“Kana Nzambi Kele ti Beto, Nani Tanwanisa Beto?”
“Nki beto lunga kutuba diaka? Kana Nzambi kele ti beto, nani [tanwanisa, NW] beto?”—ROMA 8:31.
1. Banani kulandaka bantu ya Izraele ntangu bo basikaka na Ezipte, mpi nki kupusaka bo na kusala mutindu yina?
NTANGU bantu ya Izraele kubasikaka na Ezipte na nima ya kulutisa bamvula 215, mingimingi na kimpika, “bantu ya nkaka mingi kwendaka ti bo.” (Kubasika 12:38) Bantu yai ya kuvandaka ve bantu ya Izraele kumonaka bampasi kumi ya boma yina kubwilaka bantu ya Ezipte mpi yina kuwisaka banzambi na yo ya luvunu nsoni. Kaka na ntangu yina, bo monaka, mingimingi banda na mpasi ya iya, ngolo yina Yehowa kele na yo ya kutanina bantu na yandi. (Kubasika 8:23, 24) Ata bo vandaka kuzaba ve balukanu ya Yehowa mbote, bo vandaka kuzaba kima mosi: Banzambi ya Ezipte kukukaka ve kutanina bantu ya Ezipte, kansi Yehowa kumonisaka nde yandi kele na ngolo ya kutanina bantu ya Izraele.
2. Inki kupusaka Rahabi na kusadisa bantu ya Izraele yina kwisaka kutala ntoto, mpi sambu na nki ntima ya yandi tulaka na Nzambi na bo kuvandaka ve ya mpamba?
2 Bamvula makumi iya na nima, na ntwala nde bantu ya Izraele kukota na ntoto ya Lusilu, Yozue, muntu yina kuyingaka Moize, kutindaka bantu zole sambu na kwenda kutala ntoto yango. Ntangu bo kumaka kuna, bo kutanaka ti Rahabi, nkento mosi ya bwala Yeriko. Sambu na mambu yina yandi waka ya metala bisalu ya ngolo yina Yehowa kusalaka na kutanina bantu ya Izraele bamvula 40 banda ntangu bo katukaka na Ezipte, yandi zabaka nde kana yandi kezola kubaka lusakumunu ya Nzambi, yandi fwete sadisa bantu na yandi. Sambu na desizio ya mayele ya yandi bakaka, yandi ti dibuta na yandi kugulukaka na lufwa ntangu bantu ya Izraele kubotulaka mbanza yina. Kuguluka na bo na mutindu mosi ya kuyituka vandaka kidimbu ya kumonisaka mpenza nde Nzambi kuvandaka ti bo. Ebuna, ntima yina Rahabi kutulaka na Nzambi ya bantu ya Izraele kuvandaka ve ya mpamba.—Yozue 2:1, 9-13; 6:15-17, 25.
3. (a) Inki dyambu ya kuyituka Yezu kusalaka penepene na mbanza Yeriko yina bo tungaka dyaka, mpi nki bamfumu ya mabundu ya Bayuda kusalaka? (b) Inki kima Bayuda, mpi na nima bantu mingi yina kuvandaka ve Bayuda, kubakisaka?
3 Bamvu-nkama kumi na tanu na nima, Yezu Kristu kubelulaka kifwa-meso mosi yina vandaka kulomba bima na bantu penepene ti mbanza Yeriko yina bo tungaka dyaka. (Marko 10:46-52; Luka 18:35-43) Bakala yina kubondilaka Yezu na kuwila yandi mawa, yo songaka nde yandi zabaka nde Nzambi vandaka kundima Yezu. Kansi, bamfumu ya mabundu ya Bayuda ti bantu yina vandaka kulanda bo, kubuyaka na ntima mosi na kundima nde mambu ya kuyituka yina Yezu kusalaka vandaka kidimbu yina kusongaka nde yandi vandaka kusala kisalu ya Nzambi. Yo yina, bo yantikaka kutonga yandi. (Marko 2:15, 16; 3:1-6; Luka 7:31-35) Ata ntangu bo waka nde Yezu kufutumukaka na nima ya kufwa yandi, bo vandaka kuzola ve kundima nde Nzambi muntu kusalaka dyambu yina. Ebuna, bo yantikaka na kumonisa balongoki ya Yezu mpasi, kumeka kukangisa kisalu na bo ya “kuzabisa nsangu ya Mbote ya Mfumu Yesu.” Kansi, Bayuda yankaka, mpi na nima bantu mingi yina kuvandaka ve Bayuda, kumonaka mambu yina mpi bo bakisaka yo mbotembote. Bo bakisaka pwelele nde Nzambi kulosaka bamfumu ya mabundu ya Bayuda ya lulendo kansi yandi vandaka kundima balongoki ya kudikulumusa ya Yezu Kristu.—Bisalu 11:19-21.
