Inki Mutindu Bantu ya Nkaka Lenda Kupesa Lusadisu?

“KANA kima mosi kele ya mono lenda kusadila nge, tubila mono kaka.” Yai kele mutindu mingi na kati na beto ketubaka na nduku ya mekatuka kufwila to na mpangi. Ah, beto ketubaka yau na masonga yonso. Beto lenda

kusala konso kima yina sambu na kusadisa. Kansi keti muntu ya mefwila tabinga beto sambu na kutuba nde: “Mono meyindula kima mosi ya nge lenda kusala sambu na kusadisa mono?” Mbala mingi yau kesalamaka ve. Yau kemonana pwelele nde, yau lenda kuvanda mfunu nde beto baka bangindu ya mbote ya kuyantika kusala kima mosi kana ya kyeleka beto kele na ngindu ya kusadisa mpi ya kusyamisa muntu yina kele na mawa.

Kingana mosi ya Biblia ketuba nde: “[Ndinga ya metubama na ntangu ya mbote, NW] yo kele bonso masa ya madidi ya muntu me nwa na dikopa ya ntalu.” (Bingana 15:23; 25:11) Yau kele mayele na kuzaba inki dyambu ya nge fwete kutuba mpi inki dyambu ya nge fwete kutuba ve, inki dyambu nge fwete kusala mpi inki dyambu nge fwete kusala ve. Tala mwa bangindu ya mebakama na Masonuku yina kusadisaka bantu mingi ya mefwilaka.

Inki Nge Fwete Kusala . . .

Widikila: Yakobi 1:19 ketuba nde, beno “vanda ya kuyilama na kuwa.” Mosi na kati ya mambu ya kusadisa ya nge lenda kusala kele kukabisa mpasi ya muntu mefwila na kuwidikilaka. Bantu ya nkaka ya mefwila lenda kuvanda na mfunu ya kubula masolo ya muntu na bau ya bau zolaka mingi yina mefwa, kutubila kisumbula to maladi yina kufwisaka yandi, to kutubila mawi na bau kubanda na lumbu ya mafwa. Ebuna yufula nde: “Keti nge tazola kutubila yau?” Bika bau kubaka lukanu. Na kuyibukaka ntangu tata na yandi kufwaka, toko mosi kutubaka nde: “Ntangu bantu ya nkaka kuyufulaka mambu ya kubwaka ebuna mpi bau widikilaka mpenza, yau natinaka mono mpenza lusadisu.” Widikila na nzizidi yonso mpi na zola yonso kukonda kuyindula nde nge fwete kupesa kaka bamvutu to kusosa kaka mutindu ya kumanisa mambu yango. Pesa bau nzila ya kutuba konso kima yina ya bau kezola kukabula.

Pesa nsyamisa: Ndimisa bau nde bau salaka yonso yina bau lendaka kusala (to bongisa mambu ya nkaka ya nge kezaba nde yau kele ya kyeleka mpi ya mbote). Syamisa bau nde yina bau kewa​—⁠mawa, makasi, mawi ya kunata makambu, to mawi ya mutindu ya nkaka​—⁠lenda kuvanda mbi ve ata fyoti. Tubila bau mambu ya bantu ya nkaka ya nge zaba bayina kunungaka na kubakaka kikesa na mvidisa ya mutindu mosi. Bingana 16:24 (NW) ketuba nde “Bandinga ya kitoko” ya mutindu yina, “kebelulaka mikwa.”​—⁠1 Tesalonika 5:11, 14.

