Mambu Yina Lenda Kumina Nge

Ata bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde mpasi yina lufwa ke nataka ke kwisaka ve mbala mosi, bantu yonso ke waka ve mpasi mutindu mosi. Keti yo ke tendula nde lufwa ke pesaka ve bantu ya nkaka mawa mingi to bo ke zolaka ve kumonisa mawa na bo? Ve. Ata kundima mpasi yina lufwa ke nataka mpi kumonisa mawa lenda vanda mbote sambu na nitu, kele ve ti “mutindu mosi ya mbote” ya kumonisa mawa. Yo lenda tadila mutindu ya kuzinga ya konso muntu, kimuntu na yandi, mambu yina yandi me kutanaka ti yo na luzingu, mpi mutindu muntu yango fwaka.

INKI BAMPASI YO TA NATA?

Bantu yina kele na mpasi ya lufwa lenda zaba ve mambu yina ta kumina bo na nima ya lufwa ya muntu yina bo vandaka kuzola. Kansi, bampasi ya nkaka ke kuminaka bantu mingi mpi beto lenda zaba yo na ntwala. Beto tadila bambandu yai ya ke landa:

Kuwa mpasi mingi kibeni. Nge lenda dila, kuwa nzala ya muntu yina me fwa, mpi kiese lenda mana na mbala mosi. Kuyibuka mambu ya muntu yina mpi bandosi lenda sala nde nge wa diaka mpasi mingi. Kansi, kima ya ntete yina nge lenda wa kele mpasi ya ngolo mpi kukonda kivuvu. Tiina ke yibuka mambu yina yandi salaka ntangu bakala na yandi, Timo, fwaka na kintulumukina. Yandi ke tuba nde: “Ntete mono vandaka kubakisa kibeni ve. Nkutu mono vandaka kukuka ntete ve kudila. Yo lutilaka mono mingi yo yina bantangu ya nkaka mono vandaka kupema na mpasi. Mono vandaka kaka ve kundima mambu yina salamaka.”

Bantu mingi ke vandaka ti basusi, ke waka makasi, mpi ke kudipesaka foti. Ivan ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka na nima ya lufwa ya Eric, mwana na beto ya bamvula 24, mono ti nkento na mono, Yolanda, vandaka kuwa makasi mingi! Yo yitukisaka beto sambu beto me yindulaka ntete ve nde beto lenda wa makasi mutindu yai. Beto vandaka mpi kudipesa foti, yo yina beto vandaka kudiyula kana beto lendaka kusala kima mosi sambu na kugulusa mwana na beto.” Alejandro, yina nkento na yandi fwaka na nima ya kubela mingi, waka mpi mutindu yai, yandi ke tuba nde: “Ntete mono yindulaka nde kana Nzambi ke pesa nzila nde mono mona mpasi mingi mutindu yai, yo ke monana nde mono kele muntu ya mbi. Na nima mono vandaka kudiyangisa sambu mono pesaka Nzambi foti sambu na mambu yina salamaka.” Mpi Kostas, yina beto tubilaka na disolo ya me luta, ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka mono wilaka Sophia makasi sambu yandi fwaka. Na nima mono kumaka kudiyangisa sambu mono yindulaka mutindu yina. Ata mpidina, yo vandaka ve foti na yandi.”

Kuyindula mbote ve. Bantangu ya nkaka muntu lenda kuma kuyindula mbote ve. Mu mbandu, muntu yina kele na mpasi ya lufwa lenda yindula nde yandi lenda wa to kumona muntu yina me fwa. To muntu yango lenda kuka ve kutula dikebi na diambu mosi buna to kuyibuka mambu. Tiina ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka ntangu mono vandaka kusolula ti bantu, mono vandaka kuyindula mambu ya nkaka! Mono vandaka kuyindula mambu yina salamaka na lufwa ya Timo. Mono vandaka kudiyangisa sambu mono vandaka ve kukuka kutula dikebi na diambu mosi buna.”

Mpusa ya kudivandila. Muntu yina kele na mpasi ya lufwa lenda wa makasi to nkutu kudiyangisa mingi ntangu yandi kele ti bantu ya nkaka. Kostas ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka ti bankwelani, mono vandaka kudiwa mono mosi. Kansi mono vandaka mpi kudiwa mono mosi ntangu mono vandaka ti bantu yina me kwelaka ntete ve.” Yolanda, nkento ya Ivan ke tuba nde: “Yo vandaka mpasi kibeni na kuvanda ti bantu yina vandaka kudiyangisa sambu na bampasi yina vandaka ya fioti kana beto fwanisa yo ti bampasi na beto! Diaka, bantu ya nkaka vandaka mpi kusonga beto mambu ya mbote yina bana na bo vandaka kusala. Yo vandaka kupesa mono kiese, kansi yo vandaka kupesa mono mpi mpasi. Mono ti bakala na mono bakisaka nde luzingu sukaka ve, kansi beto vandaka ve ti mpusa to ntima nda sambu na kunwana ti mpasi yina.”

