Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1er-7 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 57-59
Yehowa Ke Pesaka Bantu Yina Ke Teleminaka Bansadi na Yandi Makasi
“Tii na Kisika ya Kuluta Ntama ya Ntoto”
14 Etiene longaka nsangu ya mbote ti kikesa na ntwala nde bambeni na yandi kufwa yandi. (Bis. 6:5; 7:54-60) Ntangu bo monisaka Bakristu “mpasi mingi,” kaka bantumwa bantu bikalaka na Yeruzalemi kansi balongoki yonso ya nkaka kwendaka na bisika mingi na Yudea mpi na Samaria. Ata mpidina, yo kangaka bo ve nzila ya kulonga nsangu ya mbote na bisika yina. Filipo kwendaka na Samaria sambu na “kuzabisa [bantu ya Samaria] mambu ya me tala Kristu” mpi yandi sadisaka bantu mingi na kukuma balongoki. (Bis. 8:1-8, 14, 15, 25) Diaka, Biblia ke tuba nde: “Bantu yina panzanaka sambu na mpasi yina basikaka na nima ya lufwa ya Etiene kwendaka tii na Fenisia, na Shipre, mpi na Antioshe, kansi bo vandaka kuzabisa nsangu kaka na Bayuda. Ata mpidina, ntangu bo kumaka na Antioshe, bantu ya nkaka na kati na bo, bayina katukaka na Shipre mpi na Sirene yantikaka kuzabisa nsangu ya mbote ya Mfumu Yezu na bantu ya ke tubaka Kigreki.” (Bis. 11:19, 20) Ya kieleka, mpasi yina bo monisaka balongoki ya Yezu sadisaka bo na kumwanga nsangu ya Kimfumu.
15 Na bilumbu na beto, mambu ya mutindu mosi salamaka na Union soviétique. Mingi-mingi na bamvula 1950, bo nataka Bambangi ya Yehowa mingi na provense ya Sibérie na Russie. Bo panzanaka na bisika mingi ya fyai mpi kuna bo landaka kumwanga nsangu ya mbote. Bambangi ya Yehowa yina mingi zolaka ve kuzwa mbongo ya kukwenda kulonga nsangu ya mbote na bakilometre kiteso ya 10 000! Kansi bamfumu ya luyalu bo mosi nataka bo na insi yai. Mpangi-bakala mosi tubaka nde: “Beto bakisaka nde bamfumu bo mosi bantu sadisaka bantu mingi ya ntima ya mbote na Sibérie na kuzaba Nzambi.”
Bimvwama ya Kimpeve
“Beno Kangama Ngolo, Beno Nikana Ve”
16 Kumisa ntima na nge ngolo. Ntotila Davidi monisaka nde yandi ta yambula ve kuzola Yehowa ntangu yandi yimbaka nde: “Ntima na mono kele ngolo, O Nzambi.” (Nk. 57:7) Beto mpi lenda vanda ti ntima ya ngolo, disongidila kutudila Yehowa ntima ya mvimba. (Tanga Nkunga 112:7.) Beto tala mutindu kuvanda ti ntima ya ngolo sadisaka mpangi Bob yina beto tubilaka. Ntangu bo songaka yandi nde bo ta tula menga pembeni, mbala mosi yandi songaka bo nde kana bo ke zola kuvutula yandi menga, yandi ta basika na opitale yina kukonda kusukinina. Na nima, mpangi Bob tubaka nde: “Mono vandaka ve ti badute ata fioti mpi mono vandaka ve kuwa boma sambu na mambu yina lendaka kukumina mono.”
17 Mpangi Bob vandaka ngolo sambu yandi bakaka lukanu ya kukangama ngolo na Yehowa na ntwala nde yandi kwenda na opitale. Ya ntete, yandi vandaka ti lukanu ya kupesa Yehowa kiese. Ya zole, yandi longukaka mbote-mbote mambu yina Biblia mpi mikanda na beto ke tubaka ya ke monisa nde luzingu mpi menga kele santu. Ya tatu, yandi vandaka kundima kibeni nde yandi ta baka mambote yina ke wumelaka kana yandi lemfukila nsiku ya Yehowa. Beto mpi lenda vanda ti ntima ya ngolo ata beto ke kutana ti bampasi ya nki mutindu.
8-14 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 60-62
Yehowa Ke Taninaka Beto mpi Yandi Ke Salaka nde Beto Nikana Ve
it-2-F 1089 § 9
Nzo-zulu
Na Mutindu ya Kifwani. Bantu yina ke kwikilaka na Yehowa mpi ke lemfukilaka yandi ke vandaka na lutaninu ya ngolo. Davidi yimbaka nde: “Nge [Yehowa] kele kitininu na mono, nzo-zulu ya ngolo yina ke taninaka mono na mbeni.” (Nk 61:3) Bantu yina ke zabaka ntendula ya zina na yandi mpi bayina ke tulaka ntima na zina yango mpi ke monisaka yo na mutindu ya mbote, fwete wa ve boma ata fioti sambu: “Zina ya Yehowa kele nzo-zulu ya ngolo. Muntu ya lunungu ke tinaka kuna mpi yandi ke bakaka lutaninu.”—Bin 18:10; tala mpi 1Sa 17:45-47.
it-2-F 1061 § 3
Tenta
Bantangu ya nkaka, Biblia ke sadilaka ngogo “tenta” na mutindu ya nkaka ya kifwani. Tenta ya muntu vandaka kisika ya kupema mpi ya lutaninu. (Kuy 18:1) Na yina me tala mambu yina bo vandaka kusala sambu na kuyamba banzenza, banzenza vandaka kundima nde bo ta vanda na lutaninu mpi bo ta zitisa bo kana muntu mosi me yamba bo na tenta na yandi. Yo yina, ntangu Kusonga 7:15 ke tubaka sambu na kimvuka ya nene nde Nzambi “ta tandula tenta na yandi na zulu na bo,” yo ke tendulaka nde Nzambi ta keba bo mpi ta tanina bo. (Nk 61:3, 4) Yezaya tubilaka mambu yina Sioni, nkento ya Nzambi, ke yidikaka sambu na bana-babakala yina yandi ta buta. Bo songaka yandi nde: “Kumisa kisika ya tenta na nge nene kuluta.” (Yez 54:2) Yo ke tendula nde yandi fwete kumisa nene kisika ya lutaninu sambu na bana na yandi.
