Rulo Mosi ya Ntama ya “Bo Me Kangula”

NA 1970, bantu ya ke longukaka bima yina bo ke zwaka na ntoto monaka rulo mosi ya kufwa-kufwa na Ein Gedi na Izraele pene-pene ya dibungu ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa. Bo monaka rulo ntangu bo vandaka kutimuna sinagoga mosi yina bo yokaka tiya ntangu bo fwaka mbanza ziku na mvu-nkama ya sambanu na ntangu na beto. Sambu rulo yango vandaka ya kubeba kibeni mpila ya kukangula yo na dikebi mpi ya kutanga yo vandaka ve. Kansi na nsadisa ya masini (un scanner en 3 D), bo “kangulaka” yo mpi na nsadisa ya mayele (nouvelle technique d’imagerie numérique) bo lendaka kutanga mambu yina vandaka na kati.

Inki mambu vandaka na kati? Rulo yango vandaka ti baverse ya Biblia. Kitini ya nkaka vandaka baverse ya luyantiku ya mukanda ya Levi. Baverse yango vandaka ti zina ya Nzambi na Kiebreo mpi bo sadilaka Tetragrami. Ziku nsungi yina bo zwaka yo vandaka na kati-kati ya mvu-nkama ya ntete tii ya iya ya ntangu na beto, yo kele rulo ya ntama ya Masonuku ya Kiebreo yina bo zwaka na Nzadi-Mungwa ya Kufwa (to « Manuscrits de Qoumrân »). Gil Zohar sonikaka na mukanda mosi (le Jerusalem Post) nde: “Na ntwala ya kukangula kitini ya mukanda ya Levi ya Ein Gedi, nsungi ya bamvula 1000 lutaka na kati ya Barulo ya ntama ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa yina vandaka dezia ti bamvula 2000 (ceux datant de la fin de la période du Second Temple) ti Kodeksi ya Alep (écrit pendant l’époque médiévale, au X^e siècle).” Bantu ya mayele ke tubaka nde rulo yina bo kangulaka ke monisa nde masonuku ya Torah “bumbamaka mbote na nsungi ya bamvula mingi mpi bantu yina sonikaka tulaka ve ata kifu mosi.”