Bansadi ya Nzambi—Dibuta ya kubongisama mpi ya kyese
“Kyese kele na dubuta yina Yehowa kele Nzambi na bau!”—PSALM 144:15, NW.
YEHOWA kele Nkwa-Kimfumu, Nzambi nkwa-ngolo, Ngangi. (Kuyantika 1:1; Bankunga 100:3, NW) Na mpidina, yandi kele na nswa ya kutula malombilu ya mvwandilu sambu na bansadi na yandi, sambu yandi zaba inki kele ya kuluta mbote sambu na bau. (Bankunga 143:8) Mpi yandi kele dyaka Mbandu na bau ya nene ya bau fwete kulanda na bankadulu. Polo sonikaka nde “Beno kuma balandi mbandu ya Nzambi, bonso bana ya zolwa mingi.”—Efeze 5:1, NW.
2 Kikalulu mosi ya Nzambi ya beto kezola kulanda kele ya kusala ti lubongisu. Yandi kele ‘ve Nzambi ya kisakasaka.’ (1 Korinto 14:33, NW) Kana beto kutala mbotembote mambu ya Nzambi kugangaka, beto takwisaka na nsukilu yai nde yandi kele Muntu ya kuluta kubongisa na zulu mpi na ntoto. Kansi, kikalulu ya nkaka ya Nzambi yina ya yandi kezola nde bansadi na yandi kulanda kele kyese, sambu yandi kele “Nzambi ya kyese.” (1 Timoteo 1:11, NW) Na yau, kikesa na yandi ya kuyidika ketesama ti kyese. Yandi kesadilaka ve nkadulu mosi kututa ya nkaka.
3 Bima yonso ya Yehowa salaka, kubanda na bima ya kuluta nene tii na yina ya kuluta fyoti, kemonisa mpenza nde yandi kele Nzambi ya lubongisu. Mu mbandu, beto tadila luyalanganu ya kumonana. Yau kele na mafunda ya mafuku ya bambwetete. Kansi yau kele ya kupanzana bisika yonso ve. George Greenstein muntu ya kelongukaka bambwetete mpi fiziki (Astrophysicist) kemonisa nde “modele kele na lubongisu.” Yau kele ya kubongisa na bibuka ya bagalaksi, mingi kele na bankama ya mafuku ya bambwetete. Mpi yau kemonanaka nde mafunda ya mafuku ya bagalaksi kele! Bagalaksi kele mpi ya kubongisa, ndambu ya ntalu na kati na yau (kubanda ndambu ya fyoti ti na mafunda mingi) mevukisama yonso na kimvuka mosi ya bagalaksi. Mpi bimvuka ya bagalaksi mevukisama yau mosi dyaka na bimvuka ya kuluta nene yina kebingamaka bimvuka ya bagalaksi ya nene nene (super-amas).—Bankunga 19:1; Yezaya 40:25, 26.
4 Lubongisu ya kuluta mbote ya bigangwa ya Nzambi kemonana bisika yonso, kaka na mazulu ya kemonana ve kansi dyaka na zulu ya ntoto, ti makumi ya mafunda ya bima ya kezinga. Sambu na yina yonso, Paul Davies, longi ya fiziki, sonikaka nde batadi kebikalaka na “kuyituka ya ngolo” na ntwala ya “bunene mpi lubongisu ya kuyituka ya fiziki ya ntoto ya mvimba.”—Bankunga 104:24.
5 Beto tadila fyoti bambandu ya “lubongisu ya ngituka” yina kemonana na kati ya bima ya kezinga. Munganga yina kepasulaka maladi ya ntu, na zina ya Joseph Evans tubaka na yina metala butonfu mpi mukwa ya mukongo nde: “Bukyeleka ya ndonga ya nene kele mpenza ya ngituka.” Na yina metala selile ya moyo ya fyoti, munganga yina ketalaka mikolobi ya bakteri na zina ya H. J. Shaughnessy tubaka nde: “Ngituka mpi kitoko ya ndonga ya nza ya mikolobi kele ya kusalama ya kemonana nde yau kele ngidika ya kusalama na nzambi mosi.” Michael Denton, nsosi na biolozi ya molekile na yina metala mukanda ya kisina (ADN) ya kele na kati ya selile mosi tubaka nde: “Yau kele mwaye ya ngolo mpenza na mpila nde nsangu yonso . . . ya mfunu sambu na kutendula pula ya mitindu yonso ya bigangwa ya kuvandaka na moyo na zulu ya mweta . . . lendaka kukuka na kati ya lutu ya fyoti mpi kifulu tabikala dyaka mingi sambu na kuyika nsangu yonso na kati ya mikanda yonso ya mesonamaka ntete ve.”—Tala Bankunga 139:16.
