laachʼool ut junelik tiikaq laachʼool chiru li Jehobʼa (Hechos 23:1).
Il wiʼ chik li tzolom 44 naʼlebʼ 1
6. Li letzbʼil yajel
Xbʼaan naq naqarahebʼ li kristiʼaan weent naqabʼaanu re naq inkʼaʼ tqaletz junaq xyajel. Naqabʼaanu aʼin wi chʼolchʼo chiqu naq yajo malaj naqakʼoxla naq wank junaq li qayajel ut naru naqaletz rehebʼ li junchʼol. Naqabʼaanu xbʼaan naq naqayuʼami li chaqʼrabʼ aʼin: «Chara laawas aawiitzʼin joʼ naq nakara aawibʼ laaʼat» (Romanos 13:8-10).
Chanru naqabʼaanu aʼin? Li kristiʼaan li naxnaw naq wank xyajel inkʼaʼ tixqʼalu, trutzʼ ru malaj tixkʼe li ruqʼ rehebʼ li junchʼol. Ut inkʼaʼ raj tpoʼq wi junaq li kristiʼaan li naraj xkolbʼal li xjunkabʼal inkʼaʼ naxbʼoq saʼ rochoch. Naq toj maajiʼ nakubʼeek xhaʼ tento tixye re li cheekel winq li naxkʼubʼ li kʼanjel saʼ xyanqebʼ li cheekel winq naq wank xletzbʼil yajel re kolbʼalebʼ li junchʼol. Ut wi wank ani naxnaw naq kixtaw li letzbʼil yajel tento taaxik rikʼin laj bʼanonel naq traj xkʼebʼal ribʼ saʼ sumʼaatin rikʼin jalan chik. Naq naqabʼaanu aʼin naqakʼutbʼesi naq naqarahebʼ li qas qiitzʼin ut naq naqayuʼami li naʼlebʼ aʼin: «Maaʼani chixsikʼ li us kaʼajwiʼ choʼq re xjunes, chixsikʼaq aj bʼan wiʼ choʼq rehebʼ li ras riitzʼin» (Filipenses 2:4).
Il wiʼ chik li tzolom 56 naʼlebʼ 2
7. Li chʼaʼajkilal chirix li tumin ut chiru li chaqʼrabʼ
Re naq inkʼaʼ tqachʼik qibʼ saʼ chʼaʼajkilal tento tqatzʼiibʼa chiru hu chixjunil li tqabʼaanu li tixchap ribʼ rikʼin tumin ut tqabʼaanu aʼin ajwiʼ rikʼinebʼ li qech aj paabʼanel (Jeremías 32:9-12). Usta joʼkan tqabʼaanu maare wank sut tqataw qachʼaʼajkilal rikʼinebʼ li qech aj paabʼanel chirix li tumin malaj jalan chik li naʼlebʼ. Wi nakʼulmank aʼin us raj naq saʼ junpaat teʼxsikʼ xtuqubʼankil ru saʼ xyaalal ut xjunesebʼ.
Abʼan chanru xtuqubʼankil ru li nimla chʼaʼajkilal joʼ li elqʼak ut li yoobʼank aatin? (Yaabʼasi Mateo 18:15-17). Li Jesús kixye naq tqabʼaanu li oxibʼ chi naʼlebʼ aʼin::
Li wankebʼ saʼ chʼaʼajkilal tento teʼxyal xtuqubʼankil ru xjunesebʼ (teeril li raqal 15).
Wi inkʼaʼ naru nekeʼxtuqubʼ ru, naru nekeʼxpatzʼ re jun malaj wiibʼ li hermaan li kawebʼ xpaabʼal re naq teʼochbʼeniiq (teeril li raqal 16.
Wi xeebʼaanu aʼin ut inkʼaʼ xeetuqubʼ ru, tojaʼ naq texʼaatinaq rikʼinebʼ li cheekel winq (teeril li raqal 17.
Moko junelik ta naru naqakʼamebʼ li qechpaabʼanel chiru chaqʼrabʼ xbʼaan naq aʼin tixtzʼajni li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa ut li chʼuut (1 Corintios 6:1-8). Abʼan wank li chʼaʼajkilal li tento ttuqubʼaaq ru saʼ li raqlebʼaal aatin joʼ: xraqbʼal li sumlajik, xsikʼbʼal ani aj ikʼin teʼkanaaq li kokʼal, xpatzʼbʼal li tumin re xchʼolaninkilebʼ li kokʼal, xpatzʼbʼal xtuminal li ak xqatoj, xchʼolobʼankil naq maakʼaʼ chik qatumin malaj xhuhil re xyeebʼal ani t-echaninq re li kʼaru qe. Wi jun aj paabʼanel naxsikʼ xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal aʼin chiru chaqʼrabʼ saʼ xyaalal moko yook ta xqʼetbʼal li naxye li Santil Hu.
Joʼkan ajwiʼ, wi jun aj paabʼanel naxjit chaq chiru li chaqʼrabʼ jun li nimla chʼaʼajkilal joʼ: xpuʼersinkil ru junaq li kristiʼaan re xmuxbʼal ru, xmuxbʼal ru ebʼ li kokʼal, sakʼok, elqʼak malaj kamsink moko yook ta ajwiʼ xqʼetbʼal li naxye li Santil Hu.
a Chalen li chihabʼ 455 n.m.n.J toj saʼ li chihabʼ 1 n.m.n.J wank 454 chihabʼ. Chalen li chihabʼ 1 n.m.n.J toj saʼ li chihabʼ 1 re li qakutan wank jun chihabʼ. Chalen li chihabʼ 1 re li qakutan toj saʼ li chihabʼ 29 re li qakutan wank 28 chihabʼ. Wi naqajla li oxibʼ chi ajl aʼin: 454, 1 ut 28, naxkʼe qe 483 chihabʼ.