MWBR19 10 Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
OKTOBRI 7-13
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YAKOBO 3-5
“Monisa Mayele Yina Ke Katukaka na Nzambi”
Keti “Mayele Yina Ke Katukaka na Zulu” Ke Twadisaka Luzingu na Nge?
9 “Ntete-ntete bunkete.” Kuvanda bunkete ke tendula kukonda mvindu, yo vanda na nganda to na kati. Biblia ke monisa nde, mayele ke vandaka na ntima; kansi mayele ya ke katukaka na zulu lenda kota ve na ntima yina kele ti mabanza, bampusa, mpi bangindu ya mbi. (Bingana 2:10; Matayo 15:19, 20) Kansi, kana ntima na beto kele bunkete—disongidila, na mutindu ya me fwana sambu na bantu ya kukonda kukuka—beto ‘ta bika kusala mambu ya mbi, mpi ta sala mambu ya mbote.’ (Nkunga 37:27; Bingana 3:7) Yo me fwana mpenza nde bunkete kuvanda kikalulu ya ntete na kati ya bikalulu ya mayele yina ke katukaka na zulu, mpidina ve? Yo yina, kana beto kele ve bunkete na bikalulu mpi na kimpeve, nki mutindu beto lenda monisa bikalulu ya nkaka ya mayele yina ke katukaka na zulu?
10 “Na nima ngemba.” Mayele ya ke katukaka na zulu ke pusaka beto na kulanda ngemba yina kele mbuma ya mpeve ya Nzambi. (Bagalatia 5:22) Beto ke salaka ngolo sambu na kubebisa ve bangwisana ya “ngemba” yina ke vukisaka bansadi ya Yehowa. (Baefezo 4:3) Beto ke salaka mpi yonso sambu na kuvutula ngemba yina kana yo me beba. Sambu na nki yo kele mfunu? Biblia ke tuba nde: “Beno landa . . . na kuzinga na ngemba; ebuna Nzambi ya zola mpi ya ngemba ta vanda ti beno.” (2 Bakorinto 13:11) Kana beto ke landa na kuzinga na ngemba, Nzambi ya ngemba ta vanda ti beto. Bangwisana na beto ti Yehowa ke tadilaka mpi mutindu na beto ya kuzinga ti bampangi na beto Bakristu. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke tulaka ngemba? Beto tadila mbandu mosi.
Keti “Mayele Yina Ke Katukaka na Zulu” Ke Twadisaka Luzingu na Nge?
12 “Makambu Ngolo Ve.” Kuvanda makambu ngolo ve ke tendula nki? Bantu ya mayele ke tubaka nde, ngogo ya kisina ya Kigreki ya bo me balula nde “makambu ngolo ve,” na Yakobo 3:17 kele mpasi na kubalula. Bo ke balulaka yo na bangogo bonso, “mawete,” “kukanga ntima,” mpi “kuditula na kisika ya bankaka.” Na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, noti mosi na nsi ya lutiti ke monisa nde ngogo yai ke tendula mpenza “kikalulu ya kukonda kudindamana.” Inki mutindu beto lenda monisa na luzingu na beto kikalulu yai ya mayele ya ke katukaka na zulu?
Keti “Mayele Yina Ke Katukaka na Zulu” Ke Twadisaka Luzingu na Nge?
14 “Ya kuyilama na kulemfuka.” Na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ngogo ya bo me balula nde “ya kuyilama na kulemfuka” kele kaka na verse yai. Muntu mosi ya mayele tubaka nde, “mbala mingi, bo ke sadilaka ngogo yai na kisalu ya basoda.” Yo ke pesa ngindu ya “kuvanda muntu yina bo ke ndimisaka mambu nswalu” mpi ya “bulemfu.” Muntu yina kele na mayele ya ke katukaka na Nzambi, yandi ke vandaka ya kuyilama na kulemfukila Masonuku. Yandi me zabanaka ve bonso muntu mosi ya ke kangamaka na badesizio na yandi, ata mambu ya nkaka ke monisa nde yandi kele na kifu. Kansi yandi ke sobaka nswalu kana bo me pesa yandi banzikisa ya Masonuku ya ke monisa nde yandi salaka kifu to bakaka desizio mosi ya mbi. Keti bantu ke zabaka nde nge kele mpidina?
