“Beno Sala Mambu Yonso Sambu na Nkembo ya Nzambi”

BETO bansadi ya Nzambi, beto fwete monisa nkembo ya Yehowa na mambu yonso ya beto ke tuba mpi ke sala. Ntumwa Polo pesaka munsiku yina fwete twadisa beto ntangu yandi sonikaka nde: “Yo vanda beno ke dia, yo vanda beno ke nwa, to yo vanda beno ke sala konso kima ya nkaka, beno sala mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi.” (1 Bak. 10:31) Yo ke tendula nde beto fwete lemfuka na bansiku ya lunungu ya Yehowa. Bansiku yango ke monisaka kibeni kimuntu na yandi ya kukuka. (Bakol. 3:10) Beto fwete vanda bantu ya santu sambu na kulanda mbandu ya Nzambi.—Baef. 5:1, 2.

² Sambu na kubenda dikebi ya Bakristu na diambu yai, ntumwa Piere sonikaka nde: “Sambu beno kele bana ya bulemfu, beno bika kulanda banzala yina beno vandaka na yo ntete ntangu beno kondaka nzayilu, kansi, bonso Santu yina bingaka beno, beno kuma bantu ya santu na bikalulu na beno yonso, sambu bo me sonikaka nde: ‘Beno fwete vanda santu, sambu mono kele santu.’” (1 Pie. 1:14-16) Bonso na Izraele ya ntama, Nzambi ke lombaka nde bantu yonso na dibundu ya Bukristu kutanina busantu. Yo ke tendula nde bo fwete landa kuvanda kukonda mvindu mpi bo fwete bika ve nde masumu mpi mpeve ya nsi-ntoto kubebisa bo. Na mutindu yina, bo me tulaka bo na lweka sambu na kisalu ya santu.—Kub. 20:5.

³ Sambu na kulanda kuvanda bunkete, beto fwete lemfukaka na bansiku mpi minsiku ya Yehowa, yina bo me sonikaka pwelele na Masonuku ya Santu. (2 Tim. 3:16) Ntangu beto vandaka kulonguka Biblia, bo sadisaka beto na kuzaba Yehowa mpi mutindu yandi ke salaka mambu mpi beto kwendaka pene-pene na yandi. Kulonguka na beto ndimisaka beto nde yo kele mfunu na kusosa ntete Kimfumu ya Nzambi mpi na kusala ntete luzolo ya Yehowa na luzingu na beto. (Mat. 6:33; Bar. 12:2) Yo lombaka nde beto lwata kimuntu ya mpa.—Baef. 4:22-24.

BUNKETE YA KIMPEVE MPI YA BIKALULU

⁴ Kuzitisa bansiku ya lunungu ya Yehowa ke vandaka ve pete ntangu yonso. Mbeni na beto, Satana Diabulu, ke sosaka kukatula beto na nzila ya kieleka. Bantangu ya nkaka mambu ke kuminaka beto mpasi sambu nsi-ntoto mpi nitu na beto ke pusaka beto na kusala masumu. Yo ke lombaka nde beto nwana na kimpeve sambu na kuzitisa lusilu yina beto salaka na Yehowa. Biblia ke songa beto nde beto fwete yituka ve kana beto ke kutana ti kimbeni to bampasi. Beto fwete mona mpasi sambu na lunungu. (2 Tim. 3:12) Beto lenda vanda na kiese ntangu beto ke kutana ti bampasi, sambu beto me zaba nde bampasi yai kele kidimbu ya ke monisa nde beto ke sala luzolo ya Nzambi.—1 Pie. 3:14-16; 4:12, 14-16.

⁵ Ata Yezu vandaka muntu ya kukuka, yandi longukaka bulemfu na bampasi yina yandi monaka. Yandi bwaka ve ata mbala mosi na bampukumuna ya Satana to yandi kumaka ve ti mpusa ya bima ya nsi-ntoto. (Mat. 4:1-11; Yoa. 6:15) Ata mbala mosi ve Yezu yindulaka nde yandi lenda fwa nsiku ya Nzambi. Ata nsi-ntoto mengaka yandi sambu yandi vandaka ya kwikama, yandi kangamaka ngolo na bansiku ya lunungu ya Yehowa. Ntangu fioti na ntwala nde yandi fwa, yandi songaka balongoki na yandi nde nsi-ntoto ta menga bo mpi. Banda pana, balongoki ya Yezu ke kutanaka ti bampasi, kansi mutindu bo me zaba nde Mwana ya Nzambi nungaka nsi-ntoto ke pesaka bo kikesa.—Yoa. 15:19; 16:33; 17:16.