Banani Nzambi Kendimaka Bubu Yai?
4, 5. (a) Inki bantu yankaka keyindulaka sambu na yina metala kupona dibundu? (b) Inki ngyufula ya mfunu beto fwete yula na ntangu beto kesosa kuzaba dibundu ya kyeleka?
4 Na ngyufula ya kuzaba nki dibundu kele ya kyeleka, mfumu mosi ya dibundu kutubaka mutindu yai na bangyufula ya bo yulaka yandi na televizio: “Mono tatuba mpenza nde dibundu kingandi kele ya kyeleka kana bansiku ya dibundu yango kekumisa muntu yina kelanda yo muntu ya mbote.” Ya kyeleka, dibundu ya kyeleka kesalaka nde bantu kukuma ti bikalulu ya mbote kibeni. Keti dyambu yai mosi mpamba ya kusadisa bantu na kukuma na bikalulu ya mbote mefwana sambu Nzambi kundima dibundu yango? Keti yo yina mpamba kidimbu ya kuzabila dibundu ya kyeleka?
5 Konso muntu kezolaka kupona yandi mosi mambu ya yandi tasala na luzingu, ti kupona dibundu ya yandi tasambilaka. Kansi kuvanda na kimpwanza ya kupona kele ve kima ya kemonisaka nde muntu tapona dibundu ya mbote. Mu mbandu, bantu yankaka, keponaka dibundu sambu na ntalu ya bantu yina kesambilaka kuna, sambu na kimvwama na yo, sambu na mambu ya kuyituka bo kesalaka na meso ya bantu, to sambu bantu ya dibuta na bo kesambilaka kuna. Ata dyambu mosi ve na kati ya mambu yai yonso kele mfunu sambu na kuzaba kana dibundu mosi kele ya kyeleka to ve. Ngyufula ya mfunu ya beto fwete yula na mambu yai kele: “Inki dibundu kelongisilaka bantu na yo na kusala luzolo ya Nzambi mpi kemonisaka mpenza nde Nzambi kendimaka bo, na mpila nde bantu na yo kuvanda na kikesa ya kutuba na ntima mosi nde “Nzambi kele ti beto”?
6. Inki mambu Yezu kutubaka ya kusadisaka bantu na kubakisa mbote mambu ya metala dibundu ya kyeleka ti ya luvunu?
6 Yezu kupesaka nsiku ya kulanda sambu na kuswaswanisa dibundu ya kyeleka ti ya luvunu ntangu yandi tubaka nde: “Beno keba na bantu yina ke tubaka mambu ya luvunu na zina ya Nzambi; kana bo ke kwisila beno, bo ke monikaka bonso mameme, kansi na ntima na bo bo kele bonso bankoi. Beno ta bakisa bo na mambu yina ya bo ke salaka.” (Matayo 7:15, 16; Malashi 3:18) Bika beto tadila mwa “mambu” to bidimbu ya kuzabila dibundu ya kyeleka, na mpila nde beto lenda tuba na masonga yonso banani Nzambi kendimaka bubu yai.