Bansiku ya Nzambi Kele Sambu na Mambote na Beto
14 Bansiku ya Nzambi ke balukaka ve ata fioti. Na bantangu yai ya mavwanga ya beto ke zinga, Yehowa ke vandaka bonso ditadi mosi ya ngolo, yandi ke zingaka bamvula na bamvula. (Nkunga 90:2) Yandi tubaka nde: “Mono kele Mfumu Nzambi, mono ke bikalaka kaka Mfumu Nzambi.” (Malaki 3:6) Bansiku ya Nzambi, yina kele na Biblia me fwana mpenza nde beto tudila yo ntima, kansi beto lenda tula ve ntima na beto na bangindu ya bantu yina ke balukaka mpamba-mpamba. (Yakobo 1:17) Mu mbandu, bantu yina ke longukaka bangindu ya bantu salaka bamvula mingi na kusikisa nde bibuti fwete bika bana na bo na kudisadila mambu bo mosi, kansi na nima bo balulaka bangindu na bo mpi bo ndimaka nde ndongisila na bo vandaka ve ya mbote. Minsiku ti bandongisila ya inza na yina ke tadila diambu yai ke vandaka bonso kima yina mupepe ke nata ndambu na ndambu. Kansi, Ndinga ya Yehowa kele ngolo. Bamvu-nkama mingi me luta, Biblia ke pesaka bandongisila na mutindu ya kusansa bana na zola. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Beno batata ti bamama mpi, beno pesa bana na beno makasi ve. Kansi, ntangu beno ke sansa bo, beno longa bo malongi ti mambu ya kikristo.” (Efezo 6:4) Beto ke baka kikesa mingi kibeni na kuzaba nde beto lenda tula ntima na minsiku ya Yehowa; yo ta baluka ve!
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Zole ya Mukanda ya Bankunga
62:11. Nzambi ke vandaka ve na mfunu ya konso nto ya nkaka ya ngolo. Yandi kele nto kibeni ya ngolo. ‘Ngolo kele ya yandi.’
15-21 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 63-65
“Zola na Nge ya Kwikama Kele Mbote Kuluta Luzingu”
Nani Ta kabula Beto Na Kuzola Yina Nzambi Ke zolaka Beto?
17 Keti nge ke monaka zola ya Nzambi mfunu? Keti nge ke kudiwaka bonso Davidi yina sonikaka nde: “Kuzola ya nge ke zolaka mono me luta moyo na mfunu, yo yina mono ke kumisa nge. Mono ta pesaka nge mersi na luzingu na mono yonso, mono ta tedimisaka maboko na mono na ntangu ya kusamba nge.” (Nkunga 63:3, 4) Ya kieleka, keti kele mpenza ti kima yina luzingu na inza yai lenda pesa beto ya me luta kuvanda na zola mpi na kinduku ya kwikama ti Nzambi? Mu mbandu, keti kisalu ya musuni me luta kuvanda na ngemba ya mabanza mpi kiese yina beto ke vandaka na yo sambu na kinduku ya ngolo yina beto kele na yo ti Nzambi? (Luka 12:15) Bakristu me kutanaka ti mambu yina vandaka kulomba nde bo pona na kati ya kubuya Yehowa to kufwa. Mambu yai kukuminaka Bambangi ya Yehowa mingi na bakan ya konsatrasio ya basoda ya Hitler na ntangu ya Mvita ya Zole ya Inza. Katula bantu fioti mpamba yina kubwaka, bampangi na beto Bakristu kuponaka na kubikala kaka na zola ya Nzambi, bo ndimaka nkutu kufwa. Bantu yina ke bikalaka na kwikama yonso na zola na yandi lenda tula ntima nde Nzambi ta pesa bo luzingu ya kukonda nsuka na bilumbu ke kwisa, kima ya inza lenda pesa beto ve. (Marko 8:34-36) Beto ta baka bima mingi kansi luzingu ya kukonda nsuka mpamba ve.
18 Ata mpila ya kuzinga mvula na mvula kele ve kukonda Yehowa, meka na kuyindula inki mutindu luzingu ya kukonda nsuka zolaka kuvanda kukonda Ngangi na beto? Yo zolaka kuvanda mfunu ve, yo zolaka kuvanda ve ti lukanu. Yehowa me pesaka bantu na yandi kisalu mosi ya kitoko ya kusala na bilumbu yai ya nsuka. Yo yina beto lenda tula ntima nde ntangu Yehowa, Muntu ya Nene ya ke lungisaka balukanu na yandi, ta pesa luzingu ya kukonda nsuka, yo ta vanda ti bima mingi ya kuyituka, ya mfunu yina beto fwete longuka mpi kusala. (Longi 3:11) Ata beto ta longuka mambu mingi nki kiteso na bamvu funda yina ke kwisa na ntwala, beto ta bika kubakisa ve ‘kimvwama mingi mpenza, ti mayele ti mambu yina Nzambi kuzaba.’—Roma 11:33.
“Beno Pesa Matondo Sambu na Mambu Yonso”
Yo me fwana nde beto pesa Nzambi matondo. Sambu yandi me pesaka beto bima mingi ya kimpeve ti ya kinsuni mpi yandi ke landaka kupesa beto yo. (Kul. 8:17, 18; Bis. 14:17) Na kisika ya kuyindula kaka fioti mambu ya mbote yina Nzambi ke sadilaka beto, beto fwete baka kibeni ntangu ya kuyindulula balusakumunu yina Nzambi me pesaka beto mpi bantu yina beto ke zolaka. Kana nge ke yindula kikalulu ya Nzambi ya kukaba, yo ta sadisa nge na kupesa yandi matondo mingi mpi yo ta sadisa nge na kubakisa nde yandi ke zolaka nge mingi mpi ke sepelaka ti nge.—1 Yoa. 4:9.
Landa Kuyindulula Mambu ya Kimpeve
7 Kuyindulula mpi kutula dikebi na mambu yina beto ke longuka ke lombaka bikesa mingi. Yo yina, yo kele mbote na kuyindulula na ntangu yina nge kele ve ya kulemba mpi kuvanda na kisika mosi ya pima, yina bantu lenda katula ve dikebi na nge. Muyimbi-bankunga Davidi yindululaka na mpimpa na zulu ya mbeto. (Nkunga 63:7) Yezu vandaka muntu ya kukuka, kansi yandi vandaka kukwenda na bisika ya pima sambu na kuyindulula mpi kusamba.—Luka 6:12.
Landa Mbandu ya Yezu na Kulongaka ti Zola
6 Beto ke zolaka kutubila bima yina beto ke zolaka. Ntangu beto ke tubilaka kima yina beto ke zolaka na ntima na beto, beto ke kumaka kiese-kiese mpi bikalulu na beto yonso ke monisaka kikesa mpi zola na beto. Diambu yai kele mpenza kieleka ntangu beto ke tubilaka muntu yina beto ke zolaka. Mbala mingi, beto ke vandaka ti mpusa ya ngolo ya kuzabisa bankaka mambu yina beto me zaba sambu na muntu yina. Beto ke kumisaka mpi ke nwaninaka yandi. Beto ke salaka yo sambu beto ke zolaka nde bantu ya nkaka kusepela ti muntu yina mpi ti bikalulu na yandi mutindu beto ke salaka yo.