6 Yehowa kebongisaka bigangwa ya kumonana kaka ve, kansi yandi kebongisaka dyaka bigangwa na yandi ya kimpeve na kati ya mazulu. Daniele 7:10 kemonisa beto nde ntalu ya bawanzyo ‘mafunda kumi fokula na mafunda kumi kuvandaka na ntwala ya Yehowa.’ Mafuku nkama mosi ya bigangwa ya ngolo ya kimpeve na ntwala na yandi, mosi na mosi vandaka na kisalu ya kufwana! Kana beto yindula na mayele sambu na kubongisa ntalu ya kuluta nene ya bigangwa, yau keyitukisa beto. Sambu na yau, Biblia ketuba nde: “Beno bawanzio*, beno bayina kele ngolo mingi, bayina ke landaka bansiku ya Mfumu Nzambi ti ke waka mambu ya yandi ke tubaka, beno kumisa yandi. Beno basoda ya Mfumu Nzambi kuna na zulu, beno bayina ke salaka mambu ya yandi ke tubaka, beno kumisa yandi.”—Bankunga 103:20, 21; Kusonga 5:11.
7 Inki lubongisu ya kuluta mbote mpi ya ngolo kele na bisalu ya Ngangi! Yau kele kima ya kuyituka ve nde bigangwa ya kimpeve ya ngolo ya kevandaka na mazulu kutuba na buvumi mpi bulemfu yonso nde: “Nge melunga, Yehowa, Ee, Nzambi na beto, na kubaka nkembo, mpi lukumu, mpi ngolo, sambu kele nge muntu kugangaka bima yonso, ye mpi kele sambu na luzolo na nge yau zingaka mpi yau gangamaka.”—Kusonga 4:11.
8 Yehowa kebongisaka mpi bansadi na yandi na zulu ya ntoto. Na ntangu ya yandi kunataka Mvula ya ngolo na lumbu ya Noa na 2370 N.T.B., Noa ti bantu nsambwadi ya nkaka kugulukaka na kigonsa yina bonso dibuta ya kubongisa. Na kubasika ya 1513 N.T.B., Yehowa kukatulaka mafuku ya bantu na yandi na bumpika ya Ezipiti mpi pesaka bau mukanda ya bansiku ya kutendula sambu na kubongisa bisalu na bau ya lumbu na lumbu mpi lusambu na bau. Mpi na nima, na kati ya Ntoto ya lusilu, makumi ya mafunda na kati na bau vandaka ya kubongisama sambu na kisalu ya nene na tempelo. (1 Bansangu 23:4, 5) Na mvunkama ya ntete, mabundu ya bakristu vandaka ya kubongisama na nsi ya lutwadisu ya Nzambi: “Yandi tulaka bantu ya nkaka bantumwa, bantu ya nkaka baevanzeliste, bantu ya nkaka [bambikudi, NW], bantu ya nkaka [bangungudi, NW], bantu ya nkaka balongi. Yandi Kristo salaka mpidina sambu na [kubongisa] bantu ya Nzambi na kusala kisalu ya [bukristu, NW], sambu na kupesa Nitu na yandi Kristo ngolo.”—Efeze 4:11, 12.
Bansadi ya Nsungi na Beto Kele mpi ya Kubongisama
9 Yehowa kubongisaka mpi bansadi na yandi ya nsungi na beto sambu nde bau vanda na mpila ya kusala kisalu ya yandi kupesaka bau na ntangu yai ti kikesa—kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu na ntwala yandi kutula nsuka na ngidika ya bima yai ya mbi. (Matayo 24:14, NW) Beto tadila mambu yonso yina kelomba kisalu yai ya ntoto ya mvimba mpi mfunu ya kimvuka ya mbote kele. Mafuku ya babakala, bankento mpi bana kele na kulongama sambu na kulonga bakyeleka ya Biblia na nkweno. Sambu na kusadisa bau na malongi yai, bau kele na kunyata Biblia mpi mikanda ya Biblia. Sesepi yai Nzozulu ya Nkengi kebasika na kiteso ya kuluta mafuku 16 ya bansononono na bandinga 118, kansi Réveillez-vous! kebasika penepene na mafuku 13 ya bansononono na bandinga 73. Ziku banimero yonso kebasika na mbala mosi; na yau, penepene na bansadi ya Yehowa yonso ketanga masolo ya kiteso mosi na ntangu mosi yina.