Bidimbu ya Kuzabila Bantu Yina Nzambi Kendimaka
7. Kulonga kaka malongi yina kekatukaka na Biblia kezola kutuba inki?
7 Malongi na bo kekatukaka na Biblia. Yezu kutubaka nde: “Malongi yai ya mono ke pesaka beno kele ya mono ve, kansi yo ke katukaka na muntu yina tindaka mono. Konso muntu yina zola sala mambu yina ya Nzambi ke zolaka, yandi ta zaba kana malongi na mono ke katukaka na Nzambi, to kana mono ke tubaka na kiyeka na mono mosi.” Mpi nde: “Muntu yina kele ya Nzambi, yandi ke waka mambu ya Nzambi ke tubaka.” (Yoane 7:16, 17; 8:47) Yo kele pwelele nde, sambu Nzambi kundima muntu, muntu yango fwete longa kaka mambu yina Nzambi ketuba na Ndinga na yandi; mpi yandi fwete buya malongi yina kekatukaka na mayele ya bantu to na bansiku ya bambuta.—Yezaya 29:13; Matayo 15:3-9; Kolosai 2:8.
8. Sambu na nki yo kele mfunu na kusadila zina ya Nzambi na lusambu?
8 Bo kesadilaka mpi kezabisaka zina ya Nzambi, Yehowa, na meso ya bantu yonso. Yezaya kutubaka nde: “Na kilumbu yango yina beno ta tuba nde: ‘Beno pesa Mfumu Nzambi mersi! Beno tuba na ndinga ya ngolo Nzambi na beno kele nani! Beno songa bantu yonso mambu ya yandi me sala! Beno songa bantu nde Nzambi kele ya nene! Beno yimbila [Yehowa, NW] bankunga sambu na mambu ya nene ya yandi me sala! Mbote bantu yonso ya nsi-ntoto kuwa nsangu yango!’” (Yezaya 12:4, 5) Yezu kulongaka balongoki na yandi na kusamba nde: “Tata na beto kele na zulu, zina na nge ya santu kuvanda ya lukumu.” (Matayo 6:9) Yo yina, ata bo kele Bayuda to ve, Bakristu fwete sadila yandi bonso “bantu ya kesala na zina [ya Nzambi].” (Bisalu 15:14, NW) Yo kele pwelele nde Nzambi kevandaka na kyese na kundima bantu yina kesepilaka na kuvanda “bantu ya kesala na zina na yandi.”
9. (a) Sambu na nki bantu yina kele na dibundu ya kyeleka kele bantu ya kyese? (b) Inki mutindu Yezaya keswaswanisa dibundu ya kyeleka ti ya luvunu?
9 Bo kele bantu ya kyese sambu yo kele kimuntu ya Nzambi. Sambu Yehowa muntu kusonikisaka “Nsangu ya Mbote,” yandi kele “Nzambi . . . ya kiese.” (1 Timoteo 1:11) Ebuna nki mutindu bantu yina kesambilaka yandi zolaka kuvanda bantu ya mawa to ya kemonaka ntangu yonso mpasi? Ata bo kekutanaka na bampasi ya kele na inza ya mvimba mpi bampasi ya bo mosi, Bakristu ya kyeleka kevandaka na kyese sambu bo kedyaka madya mingi ya kimpeve mbala na mbala. Yezaya kemonisa luswaswanu yina kele na kati na bo ti bantu yina kele na mabundu ya luvunu: “Mfumu Nzambi ke tuba nde: ‘Bantu na mono ta dia, bo ta nwa, kansi beno, beno tavanda na nzala; bo ta mona kiese, kansi beno, beno ta mona nsoni. Bantu na mono ta sepela, bo ta yimba ti kiese na ntima, kansi beno, beno ta tula milolo ya mpasi ti mawa na ntima; beno ta dila mpenza na ndinga ya ngolo.’”—Yezaya 65:13, 14.
10. Inki mutindu bantu yina kele na dibundu ya kyeleka kebuyaka na kusala mambu na kumeka-meka?
10 Bo kezitisaka minsiku ya Biblia na Luzingu na bo ti na badesizio ya bo kebakaka. Nsoniki ya Bingana kelongisila beto nde: “Tula ntima na nge yonso na Mfumu Nzambi; kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba. Yindula Mfumu Nzambi na mambu yonso ya nge ke salaka, yandi ta songa nge nzila ya mbote.” (Bingana 3:5, 6) Nzambi kendimaka bantu yina kesosaka lutwadisu na yandi na kisika ya kutula ntima na bangindu ya kuswaswana ya bantu yina kezolaka ve kundima mayele ya Nzambi. Kiteso ya luzolo yina muntu kemonisa na kuzitisa Ndinga ya Nzambi na luzingu na yandi, yo tasadisa yandi na kubuya kusala mambu na kumeka-meka.—Nkunga 119:33; 1 Korinto 1:19-21.
