Kutuba Bangogo Pwelele

SAMBU na kusolula mbote, nge fwete tubaka bangogo pwelele. Mambu ya nge kezola kutuba lenda vanda ya kitoko, to nkutu ya mfunu, kansi bantu tabakisa yo ve kana bo kebakisa ve bangogo ya nge kesadila.

Bantu kesalaka ve mambu ya bo kebakisa ve mbote. Ata muntu kele ti ndinga ya ngolo yina bantu lenda wa kukonda mpasi, kana yandi ketuba ve bangogo na mutindu ya pwelele, yo tapusa ve bantu na kusala mambu ya yandi ketuba. Yo kele bonso nde yandi ketuba na ndinga ya banzenza, yina muwi lenda bakisa ve. (Yer. 5:15) Biblia keyibusa beto nde: “Muntu yina ke bulaka mpungi sambu na bitumba, kana yandi ke bulaka mbote ve, nani ta yilama na kwenda na bitumba? Mutindu mosi na beno: Nki mutindu muntu lenda bakisa beno kana beno ke tuba na bandinga yina ya bantu kuzaba ve? Mambu yina ya beno ke tuba ta kwenda kaka na mupepe.”​—1 Kor. 14:8, 9.

Inki Kesalaka nde Bantu Kubakisa Ve Mbote Mambu ya Muntu Ketuba? Mbala yankaka yandi kekangula ve munoko na kiteso ya kufwana. Misisa ya matama yina kele ngolo mingi mpi bikobo ya kenikanaka mingi ve lenda sala nde ndinga kubasika ve mbote.

Bantu lenda mona mpi mpasi na kubakisa muntu yina ketubaka nswalunswalu. Yo ke bonso kubula bande kaseti na vitesi mingi kuluta mutindu yina yo fwete bula. Bangogo kele, kansi nge tawa yo mbote ve.

Mbala yankaka, mambu kewakanaka ve mbote sambu binama ya kutubila kele ti kifu. Kansi ata bantu yina kele ti dyambu ya mutindu yai lenda tomisa kutuba na bo kana bo sadila bandongisila yina kele na dilongi yai.

Kansi, mbala mingi, kima kesalaka nde bantu kubakisa ve mambu ya muntu ketuba kele kumina bangogo​—kuvukisa yo na mpila nde yo kekumaka mpasi na kubakisa. Yo lenda vanda kupamuka bitini ya bangogo to bisono ya mfunu to kukonda kutuba bitini ya nsuka ya bangogo. Kana muntu kevukisa bangogo kukonda dikebi, bawi na yandi lenda simba ndambu ya bangindu mpi ya bangogo, kansi bo tabakisa ve yankaka. Kukonda kutuba bangogo pwelele lenda kulumusa ngolo ya malongi ya muntu.

Mutindu ya Kutuba Pwelele. Kubakisa mutindu bangogo kevandaka ya kuyidika na ndinga na beno kele mosi na kati ya mambu ya mfunu sambu na kutuba bangogo pwelele. Na bandinga mingi, bangogo kevandaka ti bitini yina bo kebingaka nde silabe. Silabe kevandaka ti kisono mosi to mingi ya bo ketubaka na kimvuka. Na bandinga ya mutindu yai, konso silabe fwete wakana na ntangu nge ketuba, ata nge fwete tuba ve ba silabe yonso ti ngolo ya kiteso mosi. Kana nge kezola nde kutuba na nge kuvanda pwelele, tubaka malembe mpi sala ngolo na kutuba konso silabe. Na luyantiku, yo lenda vanda mpasi na kusala mutindu yai, kansi ntangu nge kemeka, nge tavutukila malembe-malembe mutindu ya pwelele ya kutuba. Sambu na kutuba kukonda mpasi, nge lenda kangisa bangogo yankaka, kansi kusala yo ve kana yo lenda tula lubungi na mambu yina bangogo ketendula.

Lukebisu: Sambu na kutuba pwelele, nge lenda mekaka kutuba mpi kutanga na mutindu mosi ya sikisiki mbala mingi kibeni. Kansi kubika ve nde yo kuma mutindu na nge ya kutuba konso kilumbu. Yo tawakana mbote ve mpi yo taswaswana ti mutindu na nge ya kutuba.