10 Kansi, kuluta kiteso ya mabundu 73 000 ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba kele ya kubongisama sambu na kuvukana mbala na mbala mpi na kubaka malongi ya Biblia. (Baebreo 10:24, 25) Beto tanga dyaka mafunda ya balukutakanu ya nene—balukutakanu ya nzyunga mpi balukutakanu ya distrike—ya kesalamaka konso mvula. Manaka ya ntoto ya mvimba kele ya kutunga to ya kubongisa Banzo ya Kimfumu, Banzo ya balukutakanu ya nene, banzo ya Betele, mpi banzo sambu na kunyatama ya mikanda ya Biblia. Banzo-nkanda kele sambu na kupesa balongi ya Biblia malongi ya mingi, bonso Galaade, Nzo-nkanda ya Biblia ya malongi ya misionere ya Société Watchtower, mpi Nzo-nkanda ya Bapasudi nzila, yina kesalamaka na bifulu ya mutindu na mutindu na ntoto ya mvimba.
11 Yehowa mebongisaka bansadi na yandi na mpila mosi ya mbote na zulu ya ntoto sambu nde bau ‘kukukisa mbotembote kisalu na bau,’ ti nsimbisi ya kisalu ya bawanzyo! (2 Timoteo 4:5; Baebreo 1:13, 14; Kusonga 14:6) Na kulongaka bansadi na yandi bamwaye ya kutanina lubongisu ya mbote, Nzambi kele na kukukisa kima ya nkaka. Yandi kelonga bau sambu nde, na nima ya kuguluka na nsuka ya ngidika ya bima yai, bau kuvanda buna ya kubongisama na ntwala sambu na kuyantika luzingu na kati ya nza ya mpa. Ebuna, na mutindu mosi ya kubongisama na lusadisu ya lutwadisu ya Yehowa, bau tayantika na kukumisa ntoto Paladisu. Bau tavanda ya kulongama mbote sambu na kulonga malombilu ya Nzambi ya kutendula, na mafunda ya mafuku ya bantu yina tafutumuka na kati ya lufwa.—Yezaya 11:9; 54:13; Bisalu 24:15; Kusonga 20:12, 13.
Ya Kubongisama Kansi na Kyese
12 Yehowa kele musadi mosi ya beto lenda ve kufwanisa mpi mubongisi ya kuluta nene; kansi, yandi kele ata madidi ve, ata makambu ngolo ve to ya ntima ngolo. Kansi, yandi kele muntu ya kuluta tiya, ya kyese yina kekudibanzaka sambu na mambote na beto. “Yandi kesungiminaka beto” ketuba 1 Piere 5:7, (NW). Beto lenda kutala makebi na yandi mpi luzolo na yandi ya kumona bansadi na yandi kuvanda na kyese na yina yandi salaka sambu na bantu. Mu mbandu, ntangu ya Nzambi gangaka bakala ti nkento ya kukuka, yandi tulaka bau na kati ya paladisu ya kyese. (Kuyantika 1:26-31; 2:8, 9) Yandi pesaka bau bima yonso ya bau kuvandaka na yau mfunu sambu na kuvanda mpenza na kyese ya mingi. Kansi bau kuvidisaka yonso yina sambu na kukolama na bau. Bonso mbutu ya disumu na bau, beto bakaka kukonda kukuka mpi lufwa.—Roma 3:23; 5:12.