11. (a) Sambu na nki bantu yina kele na dibundu ya kyeleka kekudikabisaka ve na bimvuka zole, bamfumu ti bantu yonso ya mebikala? (b) Inki mbandu bantu yina ketwadisaka mambu na kati ya bantu ya Nzambi fwete pesa na mameme?
11 Bo kesalaka mambu mutindu dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete vandaka kusala. Yezu kupesaka munsiku yai: “Muntu lenda binga beno ve nde ‘Longi’, sambu beno kele bampangi, beno ke kaka na Longi mosi mpamba. Ebuna awa na nsi-ntoto beno lenda binga ata muntu mosi ve nde ‘Tata’, sambu beno ke kaka na Tata mosi mpamba yina kele na zulu. Muntu lenda binga beno nde ‘Mfumu’ mpi ve, sambu beno ke kaka na Mfumu mosi mpamba, nde Mesia. Muntu yina kele mbuta na kati na beno, yandi fweti sadila beno bankaka.” (Matayo 23:8-11) Dibundu ya bantu yina kele bampangi kendimaka ve kuvanda ti kimvuka mosi ya bamfumu ya lulendo na kati na bo ya kekudikumisaka bo mosi ti batitre ya nene-nene mpi ya kekuditombulaka na zulu ya bantu yonso. (Yobi 32:21, 22) Bantu yina ketalaka mameme ya Nzambi fwete sala yo ‘na kingolo-ngolo ve. Bo sala kisalu na bo ve sambu na kubaka mbongo, kansi bo sala yo na luzolo ti kiese. Bo vanda ve na mabanza ya kuyala bantu yina ya Nzambi pesaka bo na kutala, kansi bo fweti vanda bantu yina ke songaka mbandu ya mbote na kati ya bantu na bo.’ (1 Piere 5:2, 3) Bangungudi yina kele Bakristu ya masonga kezolaka ve kumeka kudikumisa bamfumu ya lukwikilu ya bankaka. Sambu bo kesalaka kisalu ya Nzambi kumosi, bo kesalaka ngolo na kupesa mbandu ya mbote.—2 Korinto 1:24.
12. Inki ngindu ya bukatikati na yina metala baluyalu ya bantu Nzambi kelombaka na bantu yina kezolaka nde yandi ndima bo?
12 Bo kelemfukaka na baluyalu ya bantu kansi bo kekotaka ve na mambu ya politiki. Konso muntu yina mebuya na ‘kulemfuka na bamfumu ya leta’ lenda kinga ve nde Nzambi kundima yandi. Sambu na nki? Sambu “Nzambi muntu ke pesaka bamfumu yonso kiyeka na kuyala; bamfumu yonso yina ke yalaka ntangu yai, Nzambi muntu ke [bikaka nzila nde bo yala, NW]. Yo yina konso muntu yina ke lemfukaka na leta ve, yandi ke landaka ve mambu yina ya Nzambi songaka beto na kusala.” (Roma 13:1, 2) Kansi, Yezu kuzabaka nde kukonda kuwakana lenda basika ntangu yandi tubaka nde: “Ya [Kaisala, NW], beno pesa na [Kaisala]; ya Nzambi, beno pesa na Nzambi.” (Marko 12:17) Bantu yina kezola nde Nzambi kundima bo, bo fwete “landa kaka na kusosa [ntete] Kimfumu [ya Nzambi] ti mambu yina ya yandi ke zolaka,” ebuna bo fwete lemfuka mpi na bansiku ya insi yina kewakana ti mikumba na bo ya nene na ntwala ya Nzambi. (Matayo 6:33; Bisalu 5:29) Yezu kutubilaka mingi kukonda kukota na mambu ya politiki ntangu yandi tubaka na balongoki na yandi nde: “Bo kele bantu ya nsi-ntoto yai ve, mutindu mono mpi kele muntu ya nsi-ntoto yai ve.” Na nima, yandi yikaka nde: “Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve.”—Yoane 17:16; 18:36.