⁶ Sambu beto vanda ve bantu ya nsi-ntoto, beto fwete lemfuka na bansiku ya lunungu ya Yehowa, mutindu Mfumu na beto salaka. Katula kubuya kuvukana na mambu ya politiki ya nsi-ntoto mpi bikesa yina bantu ke salaka sambu na kuyidika luzingu ya bantu, beto fwete telemina bikalulu ya kubeba ya bantu ya nsi-ntoto. Beto fwete baka ve na nsaka ndongisila yina kele na Yakobo 1:21: “Beno katula mvindu yonso mpi mambu yonso ya mbi, mpi beno ndima ti mawete nde Nzambi kukuna na ntima na beno ndinga yina lenda gulusa beno.” Kulonguka Biblia mpi kukwenda na balukutakanu ta sala nde ‘Nzambi kukuna ndinga’ ya kieleka na mabanza mpi na bantima na beto mpi yo ta sala nde beto zola ve ata fioti bima yina nsi-ntoto ke pesaka. Longoki Yakobo sonikaka nde: “Keti beno me zaba ve nde kinduku ti nsi-ntoto kele kimbeni ti Nzambi? Yo yina, konso muntu yina ke zola kuvanda nduku ya nsi-ntoto ke kudikumisa mbeni ya Nzambi.” (Yak. 4:4) Yo yina, Biblia ke pesa beto bandongisila ya ngolo sambu beto landa kuzitisa bansiku ya lunungu ya Yehowa mpi beto bikala ya kukabwana ti nsi-ntoto.

⁷ Ndinga ya Nzambi ke kebisa beto na kusala ve mambu ya nsoni mpi ya mbi. Yo ke songa beto nde: “Bika bo tubila nkutu ve pite mpi mitindu yonso ya mambu ya mvindu to lukasi na kati na beno, mutindu yo me fwana sambu na bantu ya santu.” (Baef. 5:3) Yo yina, beto fwete bika ve nde mabanza na beto kuyindula mambu ya mvindu, ya nsoni to ya kubeba mpi beto fwete bika ve nde mambu ya mutindu yai kukota na masolo na beto. Kana beto sala mpidina, beto ta monisa nde beto ke zola kuzitisa bansiku ya bunkete mpi ya lunungu ya Yehowa.

BUNKETE YA NITU

⁸ Katula bunkete ya kimpeve mpi ya bikalulu, Bakristu ke zabaka nde nitu na bo mpi bima na bo fwete vanda bunkete. Na Izraele ya ntama, Nzambi ya santu vandaka kulomba nde camp na bo kuvanda bunkete. Beto mpi, beto fwete vanda bunkete sambu Yehowa kumona ve “ata kima mosi ya mvindu” na kati na beto.—Kul. 23:14.

⁹ Na Biblia, kuwakana ya ngolo kele na kati ya busantu mpi bunkete ya nitu. Mu mbandu, Polo sonikaka nde: “Bampangi ya mono ke zolaka mingi, . . . beto katula na nitu na beto mvindu yonso ya kinsuni mpi ya mpeve, sambu beto kumisa busantu na beto ya kulunga na boma ya Nzambi.” (2 Bak. 7:1) Yo yina, Bakristu yonso fwete yobilaka mpi bo fwete yobisaka bilele na bo mbala na mbala sambu nitu na bo kuvanda bunkete. Ata luzingu ke vandaka ve kiteso mosi na bansi yonso, beto lenda zwa savon mpi masa ya kufwana sambu nitu na beto mpi ya bana na beto kuvanda bunkete.