Vanda na luzolo ya mbote: Vanda na luzolo ya mbote, na bilumbu ya ntete mpamba ve ntangu banduku mingi ti bampangi kele pana, kansi ata na nima ya bangonda ntangu bankaka mevutuka na bisalu na bau ya lumbu na lumbu. Mpidina nge kemonisa nge mosi nde nge kele “nduku ya kyeleka,” yina kemonikaka na ntangu ya “mpasi.” (Bingana 17:17, NW) Teresea, yina mwana na yandi kufwaka na kisumbula, ketendula nde: “Banduku na beto vandaka kusosa kuzaba mpenza kana beto vandaka ti bisalu mingi ya kusala na nkokila na mpila nde beto vandaka ve ti ntangu ya kuvanda beto mosi na nzo, yau sadisaka beto mingi na kuvibidila mawi ya kubikala maboko mpamba yina ya beto vandaka na yau.” Na nima ya bamvula yina kelandaka, badati ya lubutuku, mu mbandu, dati ya makwela to ya mafwa, lenda kuvanda bantangu ya mpasi sambu na bantu yina kebikala na luzingu. Sambu na inki kusonika ve badati ya mutindu yina na manaka na nge na mpila nde ntangu kilumbu yango talunga, nge lenda kumonisa nge mosi luzolo ya mbote, kana yau kele mfunu, sambu na kupesa lusadisu na ntima ya mawa?

Baka bangindu ya mbote: Keti kele na bima ya bau fwete kusumbila nge? Keti nge kele na mfunu ya muntu sambu na kutala bana? Keti banduku ya mekwisa kutala nge ti bampangi kele na mfunu ya kisika ya kuvanda? Mbala mingi kaka na nima ya mafwa bantu ya mefwila muntu kekumaka bisakasaka mpenza na mpila nde bau kezabaka nkutu ve inki bau fwete kusala, bau mosi kekukaka ve kutubila bankaka inki mutindu bau lenda kusadisa bau. Na yau, kana nge meswasukisa kima mosi yina kele mfunu na kusala, kukinga ve nde bau kulomba nge na kusala yau; baka ngindu ya mbote ya kusala yau. (1 Korinto 10:24; tala 1 Yoane 3:17, 18.) Nkento mosi ya kufwilaka bakala na yandi keyibuka nde: “Bamingi kutubaka nde, ‘kana kima kele ya mono lenda kusala, zabisa mono yau.’ Kansi nduku mosi yufulaka ve. Yandi kwendaka mbala mosi na kati ya suku, yandi katulaka bilele na zulu ya mbeto, mpi yandi yobisaka yina kubebaka na ntangu ya yandi kufwaka. Mpangi ya nkaka ya nkento bakaka kantini, masa, ti bisadilu ya nkaka ya kuyobisila mpi yandi yobisaka tapi na kisika bakala na mono kulukaka. Na nima ya mwa bamposo, mosi na kati ya bankuluntu ya dibundu kwisaka na bilele na yandi ya kisalu ti bisadilu mpi yandi tubaka nde: ‘Mono kezaba nde kele na kima mosi fwete kubongisama. Inki kima yango?’ Inki kyese mono vandaka na yau na ntima sambu yandi yidikilaka mono kyelo yina kubikalaka kaka na kizyetisu mosi mpi yandi tudilaka mono nsinga ya kura!”​—⁠Tala Yakobo 1:⁠27.

Vanda na kikalulu ya kuyamba banzenza: Biblia keyibuka beto nde: “Beno vila ve na kuyamba mbotembote bantu yina ke kwisaka na banzo na beno.” (Baebreo 13:⁠2) Mingimingi beto fwete kuyibuka na kuyamba bayina kele na mawa. Na kisika ya kubingisa muntu na kukwisa “konso ntangu yina,” tula kilumbu mpi ntangu. Kana bau buya, kulemba ve na mbala mosi. Mbala ya nkaka mwa bandinga ya kusyamisa lenda kuvanda mfunu. Ziku bau kwisaka ve na invitasio na nge sambu bau kewa boma nde bau lenda kuvidisa nkadilu na bau ya mawa na ntwala ya bantu ya nkaka. To bau lenda kuyindula nde bau menata makambu na kudya mpi na kuvanda ti bantu ya nkaka na ntangu ya mutindu yina. Yibuka nde Lidia, nkento ya muyambi, yina metubilama na Biblia. Na nima ya kubingisama na nzo na yandi, Luka ketuba nde, “yandi bondilaka beto kibeni.”​—⁠Bisalu 16:15, NW.