Bimvwama ya Kimpeve
Keti Nge Ke Pesaka Kikesa na Bantu ya Nkaka?
Yo ke vandaka pete na kupanza nzo, kansi kutunga yo ke vandaka mpasi. Nsiku yai mosi ya kupanza mpi kutunga ke tadila mpi kutuba na beto. Sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka, beto yonso ke salaka bifu. Ntotila Salomo kutubaka nde: “Ke na muntu ve awa na nsi-ntoto ke salaka mambu yonso mbote konso ntangu ata kifu ve.” (Longi 7:20) Yo ke vandaka mpasi ve sambu na kumona bifu ya muntu ya nkaka mpi kutuba mambu yina lenda lwadisa yandi. (Nkunga 64:2-4) Kansi, yo ke lombaka mayele sambu na kulanda na kuvanda ti kutuba ya mbote.
22-28 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 66-68
Yehowa Ke Nataka Kizitu na Beto Konso Kilumbu
Inki Mutindu Yehowa Ke Pesaka Mvutu na Bisambu na Beto?
15 Yehowa ke pesaka ve ntangu yonso bamvutu na bisambu na beto na mutindu ya kuyituka. Kansi bamvutu yina yandi ke pesaka beto ke sadisaka beto na kulanda kusadila yandi na mutindu ya mbote. Yo yina, tula dikebi sambu na kumona bamvutu ya Yehowa na bisambu na nge. Mpangi-nkento Yoko vandaka kuyindula nde Yehowa vandaka ve kupesa mvutu na bisambu na yandi. Yo yina yandi yantikaka kusonika mambu yina yandi vandaka kulomba Yehowa. Na nima ya mwa ntangu, yandi talaka diaka mambu yina yandi sonikaka mpi yandi bakisaka nde Yehowa vandaka kupesa mvutu na bisambu na yandi. Nkutu ata na bisambu yina yandi vandaka kuyibuka diaka ve. Mbala na mbala, beto fwete baka ntangu ya kuyindula mutindu Yehowa ke pesaka mvutu na bisambu na beto.—Nk. 66:19, 20.
w10-F 1/12 23 § 6
Tudila Kibuti Yina Ke Sansaka Bana na Yandi Yandi Mosi Dikebi
Yehowa sadisaka bantu na nzila ya mpeve santu sambu na kusonika bankunga yina bantu ya Izraele vandaka kuyimba ntangu bo vandaka kusambila yandi. Mifwidi ya bankento mpi bana yina vandaka ve ti batata vandaka kubaka kikesa kibeni ntangu bo vandaka kuyimba bankunga yina sambu yo vandaka kuyibusa bo nde Yehowa vandaka “tata” mpi “zuzi” na bo mpi nde yandi ta pesa bo kikesa. (Nk 68:5; 146:9) Beto mpi lenda songa kibuti yina ke sansaka bana na yandi yandi mosi mambu ya ke pesa kikesa yina ta sadisa yandi bamvula mingi. Ata bamvula 20 me luta, mpangi-nkento Ruth, yina ke sansaka bana na yandi yandi Mosi, ke vilaka ve mambu yina tata mosi yina vandaka ti eksperiansi mingi songaka yandi. Yandi songaka yandi nde: “Nge ke sansa bana na nge zole ya babakala mbote kibeni. Kulemba ve.” Mpangi Ruth ke tuba nde: “Mambu yina pesaka mono kikesa mingi kibeni.” Ya kieleka, ‘mambu ya mbote ya bantu ke tubaka kele bonso nti ya moyo’ mpi yo lenda pesa kibuti yina ke sansaka bana na yandi yandi mosi kikesa mingi kibeni kuluta mutindu beto yindulaka. (Bingana 15:4, Bible en Kituba) Nge lenda yindula mambu ya kieleka yina nge lenda songa kibuti yina ke sansaka bana na yandi yandi mosi sambu na kusikisa yandi.
w09-F 1/4 31 § 1
Tata ya Bana ya Me Konda Batata
“TATA ya bana ya me konda batata . . . kele Nzambi na kisika ya santu yina yandi ke zingaka.” (Nkunga 68:5) Mambu yina ke longa beto dilongi mosi ya mfunu sambu na Yehowa Nzambi: Yandi ke tulaka kibeni dikebi na bampusa ya bantu yina me konda lusadisu. Nsiku yina yandi pesaka bantu ya Izraele monisaka pwelele nde yandi ke tudilaka bana yina bibuti na bo me fwaka dikebi. Beto tadila mbala ya ntete yina Biblia ke tubila bangogo “mwana ya me konda tata” na Kubasika 22:22-24.
Yehowa Ke Sadisaka Nge na Ntangu ya Mpasi
17 Tanga Nkunga 40:5. Lukanu ya muntu yina ke mata ngumba ke vandaka ya kukuma na nsuka ya ngumba. Kansi kele ti bisika yina yandi lenda telema mwa fioti sambu na kutala bima ya kitoko yina yandi ke mona. Mbala na mbala, yindulaka fioti mutindu Yehowa ke sadisaka nge ata ntangu nge ke kutanaka ti bampasi. Na nsuka ya konso kilumbu, kudiyula nde: ‘Inki diambu ya mbote Yehowa me sadila mono bubu yai? Ata mpasi yango kele kaka, nki mutindu Yehowa ke sadisa mono na kukangila yo ntima?’ Yindula ata kima mosi yina Yehowa me sala sambu na kusadisa nge.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Zole ya Mukanda ya Bankunga
68:18—Banani vandaka “bantu bonso makabu”? Babakala yai kuvandaka na kati ya bampika yina bo kangaka ntangu bo botulaka Ntoto ya Lusilu. Na nima, bo pesaka babakala yai mukumba ya kusadisa Balevi na kisalu na bo.—Esdrasi 8:20.
29 JUILLET–4 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI NKUNGA 69
Inki Mutindu Nkunga 69 Tubilaka na Ntwala Mambu ya Luzingu ya Yezu?
