DILONGI 29

Kutomisa Ndinga

KIMA kesimbaka ntima ya bantu yina kewa nge kele ve kaka mambu ya nge ketuba kansi mpi mutindu nge ketuba yo. Kana ndinga ya muntu yina kesolula ti nge kele ya kitoko, ya tiya, ya kyese, mpi ya mawete, keti yo kele masonga ve nde nge tavanda na nzala ya kuwa yandi na dikebi yonso kuluta muntu yina ketuba bonso mbefo to na ndinga ya makasi?

Kubasisa ndinga ya kitoko ya kepesa bantu kyese ketadila ve kaka mutindu binama ya mungungu kebasisaka ndinga. Yo lenda tadila mpi kimuntu ya muntu yina ketuba. Mutindu ya kutuba ya muntu kesobaka ntangu nzayilu na yandi kekumaka mingi mpi ntangu yandi kesadila kyeleka ya Biblia. Bikalulu ya kinzambi bonso zola, kyese, mpi mawete kewakanaka na ndinga na yandi. (Gal. 5:22, 23) Kana yandi kele na susi ya masonga sambu na bantu yankaka, yo kewakanaka na ndinga na yandi. Kana ntonda meyinga kikalulu ya kubokutabokuta, bangogo mpi mungungu ya ndinga kemonisaka yo. (Mawa 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Yude 16) Ata ntangu nge kewa ve ndinga yina muntu ketuba, kana muntu yango ketuba na ndinga ya makasi, ya kungana, ya lulendo, mpi ya kuvweza ti muntu yankaka ya ketuba na ndinga ya kudikulumusa, ya malembe, ya mawete mpi ya zola, nge tamona ve mpasi na kutuba luswaswanu yina kele na kati na bo zole.

Bantangu yankaka muntu ketubaka na ndinga ya mbi sambu na maladi yina kubebisaka mungungu na yandi to sambu yandi butukaka ti kifu na nitu. Mambu ya mutindu yina lenda vanda ngolo mpenza na mpila nde ndinga ya muntu yina tabika kutoma ve mbote-mbote na ngidika yai ya bima. Kansi, kulonguka na kusadila mbote binama yina kesadisaka beto na kubasisa ndinga lenda tomisa ndinga na yandi.

Ntetentete, yo kele mfunu na kuzaba nde ndinga ya konso muntu kevandaka ya kuswaswana ti ya bantu yankaka. Lukanu na nge fwete vanda ve ya kubasisa ndinga yina kefulula ndinga ya muntu yankaka. Kansi, sala na mpila nde nge basisa ndinga na nge mosi kibeni, ya meswaswana ti ya bantu yankaka. Inki lenda sadisa nge na kusala yo? Mambu yai zole ya mfunu ya melanda.

Pemaka na Mutindu Mosi ya Mbote. Sambu na kubasisa ndinga ya mbote, nge kele na mfunu ya mupepe ya kufwana mpi kupema na mutindu mosi ya mbote. Kana bima yai zole kele ve, ndinga na nge tavanda ya kulemba, mpi bangogo na nge tabasikaka mbote ve.

Kitini ya kuluta nene ya bapumo kele ve na kitini ya zulu ya ntulu. Kitini yai ya nitu kemonanaka nene sambu na mikwa ya mapeka. Kansi, bapumo kele nene na zulu ya diaphragme. Diaphragme mesimbaka bampanzi ya nsi, mpi yo kekabulaka ntulu ti divumu.