Vanda na nzizidi mpi bakisa: Kuyituka ve na kuwa mambu ya bantu mefwila muntu lenda kutuba na mbala ya ntete. Yibuka nde, bau lenda kuvanda na makasi mpi na mawi ya kunata makambu. Kana bau mevutudila nge bamvutu ya mbi sambu na makasi, yau talomba nde nge kumonisa luswasukusu mpi nzizidi na kukonda kuvutula na makasi. Biblia ketuba nde: “Beno fweti wila bantu ya nkaka mawa mingi, beno fweti vanda bantu ya mbote, beno lenda kudisonga ve, beno fweti vanda mpima, beno fweti [vanda na nzizidi, NW].”​—⁠Kolosai 3:12, 13.

Sonika mukanda: Mbala mingi beto kevilaka mfunu ya mukanda ya kumonisa mawa to karti ya mawa. Mfunu ya yau kele inki? Cindy, yina kufwilaka mama na yandi na maladi ya kansere kevutula mvutu nde: “Nduku mosi sonikilaka mono mukanda mosi ya mbote mpenza. Yau sadisaka mono mingi sambu mono lendaka kutanga yau mbala na mbala.” Mukanda to karti ya kusyamisa ya mutindu yina lenda kuvanda “ya nkufi,” kansi yau fwete monisa mawa ya ntima na nge. (Baebreo 13:22) Yau lenda kutuba nde nge keyindula yau mpi nde nge keyibuka mpenza mvumbi, to yau lenda kumonisa inki bupusi mvumbi vandaka na yau na luzingu na nge.

Sambila kumosi ti bau: Kuvila ve mbalu ya bisambu na nge mpi sambu na bantu yina mefwila muntu. Biblia ketuba nde: “Bisambu ya ngolo ya muntu ya mbote kesadisaka bantu mingi.” (Yakobo 5:16) Mu mbandu, ntangu bau kewa nge kesamba sambu na bau, yau lenda kusadisa bau na kukatula mawi ya kifu bonso kunata makambu.​—⁠Fwanisa na Yakobo 5:13-15.

Inki Nge Fwete Kusala Ve . . .

Kutina ntama ve sambu nge kezaba ve inki nge fwete kutuba to kusala: Beto lenda kuditubila nde: ‘Mono kemona mpenza nde ntangu yai bau fwete kuvanda bau mosi.’ Kansi mbala ya nkaka yau kele ya kyeleka nde beto kezola kupusana ve sambu beto ketita nde beto lenda kutuba to kusala kima ya mbi. Kansi, kutinama na banduku, na bampangi, to na bankundi ya bankwikidi lenda kusala nde muntu ya mefwila muntu kudiwa mpenza yandi mosi, na kuyikaka mpasi. Yibuka nde, bangogo ya mbote ti bisalu ya mbote kevandaka mbala mingi ya kuluta pete. (Baefeso 4:32) Kaka kuvanda na nge pana lenda kuvanda nto ya nsyamisa. (fwanisa na Bisalu 28:15.) Na kuyibukaka kilumbu ya lufwa ya mwana na yandi ya nkento, Teresea ketuba nde: “Na nima ya ntangu mosi, suku ya lupitalu kufulukaka na banduku; bankuluntu yonso ti bankento na bau kuvandaka pana. Bankento mingi kukondaka nkutu ntangu ya kukatula bigudi na bau na nsuki, bankaka kuvandaka na bilele na bau ya kisalu. Bau bikisaka yonso ya bau vandaka kusala mpi bau kwisaka na mbala mosi. Mingi na kati na bau kutubilaka beto nde bau vandaka kuzaba ve inki bau fwete kutuba, kansi yau salaka kima ve sambu bau vandaka pana.”

Kupusa bau ve na kumanisa mawa na kingolongolo: Beto lenda kuvanda na nzala ya kutuba nde: ‘Ee, Ee, ntangu yai, beno dila dyaka ve.’ Kansi yau tavanda kuluta mbote na kubikisa mansanga kubasika. Na kuyibukaka lufwa ya bakala na yandi, Katherine ketuba nde: “Mono kemona nde yau kele mfunu na kupesa nzila na bantu ya mefwila muntu na kumonisa mawa na bau mpi na kubasisa mawi na bau.” Nunga nzala ya kutubila bankaka inki mutindu bau fwete kudiwa. Mpi kuyindula ve nde nge fwete kubumba mawi na nge na mpila nde nge tanina ya bau. Na kisika ya kusala mutindu yina, Biblia keyibuka beto nde: “Beno dila ti bayina kedila.”​—⁠Roma 12:⁠15.