Bo Vandaka Kuvingila Mesia
17 Bantu ta menga Mesia kukonda kikuma. (Nk. 69:4) Ntumwa Yoane sonikaka nde Yezu tubaka nde: “Kana mono salaka ve na meso na bo bisalu yina ya muntu ya nkaka me salaka ntete ve, bo zolaka kuvanda na masumu ve. Kansi ntangu yai, bo me mona bisalu na mono, ebuna bo ke menga beto ti Tata na mono. Mambu yina me bwa mpidina sambu mambu yai ya bo sonikaka na mikanda na bo ya Bansiku, yo kulunga: ‘Bo mengaka mono mpamba.’” (Yoa. 15:24, 25) Mbala mingi ngogo “Bansiku” ke tendulaka Masonuku yonso. (Yoa. 10:34; 12:34) Masolo ya ba Evanzile ke ndimisaka nde bantu mengaka Yezu, mingi-mingi bantwadisi ya mabundu ya Bayuda. Diaka, Kristu tubaka nde: “Bantu ya nsi-ntoto lenda menga beno ve, kansi bo ke mengaka mono, sambu mono ke tubaka nde mambu ya bo ke salaka kele ya mbi.”—Yoa. 7:7.
Vanda Kikesa Sambu na Nzo ya Yehowa
7 Diambu mosi ya salamaka na luzingu ya Yezu monisaka kikesa yina yandi vandaka na yo. Yo vandaka na luyantiku ya kisalu na yandi ya kusamuna, na nsungi ya Paki ya mvu 30 T.B. Yezu ti balongoki na yandi kwendaka na Yeruzalemi mpi monaka na tempelo bantu “ke teka bangombe, mameme ti bapizio. Yandi monaka diaka bantu yina vandaka kushanze mbongo, bo me vanda na bamesa na bo.” Yezu kusalaka inki, mpi yo vandaka ti nki bupusi na balongoki na yandi?—Tanga Yoane 2:13-17.
8 Mambu yina Yezu kusalaka mpi kutubaka kilumbu yina kuyibusaka balongoki na yandi bangogo ya nkunga mosi yina Davidi kusonikaka: “Kuzola ya mono ke zola nzo na nge, yo ke pela na ntima na mono bonso tiya.” (Nk. 69:9) Sambu na nki? Sambu mambu yina Yezu kusalaka kuvandaka kigonsa ya nene sambu na yandi. Nkutu, bamfumu ya tempelo—banganga-Nzambi, balongi ya bansiku, mpi bantu ya nkaka—vandaka kupesa maboko na mumbongo ya mbi yina vandaka kusalama kuna sambu na kubaka luta. Mutindu yandi tungululaka mpi kusukisaka mayele na bo ya mbi, Yezu kudikumisaka mbeni ya bantwadisi ya mabundu ya ntangu yina. Mutindu balongoki kumonisaka yo mbote-mbote, ‘kuzola ya nzo ya Nzambi,’ to kikesa sambu na lusambu ya kieleka, kumonanaka pwelele. Kansi, kikesa kele inki? Keti yo me swaswana ti kusala mambu kukonda kusukinina?
g95-F 22/10 31 § 4
Keti Muntu Lenda Fwa Kana Ntima Me Pasuka?
Bantu ya nkaka ke tubaka nde Yezu Kristu fwaka sambu ntima na yandi pasukaka. Biblia tubaka mambu yai sambu na yandi nde: “Mafingu me pasula ntima na mono, mpi mputa yina lenda beluka ve.” (Nkunga 69:20) Keti beto fwete bakisa mambu yina kaka mutindu yo kele? Yo lenda vanda mutindu yina, sambu na ntwala nde Yezu kufwa, yandi vandaka kuwa mpasi mingi kibeni na nitu mpi na ntima. (Matayo 27:46; Luka 22:44; Baebreo 5:7) Diaka, yo ke monana nde ntima na yandi pasukaka, yo yina “menga ti masa” basikaka ntangu bo tobulaka yandi mpanzi kaka ntangu yandi fwaka. Kana ntima me pasuka to musisa mosi ya nene ya ntima me zengana, yo lenda basisa menga mpi kubwisa yo na kati ya ntulu to na kima mosi ya ke fikaka ntima ya ke vandaka ti masa mingi (péricarde). Yo yina, kana kisika yina me tobuka, yo lenda basisa “menga ti masa.”—Yoa. 19:34.
it-2-F 600
Nti ya Ndikila (Poison)
Biblia tubaka na ntwala nde bo ta pesa Mesia “nti ya ndikila” sambu yandi dia. (Nk. 69:21) Yo salamaka ntangu bo pesaka Yezu Kristu vinu yina bo vukisaka ti kima ya ndudi na ntwala nde bo tula yandi na nti ya mpasi, kansi na nima ya kumeka yo, yandi buyaka kunwa yo. Mbala ya nkaka, bo pesaka yandi yo sambu yo lembika mpasi yina yandi vandaka kuwa. Sambu na kutubila kulungana ya profesi yina, Matayo (27:34) sadilaka ngogo ya Kigreki kho·leʹ (kima ya ndudi), ngogo yango kele mpi na Nkunga 69:21 na mbalula ya Septante ya Kigreki. Kansi Evanzile ya Marko ke tubila mire (Mar. 15:23), mpi bantu ke yindulaka nde “nti ya ndikila” to “kima ya ndudi” yina vandaka “mire.” Bankaka diaka ke yindulaka nde vinu yina vandaka ya kuvukisa ti kima ya ndudi mpi mire.
Bimvwama ya Kimpeve
Tombula Maboko ya Kwikama na Zulu Nge Sala Kisambu
11 Bisambu ya bantu mingi ke vandaka kaka kulomba. Kansi, zola ya beto ke na yo sambu na Yehowa Nzambi fwete pusa beto na kupesa yandi mersi ti lukumu ntangu beto ke samba beto mosi to na meso ya bantu. Polo sonikaka nde: “Beno kumona mpasi ve na ntima sambu na konso mambu yina; kansi konso ntangu ya beno ke samba Nzambi, beno lomba yandi konso mambu yina ya beno ke na yo mfunu; ntangu beno ke lomba yandi yo, beno pesa yandi mersi. Ebuna ngemba ya Nzambi, ngemba yina me luta mambu yonso ya bantu ke yindulaka, yo ta keba ntima na beno ti mabanza na beno sambu na kimvuka yina ya beno kele ti Yesu Kristo.” (Filipi 4:6, 7) Ee, katula kulomba mambu ya beto ke na yo mfunu, beto fwete pesa Yehowa mersi sambu na balusakumunu na yandi ya beto ke baka na kimpeve ti na kinsuni. (Bingana 10:22) Muyimbi-bankunga yimbaka nde: “Makabu na beno na mono Nzambi mbote yo vanda mersi ya beno ke pesaka mono, beno lungisa mambu yonso ya beno silaka mono [Nzambi ya Zulu].” (Nkunga 50:14) Mpi kisambu ya nkaka ya Davidi yimbaka na kuyimba kele ti bangogo yai ya ke simba ntima: “Mono ta kumisa nge na bankunga, mono ta kumisaka nge ntangu mono ta pesaka nge mersi.” (Nkunga 69:30) Keti beto lenda sala mutindu mosi ve na bisambu na beto mosi to yina beto ke salaka na ntwala ya bantu?