“Ya kufuluka ti mawa mpi bambuma ya mbote.”
15 “Ya kufuluka ti mawa mpi bambuma ya mbote.” Mawa kele kikalulu mosi ya mfunu ya mayele yina ke katukaka na zulu, sambu Biblia ke tuba nde mayele yango kele ya “kufuluka ti mawa.” Zaba nde Biblia ke tubila “mawa” mpi “bambuma ya mbote” kisika mosi. Yo me fwana mpenza, sambu mbala mingi na Biblia, mawa ke tendulaka kutudila bantu dikebi ya ngolo, to mawa yina ke monanaka na bisalu ya mbote. Mukanda mosi ke tuba nde, mawa ke tendula “kuwila muntu mawa sambu na mpasi yina yandi kele na yo, mpi kusosa kusadisa yandi.” Yo yina, mayele ya Nzambi me konda ve zola, mpi yo ke sukaka ve kaka na mabanza. Kansi yo ke vandaka tiya-tiya, ke katukaka na ntima mpi ke tudilaka bantu ya nkaka dikebi. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ya kufuluka ti mawa?
Keti “Mayele Yina Ke Katukaka na Zulu” Ke Twadisaka Luzingu na Nge?
18 “Yo ke pona-ponaka ve.” Mayele ya Nzambi ke vandaka ve ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka mpi lulendo yina bantu ke vandaka na yo sambu na nsi na bo. Kana mayele ya mutindu yai ke twadisa beto, beto ta sala ngolo sambu na kukatula kikalulu ya kupona-pona na ntima na beto. (Yakobo 2:9) Beto ta sadila ve bantu ya nkaka mambu na mutindu ya kuluta mbote kaka sambu bo me tangaka mingi, bo kele na mbongo mingi, to sambu bo kele ti mikumba na dibundu; beto ta vweza mpi ve bampangi na beto Bakristu, ata beto ke mona nde bo kele bansukami. Sambu Yehowa ke monisilaka bantu ya mutindu yai zola na yandi, beto fwete monisila bo mpi zola na beto.
19 “Yo ke vandaka ve ti luvunu.” Ngogo ya Kigreki ya bo me balula nde “luvunu” lenda tendula “muntu ya teyatre.” Na ntangu ya ntama, bantu ya teyatre ya Greki mpi ya Roma vandaka kulwata minganzi (masques) ya nene ntangu bo ke sala teyatre. Yo yina bo kumaka kusadila ngogo yai ya Kigreki sambu na kutubila muntu yina ke bumba kimuntu na yandi, to ke kusa. Kikalulu yina ya mayele ya Nzambi, disongidila kukonda luvunu, fwete sadisa beto na kutadila mutindu beto ke sadilaka bampangi na beto mambu, mpi bangindu yina beto ke vandaka na yo sambu na bo.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
w08 11/15 20 § 6
Bangindu ya Mfunu ya Mikanda ya Yakobo ti ya Piere
4:5—Inki baverse Yakobo ketubila na verse yai? Yakobo vandaka kutubila ve verse mosi ya sikisiki. Kansi, yo fwete vanda nde bangogo yai ya kupemama na Nzambi mesimbama na dibanza ya kele na baverse bonso Kuyantika 6:5; 8:21; Bingana 21:10; mpi Galatia 5:17.
Lukwikilu Kesadisaka Beto na Kubwisa Ntima mpi na Kusamba Mingi
8 Yau kele mbi mingi na kutuba mambu ya mbi sambu na nkwikidi yankaka. (Yakobo 4:11, 12) Kansi, bamingi ketongaka Bakristu yankaka, ziku sambu bau kekudimonaka ya kuluta lunungu to sambu bau kezolaka kuditombusa na kukitisaka bantu yankaka. (Nkunga 50:20; Bingana 3:29) Ngogo ya Kigreki ya bau mebalula nde ‘kutuba mambu ya mbi’ kele ti ngindu ya kimbeni mpi kulutisa ndilu to kukusila muntu yankaka. Yau kele kiteso mosi ti kuzengila mpangi nkanu ya mbi. Inki mutindu yau kele kiteso mosi ti ‘kutuba mambu ya mbi sambu na bansiku mpi kufunda bansiku’? Na mutindu yai: balongi ya nsiku ti Bafarize ‘buyaka mbote-mbote bansiku ya Nzambi’ sambu na kusambisa bantu ti bansiku na bau mosi. (Marko 7:1-13) Mutindu mosi, kana beto bedisa mpangi mosi yina Yehowa kemona mbi na yandi ve, keti pana beto ‘kesambisa ve bansiku ya Nzambi’ na kumonisaka nde yau kele bansiku ya kulunga ve? Ye kana beto ketonga mpangi na beto mpambampamba, beto talungisa ve nsiku ya zola.—Roma 13:8-10.