13 Kansi ata beto kele ya kukonda kukuka bubu yai, beto lenda baka mambote na kati ya lugangu ya Nzambi. Bima kele mingi ya kuyangidisa beto—bangumba ya nene nene; bisanga ya masa ya kitoko, bambu, banzadi mungwa mpi mabungu; kuler, mananasi ya bintuntu mpi bimenina ya nkaka ya mutindu na mitundu; bima ya kudya mingi ya ntomo; kitoko ya kudi ya ntangu ya beto melembaka ntete ve na kutala; kitoko ya bampimpa ya bambwetete ya zulu ya beto keyangalalaka na kutala; kimvwama ya lugangu ya bambisi ya mutindu na mutindu; miziki ya kitoko; bisalu ya mbote mpi ya kutunga; banduku ya mbote. Yau kemonisa nde Muntu yina kusalaka bima yai yonso ikele muntu ya kyese yina kezolaka kusala mambote na bankaka.
14 Na yau, yina ya Yehowa kezola, kele lubongisu ya ngolo kaka ve. Yandi kezolaka mpi nde bansadi na yandi kuvanda na kyese, bonso yandi kele na kyese. Yandi kezola ve bansadi na yandi kubongisa bima na luzolo ya bau mosi, sambu na mambote ya bau mosi. Bansadi ya Nzambi fwetele, bonso yandi, kutesa sansa ya lubongisu na mambote, sambu kisika mpeve santu na yandi ya ngolo kele, kyese kele mpi pana. Ya kyeleka, Galatia 5:22 kemonisa nde mbuma ya zole ya mpeve santu ya Nzambi ya kele na kusala na zulu ya bansadi na yandi kele “kyese.”
Zola Kebutaka Mambote
15 Yau kele mfunu mingi na kuzaba nde Biblia kendima nde: “Nzambi kele zola.” (1 Yoane 4:8, 16, NW) Yau metubaka ve nde: “Nzambi kele lubongisu.” Zola kele nkadulu ya Nzambi ya ntete, mpi bansadi na yandi fwete kulanda mbandu na yandi. Yau yina mbuma ya ntete metangama na Galatia 5:22 kele “zola,” kulanda “kyese”. Zola kebutaka kyese. Kana beto landa zola ya Yehowa na mutindu na beto ya kusadila bankaka, yau tabuta mambote, sambu bantu yina kemonisaka zola kele bantu ya kyese.
16 Mfunu ya kulanda mbandu ya zola ya Nzambi kebasika na kati ya malongi ya Yezu. Yandi tubaka nde: “Kansi mono ke tubaka kaka mambu yina ya Tata longaka mono.” (Yoane 8:28) Inki malongi ya Yezu bakaka na Tata na yandi, sambu nde yandi mpi kulonga yau bankaka? Yau kuvandaka bansiku zole ya kuluta nene yina kele kuzola Nzambi mpi kuzola nkweno. (Matayo 22:36-39) Yezu monisaka na mbandu inki zola kele. Yandi tubaka nde: “Mono kezolaka Tata,” yandi kumonisaka yau na kusalaka luzolo ya Nzambi na mpila nde yandi kupesaka luzingu na yandi. Mpi yandi kumonisaka zola na yandi sambu na bantu na kufwaka sambu na bau. Ntumwa Polo tubaka na bakristu ya Efeze nde: ‘Kristu zolaka beno mpi yandi pesaka moyo na yandi sambu na beno.’ (Yoane 14:31; Efeze 5:2, NW) Yau yina, Yezu tubilaka balongoki na yandi nde: “Nsiku na mono yo yai: Beno zolana beno na beno, mutindu mono ke zolaka beno.”—Yoane 15:12, 13.
17 Polo tubilaka mfunu ya zola yina ya kulunga na luzolo ya Nzambi na kusonikaka nde: “Mono lenda tuba bandinga yina bantu ke tubaka, mono lenda tuba ata bandinga yina ya bawanzio* ke tubaka, kansi kana mono ke na kuzola ve na ntima, kutuba na mono kele ya mpamba bonso ndinga ya ngunga yina ke tulaka makelele mingi. Mono lenda vanda na mayele ya kuzabisa nsangu ya Nzambi, mono lenda vanda na mayele yonso, mono lenda bakisa mambu yonso me bumbanaka, mono lenda mpi vanda na lukwikilu yina lenda katula ngumba na kisika na yo ti kutula yo na kisika ya nkaka, kansi kana mono ke kuzola ve na ntima, mono kele muntu ya mpamba. Mono lenda kabila bantu ya nkaka bima na mono yonso, mono lenda pesa mpi nitu na mono sambu bo zikisa yo na tiya, kansi kana mono ke na kuzola ve na ntima, mambu yina kele mfunu ve. . . . Kansi ntangu yai me bika mambu yai tatu: lukwikilu, kutula ntima, ti kuzola; kansi na mambu yai yonso tatu, kuzola me luta mfunu.”—1 Korinto 13:1-3, 13.