Kunwanina ve na kulongisila bau na kulosa bilele to bima ya nkaka ya yandi mosi mvumbi na ntwala bau kuyilama sambu na yau: Beto lenda kuyindula nde yau tavanda kuluta mbote sambu na bau na kulosa bima yina keyibusaka sambu yau kemekaka kukingisa mawa bantangu ya nkaka. Kansi ntubilu yina ya kumona nde “mambu yina kemonanaka ve keyindulamaka ve,” beto lenda ve kutubila yau awa. Muntu ya mefwila muntu lenda kuvanda na mfunu ya kuvila mvumbi malembe malembe. Disolo ya Biblia yina ketubila mvutu ya tata ya mabuta Yakobi kuvutulaka ntangu bau ndimisaka yandi nde mwana na yandi Yozefi bau fwaka yandi na mbisi ya mfinda, keyibuka beto nde ntangu bau songaka yandi mvwela ya Yozefi yina kupolaka na menga, yandi “dilaka bilumbu mingi sambu na mwana na yandi. Bana na yandi yonso ya babakala ti ya bankento bo kwisaka na kukatula yandi mawa, kansi yandi buyaka.”​—⁠Kuyantika 37:31-35.

Kutuba ve nde: ‘Nge lenda kubuta mwana ya nkaka’: Mama mosi ya kufwilaka mwana na yandi keyibuka nde: “Mono vandaka kuwa bantu ya nkaka ketubila mono nde mono lendaka kubuta mwana ya nkaka.” Bau lenda kuvanda na bangindu ya mbote, kansi sambu na bibuti ya kele na mawa, bangogo ya kutuba nde mwana ya mefwa lenda kuyingisama lenda kuvanda bonso ‘kubulama mbele.’ (Bingana 12:18) Mwana mosi lenda kuyinga ya nkaka ve ata inki mutindu. Sambu na inki? Sambu mwana mosi lenda kukukana ve mpenza na mwana ya nkaka.

Yau kele mfunu ve na kubuya kutubila zina ya mvumbi: Mama mosi keyibuka nde: “Bantu mingi vandaka kuzola ve kutubila zina ya mwana na mono Jimmy to kubula masolo yina metadila yandi. Mono fwete kundima nde yau vandaka kupesa mono mpasi ntangu bantu ya nkaka vandaka kusala mambu yina.” Ebuna yau kele mfunu ve na kubalula disolo ntangu zina ya mvumbi metubilama. Yufula muntu yango kana yandi kele na mfunu ya kubula masolo ya muntu yina yandi vandaka kuzola mingi. (Fwanisa na Yobi 1:18, 19 ti 10:⁠1.) Bantu mingi ya mefwilaka muntu keyangalalaka na kuwa bantu ketubila bikalulu ya mbote yina bau zodilaka muntu yina mekwenda.​—⁠Fwanisa na Bisalu 9:36-39.

Kunwanina ve na kutuba nde: ‘Yau lombamaka mutindu yina mpenza’: Kusosa kumona kima mosi ya mbote sambu na mvumbi kevandaka ntangu yonso ve ‘kupesa kikesa na myoyo ya kenyokwama na mabanza’ yina kele na mawa. (1 Tesalonika 5:14, NW) Na kuyibukaka ntangu mama na yandi kufwaka, mwana ndumba mosi kutubaka nde: “Bantu ya nkaka lendaka kutuba nde: ‘Yandi kemona mpasi ve’ to, ‘yandi kele kwa yandi na ngemba.’ Kansi mono vandaka kuzola ve kuwa mambu yina.” Bakomantere ya mutindu yina lenda kutendula sambu na bantu yina mebikala na luzingu nde bau lenda kuwa mawa ve to nde mvidisa vandaka ata na ntendula mosi ve. Kansi, bau lenda kuvanda na mawa ya mingi sambu bau mevidisa kibeni muntu ya bau zolaka mingi.