Lutangu ya Biblia
OKTOBRI 14-20
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 PIERE 1-2
“Beno Fwete Vanda Santu”
Nkudulu “Dikabu ya Kukuka” ya Me Katuka na Tata
5 Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke zolaka zina ya Yehowa? Na bikalulu na beto. Yehowa ke lombaka beto na kuvanda santu. (Tanga 1 Piere 1:15, 16.) Yo ke tendula nde beto fwete sambila kaka yandi mpi kulemfukila yandi na ntima na beto ya mvimba. Ata ntangu bantu ke bangikaka beto, beto ke salaka yonso sambu na kuzinga mutindu Yehowa ke longaka beto. Kana beto ke zitisa bansiku ya Yehowa, beto ta pesa zina na yandi lukumu. (Matayo 5:14-16) Kana beto ke sala mpidina, beto ke monisa nde bansiku ya Yehowa kele mbote mpi nde Satana kele muntu ya luvunu. Beto kele bantu ya kukonda kukuka, yo yina bantangu ya nkaka beto ke salaka bifu. Kansi, kana beto me sala kifu, beto ke balulaka ntima mpi ke salaka bikesa na kuyambula mambu yina ke vwezaka zina ya Yehowa.—Nkunga 79:9.
Mutindu ya Kupona Bansaka ya Kulutisa Ntangu
6 Yehowa ke songaka beto nde: “Beno fwete vanda santu, sambu mono kele santu.” (1 Piere 1:14-16; 2 Piere 3:11) Yehowa ta ndima lusambu na beto kaka kana yo kele ya santu, to ya bunkete. (Kulonga 15:21) Lusambu na beto lenda vanda ve bunkete kana beto ke sala mambu yina Yehowa ke mengaka, mu mbandu mambu ya mansoni, ya mubulu, to yina kele na kuwakana ti bademo. (Baroma 6:12-14; 8:13) Kansi, yo ta sepedisa mpi ve Yehowa kana beto ke sala bansaka yina kele ti bima yai. Bima yai lenda bebisa lusambu na beto, yo lenda sala nde Yehowa kubuya lusambu na beto, mpi yo lenda bebisa kibeni kinduku na beto ti yandi.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
w08 11/15 21 § 10
Bangindu ya Mfunu ya Mikanda ya Yakobo ti ya Piere
1:10-12. Bawanzyo kezolaka kuzaba mpi kubakisa bakyeleka ya mudindu ya kimpeve yina baprofete ya Nzambi ya ntangu ya ntama kusonikaka na yina metala dibundu ya Bakristu ya kupakulama. Kansi, mambu yai kuzabanaka kaka ntangu Yehowa kuyantikaka kusala bangwisana ti dibundu. (Ef. 3:10) Keti beto fwete landa ve mbandu ya bawanzyo mpi kusala ngolo na kusosa “mambu ya mudindu ya Nzambi”?—1 Kor. 2:10, NW.