18 Kana beto kelanda mbandu ya zola ya Yehowa, beto lenda tula ntima nde yandi tamonisa zola sambu na beto, ata beto mesala bifu, sambu yandi kele “Nzambi mosi ke zolaka bantu ti kuwila bo mawa; mono ke waka makasi nswalu ve kansi mono ke songaka kaka mambote na mono. Mono ke salaka mambu yonso ya mono ke tubaka.” (Kubasika 34:6) Kana beto balula ntima na masonga yonso ntangu ya beto mesala bifu, Nzambi tatula yau na ntima ve, kansi yandi talolula beto ti zola yonso. (Bankunga 103:1-3) Ya kyeleka, “Yehowa kele na zola mingi mpi kewilaka bantu mawa.” (Yakobi 5:11) Kuzaba yau kesadisaka beto na kubaka mambote.
Mambote ya Bubu Yai
19 Na yau, keti beto lenda kuvanda na kyese bubu yai, mutindu beto kezinga na bilumbu ya nsuka ya Satana keyala, kisika keyala kufwa bantu, kingologolo, mambu ya nsoni ya nza ya Satana, kisika ya maladi ti lufwa kebaka beto? Ya kyeleka, beto lenda kutula kivuvu ya kubaka mambote ya mingi yina tavanda na kati ya ntoto ya mpa ya Nzambi, bonso ketuba yau Ndinga na yandi nde: “Ebuna ntangu yai mono ke sala zulu ya mpa ti ntoto ya mpa; makambu ya ntama bantu ta yindula yo diaka ve, yo ta kwisila bo mpi ve na mabanza. Beno mona kiese, beno sepela ntangu yonso sambu na mambu ya mono ke zola kusala.”—Yezaya 65:17, 18.
20 Bansadi ya Nzambi lenda kubaka tuka bubu yai ndambu ya mambote, sambu bau zaba luzolo na yandi mpi bau kele na nzayilu ya kyeleka ya balusakumunu mingi yina kenata nswalu nza na yandi ya mpa ya paladisu. (Yoane 17:3; Kusonga 21:4) Sambu na yau Biblia ketuba nde: “O Yehowa ya minkangu, kyese kele na muntu yina ketulaka ntima na nge,” “kyese kele na konso muntu yina kebangaka Yehowa, yina ketambula na banzila na yandi,” “Kiese na bantu yina kele pima, sambu bo ta baka ntoto yina ya Nzambi me silaka bo.” (Bankunga 84:12; 128:1, NW; Matayo 5:5) Ebuna, ata na kati ya mvwandilu ya mpasi ya beto kezinga bilumbu yai, mpila kele na kubaka mambote na kiteso mosi ya mbote. Ata ntangu mpasi kebwila beto, beto kele na mawa mingi ve bonso bayina kuzaba Yehowa ve mpi bayina kele ve na kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula.—1 Tesalonika 4:13.
21 Bansadi ya Yehowa kele dyaka na kyese sambu bau kepesaka ntangu mingi, ngolo, mpi bimvwama na kulonga bakyeleka ya Biblia na nkweno, mingimingi na bantu yina ‘ke mona mpasi ti kudila sambu na mambu yonso ya nsoni’ yina kesalama na nza ya Satana. (Ezekiele 9:4) Biblia ketuba nde: “Kiese na muntu yina ke yindulaka bansukami, Mfumu Nzambi ta sadisa yandi na ntangu ya mpasi. Mfumu Nzambi ta keba yandi na luzingu na yandi, yandi ta pesa yandi kiese na nsi-ntoto, yandi ta bikisa yandi ve na maboko ya bambeni. Yandi ta binga yandi muntu ya kyese na ntoto.” (Bankunga 41:1, 2) Sambu na kuvutukila mambu ya Yezu kutubaka nde: “Kiese ya kuluta mingi ke vandaka na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.”—Bisalu 20:35.