¹⁰ Mbala mingi bantu ya kisika yina beto ke zingaka ke zabaka beto mbote sambu na kisalu na beto ya kusamuna. Kana beto ke yidika nzo na beto mbote na kati mpi na nganda, beto ke tula yo bunkete mpi ke yidika bima na beto mbote, yo ta vanda dezia kimbangi sambu na bantu yina ke zingaka pene-pene ti beto. Dibuta ya mvimba lenda pesa maboko. Bampangi-babakala fwete tula dikebi mingi na nzo mpi na nziunga na yo, sambu lupangu ya kuyidika mbote mpi nzo ya bunkete ke vandaka ti bupusi ya mbote na bantu ya nkaka. Kana bo ke sala mpidina mpi bo ke baka kisika ya ntete na mambu ya kimpeve, yo ta monisa nde bo ke twadisa mabuta na bo mbote. (1 Tim. 3:4, 12) Bampangi-bankento mpi kele ti mukumba ya kutula dikebi na bima ya nkaka, mingi-mingi na kati ya nzo. (Tito 2:4, 5) Bana yina bo me longaka mbote ke salaka ngolo sambu na kuvanda bunkete mpi na kutula bunkete na bashambre na bo. Na mutindu yina, bantu yonso na dibuta ta yedisa bikalulu ya kuvanda bunkete yina ta fwana na nsi-ntoto ya mpa na nsi ya Kimfumu ya Nzambi.

¹¹ Bansadi ya Yehowa mingi bubu yai, ke sadilaka bakamio sambu na kukwenda na balukutakanu. Na bisika ya nkaka bakamio ke vandaka mfunu sambu na kusala kisalu ya kusamuna. Kamio fwete vanda bunkete mpi yo fwete vanda ve ya kufwa. Banzo mpi bakamio na beto fwete monisa nde beto kele na kati ya bansadi ya bunkete mpi ya santu ya Yehowa. Saki mpi Biblia yina beto ke sadilaka na kisalu ya kusamuna fwete vanda mpi bunkete.

¹² Mutindu na beto ya kulwata mpi ya kuyidika nitu fwete wakana ti minsiku ya Nzambi. Kana beto me lwata bisaka-saka to bilele na beto kele ve mbote, beto lenda yindula nkutu ve kukwenda kukutana ti mfumu mosi ya nene. Mutindu mosi, beto fwete tula kibeni dikebi ya kuluta mingi ntangu beto ke monisa Yehowa na kisalu ya kusamuna, to ntangu beto ke sala disolo na estrade! Mutindu na beto ya kuyidika nitu mpi ya kulwata lenda pusa bantu na kutadila lusambu ya Yehowa na mutindu ya mbote to ve. Yo ta vanda kibeni ve mbote kana beto konda bukati-kati to luzitu sambu na bantu ya nkaka. (Mika 6:8; 1 Bak. 10:31-33; 1 Tim. 2:9, 10) Yo yina, ntangu beto ke yilama sambu na kubasika na kisalu ya kusamuna to kukwenda na balukutakanu ya dibundu, ya nziunga to ya distrike, beto fwete vila ve mambu yina Biblia ke tubaka sambu na bunkete ya nitu mpi kulwata kukonda kulutisa ndilu. Beto ke zolaka kukumisa Yehowa ntangu yonso mpi kupesa yandi nkembo.

¹³ Beto fwete sadila mpi bandongisila yai ntangu beto ke kwenda kutala babiro ya ke twadisaka kisalu na ntoto ya mvimba to Betele mosi ya Bambangi ya Yehowa. Kuvila ve nde zina Betele ke tendula “Nzo ya Nzambi.” Yo yina, beto fwete lwata mpi kuditwadisa mutindu beto ke salaka ntangu beto ke kwendaka na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu.

¹⁴ Ata ntangu beto ke sala bansaka ya kulutisa ntangu, beto fwete tula dikebi na mutindu na beto ya kulwata mpi ya kuyidika nitu. Beto lenda kudiyula nde: ‘Keti mutindu na mono ya kulwata ta sala nde mono wa nsoni ya kusamuna na dibaku ya mbote?’

MUTINDU YA MBOTE YA KUSAKANA MPI YA KULUTISA NTANGU

¹⁵ Kupema mpi bansaka ya kulutisila ntangu kele mfunu sambu na kuvanda ti bukati-kati mpi mavimpi ya mbote. Kilumbu mosi Yezu lombaka balongoki na yandi na kukwenda ti yandi na kisika yina bo zolaka kuvanda kaka bo mosi sambu na ‘kupema fioti.’ (Mar. 6:31) Kupema mpi bansaka ya mbote ya kulutisila ntangu lenda sadisa beto na kulutisa ntangu ya mbote. Yo lenda pesa beto kikesa sambu beto landa kusala bisalu na beto.