it-2-F 1021 § 4
Nkengi
Nkengi ya Kuluta Nene. 1 Piere 2:25 ke tubila mambu yina kele na Yezaya 53:6 sambu na bantu yina kele ‘bonso mameme yina vilaka nzila,’ mpi Piere ke tuba nde: “Kansi ntangu yai beno me kwisa kuvutuka na ngungudi mpi nkengi ya mioyo na beno.” Piere vandaka kutubila Yehowa Nzambi sambu bantu yina yandi sonikilaka vandaka ve ya kukabwana ti Yezu Kristu, kansi na nzila ya Yezu, bo salaka kuwakana ti Yehowa Nzambi yina kele Ngungudi ya Nene ya bansadi na yandi. (Nk 23:1; 80:1; Yer 23:3; Eze 34:12) Yehowa kele mpi nkengi, muntu yina ke talaka bantu mbote-mbote. (Nk 17:3) Bangogo kutala bantu mbote-mbote (Na Kigreki, e·pi·sko·peʹ) ke tadila mpi kilumbu na yandi ya kusambisa mutindu yandi salaka yo na mvu nkama ya ntete ya ntangu na beto na Yeruzalemi, mbanza yina zabaka ve mbote-mbote kilumbu yina Nzambi zolaka ‘kukwisa kutala [Na Kigreki, e·pi·sko·pesʹ]’ yo. (Luk 19:44) Lusambisu yango lenda nata mambote mutindu yo nataka mambote na bantu yina pesaka Nzambi nkembo “na kilumbu yina yandi ta kwisa kutala [Na Kigreki, e·pi·sko·pesʹ].”—1 Piere 2:12.
OKTOBRI 21-27
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 PIERE 3-5
“Nsuka ya Bima Yonso Me Finama”
“Beno Kangula Meso na Yina Me Tala Bisambu”
MUNTU mosi yina vandaka santinele tubaka nde: “Ntangu ya kuluta mpasi sambu na kukengila na mpimpa kele kana suka ke zola kutana.” Ntembe kele ve nde, bantu ya nkaka yina yo ke lombaka nde bo lala ve na mpimpa ta ndima diambu yai. Bubu yai, Bakristu ke kutana ti mpasi ya mutindu mosi, sambu ngidika ya bima ya mbi ya Satana, yina kele bonso mpimpa mosi ya nda, me kuma na nsuka. (Bar. 13:12) Kulala na kimpeve na ngunga yai ya suka ke zola kutana ta vanda kigonsa ya nene! Yo yina, beto fwete “vanda ti mabanza ya mbote” mpi kulanda ‘kukangula meso na yina me tala bisambu.’—1 Pie. 4:7.
w99-F 4/15 22 § 3
Inki Mutindu Beto Lenda Zaba Kifu Mosi na Kimpeve mpi Kununga Yo
Nsuka-nsuka, beto vila ve ndongisila yai ya ntumwa Piere: “Nsuka ya bima yonso me finama. Yo yina, beno vanda ti mabanza ya mbote, mpi beno kangula meso ti lukanu ya kusala bisambu. Kuluta yonso, beno zolana ngolo, sambu zola ke fikaka masumu mingi.” (1 Piere 4:7, 8) Yo ke vandaka ve mpasi nde kukonda kukuka na beto mosi mpi ya bantu ya nkaka kuvanda ti bupusi na ntima mpi mabanza na beto, ebuna yo kuma kubudisa beto dibaku. Satana ke zabaka mbote kifu yai ya bantu ke vandaka na yo. Metode ya ngolo ya Satana ke sadilaka kele kukabula bantu sambu yandi yala mbote. Yo yina, beto fwete lolula masumu ya bantu ya nkaka na zola yonso mpi ‘kupesa ve Diabulu dibaku.’—Baefezo 4:25-27.
Kikalulu ya Kuyamba Banzenza Kele Mfunu Mingi!
2 Piere siamisaka bampangi na ‘kumonisa kikalulu ya kuyamba banzenza.’ (1 Piere 4:9) Ngogo ya Kigreki ya bo me balula na “kikalulu ya kuyamba banzenza” ke tendula “kumonisila banzenza zola, to kusadila banzenza mambote.” Kansi Piere vandaka kusiamisa Bakristu na kumonisa kikalulu ya kuyamba bampangi ya nkaka, ata bo me zabanaka mpi vandaka kusala mambu kumosi. Inki mutindu kikalulu ya kuyamba banzenza sadisaka bo?
3 Yo sadisaka bampangi na kukuma banduku. Inki mutindu kikalulu yai me sadisaka nge? Keti nge ke yibuka ntangu ya mbote yina nge lutisaka na nzo ya mpangi mosi yina bingisaka nge? Kana nge bingisa mpangi mosi na nzo na nge, beno ta kuma banduku ya ngolo. Kubingisa bampangi na nzo ta sadisa beto na kuzaba bo mbote kibeni. Yo lombaka nde Bakristu yina zingaka na bilumbu ya Piere kukumisa kinduku na bo ngolo sambu bampasi kumaka mingi. Na ‘bilumbu yai ya nsuka,’ beto fwete kumisa mpi kinduku na beto ti bampangi ngolo.—2 Timoteo 3:1.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Bangiufula ya Batangi
Biblia ke tuba nde Yezu “samunaka na bampeve yina kele na boloko.” (1 Piere 3:19) Yo ke tendula nki?