Kana nge fulusa mupepe kaka na kitini ya zulu ya bapumo na nge ntangu nge mebenda mupepe, nge tasukinina ve na kukonda mupepe. Ndinga na nge tavanda ve ngolo, mpi nge tasukinina ve na kulemba. Sambu na kupema na mutindu mosi ya mbote, nge fwete fonga to kutelema ya kusungama mpi kuvutula mapeka na nge na nima. Sala ngolo na kufulusa ve mupepe kaka na kitini ya zulu ya ntulu ntangu nge kebenda mupepe sambu na kutuba. Fulusa ntete kitini ya nsi ya bapumo na nge. Kana kitini yai mefuluka, bampanzi ya ntulu kekangukaka na balweka yonso zole. Kaka na ntangu yina, diaphragme takulumuka sambu na kunyema divumu ti misopo na mpila nde nge tawa mutindu mukaba mekanga nge to lele yankaka ya nge melwata na divumu. Kansi bapumo kele pana ve, yo kele na kati ya bampanzi ya ntulu. Sambu na kumeka nge mosi, tula maboko na nge na konso ndambu ya kitini ya nsi ya ntulu. Ntangu yai pema ngolo. Kana nge kepema mbote, nge tabweta ve divumu na nge mpi nge tatombusa ve mapeka na nge. Kansi, nge tawa mutindu bampanzi na nge kekanguka fyoti mpi kevutuka.

Na nima, sadila mbote mupepe yina nge mebenda. Kubebisa yo ve na kubasisaka yo yonso na mbala mosi. Basisaka yo fyotifyoti. Kumeka ve na kukanga mungungu sambu na kutanina yo. Kana nge sala mpidina ndinga na nge tabasika fyoti to yo tapesa bantu makutu mpasi. Ngolo yina kekatukaka na misisa ya divumu ti ya bampanzi na ntangu yo kevutuka na kisika na yo, kebasisaka mupepe yina nge pemaka, na ntangu yina diaphragme kesalaka nde mupepe yango kubasika na vitesi ya ngolo to malembe.

Kaka mutindu muntu yina kebakaka ntinu kekudibongisaka sambu na nsaka ya ntinu, mutubi mpi lenda longuka na kupema na mutindu mosi ya mbote kana yandi kevutukila na kusala yo mbala na mbala. Telema ya kusungama mapeka na nima, pema na mpila nde nge fulusa mupepe na kitini ya nsi ya bapumo, na nima basisa mupepe ya nge mebenda fyotifyoti mpi malembe-malembe na mwa ntangu ya nda. Na nima vutukila na kutanga na ndinga ya ngolo mbala mingi mpi pemaka mutindu beto metendula yo.

Lembisa Misisa Yina Kele ya Kutelama. Mutindu yankaka ya kusadila sambu na kubasisa ndinga ya mbote kele kulembisa misisa! Kana nge lembisa misisa ntangu nge ketuba, nge tayituka mpenza na kumona mutindu nge tatomisa ndinga na nge. Mabanza mpi nitu fwete vanda ya kupema sambu ntima zuluzulu to boma ketedimisaka misisa.

Kuvanda ti bangindu ya mbote sambu na bawi na nge tasadisa nge na kukatula boma. Kana bawi yango kele bantu ya nge kekutana na bo na kisalu ya bilanga, kuvila ve nde ata nge melonguka kyeleka ya Biblia mwa bangonda fyoti mpamba, nge mezaba mambu mingi ya mfunu yina metala lukanu ya Yehowa yina nge lenda zabisa bo. Zaba mpi nde nge kekwenda kutala bo sambu bo kele na mfunu ya lusadisu, yo vanda bo kezaba yo to ve. Kansi, kana nge ketuba na Nzo ya Kimfumu, mingi na kati ya bawi na nge kele bansadi ya Yehowa. Bo kele banduku na nge mpi bo kezola nde nge sala disolo na nge mbote. Ata mitubi yankaka ve ketubaka na ntwala ya bawi ya ntima ya mbote mpi ya zola bonso bawi ya beto kevandaka na bo mbala na mbala.

Lembisa misisa ya mungungu na kutulaka mabanza na nge na misisa yina mpi sala ngolo na mpila nde nge tedimisa yo ve mingi. Yibuka nde misisa yina kevandaka na kati ya mungungu na nge ketulaka makelele na ntangu mupepe keluta na kati na yo. Mungungu ya ndinga kesobaka ntangu misisa ya mungungu kekangamaka mpi kekangukaka, kaka mutindu mungungu ya bansinga ya gitare to ya violon kesobaka ntangu muntu yina kebula yo kenyemaka mpi keyambula bansinga yango. Ntangu nge melembisa misisa yina kele na kati ya mungungu, ndinga kebasikaka na nsi. Kulembisa misisa ya mungungu kesadisaka mpi banzila ya mbombo na kuvanda ya kukanguka, ebuna yo kesalaka nde ndinga na nge kuwakana mbote.