¹⁶ Bubu yai bansaka ya kulutisila ntangu kele mingi kibeni, yo yina Bakristu fwete pona bansaka ya mbote mpi kumonisa mayele ya ke katukaka na Nzambi na mambu ya bo ke sala. Bansaka ya kulutisila ntangu kele mfunu, kansi yo kele ve kima ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Biblia tubaka na ntwala nde na “bilumbu ya nsuka,” bantu ta zolaka “biese na kisika ya kuzola Nzambi.” (2 Tim. 3:1, 4) Bansaka mingi ya bantu ke lutisilaka ntangu, ke vandaka ve mbote sambu na bantu yina ke zola kuzitisa bansiku ya lunungu ya Yehowa.

¹⁷ Bakristu ya ntete teleminaka mambu ya mbi yina bantu ya ntangu na bo vandaka kusala, bayina vandaka kuzola biese. Na kisika yina bo vandaka kusala bansaka na Roma, bantu yina vandaka kutala bansaka yango vandaka kusepela mutindu bo vandaka kuniokula bantu ya nkaka. Sambu na kusepedisa bantu, bantu yina vandaka kusala bansaka yango vandaka mubulu mingi, bo vandaka kutiamuna menga ya bantu mpi kusala pite ti bizumba, kansi Bakristu ya ntete vandaka kusala ve bansaka ya mutindu yai. Bubu yai, bansaka mingi ya kulutisila ntangu ke monisaka mambu ya mutindu mosi mpi yo ke tedimisaka bampusa ya mbi yina bantu ke vandaka ti yo. Beto fwete “keba mbote-mbote” na mutindu beto ke tambula mpi kubuya bansaka ya mbi ya kulutisila ntangu. (Baef. 5:15, 16; Nk. 11:5) Mpi ata nsaka yango yo mosi kele ya mbote, mbala mingi bupusi ya bantu yina kele pana ke vandaka ya mbi.—1 Pie. 4:1-4.

¹⁸ Kele ti bansaka ya mbote ya kulutisila ntangu yina Bakristu lenda sala. Bampangi mingi me bakaka mambote ya kulanda bandongisila ya Biblia mpi bangindu ya bukati-kati yina kele na mikanda na beto.

¹⁹ Bantangu ya nkaka, bo lenda binga mabuta mingi na nzo ya mpangi mosi sambu na kulutisa ntangu ti Bakristu ya nkaka. To bo lenda binga bampangi ya babakala mpi ya bankento na feti mosi ya makwela to na feti ya nkaka ya mutindu yina. (Yoa. 2:2) Bampangi ya me yidika feti yango fwete zaba nde mambu yonso ya ke salama pana kele na ntu na bo. Yo kele pwelele nde beto fwete keba ntangu bantu mingi me vukana kisika mosi. Kiese yina bantu ke waka kana bo me vukana mutindu yai me pusaka bampangi ya nkaka na kusala mambu yina ke wakana ve ti bikalulu ya mbote ya Bakristu, na kulutisa ndilu na kudia mpi na kunwa mpi nkutu na kusala masumu ya nkaka ya nene. Sambu bo ke zabaka diambu yai, Bakristu yina ke tadilaka mambu na mutindu ya mbote me monaka nde yo kele mbote na kulutisa ve ntalu ya bantu mpi ya bangunga yina bo fwete sala na mabaku yai. Kana bo ta pesa malafu ya ke lawusaka, bantu fwete lutisa ve ndilu ntangu bo ke nwa. (Bafil. 4:5) Kana bampangi ke sala bikesa sambu mabaku ya mutindu yai kuvanda ya mbote mpi yo pesa bampangi kikesa na kimpeve, madia mpi malafu ta vanda ve bima ya kuluta mfunu.

²⁰ Kuyamba banzenza kele kima mosi ya mbote. (1 Pie. 4:9) Kana beto me bingisa Bakristu ya nkaka na nzo na beto sambu na kudia, kunwa, kulutisa ntangu ya mbote ti bo, beto fwete vila ve bampangi yina kele bansukami. (Luka 14:12-14) Kana bo me bingisa beto na mabaku ya mutindu yai, bikalulu na beto fwete wakana ti ndongisila yina kele na Marko 12:31. Yo ke vandaka mbote na kumonisa ntonda sambu na ntima ya mbote yina bantu ya nkaka me monisila beto.