▪ Ntumwa Piere ke monisa nde bampeve yai kele bayina “lemfukaka ve na ntangu ya ntama ntangu Nzambi vandaka kuvingila ti ntima-nda na bilumbu ya Noa.” (1 Pie. 3:20) Yo kele pwelele nde, Piere vandaka kutubila bigangwa ya kimpeve yina vukanaka na kukolama ya Satana. Yude ke tubila bawanzio yina “taninaka ve kisika na bo ya luyantiku kansi yina yambulaka kisika na bo mosi ya kuzingila,” mpi tubaka nde Nzambi “me bumbaka bo ti miniololo ya kimakulu na mpimpa ya ngolo kibeni sambu na kusambisa ya kilumbu ya nene.”—Yude 6.
Na nki mutindu bigangwa ya kimpeve kolamaka na bilumbu ya Noa? Na ntwala ya Mvula ya Ngolo, bampeve yai ya mbi lwataka nitu ya kinsuni—diambu yina vandaka ve na lukanu ya Nzambi sambu na bo. (Kuy. 6:2, 4) Diaka, bawanzio yina vukisaka nitu ti bankento salaka mambu yina me fwana ve. Nzambi gangaka ve bigangwa ya kimpeve sambu na kuvukisa nitu ti bankento. (Kuy. 5:2) Na ntangu yina me fwana, Nzambi ta fwa bawanzio ya mbi yina kolamaka. Ntangu yai, mutindu Yude ke tubila yo, bo kele na “mudidi ya ngolo kibeni”—yo kele bonso nde bo kele na boloko ya kimpeve.
Inki ntangu mpi nki mutindu Yezu samunaka na “bampeve yina kele na boloko”? Piere sonikaka nde yo salamaka ntangu “Nzambi futumunaka [Yezu] na mpeve.” (1 Pie. 3:18, 19) Simba mpi nde, Piere ke tuba nde Yezu “samunaka.” Mutindu Piere sadilaka ntangu yina me lutaka dezia ke monisa nde yandi samunaka na ntwala nde Piere kusonika mukanda na yandi ya ntete. Yo ke monana nde na ntangu mosi buna, na nima ya lufutumuku na yandi, Yezu samunaka na bampeve ya mbi sambu na ndola yina bo fwete baka. Yo vandaka ve nsangu ya kupesa bo kivuvu kansi ya kusambisa bo. (Yon. 1:1, 2) Mutindu Yezu monisaka lukwikilu mpi kwikama tii na lufwa mpi na nima yandi futumukaka, diambu yai monisaka nde Diabulu vandaka ve ti kiyeka na zulu na yandi, Yezu vandaka ti kikuma ya kuzabisa ndola ya mutindu yai.—Yoa. 14:30; 16:8-11.
Na bilumbu ke kwisa, Yezu ta kanga mpi ta losa Satana ti bawanzio yina na dibulu ya nda. (Luka 8:30, 31; Kus. 20:1-3) Na ntwala nde yo lungana, bampeve yai ya bankolami kele kaka na mudidi ya ngolo ya kimpeve, mpi bo ke vingila lufwa na bo.—Kus. 20:7-10.
Bangindu ya Mfunu ya Mikanda ya Yakobo ti ya Piere
4:6—Banani kele “bafwa” yina bo “zabisaka nsangu ya mbote”? Yo kele bantu yina vandaka bonso ‘bantu ya kufwa sambu bo vandaka kufwa bansiku ya Nzambi mpi kusala masumu,’ to bantu yina vandaka ya kufwa na kimpeve na ntwala ya kuwa nsangu ya mbote. (Efe. 2:1) Kansi, na nima ya kukwikila na nsangu ya mbote, bo yantikaka ‘kuzinga’ na kimpeve.