Pemisa nitu na nge yonso, disongidila mabolongo, maboko, mapeka, mpi nkingu na nge . Yo tasadisa nge na kubasisa mbote ndinga yina tawakana mbote. Ndinga ya ngolo kebasikaka ntangu nitu ya mvimba kesala bonso kima mosi ya bo meyidika sambu ndinga kuwakana mbote, kansi kana mutubi ke na boma ndinga kebasikaka mpi ve mbote. Ndinga yina kekatukaka na mungungu, ketutanaka ve kaka na nzila ya mbombo kansi yo ketutanaka mpi na kitini ya mikwa ya ntulu, na meno, na nitu yina kevandaka na zulu ya ludimi, mpi na mabulu ya mikwa ya mbombo. Binama yai yonso lenda sala nde ndinga kubasika mbote to ve. Kana nge metula kima ya kilo na dibaya yina kebasisaka ndinga ya gitare, ndinga na yo tawakana ve mbote. Kana dibaya yango kele ve na kima mosi ya kilo na zulu, ndinga ya gitare kebasikaka mbote. Yo kele mutindu mosi mpi sambu na mikwa ya nitu na beto, ya mesimbamaka na misisa. Ntangu nitu ya mvimba kesala sambu ndinga na nge kubasika mbote, nge lenda soba yo mbote sambu mawi na nge kubasika mbote. Yo tasadisa nge na kutuba na ndinga yina bawi yonso talanda mbote kukonda kutuba ngolo mingi kuluta.

MUTINDU NDINGA KESALAMAKA

Ndinga yonso kekatukaka na mupepe yina kekatukaka na bapumo. Bapumo kebendaka mpi ketindaka mupepe na nzila yina kele na kati ya mungungu na nge. Na kati ya mungungu na nge, na konso ndambu kevandaka ti misisa zole ya fyoti ya bo kebingaka misisa ya kati ya mungungu. Yo yai ntetentete bima ya kebasisaka ndinga. Misisa yai kekangulaka mpi kekangisaka nzila ya mupepe na kitini ya zulu ya mungungu (larynx) sambu mupepe kukota to kubasika. Dyaka, yo kesalaka mutindu yina sambu na kupesa ve nzila nde bima ya mbi kukota na bapumo. Kana muntu kepema mutindu beto yonso kepemaka, makelele kewakanaka ve ntangu mupepe kelutaka na zulu ya misisa yina kele na kati ya mungungu. Kansi, kana muntu kezola kutuba, misisa yankaka kekangisaka misisa yina kele na kati ya mungungu, na mpila nde misisa yango kebasisaka makelele ntangu mupepe yina mekatuka na bapumo kesosaka kuluta na ngolo na kati na yo. Yo yina kesalaka nde ndinga kubasika.

Kana misisa yina kele na kati ya mungungu kukangama ngolo mpi kutanduka, yo kebasisaka makelele nswalunswalu ebuna yo kebasisaka ndinga ya ngolo. Kansi, kana misisa yango kele ya kulemba mingi, ndinga kebasikaka ya fyoti. Kana yo meluta larynx, ndinga yango kekotaka na kitini ya zulu ya mungungu ya bo kebingaka pharynx. Na nima yo kelutaka na munoko mpi na nzila ya mbombo. Kana yo mekuma na bisika yai zole, makelele yankaka keyikamaka na ndinga yango sambu na kusoba, mpi kukumisa yo ngolo. Nitu yina kevandaka na zulu ya ludimi, ludimi, meno, bikobo, mpi matama kesalaka kumosi sambu na kuzenga-zenga mupepe ya ndinga, yina kebasikaka na nsuka bonso bangogo ya bantu lenda bakisa.