5-11 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 70-72
‘Zabisa Ngolo ya Nzambi na Ndonga ya Bantu Yina Ke Kwisa’
Baleke—Beno Sadila Mayele na Beno ya Kuyindula!
17 Sambu na kutina mitambu ya Satana, yo ke lomba nde nge kangula meso konso ntangu. Bantangu ya nkaka yo ta lombaka kumonisa kikesa ya mingi. Sambu mbala ya nkaka nge lenda mona nde nge kele ya kuswaswana kaka ti banduku na nge mpamba ve, kansi mpi ti inza ya mvimba. Davidi, muyimbi-bankunga kusambaka nde: “Mfumu, ntima na mono kele na nge; katuka ntangu mono vandaka leki tii bubu yai, mono ke tudilaka nge ntima. Katuka ntangu mono vandaka leki tii bubu yai, nge ke longaka mono; tii bubu mono ke telaka bantu mambu ya kuyituka ya nge ke salaka.” (Nkunga 71:5, 17) Davidi me zabanaka mingi sambu na kikesa na yandi. Kansi, inki ntangu yandi yedisaka yo? Na kileki! Nkutu na ntwala yandi kunwana ti Goliati, Davidi monisaka kikesa ya kuyituka na ntangu yandi vandaka kutala mameme ya tata na yandi. Yandi fwaka ntambu mosi ti urse mosi. (1 Samuele 17:34-37) Kansi, Davidi pesaka lukumu yonso na Yehowa sambu na bisalu yonso ya kikesa yina yandi salaka. Yandi bingaka Nzambi nde muntu ya yandi ‘ke tudilaka ntima.’ Mayele ya Davidi vandaka na yo na kutula ntima na Yehowa sadisaka yandi na kununga konso mumekamu yina yandi vandaka kukutana na yo. Nge mpi ta mona nde kana nge ke tula ntima na Yehowa, yandi ta pesa nge kikesa ti ngolo ya ‘kubedisa nsi-ntoto.’—1 Yoane 5:4.
g04-F 8/10 23 § 3
Inki Mutindu Beto Fwete Sadila Minunu Mambu?
Muyimbi-bankunga sambaka nde: “Kulosa mono ve na kimununu na mono; kuyambula mono ve ntangu ngolo na mono me mana.” (Nkunga 71:9) Nzambi ke ‘losaka’ ve bansadi na yandi ata ntangu bo mosi lenda yindula nde bo kele diaka ve mfunu. Muyimbi-bankunga yindulaka ve nde Yehowa yambulaka yandi, kansi yandi bakisaka nde yo lombaka nde yandi tudila Muntu Yina Salaka yandi ntima mingi kuluta ntangu yandi vandaka kukuma mununu. Yehowa ke pesaka mvutu na bisambu ya bantu yina ke kangamaka kaka na yandi ntangu yandi ke sadisaka bo luzingu na bo ya mvimba. (Nkunga 18:25) Mbala mingi yandi ke salaka yo na nzila ya bampangi na beto Bakristu.
Sadila Yehowa na Ntwala nde Bilumbu ya Mpasi Kukwisa
4 Kana nge kele ti bamvula mingi, nge fwete kudiyula ngiufula yai ya mfunu: ‘Inki mono ta sala ntangu yai na luzingu na mono, ntangu mono kele ntete ti mwa ngolo mpi kikesa na nitu?’ Sambu nge kele ti bamvula mingi, nge kele ti mabaku yina bantu ya nkaka kele ve ti yo. Nge lenda zabisa baleke mambu yina nge me longukaka na yina me tala Yehowa. Nge lenda siamisa bampangi ya nkaka ntangu nge ke zabisa bo mambote yina nge me bakaka na kusadilaka Nzambi. Ntotila Davidi sambaka sambu nde yandi vanda ti mabaku ya kusala mpidina. Yandi sonikaka nde: ‘Nzambi, nge me longaka mono katuka kileke na mono. Ata ntangu mono ta kuma mununu mpi ti nsuki ya mpembe, kuyambula mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ta kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina ta butuka na nima.’—Nk. 71:17, 18.
5 Inki mutindu nge lenda monisa mayele yina nge me bakaka na nsungi ya bamvula mingi? Keti nge lenda bingisa baleke-Bakristu na nzo na nge sambu na kupesa bo kikesa? Keti nge lenda lomba bo na kusamuna ti nge mpi kusadisa bo na kuwa kiese yina nge me bakaka na kusadila Yehowa? Elihu tubaka nde: ‘Bika nde kimbuta kutuba, mpi bika nde bamvula mingi kuzabisa mayele.’ (Yobi 32:7) Ntumwa Polo longisilaka Bakristu bankento yina kele ti eksiperiansi mingi na kusiamisa bankaka na bangogo mpi na mbandu na bo. Yandi sonikaka nde: “Bika nde bankento yina kele bambuta kuvanda . . . balongi ya mambu ya mbote.”—Tito 2:3.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 825
Efrate
Ndilu ya Teritware Yina Bo Pesaka Bantu ya Izraele. Nzambi songaka Abrahami nde yandi ta pesa bana na yandi insi “katuka na nzadi ya Ezipte tii na nzadi ya nene, nzadi ya Efrate.” (Kuy 15:18) Nzambi silaka diaka bantu ya Izraele mambu yina. (Kub 23:31; Kul 1:7, 8; 11:24; Yoz 1:4) 1 Bansangu 5:9 ke tuba nde na ntwala nde Davidi kuyantika kuyala, bantu ya dikanda ya Rubeni kumaka kuzinga “tii na luyantiku ya ntoto-makanga, pene-pene ya Nzadi ya Efrate.” Kansi, kana nge me katuka na “esti ya Gileadi” tii na Efrate, nge fwete sala bakilometre kiteso ya 800 (1Bs 5:10), yo lenda tendula kaka nde bana ya Rubeni kumisaka teritware na bo ya esti ya Gileadi tii na nsuka ya ntoto ya zelo na zelo ya Siria, ntoto ya zelo na zelo yango me kwendaka tii na Efrate. (Bible en Kituba ke tuba nde: “Tii na ntoto ya zelo na zelo yina me sukaka na nzadi ya Efrate”; Kuwakana ya Mpa ke tuba mpi nde: “Tii na ntoto ya zelo na zelo yina me sukaka na nzadi ya Efrate.”) Mambu yina Yehowa silaka lunganaka mbote-mbote na mbala ya ntete na luyalu ya Davidi mpi ya Salomo, ntangu kimfumu ya Soba ya bantu ya Arami kotaka na teritware ya Izraele, mpi teritware ya Izraele kumaka tii na nzadi Efrate, yo ke monana nde yo vandaka kisika yina nzadi yango ke lutaka na nordi ya Siria. (2Sa 8:3; 1Ki 4:21; 1Ch 18:3-8; 2Ch 9:26) Sambu yo vandaka nene mingi, yo yina mbala mingi bo vandaka kubinga yo kaka nde “Nzadi.”—Yoz 24:2, 15; Nk 72:8.
