Masolo ya Kyeleka ya Luvunu Ve
“Mono sosaka mambu yonso na busikisiki banda na luyantiku.”—LUKA 1:3, NW.
INKI MUTINDU BIBLIA MESWASWANA TI MIKANDA YANKAKA? Masapu ketaka masolo ya kitoko kansi ya ketubilaka ve babwala ti badati ya sikisiki, mpi bazina ya bantu yina masolo yango ketubila. Kansi, na kati ya Biblia beto ketangaka ata mambu ya fyoti-fyoti ya masolo mingi ya ntama, yina kendimisaka batangi na yo nde “mambu yina yo ketubaka kele mpenza ya kyeleka.”—Nkunga 119:160, The Psalms for Today, by R. K Harrison.
MBANDU: Biblia ketubaka nde ‘Nabukodonozore ntotila ya Babilone nataka Yoyakini ntotila ya Yuda na kimpika na Babilonia.’ Na nima, ‘Evile-Merodaki, na mvula yina yandi kumaka ntotila ya Babilonia, wilaka ntotila Yoyakini ya Yuda mawa, yo yina yandi basisaka yandi na boloko.’ Dyaka, ‘Yoyakini vandaka kubaka mbongo yina yandi vandaka na yo mfunu konso kilumbu na luzingu na yandi ya mvimba.’—2 Bantotila 24:11, 15; 25:27-30.
BIMA YINA BANTU YA ARKEOLOZI MESENGUMUNAKA: Na kati ya bima ya ntama ya Babilone, bantu ya arkeolozi monaka mikanda ya leta tuka luyalu ya Nabukodonozore II. Mikanda yango ketanga madya yina bo vandaka kupesa bantu ya boloko mpi bantu yankaka yina vandaka na nzo ya ntotila. Yo ketanga mpi “Yaukin [Yoyakini],” yina vandaka ‘ntotila ya Yahud (Yuda)’ mpi bantu ya nzo na yandi. Inki beto lenda tuba sambu na Evile-Merodaki, yina yingaka Nabukodonozore? Dibungu mosi yina bo monaka penepene ya mbanza Susa vandaka ti bisono yai: “Nzo ya Amil-Marduk [Evile-Merodaki], Ntotila ya Babilone, mwana ya Nabukodonozore, Ntotila ya Babilone.”
INKI NGE KEYINDULA? Keti kele ti mukanda yankaka ya santu yina ketubaka mambu ya sikisiki mpi ya kyeleka na yina metala masolo ya ntama? To keti Biblia meswaswana ti mikanda yankaka?
[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 5]
“Mambu yina Biblia ketubaka sambu na badati mpi bisika yina mambu salamaka kele mpenza ya sikisiki mpi ya mefwana na kutudila ntima kuluta mambu yina mikanda yankaka ya ntama ketubaka.”—A SCIENTIFIC INVESTIGATION OF THE OLD TESTAMENT, BY ROBERT D. WILSON
[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]
Mukanda ya Babilone yina ketubila yoyakini ntotila ya Yuda
[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 5]
© bpk, Berlin/Vorderasiatisches Museum, SMB/Olaf M. Tessmer/Art Resource, NY