Kana mambu ya nge ketuba kewakana ve, longuka na kutedimisa ntu na nge mpi katula kibeku na nge na ntulu. Ntangu nge ketanga Biblia, simba mukanda na mwa zulu fyoti na mpila nde nge nyekisa ve ntu mingi kana nge memanisa kutala bawi sambu na kuvutula meso na Biblia. Dyambu yai tasala nde bangogo na nge kubasika kukonda mpasi.

Kulonguka na kukulumusa tansio lenda sadisa nge na kutomisa kutuba na nge. Yo mezabanaka mbote nde kana misisa ya mbunzu to yina kesadisaka beto na kupema kele na tansio, yo lenda soba ndinga ya muntu. Tansio yai kebebisaka kuwakana yina fwete vanda na kati ya mabanza na nge, binama ya kutubila, mpi kupema ya mbote​—⁠dyambu mosi ya fwete salama ntangu yonso mpi kukonda mpasi.

Misisa ya matama fwete nikana kukonda mpasi sambu na kusala mbala mosi mambu yina butomfu kelomba. Bikobo mpi fwete nikana kukonda mpasi. Yo fwete kanguka mpi kukangama nswalu sambu na kutuba mambu yina kekatuka na munoko mpi na mungungu. Kana matama ti bikobo kenikana mbote ve, munoko takanguka mbote ve, mpi ndinga tabasikilaka na meno. Yo tasala nde ndinga na nge kuwakana bonso ya muntu yina ke na makasi, mpi yo tavanda pwelele ve. Kansi, kulembisa matama ti bikobo ketendula ve kukuma ti kikalulu ya kutuba ti bumolo. Yo kelomba kumonisa bukatikati na mutindu ya kutuba bangogo na mpila nde kutuba kuvanda ya pwelele.

Na nima ya kutadila mutindu nge ketubaka bangogo, nge lenda baka lukanu ya kumeka na kutangaka na ndinga ya ngolo. Tala mbote-mbote mutindu nge kesadila binama ya kitoko ya kutubila. Keti nge kekangula munoko na kiteso ya kufwana na mpila nde ndinga kubasika kukonda mpasi? Kuvila ve nde, ludimi mpamba ve kele kinama ya kutubila, ata yo kesalaka kisalu mingi. Nkingu, mbanga ya nsi, bikobo, misisa ya luse, mpi misisa ya mungungu kesadisaka beto mpi na kutuba. Ntangu nge ketubaka, keti nge kesalaka yo kukonda kunikisa luse? Kana yo kele buna, ziku bantu kebakisaka mbote ve mambu ya nge ketubaka.

Kana nge kele ti radio kaseti, kotisa ndinga na nge ntangu nge ketuba na mpila nge meyikanaka, mutindu nge tatuba kana nge kesolula ti muntu na kisalu ya bilanga. Sadila minuta mwa mingi sambu na kukotisa ndinga na nge mutindu nge ketubaka konso kilumbu. Kuwidikila bande yina lenda sadisa nge na kumona bisika yina nge kevandaka na mpasi na kutuba bangogo na mutindu ya pwelele. Sosa bangogo yina nge ketuba mbote ve, ya nge kekuka ve kutuba, to ya nge kemina, mpi sosa kuzaba kikuma. Mbala mingi, nge takuka kutomisa mambu yina kana nge sadila bangindu ya beto metubila awa na zulu.

Keti nge kevandaka ti kifu na kutuba na nge? Kangulaka munoko kuluta mutindu nge kesalaka yo, mpi mekaka na kutuba bangogo ti dikebi mingi. Fulusa mupepe na bapumo na nge ntangu nge kepema, mpi tubaka malembe. Kusala mutindu yai mesadisaka bantu mingi yina vandaka kutuba ve pwelele. Kana nge kevandaka na mpasi na kutuba bangogo yina kele na bisono s ti z, vutula nsongi ya ludimi na nge na nima na ntangu nge ketuba bangogo yina kele ti bisono s ti z. Ata yo lenda yidika ve kimakulu mpasi na nge, kukatula ve kivuvu. Kuvila ve nde Yehowa kuponaka Moize, muntu yina vandaka ti kifu na kutuba na yandi, na kupesa bansangu ya mfunu na bantu ya Izraele mpi na Farao ya Ezipte. (Kub. 4:10-12) Kana nge monisa luzolo nde yandi sadila nge, yandi tasadila nge mpi, ebuna yandi tasakumuna kisalu na nge ya kusamuna.