12-18 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 73-74
Inki Ta Kumina Beto Kana Beto Ke Lula Bantu Yina Ke Sambilaka Ve Yehowa?
“Yehowa . . . Ke Gulusaka Bantu Yina Me Lemba Nitu”
14 Muntu yina sonikaka Nkunga 73 vandaka Mulevi. Sambu yandi vandaka Mulevi, yandi vandaka ti dibaku ya nene ya kusala na kisika ya lusambu ya Yehowa. Kansi na ntangu mosi buna, yandi lembaka nitu. Sambu na nki? Sambu yandi kumaka kulula bantu ya mbi mpi ya lulendo. Yandi vandaka kusepela ve ti mambu ya mbi yina bo vandaka kusala, kansi yandi vandaka kulula luzingu na bo yina vandaka kumonana bonso nde yo vandaka mbote kuluta ya yandi. (Nk. 73:2-9, 11-14) Yo vandaka kumonana bonso nde bo vandaka ti bima yonso: kimvwama, luzingu ya mbote mpi bo vandaka ve ti mambu yina vandaka kuyangisa bo. Luzingu na bo lembisaka muyimbi-bankunga yai nitu yo yina yandi tubaka nde: “Ya kieleka, mono kudipesaka mpasi ya mpamba na kuvanda ti ntima ya mpembe mpi na kuyobisa maboko na mono sambu na kusonga nde mono me sala mbi ve.” Yo kele pwelele nde kimpeve ya Mulevi yai vandaka na kigonsa.
“Yehowa . . . Ke Gulusaka Bantu Yina Me Lemba Nitu”
15 Tanga Nkunga 73:16-19, 22-25. Mulevi yina “kotaka na kisika ya santu ya nene ya Nzambi.” Kuna, mbala ya nkaka yandi vandaka ti bansadi ya nkaka ya Yehowa, yandi vandaka pima, yindulaka mbote-mbote mpi sambaka sambu na luzingu na yandi. Yo yina yandi bakisaka nde yandi kumaka ti bangindu ya kukonda mayele mpi yandi vandaka na kigonsa mpi nde bangindu yina lendaka kufwa kinduku na yandi ti Yehowa. Yandi bakisaka diaka nde bantu ya mbi kele “na ntoto ya butesi” mpi luzingu na bo ta “suka na mutindu ya mbi.” Sambu Mulevi yina kulula diaka ve bantu ya mbi mpi kulemba ve nitu, yo lombaka nde yandi kuma kutadila mambu bonso Yehowa. Ntangu yandi salaka mutindu yina, yandi vutukilaka ngemba mpi kiese na yandi. Yandi tubaka nde: “Katula [Yehowa] mono kele na nzala ya kima ve na ntoto.”
16 Malongi yina beto ke baka. Beto fwete lula ve bimvwama ya bantu ya mbi. Kiese na bo kele ya zulu-zulu mpi ya ntangu fioti. Bo kele ve ti luzingu ya nda. (Lon. 8:12, 13) Kana beto lula bantu ya mbi, beto ta lemba nitu mpi beto ta bebisa kimpeve na beto. Yo yina kana nge me bakisa nde nge ke lula luzingu ya bantu ya mbi, sala mambu yina Mulevi yai salaka. Tula dikebi na bandongisila ya Nzambi mpi kangama ti bantu ya nkaka yina ke salaka luzolo ya Yehowa. Kana nge ke zola Yehowa kuluta bima yonso, nge ta zwa kiese ya kieleka mpi yo ta sadisa nge na kubikala na nzila yina ke nata na “luzingu ya kieleka.”—1 Tim. 6:19.
Landa Mbandu ya Lukwikilu ya Moize
5 Inki mutindu nge lenda telamina “kiese ya ntangu fioti ya disumu”? Kuvila ve ata fioti nde, kiese ya disumu ke vandaka kaka sambu na ntangu fioti. Ti meso ya lukwikilu, mona nde “nsi-ntoto ke luta, nzala na yo mpi ke luta.” (1 Yoa. 2:15-17) Yindulula mambu yina ta kumina bansumuki yina ta balula ve ntima. Bo kele na ‘ntoto ya butesi mpi bo ta suka na mutindu ya mbi!’ (Nk. 73:18, 19) Kana mpukumuna ya kusala disumu ke kwisila nge, kudiyula nde: ‘Mono ke zola nde luzingu na mono ya bilumbu ke kwisa kuvanda nki mutindu?’
Kubika Ve ata Kima Mosi na Kukanga Nge Nzila ya Kubaka Nkembo
3 Muyimbi-bankunga vandaka ti kivuvu nde, Yehowa ta simba yandi na diboko ya kitata mpi ta pesa yandi nkembo ya kieleka. (Tanga Nkunga 73:23, 24.) Inki mutindu Yehowa ke salaka yo? Yehowa ke pesaka bansadi na yandi ya kudikulumusa nkembo na mutindu yandi ke pesaka bo lukumu na mitindu mingi. Yandi ke sakumunaka bo na mutindu yandi ke sadisaka bo na kubakisa luzolo na yandi. (1 Bak. 2:7) Yandi ke pesaka bantu yina ke widikilaka Ndinga na yandi mpi ke lemfukilaka yandi lukumu ya kuvanda na bangwisana ya mbote ti yandi.—Yak. 4:8.
4 Yehowa ke pesaka mpi bansadi na yandi nkembo na mutindu yandi me pesaka bo kimvwama mosi ya mbalu, disongidila kisalu ya kusamuna. (2 Bak. 4:1, 7) Kisalu yai ke pesaka beto nkembo. Sambu na bantu yina ke sadila dibaku yai ya kisalu sambu na kukumisa yandi mpi kusadisa bantu ya nkaka, Yehowa ke pesa bo lusilu yai: “Mono ta zitisaka muntu yina ta zitisaka mono.” (1 Sam. 2:30) Bantu yina ke bakaka lukumu na mutindu bo me kudisadilaka zina ya mbote na meso ya Yehowa, mpi ntembe kele ve nde bansadi ya nkaka ke tubaka mambu ya mbote sambu na bo.—Bing. 11:16; 22:1.