OKTOBRI 28–NOVEMBRI 3
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 PIERE 1-3
“Beno Ke Vingila mpi Ke Yibuka Ntangu Yonso Kilumbu ya Yehowa”
Yehowa “Ta Zenga Makambu na Nzila ya Mbote”
11 Ebuna, inki mutindu beto fwete bakisa bangogo ya Yezu ya ke ndimisa nde Yehowa “ta sukinina ve” na kuzenga makambu na nzila ya mbote? Ndinga ya Nzambi ke monisa nde ata Yehowa kele ntima ya nda, yandi ta zenga mambu na lunungu kana ntangu me lunga. (Luka 18:7, 8; 2 Piere 3:9, 10) Na bilumbu ya Noa, ntangu Mvula ya Ngolo nokaka, bantu ya mbi fwaka na mbala mosi. Mutindu mosi na bilumbu ya Loti, bantu ya mbi fwaka ntangu tiya yina katukaka na zulu bwaka. Yezu tubaka nde: “Kilumbu yina ya Nzambi ta songa Mwana-muntu na meso ya bantu yo ta vanda mutindu mosi.” (Luka 17:27-30) Diaka, “lufwa ta kwisila” bantu ya mbi na kintulumukina. (1 Tesalonika 5:2, 3) Ee, beto lenda tula mpenza ntima nde Yehowa ta pesa ve nzila nde nsi-ntoto ya Satana kuzinga mingi kuluta ntangu yina lunungu na yandi ke lomba.
‘Kilumbu ya Nene ya Nzambi Mekuma Penepene’
18 Mpila ya kuyituka kele ve na kumona nde ntumwa Piere ke longisila beto na kuvila ve ata fyoti kuvanda ya “kilumbu ya Nzambi!” Inki mutindu beto lenda sala yo? Mutindu mosi kele ya kuvanda na bisalu ya “bikalulu ya santu” mpi bisalu ya ke monisa nde beto ke kangama na Nzambi. (2 Piere 3:11, 12) Kusala bisalu yai mingi ta sadisa beto na kuvingila na kiese yonso kukwisa ya “kilumbu ya Nzambi.” Ngogo ya Kigreki ya bo mebalula nde “kukonda kuvila ata fyoti” (NW) ketendula ntete-ntete “kusasukisa.” Ya kieleka, beto lenda sasukisa ve ntangu yina mebikala tii kuna kilumbu ya Yehowa kukwisa. Kansi, kana beto ke sala mingi na kisalu ya Nzambi na ntangu beto ke vingila kilumbu yina, ntangu ta monana nde yo ke luta nswalu mpenza.—1 Korinto 15:58.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mikanda ya Yakobo ti ya Piere
1:19—Nani kele “mbwetete ya suka-suka,” inki ntangu yandi basikaka, mpi nki mutindu beto me zaba nde yo me salamaka dezia? “Mbwetete ya suka-suka” kele Yezu Kristu na kiyeka na yandi ya Kimfumu. (Kus. 22:16) Na mvu 1914, Yezu basikaka na ntwala ya lugangu yonso bonso Ntotila ya Mesia, sambu na kumonisa luyantiku ya kilumbu ya mpa. Lukituku sadisaka na kumona na ntwala lukumu mpi kiyeka ya Kimfumu ya Yezu, sambu na kumonisa nde ndinga ya mbikudulu ya Nzambi ke lunganaka kaka. Kutula dikebi na ndinga yina ke temunaka ntima na beto, mpi yo ke sadisaka beto na kuzaba nde Mbwetete ya Suka-Suka me basikaka dezia.
Bangindu ya Mfunu ya Mikanda ya Yakobo ti ya Piere
2:4 (NW)—“Tartare” kele inki, mpi nki ntangu bo losaka bawanzyo yina kolamaka na kati na yo? Tartare kele nkadilu yina mefwanana ti boloko yina bo ketulaka bigangwa ya kimpeve mpamba kansi bantu ve. Yo kele mpimpa ya ngolo ya mabanza na yina metala balukanu ya lukumu ya Nzambi. Bantu yina kele na Tartare kele ve ti kivuvu sambu na bilumbu kekwisa. Nzambi kulosaka bawanzyo yina kukolamaka na Tartare na bilumbu ya Noa, mpi bo tabikala na nkadilu yina ya kukulumuka tii ntangu yandi tafwa bo.