13. Inki zola kesalaka na ntangu muntu kesosa kuzaba bantu ya Nzambi?
13 Bo kekabula-kabulaka ve bantu na yina metala ‘kusala bantu yonso mbote.’ (Galatia 6:10) Zola yina Bakristu kevandaka na yo kekabula-kabulaka ve bantu, yo kendimaka bantu yonso kukonda kutala mpusu ya nitu na bo, kimvwama to kiteso ya bo melongukaka, insi na bo, to ndinga. Kusala mbote na bantu yonso mpi mingimingi na bayina beto kele na bo lukwikilu mosi kesadisaka bantu na kuzaba banani Nzambi kendimaka. Yezu kutubaka nde: “Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.”—Yoane 13:35; Bisalu 10:34, 35.
14. Keti bantu ya ntoto ya mvimba fwete zola bantu yina ya Nzambi kendimaka? Tendula.
14 Bo mezaba nde bo tamona mpasi sambu bo kesalaka luzolo ya Nzambi. Yezu kukebisaka balongoki na yandi nde: “Kana bo vandaka kumonisa mono mpasi, bo ta monisaka beno mpasi mpi; kana bo vandaka kulanda malongi na mono, bo mpi ta landaka ya beno.” (Yoane 15:20; Matayo 5:11, 12; 2 Timoteo 3:12) Bantu mingi kemengaka bantu yina ya Nzambi kendimaka, mutindu bo kumengaka Noa, yina kubedisaka bantu ya ntoto ya mvimba sambu na lukwikilu na yandi. (Baebreo 11:7) Bubu yai, bantu yina kezola nde Nzambi kundima bo fwete mona ve ndinga ya Nzambi mpamba to kukonda kuzitisa minsiku ya Nzambi sambu na kutina mpasi yina bantu lenda monisa bo. Bo kezabaka nde kana bo kesadila Nzambi na kwikama yonso, bantu ta ‘vwenza’ bo.—1 Piere 2:12; 3:16; 4:4.
Yai Ntangu ya Kutadila Mbote Mambu
15, 16. (a) Inki bangyufula tasadisa beto na kuzaba dibundu yina Nzambi kendimaka? (b) Nsukansuka nki bantu mingi mendimaka, mpi sambu inki?
15 Kudiyula bangyufula yai, ‘Inki dibundu mezabanaka nde bo kendimaka mpenza Ndinga ya Nzambi, ata na ntangu malongi na bo kewakana ve ti mambu yina bantu yonso kekwikilaka? Banani ketubilaka mingi mfunu ya zina ya Nzambi, to nkutu ya kesadilaka yo sambu na kuzabana na zina yina? Banani ketulaka kivuvu na Kimfumu ya Nzambi nde yo mpamba tamanisa bampasi yonso ya bantu kemonaka? Banani kezitisaka bansiku ya Biblia na luzingu na bo, ata bantu yankaka kemona nde bo kezitisaka mambu ya memanaka ngala? Inki kimvuka mezabanaka sambu bo kele ve ti bamfumu ya dibundu ya bo kefutaka salere, kansi bantu na yo yonso kele bansamuni? Banani mezabanaka mbote nde bo kezitisaka bansiku ya leta, ata bo kebuyaka na kukota na mambu ya politiki? Banani kelutisaka ntangu mpi kesadilaka mbongo na bo na zola yonso sambu na kusadisa bantu yankaka na kuzaba Nzambi ti balukanu na yandi? Mpi ata bo kesalaka mambu ya mbote yai yonso, banani bantu kemonaka bantu ya mpamba, ya bo kesekaka, mpi ya bo kemonisaka mpasi?’