²¹ Bakristu ke sepelaka sambu na makabu mingi yina Nzambi ke pesaka bo mpi bo ke zabaka nde bo lenda “dia, kunwa, mpi kuwa kiese sambu na kisalu na [bo] yonso ya ngolo.” (Lon. 3:12, 13) Kana beto ke “sala mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi,” bantu yina me binga banzenza mpi bayina bo me bingisa lenda yibuka ti kiese yonso bantangu yina bo lutisaka sambu bo bakaka kikesa na kimpeve.

MAMBU YA KE SALAMAKA NA NZO-NKANDA

²² Nzo-nkanda ya kinsuni ke natilaka bana ya Bambangi ya Yehowa mambote. Ntangu bo ke kwendaka na nzo-nkanda, bo ke salaka ngolo sambu na kuzaba kutanga mpi kusonika mbote. Malongi ya nkaka ya bo ke longukaka na nzo-nkanda lenda sadisa baleke na kulungisa balukanu ya kimpeve. Ntangu baleke kele ntete na nzo-nkanda, bo ke salaka ngolo sambu na ‘kuyibuka Ngangi na bo ya Nene’ mpi kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete.—Lon. 12:1.

²³ Kana nge kele leke mpi nge kele Mukristu yina ke kwendaka na nzo-nkanda, nge fwete vukanaka ve mpamba-mpamba ti baleke ya nsi-ntoto. (2 Tim. 3:1, 2) Sambu Yehowa me pesaka beto lutaninu yina kele mfunu, nge lenda sala mambu mingi sambu na kutina bupusi ya nsi-ntoto. (Nk. 23:4; 91:1, 2) Yo yina sambu nge kuditanina, baka mambote ya mambu yina Yehowa me yidikaka.—Nk. 23:5.

²⁴ Sambu baleke mingi ya kele Bambangi ya Yehowa kuvukana ve na mambu ya nsi-ntoto ntangu bo kele na nzo-nkanda, bo me bakaka lukanu ya kuvukana ve na bansaka yina ke salamaka na nima ya nzo-nkanda. Yo lenda vanda mpasi nde banduku ya nzo-nkanda mpi balongi kubakisa diambu yai. Kansi, kima ya kuluta mfunu kele kusepedisa Nzambi. Yo ke tendula nde nge fwete sadila kansansa na nge yina Biblia me longaka mpi kubaka lukanu ya kukota ve na bansaka ya kutesana ya nsi-ntoto to na mambu yina ke monisaka zola ya insi. (Bag. 5:19, 26) Baleke, kana beno ke wa bandongisila ya Biblia ya bibuti na beno yina kele Bakristu mpi kana beno ke vukana ti banduku ya mbote na dibundu, beno ta zitisa bansiku ya lunungu ya Yehowa.

KISALU YA KINSUNI MPI BANDUKU

²⁵ Biblia ke tuba nde bamfumu ya mabuta kele ti mukumba ya kulungisa bampusa ya mabuta na bo. (1 Tim. 5:8) Ata mpidina, sambu bo kele bansadi ya Nzambi, bo ke bakisaka nde kusosa mambote ya Kimfumu fwete vanda na kisika ya ntete kansi ve kisalu na bo ya kinsuni. (Mat. 6:33; Bar. 11:13) Kana bo ke kangama na Nzambi mpi ke sepela ti madia mpi bilele yina bo kele na yo, bo ta vanda ve ti basusi mpi ta bwa ve na mutambu ya kusosa kuvanda ti bima mingi ya kinsuni.—1 Tim. 6:6-10.