5 Bantu yina ‘ke tula ntima na Yehowa mpi ke landa bansiku na yandi,’ ta baka nki mambote? Biblia ke sila nde: ‘Yehowa ta pesa nge ngolo na kubaka ntoto. Mpi nge ta mona ntangu yandi ta fwa bantu ya mbi.’ (Nk. 37:34) Bo ke vingila na mpusa ya ngolo na kubaka lukumu ya kuluta nene, disongidila kubaka luzingu ya mvula na mvula.—Nk. 37:29.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 132
Leviatani
Nkunga 74 ke tubila mutindu Nzambi gulusaka bantu na yandi mpi verse 13 ti 14 ke tubila na mutindu ya kifwani mutindu yandi basisaka bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte. Bo me sadila bangogo “bambisi ya boma ya nzadi-mungwa [Na Kiebreo, than·ni·nimʹ kana yo kele mosi mpi tan·ninʹ kana yo kele mingi]” ti ngogo “Leviatani” na baverse yina; mpi kupanza ba-ntu ya Leviatani lenda monisa mutindu Nzambi fwaka Farao ti basoda na yandi ntangu bantu ya Izraele vandaka kubasika na kimpika na Ezipte. Targoums (mbalula ya Masonuku ya Kiebreo na Kiarameye) ke sadilaka bangogo “bangolo ya Farao” na kisika ya “ba-ntu ya Leviatani” (Tala Eze 29:3-5, kisika bo ke fwanisa Farao ti “mbisi ya nene ya boma” na kati-kati ya bamasa ya Nile; tala mpi Eze 32:2.) Yo ke monana nde Yezaya 27:1 ke sadila ngogo Leviatani (Bible en Kituba, “dragoni”) sambu na kumonisa kimfumu mosi, disongidila kimvuka mosi yina kele na ntoto ya mvimba mpi yina muntu mosi ke yala yo, bo ke binga muntu yango nde “nioka” mpi “dragoni.” (Kus 12:9) Yo kele na kati ya baprofesi yina tubilaka kuvutuka ya bantu ya Izraele na insi na bo, mpi mutindu yo ke tuba nde Yehowa ta “tula dikebi” na Leviatani, yo ke tendula nde profesi yina fwete tadila mpi Babilone. Kansi baverse 12 ti 13 ke tadila mpi Asiria ti Ezipte. Yo kele pwelele nde Leviatani yina bo me sadila awa, ke monisa kimvuka mosi ya ntoto ya mvimba to kimfumu yina ke teleminaka Yehowa mpi bansadi na yandi.
19-25 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BANKUNGA 75-77
Sambu na nki Nge Fwete Kudikumisa Ve?
Bikalulu na Beto Me Swaswana ti ya Bantu ya Nkaka
4 Na nima ya kutuba nde bantu mingi ta vanda bantu ya ke kudizolaka mpi bantu ya ke zolaka mbongo, Polo yikaka nde bantu ta vanda bantu ya ke kudikumisaka, bantu ya lulendo mpi bantu ya me fuluka ti lulendo. Bantu ya kele ti bikalulu yai ke yindulaka nde bo me luta bantu ya nkaka sambu bo kele kitoko, bo me zaba bisalu mingi, bo kele ti bima mingi to sambu na kiyeka na bo. Bantu ya mutindu yai ke zolaka nde bantu kukumisa bo. Muntu mosi ya mayele tubaka mutindu yai sambu na muntu ya lulendo: “Na ntima na yandi, yandi kele ti kiteki mosi yina yandi ke fukiminaka sambu na kudisambila.” Bantu ya nkaka ke tubaka nde lulendo kele mbi kibeni, yo yina ata bantu ya lulendo ke zolaka ve kumona muntu ya nkaka ya lulendo.
5 Yehowa ke zolaka ve lulendo, Biblia ke bingaka yo “meso ya lulendo.” (Bingana 6:16, 17) Ya kieleka, lulendo ke salaka nde muntu kukuma ntama ti Nzambi. (Nkunga 10:4) Lulendo kele kikalulu ya Diabulu. (1 Timoteo 3:6) Diambu ya mawa kele nde bansadi ya nkaka ya Yehowa kumaka lulendo. Mu mbandu, Uziya, ntotila ya Yuda vandaka ya kwikama bamvula mingi. Kansi Biblia ke tuba nde: “Ntangu yandi kumaka ngolo, ntima na yandi kumaka lulendo sambu na kubwa na yandi mosi, mpi yandi salaka mambu kukonda kwikama na ntwala ya Yehowa Nzambi na yandi.” Uziya kotaka na tempelo mpi tambikaka ndumbu, mukumba yina vandaka ve ya yandi. Diaka Ezekiasi, ntotila ya kwikama kumaka mpi lulendo na nsungi mosi buna.—2 Bansangu 26:16; 32:25, 26.
Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Tatu ti ya Iya ya Mukanda ya Bankunga
75:4, 5, 10—Ngogo “kibongo” ke tendula nki? Bibongo ya mbisi kele kinwaninu ya ngolo. Yo yina na mutindu ya kifwani, ngogo “kibongo” ke tendulaka ngolo. Yehowa ke tombulaka bibongo ya bansadi na yandi ya kieleka, kansi yandi ‘ke katulaka bibongo ya bantu ya mbi.’ Yehowa ke longisila beto na ‘kunangula ve kibongo na beto na zulu,’ disongidila beto fwete kudisonga ve to beto fwete vanda ve lulendo. Sambu yandi muntu ke tombulaka bantu, Bakristu yina ke baka mikumba na dibundu fwete monaka mikumba yango nde yo me katuka na Yehowa.—Nkunga 75:7.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Tatu ti ya Iya ya Mukanda ya Bankunga
76:10—Inki mutindu “makasi ya muntu” lenda kumisa Yehowa? Ntangu Nzambi ke pesaka nzila nde bantu kuwila beto mpenza makasi sambu beto kele bansadi ya Nzambi, yo lenda buta bambuma ya mbote. Bampasi yonso yina beto lenda kutana ti yo sambu na makasi ya bantu lenda longa beto mambu mingi. Yehowa ke pesaka nzila na bampasi kaka tii na kiteso yina yo lenda longa beto. (1 Piere 5:10) Mutindu Biblia ke tuba, Nzambi ke lwataka ‘makasi na bo ya nkaka bonso lele.’ Inki beto lenda tuba kana mpasi yango kunata beto tii na lufwa? Yo lenda kumisa mpi Yehowa sambu bantu yina ta mona mutindu beto me kanga ntima na kwikama yonso lenda yantika mpi kukumisa Nzambi.