Yau lenda kuvanda kuluta mbote na kutuba ve nde: ‘Mono kezaba inki mutindu nge kewa’: Keti ya kyeleka nge kewa mutindu yina? Mu mbandu, keti nge lenda kuzaba mpenza inki kibuti kewa ntangu mwana na yandi mefwa kana nge mosi memonaka ntete ve mvidisa ya mutindu yina? Mpi ata nge memonaka yau, zaba nde bantu ya nkaka lenda ve kudiwa kaka mutindu ya nge kudiwaka. (Fwanisa na Mawa 1:12.) Na ndambu ya nkaka, kana mpila kele, yau lenda kuvanda mbote na kutubila inki mutindu nge bakaka kikesa na mvidisa ya muntu ya nge zolaka mingi. Nkento mosi ya kufwilaka mwana na yandi ya nkento kumonaka yau nsyamisa kibeni ntangu mama ya mwana nkento ya nkaka yina kufwaka kutubilaka mutindu yandi mosi kuvutukilaka luzingu na yandi ya lumbu na lumbu. Yandi tubaka nde: “Mama ya mwana nkento yina kufwaka kuyantikaka ve disolo na yandi nde: ‘Mono kezaba inki mutindu nge kewa.’ Yandi tubilaka mono kaka inki mutindu mambu kuvandilaka yandi mpi yandi bikaka mono na kutela bau.”

Kusadisa muntu mefwila muntu kelombaka nde nge kuvanda na mawa, na luswasukusu, mpi na zola ya mingi na ndambu na nge. Kukinga ve nde muntu mefwila muntu kukwisa na nge. Kutuba kaka ve nde: “Kana kele na konso kima yina mono lenda kusadila . . . ” Mona “Konso kima yina” yango nge mosi, mpi na nima baka ngindu ya mbote ya kusala yau.

Mwa ndambu ya bangyufula mebikala: Inki beto lenda kutuba sambu na kivuvu ya lufutumuku ya Biblia? Yau lenda kuvanda na inki ntendula sambu na nge mpi na muntu ya nge zolaka mingi? Inki mutindu beto lenda kundima nde yau kele kivuvu ya kyeleka?

Bangyufula ya Ngindulula

Sambu na inki yau kele mfunu na kukabula mpasi ya muntu mefwila na kuwidikilaka?

Tanga mwa mambu yina beto lenda kusala sambu na kusyamisa muntu yina kele na mawa?

Inki mambu beto fwete kubuya na kutubila to na kusadila muntu yina kele na mafwa.

[Lupangu ya kele na lutiti 25]

Mutindu Ya Kusadisa Bana Na Kununga Dyambu Metala Lufwa

Kana lufwa meyangisa dibuta, bibuti, bampangi ti banduku kezabaka ve mbala mingi inki bau fwete kutuba to inki bau fwete kusala sambu na kusadisa bana na kuvibidila mambu yina mebwa. Tadila mwa bangyufula ya keyufulamaka mbala mingi sambu na kusadisa bana na kubakisa lufwa.

Inki mutindu nge ketendulaka lufwa na bana? Yau kele mfunu na kutendula mambu na bangogo ya pete. Tendula yau mpi na masonga yonso. kubefula ve na kusadila bangogo ya kyeleka, mu mbandu “mvumbi” mpi “lufwa.” Mu mbandu nge lenda kuvanda ti mwana, baka yandi na maboko na nge, mpi tuba nde: “Dyambu ya mawa, ya mawa kibeni mebwa. Tata bakaka maladi ya ngolo ya bantu mingi ve kebelaka [to konso dyambu yina ya nge kezaba nde yau kele ya kyeleka], mpi yandi mefwa. Yandi mefwa ve sambu na mbi ya muntu. Beto takonda yandi mpenza sambu beto zolaka yandi, mpi yandi zolaka beto.” Kansi, yau lenda kuvanda mfunu na kutendudila nde, mwana to kibuti na yandi ya mebikala na luzingu tafwa ve kaka sambu bau kebelaka bantangu ya nkaka.