16 Bantu mingi na ntoto ya mvimba metadilaka mbote mambu mpi mendimaka nde yo kele kaka Bambangi ya Yehowa bantu kele na dibundu ya kyeleka. Bo mendimaka yo na nsadisa ya mambu yina Bambangi ya Yehowa kelongaka mpi mutindu bo kezingaka, mpi sambu na mambote yina dibundu na bo menatilaka bantu. (Yezaya 48:17) Ya kyeleka, bantu mingi ke na kutuba mambu bonso yina kele na Zakaria 8:23: “Beto ke zola kwenda ti beno sambu beto me wa nde Nzambi kele ti beno.”
17. Sambu na nki yo kele lulendo ve mutindu Bambangi ya Yehowa ketubaka nde bo kele na dibundu ya kyeleka?
17 Keti yo kesonga lulendo na ntangu Bambangi ya Yehowa ketubaka nde bo mpamba bantu kele na dibundu yina Nzambi kendimaka? Mambu ya bo ketubaka mefwanana ti yina bantu ya Izraele kutubaka ntangu bo vandaka na Ezipte nde Nzambi vandaka kundima bo ata bantu ya Ezipte kuvandaka ti lukwikilu na bo, to ntangu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kutubaka nde Nzambi vandaka kundima bo kansi dibundu ya Bayuda ve. Mambu ya kesalama na ntoto ya mvimba kemonisa yo mosi kyeleka yai. Na bansi 235, Bambangi ya Yehowa ke na kusala kisalu yina Yezu kutubaka nde balongoki na yandi ya kyeleka tasala na ntangu ya nsuka: “Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo. Ebuna na nima, nsuka ya ntoto ta kwisa.”—Matayo 24:14.
18, 19. (a) Sambu na nki Bambangi ya Yehowa kele na kikuma ve ya kuyambula na kusala kisalu na bo ya kulonga, ata bantu kezola bo ve? (b) Inki mutindu Nkunga 41:11 kesadisa beto na kundima nde Nzambi kendimaka Bambangi?
18 Bambangi ya Yehowa talanda na kusala kisalu yai, bo tabika ve nde mpasi ya bo kemonisaka bo to kimbeni ya bantu kukangisa kisalu na bo. Kisalu ya Yehowa fwete mpi yo tasalama. Mambu yonso yina bantu kumekaka kusala sambu na kubuyisa Bambangi na kusala kisalu ya Nzambi na mvu-nkama ya mekatuka kuluta, kunungaka ve, sambu Yehowa kusilaka nde: “Batolotolo ya bo ta sala sambu na kufwa nge, yo ta sala nge kima ve; kiteso mosi, konso muntu yina ta zola kufunda nge, nge ta bedisa yandi. ‘Mutindu yo yai mono Mfumu Nzambi ke talaka bantu na mono. Mutindu yo yai mpi mono ke nungisaka bo.’”—Yezaya 54:17.
19 Mutindu Bambangi ya Yehowa kele ngolo mingi mpi kesalaka kisalu mingi ntangu yai na kiteso mosi ya bo mesalaka ntete ve na ntwala, mpi kisalu yai yonso bo kesala yo na kati ya kimbeni ya ngolo na inza ya mvimba, kele kidimbu ya kemonisa nde Yehowa kendimaka mambu ya bo kesalaka. Ntotila Davidi kutubaka nde: “Mono ta zaba mpi nde nge ke monaka mono kiese kana bambeni na mono kukuka mono ve.” (Nkunga 41:12; 56:9, 11) Bambeni ya Nzambi tanunga ve bantu ya Yehowa, sambu Ntwadisi na bo, Yezu Kristu, kekwenda na ntwala sambu na kununga ya nsuka!
Keti Nge Lenda Pesa Mvutu?
• Tanga bambandu ya bantu ya ntama yina Nzambi kundimaka.
• Inki mwa bidimbu kesadisaka na kuzaba dibundu ya kyeleka?
• Sambu na nki nge kendima mpenza nde Nzambi kendimaka Bambangi ya Yehowa?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 24]
Bantu yina kezola nde Nzambi kundima bo fwete longa kaka malongi yina kele na Ndinga na yandi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 26]
Bankuluntu kepesaka mbandu ya mbote na mameme