²⁶ Bakristu yonso ya me kudipesaka na Nzambi mpi ya ke salaka kisalu ya kinsuni fwete vila ve minsiku ya Biblia. Sambu na kuzwa bima yina beto kele ti yo mfunu na nzila ya mbote, yo ke tendula nde beto fwete sala ve bisalu yina ke fwaka bansiku ya Nzambi to ya leta. (Bar. 13:1, 2; 1 Bak. 6:9, 10) Beto fwete vila ve nde kuvanda ti banduku ya mbi kele kigonsa. Sambu beto kele basoda ya Kristu, beto ke buyaka kusala mumbongo yina ke fwaka minsiku ya Nzambi, yina ke kotisaka beto na mavwanga ya nsi-ntoto mpi ya baluyalu to yina ke tulaka kimpeve na beto na kigonsa. (Yez. 2:4; 2 Tim. 2:4) Beto ke salaka mpi ve kuwakana ti “Babilone ya Nene,” disongidila kimvuka ya mabundu yina kele na kimbeni ti Nzambi.—Kus. 18:2, 4; 2 Bak. 6:14-17.

²⁷ Kuzitisa bansiku ya lunungu ya Nzambi ta sadisa beto na kusadila ve mabaku ya beto ke vandaka ti yo ya kuvukana ti Bambangi ya nkaka ya Yehowa sambu na kusala mumbongo to kusosa mambote na beto mosi. Lukanu ya ntete yina beto ke vukanaka ti bankaka na balukutakanu ya Bukristu, na balukutakanu ya nziunga mpi ya distrike ke vandaka ya kusambila Yehowa. Beto ke diaka na mesa na yandi ya kimpeve mpi beto ‘ke pesanaka kikesa.’ (Bar. 1:11, 12; Baeb. 10:24, 25) Beto fwete sadila balukutakanu yai kaka sambu na mambu ya kimpeve.

BETO LANDA KUZINGA NA BUMOSI

²⁸ Bansiku ya lunungu ya Yehowa ke lombaka mpi nde bansadi na yandi “kutanina bumosi ya mpeve na ngemba yina ke vukisaka beto.” (Baef. 4:1-3) Na kisika ya kudisepedisa, konso muntu ke sosaka kusala mambu ya mbote sambu na bankaka. (1 Bate. 5:15) Ntembe kele ve nde nge ke monaka kikalulu yai na dibundu na beno. Yo vanda beto kele ti konso mpusu ya nitu yina, yo vanda beto kele bamvwama to bansukami, bantu ya me tangaka mingi to ve to beto kele bantu ya konso insi yina, bansiku ya lunungu ya mutindu mosi ke twadisaka beto yonso. Nkutu ata bantu ya nganda ke monaka kikalulu yai ya kuyituka ya bansadi ya Yehowa.—1 Pie. 2:12.

²⁹ Sambu na kutubila diaka kisina ya bumosi na beto, ntumwa Polo sonikaka nde: “Nitu kele mosi, mpi mpeve kele mosi, mutindu mosi kivuvu yina bo bingaka beno sambu na yo kele kaka mosi; Mfumu mosi, lukwikilu mosi, mbotika mosi; Nzambi mosi mpi Tata ya bantu yonso; yandi kele na zulu ya bantu yonso, yandi ke salaka na nzila ya bantu yonso mpi na bantu yonso.” (Baef. 4:4-6) Yo ke lombaka kuvanda na bumosi sambu na kubakisa malongi ya Biblia yina yo ke lombaka nde muntu kuzaba ntete mpi malongi ya mudindu ya Biblia, sambu na kumonisa bulemfu na beto na luyalu ya Yehowa. Ya kieleka, Yehowa me pesaka bansadi na yandi ndinga ya bunkete ya kieleka, yina ke sadisaka bo na kusala dipeka na dipeka.—Sef. 3:9.

³⁰ Bumosi mpi ngemba ya dibundu ya Bukristu kele nto ya kikesa sambu na bantu yonso yina ke sambilaka Yehowa. Beto me monaka kulungana ya lusilu yai ya Yehowa: “Mono ta tula bo kisika mosi, bonso mameme na kati ya lupangu.” (Mika 2:12) Beto ke zola kutanina bumosi yai ya ngemba mpi kuzitisa bansiku ya lunungu ya Yehowa.

³¹ Bantu yina bo me ndimaka na dibundu ya bunkete ya Yehowa, kele na kiese kibeni! Yo me fwana nde beto sala bibansa sambu na kunata zina ya Yehowa. Yo yina beto tanina kinduku na beto ya mfunu ti Yehowa mpi beto sala ngolo sambu na kuzitisa bansiku na yandi ya lunungu mpi beto siamisa bankaka na kusala mutindu mosi.—2 Bak. 3:18.