Syamisa bau na bangyufula na bau. Bau lenda kuyufula nde: ‘Lufwa kele inki?’ Nge lenda kuvutula mutindu yai: “‘Lufwa’ ketendula nde nitu mebikisa na kusala mpi yau lenda kusala ve ata kima mosi yina yau vandaka kusala ntete​—⁠yau lenda kutuba ve, kumona ve, mpi yau lenda kuwa ata kima mosi ve.” Kibuti yina kendimaka lusilu ya Biblia ya lufutumuku lenda kusadila dibaku yai sambu na kutendula nde Yehowa Nzambi keyibukaka muntu yina mekwendaka mpi yandi lenda kuvutula yandi na luzingu na ntangu kekwisa na paladisu ya ntoto. (Luka 23:43; Yoane 5:28, 29)​—⁠Tala kitini yina ketuba nde “Kivuvu ya Kyeleka Sambu na Bafwa.”

Keti kele na kima mosi ya nge fwete kutuba ve? Kutuba nde mvumbi mesala nzyetelo ya nda kenataka ve lusadisu. Sambu boma ya luyambulu kele kima mosi ya mwana keyindulaka mingi, mingimingi ntangu kibuti mefwa. Kutuba nde mvumbi mesala nzyetelo ya nda lenda kukumisa mawi ya luyambulu ya mwana mingi mpi yandi lenda kuyindula nde: ‘nkaka mebikisa mono, yandi metubila mono mpi ve nde bikala mbote!’ Vanda mpi mayele ti bana ya fyoti, na kutuba nde mvumbi mekwenda kulala. Bana kebakisaka mambu kaka mutindu nge metuba yau. Kana mwana mefwanisa lufwa ti mpongi, boma ya kukwenda na mbeto na mpimpa lenda kubutuka na yandi.

Keti bana fwete kuvanda na kisika ya luziku? Bibuti fwete kutadila mawi ya bana. Kana bau kezola ve kukwenda, kunata bau ve na kingolongolo to na konso mpila yina kunata bau na kuyindula nde bau menata makambu sambu bau mebuya na kukwenda. Kana bau kezola kukwenda, tendudila bau na bunda inki mambu taluta kuna, yika mpi kana sanduku ya kuzikila bamvumbi tavanda mpi kana yau tavanda ya kukangula to ya kukanga. Tendula, dyaka, nde bau lenda kumona bantu mingi kedila sambu bau kewa mawa. Dyaka, bika bau kuyufula bangyufula. Mpi syamisa bau nde bau lenda kukatuka kwa bau kana bau mezola.

Inki mutindu bana kekudiwaka kana muntu mefwa? Mbala mingi bana kekudiwaka nde bau bantu mefwisa muntu ya bau vandaka kuzola mingi. Sambu mwana lendaka na ntangu mosi to ya nkaka kuwila muntu ya mefwa makasi, mwana lenda kundima nde bangindu na yandi ya makasi to bangogo na yandi mefwisa yandi. Yau lenda kuvandila nge mfunu na kupesa mwa nsyamisa na kutubaka nde: ‘Bangindu na nge to bangogo na nge yau yina ve mebedisa yandi, mpi yau kefwisaka ve bantu.’ Mwana ya fyoti lenda kuvanda na mfunu ya bansyamisa ya mutindu yina mbala na mbala.

Keti nge fwete kubumba mawa na nge sambu na bana? Kudila na ntwala ya bana kele mbi ve mpi yau kele mbote sambu na mavimpi. Dyaka, yau kele mpasi na kubumba mpenza mawi na nge na ntwala ya bana; Bau kezabaka mambu mpi mbala mingi bau lenda kumona nde kima mosi kekwendila ve. Na kuvandaka masonga ti mawa na nge yau kemonisa bau nde yau kele mbi ve na kuwa mawa mpi bantangu ya nkaka na kumonisaka bau mawi na nge.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 21]

Kana nge meswasukisa kima mosi yina kele mfunu, kukinga ve nde bau kulomba nge​—baka ngindu ya mbote ya kusala yau

[Kifwanisu ya kele na lutiti 22]

Kukuma na nge na lupitalu lenda kusyamisa muntu ya mefwila