Maladi. Bantu mingi ke vandaka diaka ve ti nzala ya kudia, bo ke kondaka, mpi bo ke kukaka diaka ve kulala. Aaron ke yibuka mvula yina landaka lufwa ya tata na yandi, yandi ke tuba nde: “Mono vandaka kukuka kibeni ve kulala. Konso mpimpa mono vandaka kutelama na ntangu mosi mpi mono vandaka kuyindula lufwa ya tata na mono.”

Alejandro ke yibuka maladi yina yandi belaka; yandi ke tuba nde: “Mbala mingi munganga vandaka kusala mono ekzame mpi yandi vandaka kusonga mono nde sante na mono vandaka mbote. Mono yindulaka nde mpasi yina lufwa nataka vandaka kusala nde mono bela.” Nsuka-nsuka maladi yina vandaka diaka ve. Ata mpidina, lukanu yina Alejandro bakaka ya kumona munganga vandaka ya mbote. Mpasi yina lufwa ke nataka lenda manisa ngolo ya menga yina ke nwanisaka mikrobe (système immunitaire), kukumisa maladi mosi ya kele na nitu ngolo, to nkutu kusala nde beto bela maladi ya nkaka.

Kukuka ve kusala mambu ya mfunu. Ivan ke tuba nde: “Na nima ya lufwa ya Eric, yo lombaka nde beto zabisa lufwa na yandi na bampangi, banduku mpi bantu mingi ya nkaka, mu mbandu mfumu na yandi ya kisalu mpi munkwa-nzo yina yandi vandaka kufutila. Beto vandaka mpi ti mikanda mingi ya leta yina yo lombaka nde beto tula maboko. Na nima, yo lombaka nde beto tala mpi mikanda ya Eric. Kusala mambu yai yonso vandaka kulomba dikebi ya mingi na ntangu yina beto lembaka na mabanza, na nitu, mpi na mawi.”

Kansi bantu ya nkaka ke waka mpasi ya ngolo na nima ntangu bo ke salaka bisalu ya muntu yina me fwa vandaka kusala ntete. Mambu yai kuminaka Tiina. Yandi ke tuba nde: “Timo vandaka ntangu yonso kulandila mambu ya me tala mbongo na beto na banki mpi bisalu ya nkaka. Ntangu yai yo kumaka kisalu na mono mpi yo salaka nde mono kuma kudiyangisa diaka mingi. Keti mono lenda sala kibeni mbote-mbote bisalu yai yonso?”

Bampasi ya mawi, ya mabanza mpi ya nitu yina beto me tubila awa na zulu ke monisa nde yo kele mpasi mpenza na kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka. Kieleka kele nde kana muntu mosi ya beto vandaka kuzola me fwa, beto lenda wa mpasi ya ngolo, kansi kuzaba mambu yai na ntwala lenda sadisa bantu yina me katuka kufwisa muntu na kukanga ntima. Kuvila mpi ve nde bantu yonso ve ke kutanaka ti bampasi yonso yina beto me tubila. Diaka, bantu yina kele na mpasi ya lufwa lenda baka kikesa na kuzaba nde bampasi ya ngolo ya lufwa yina bo ke wa kele mbi ve.

KETI MONO TA VANDA DIAKA NA KIESE?

Mambu yina lenda kumina nge: Mpasi ya ngolo ya lufwa ke vandaka ve kimakulu; nsuka-nsuka yo ke vandaka diaka ve mingi. Yo ke tendula ve nde muntu yina kele na mpasi ya lufwa ta kudiyangisa diaka ve to ta vila mpangi to nduku yina me fwa. Kansi, malembe-malembe, mpasi yina ke lembamaka. Nge lenda wa diaka mpasi ya ngolo ntangu nge ke yibuka mambu ya nkaka to na bantangu ya nkaka, mu mbandu na aniversere. Kansi nsuka-nsuka, bantu mingi ke salaka bikesa ya kudiyangisa diaka ve mpi bo ke tulaka diaka dikebi na bisalu ya bo ke salaka konso kilumbu. Mambu ke salamaka mpenza mutindu yai kana bantu ya dibuta to banduku ke sadisa muntu yina kele na mpasi ya lufwa mpi kana muntu yango ke sala mambu ya me fwana sambu na kukanga ntima na mpasi yina.

Inki ntangu mpasi yai ta mana? Sambu na bantu ya nkaka, mpasi yina lenda mana na nima ya bangonda. Sambu na bantu mingi, yo lenda sala mvula mosi to bamvula zole sambu bo kudiwa mbote. Sambu na bantu ya nkaka yo ke lombaka diaka ntangu mingi.a Alejandro ke tuba nde: “Sambu na mono, mpasi ya ngolo ya lufwa salaka bamvula kiteso ya tatu.”

Vanda ntima-nda. Yindula mambu ya kilumbu mosi mpamba, sala mambu na kutadila ngolo na nge, mpi zaba nde mpasi ya ngolo ya lufwa ke vandaka ve kimakulu. Yo yina, keti kele ti mambu yina nge lenda sala sambu na kulembika mpasi ya lufwa bubu yai mpi nkutu kusala nde mpasi yango kubaka ve ntangu mingi kukonda mfunu?