26 AOÛT–1er SEPTEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI NKUNGA 78
Malongi ya Mfunu Yina Beto Ke Baka na Kukonda Bulemfu ya Bantu ya Izraele
w96-F 1/12 29-30
Sambu na nki Nge Fwete ‘Yibuka Bilumbu ya Ntama’?
Diambu ya mawa kele nde, mbala mingi bantu ya Izraele vandaka kuvilana mambu. Inki vandaka kusalama? “Mbala na mbala bo mekaka Nzambi, mpi bo pesaka Santu ya Izraele mawa. Bo yibukaka ve ngolo na yandi, kilumbu yina yandi gulusaka bo na maboko ya mbeni.” (Nkunga 78:41, 42) Nsuka-nsuka, Yehowa buyaka bo sambu bo vandaka kuvilana bansiku na yandi.—Matayo 21:42, 43.
Muyimbi-bankunga yina sonikaka mambu yai bikilaka beto mbandu ya mbote. Yandi sonikaka nde: “Mono ta yibuka bisalu ya Yah; mono ta yibuka bima ya kuyituka ya nge me salaka katuka ntama. Mono ta yindulula kisalu na nge yonso mpi mono ta yindulula mitindu na nge ya kusala mambu.” (Nkunga 77:11, 12) Kana beto ke yibuka mambu yina beto me salaka na kisalu ya Yehowa mpi mutindu yandi me monisilaka beto zola, yo ta pesa beto kikesa, yo ta sadisa beto na kuvanda ti nzala ya ngolo ya kusadila yandi mpi ya kumonisila yandi ntonda. Diaka, “kuyibuka bilumbu ya ntama” lenda sadisa beto na kulemba ve, na kusala yonso yina beto lenda sala na kisalu ya Yehowa mpi na kukanga ntima na kwikama yonso.
“Beno Bokuta Ve”
16 Muntu yina ke bokutaka ke tulaka dikebi kaka na luzingu mpi na bampasi na yandi mosi, mpi yandi ke tadilaka ve balusakumunu yina beto ke bakaka sambu beto kele Bambangi ya Yehowa. Sambu na kununga kikalulu ya kubokuta, beto fwete yibukaka ntangu yonso balusakumunu yina. Mu mbandu, konso muntu na kati na beto kele ti dibaku ya mbote ya kunata zina ya Yehowa. (Yezaya 43:10) Beto lenda sala kinduku ya ngolo ti Yehowa, mpi konso ntangu beto lenda samba yandi, sambu yandi “ke ndimaka bisambu ya bantu.” (Nkunga 65:2; Yakobo 4:8) Beto me zaba ntendula ya kieleka ya luzingu sambu beto ke bakisaka ntembe ya me tala nswa ya Yehowa ya kuyala luyalanganu ya mvimba mpi beto ke vilaka ve nde beto kele ti mukumba ya kuvanda kaka ya kwikama na Nzambi. (Bingana 27:11) Beto ke longaka nsangu ya mbote ya Kimfumu mbala na mbala. (Matayo 24:14) Beto kele ti kansansa ya mbote sambu beto ke kwikilaka na nkudulu ya kimenga ya Yezu Kristu. (Yoane 3:16) Yai kele balusakumunu ya beto ke vandaka ti yo, ata beto ke kutana ti konso mpasi yina.
Keti Yehowa Ke Vandaka ti Mawi?
Muyimbi-bankunga ke tuba nde: “Mbala mingi bo vandaka kutombukila Nzambi na ntoto ya zelo na zelo!” (Verse 40) Verse ya ke landa ke yika nde: “Mbala mingi bo vandaka kumeka Nzambi.” (Verse 41) Simba nde nsoniki ke tubila nkadilu ya nkolama. Nkadilu yai kuyantikaka ntama—na ntoto ya zelo na zelo, ntangu fioti na nima ya kubasika na bo na Ezipte. Bantu yantikaka na kubokutila Nzambi na kudiyulaka kana yandi vandaka ti makuki mpi luzolo ya kutanina bo. (Kutanga 14:1-4) Mukanda mosi ya bambaludi ya Biblia ke tuba nde, bo lenda balula bangogo “bo vandaka kutombukila Nzambi” nde ‘bo kumisaka bantima na bo ngolo sambu na kubuya kulemfukila Nzambi’ to “bo zabisaka Nzambi nde ‘Ve.’” Ata mpidina, na mawa na yandi Yehowa vandaka kulolula bantu na yandi ntangu bo vandaka kubalula ntima. Kansi, na nima bo vandaka kuvutukila banzila na bo ya mbi mpi kukolamaka diaka na yandi, mpi nkadilu yina kulandaka kaka mutindu yina.—Nkunga 78:10-19, 38.
Yehowa vandaka kuwa inki mutindu ntangu yonso yina bantu na yandi vandaka kulemfuka mpi na nima kukolama? Verse 40 ke tuba nde: “Bo vandaka kumonisa yandi mpasi.” Mbalula ya nkaka ke tuba nde: “Bo vandaka kusala mambu yina vandaka kupusa yandi na kuwa makasi.” Mukanda mosi ke tuba nde: “Verse yai ke monisa nde mambu yina Baebreo vandaka kusala, vandaka kupesa yandi mpasi, kaka mutindu mambu yina mwana mosi ya kukonda bulemfu mpi ya nkolami ke salaka ke pesaka mpasi.” Kaka mutindu mwana ya ntu-ngolo lenda pesa bibuti na yandi mpasi na ntima, bantu ya Izraele ya bankolami “vandaka kupesa [Musantu ya Izraele] makasi” mpi mpasi na ntima.—Verse 41.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Kitini ya Tatu ti ya Iya ya Mukanda ya Bankunga
78:24, 25; noti na nsi ya lutiti—Sambu na nki Biblia ke binga mana nde “bambuma ya zulu” mpi “mampa ya bawanzio”? Bangogo yai ke tendula ve nde mana kuvandaka madia ya bawanzio. Bo ke binga yo “bambuma ya zulu” sambu yo vandaka kukatuka na zulu. (Nkunga 105:40) Sambu bawanzio ke zingaka na zulu, bangogo “mampa ya bawanzio” lenda tendula nde Nzambi yina kele na zulu muntu vandaka kupesa yo. (Nkunga 11:4) Yo lenda vanda mpi nde Yehowa kusadilaka bawanzio sambu na kupesa bantu ya Izraele mana.