22 Na yau, ata nkutu bansadi ya Nzambi kebaka mambote ya mingi mpenza ve bubu yai, bau lenda kubaka mambote yina bantu kesadilaka Nzambi ve kekudipimisaka. Yehowa ketuba nde: “Tala! Bansadi na mono tatula milolo ya kyese sambu na nkadilu ya mbote ya ntima, kansi beno tatula milolo ya kudila sambu na mpasi ya ntima mpi beno tadila sambu na kubwa ya mabanza.” (Yezaya 65:14, NW) Dyaka, bantu yina kesadilaka Nzambi kele na kikuma ya ngolo ya kuvanda na kyese tuka bubu yai—bau kele na mpeve santu na yandi ya “Nzambi kepesaka na bayina kelemfukilaka yandi bonso na mfumu.” (Bisalu 5:32, NW) Mpi beno yibuka nde kisika mpeve ya Nzambi kele, kisika yina mambote kele.—Galatia 5:22.
23 Na kati ya kimvuka ya bansadi ya Nzambi bubu yai, ndambu ya kuluta nene ya kisalu kele na “bankuluntu,” bambuta, yina kele na ntwala na kati ya mabundu, kenataka mpidina mambote na kikanda ya Yehowa. (Tito 1:5) Inki mutindu bantu fwetele kubaka mikumba na bau mpi bangwisani na bau ti bampangi na bau ya babakala ti ya bankento? Disolo ya kelanda tatubila yau.
[Study Questions]
1, 2. (a) Sambu na inki Yehowa kele na nswa ya kutula bansiku sambu na bansadi na yandi? (b) Tanga bankadulu zole ya Yehowa ya beto fwete kulanda mbotembote?
3. Inki mutindu mazulu ya bambwetete kemonisa mayele ya Nzambi ya kubongisa?
4, 5. Beno pesa bambandu ya lubongisu na kati ya bima ya luzingu na zulu ya ntoto.
6, 7. Inki lubongisu kemonana na kati ya bigangwa ya kimpeve, mpi na inki bangogo bau kepesaka lukumu na Ngangi na bau?
8. Inki bambandu kemonisa nde Yehowa kebongisaka bansadi na yandi na zulu ya ntoto?
9, 10. Inki mutindu Yehowa mebongisa dibuta na yandi na ntangu na beto?
11. Inki mambote ya ntangu kekwisa beto tabaka na kulongukaka lubongisu ya mbote kubanda bubu yai?
12, 13. Sambu na inki beto lenda kutuba nde Yehowa kezolaka kumona bansadi na yandi kuvanda na kyese?
14. Inki bukatikati Yehowa kelomba beto na kulanda mbandu na yandi?
15. Sambu na inki zola kele mfunu sambu na mambote na beto?
16. Inki mutindu Yezu kumonisaka mfunu ya zola?
17. Inki mutindu Polo monisaka nde yau kele mfunu ya kusonga zola na bankweno?
18. Inki beto lenda kutula ntima na Yehowa, yina keyikama na mambote na beto?
19, 20. (a) Sambu na inki mpila kele ve ya kubaka mambote ya kulunga bubu yai? (b) Inki mutindu Biblia kemonisa nde beto lenda kubaka mwa ndambu ya mambote tuka bubu?
21. Inki mutindu kudipesa ya bau mosi kenataka mambote na bansadi ya Yehowa?
22. (a) Na yina ketala mambote, beno tesa bansadi ya Nzambi ti bayina kesadilaka yandi ve. (b) Sambu na inki kikuma ya nene beto fwete kingila na kuvanda na kyese?
23. Inki beto tatadila na kulonguka kelanda?
[Caption on page 1]
[Questions]
[Caption on page 1]
[Question box]
Inki Mvutu Nge Tapesa?
◻ Inki mutindu lugangu kemonisa sansa ya lubongisu ya Yehowa?
◻ Inki mutindu Yehowa kubongisaka bansadi na yandi ya ntangu ya ntama ti ya bubu yai?
◻ Inki bukatikati Yehowa kezola sambu na beto?
◻ Inki mfunu zola kele na yau sambu na kuvanda na kyese?
◻ Inki mutindu ya mambote ya beto lenda kutula kivuvu bubu yai?