Ndinga ya muntu kele kima mosi ya kuyituka sambu yo kesobaka na mutindu mosi ya mefwanana ve ata ti kima mosi ya kubudila miziki ya bantu mesalaka. Yo lenda monisa mawi ya mbote, ya zola mpi ya kyese to ya makasi mpi ya kimbeni ya ngolo. Kana bo metomisa yo mpi bo melonguka na kusoba yo mbote, ndinga lenda basisa banoti yonso nana ya miziki ata mbala tatu mpi yo lenda basisa bangogo ya kitoko na kuwa mpamba ve kansi yina kesimba mpi ntima mpenza.

MUTINDU YA KUMANISA MAMBU YA MPASI YA METALA NDINGA

Ndinga ya kulemba. Kutuba na ndinga ya fyoti ketendulaka mpenza ve kutuba na ndinga ya kulemba. Kana yo kewakana mbote mpi kemonisa kyese, bantu tawa yo mpi ti kyese. Kansi sambu bantu kuwa yo kukonda mpasi, yo kelombaka kutuba na ndinga ya ngolo ya kufwana.

Sambu ndinga na nge kuwakana mbote, nge fwete tombusa ndinga na ntangu nge ketuba. Sambu na kusala yo, yo kelomba kulonguka na kulembisa nitu na nge yonso mutindu beto metubila yo na dilongi yai. Kulembisa nitu na luzolo yonso mpi kumeka-meka na kubasisa ndinga na mungungu kukonda kukangula munoko lenda sadisa nge. Bikobo fwete kangama fyoti mpamba, kansi ngolo ve. Ntangu nge kemeka na kubasisa ndinga na mungungu na nge munoko ya kukangama, wa mutindu ndinga yango kenikisa ntu ti ntulu na nge.

Bantangu yankaka ndinga kewakanaka ya kulemba to ya kukauka sambu muntu yina ketuba kebela to yandi lalaka ve mingi. Yo kele pwelele nde, kana yandi mebeluka, ndinga na yandi mpi tatoma.

Ndinga ya kumata mingi. Kana misisa yina kele na kati ya mungungu metanduka mingi yo kebasisaka ndinga ya kumata mingi. Kana ndinga kele ya ngolo mingi yo kepesaka bawi kiseku na ntima. Kana nge lembisa misisa ya mungungu sambu misisa yina kele na kati kutanduka ve ngolo, nge lenda kulumusa ngolo ya ndinga na nge. Salaka yo na luzolo yonso, vutukilaka kusala yo na masolo ya konso kilumbu. Kupema ngolo mpi kesadisaka.

Kutuba na mbombo. Mbala mingi ndinga kewakanaka bonso nde yo kebasikila na mbombo sambu mabulu ya mbombo mekangama, kansi yo kesalamaka ve ntangu yonso. Bantangu yankaka kana muntu metandula misisa ya mungungu ti ya munoko, yandi kekangaka mabulu ya mbombo na mpila nde mupepe lenda luta ve kukonda mpasi. Ebuna yo kesalaka nde ndinga kuwakana bonso nde yo kebasika na mbombo. Sambu na kumanisa dyambu yai, yo kelombaka kulembisa misisa.

Ndinga ya kukauka. Ndinga ya mutindu yai kepesaka ve nzila nde bantu kusolula ti kyese yonso. Yo kepesaka bantu yankaka kiseku na ntima.

Bantangu yankaka, kima ya ntete ya kusala kele kusala ngolo ntangu yonso sambu na kusoba kimuntu na nge. (Kol. 3:8, 12) Na nima ya kusala yo, kuzitisa minsiku ya kelonga mutindu ya kubasisa ndinga lenda sadisa. Lembisa misisa ya mungungu mpi ya matama. Kusala mutindu yina takumisa ndinga na nge kitoko mingi mpi nge tabebisa yo ve na kusosaka kutuba na meno.