Bikuma ya Bantu ya Nkaka Kendimaka ve Nde Nzambi Kele

BETO kezinga na zulu ya mweta ya kufuluka na mpasi; ndosa ya disu ya ntangu fyoti na bantu-dyambu ya bazulunalu kendimisa mambu yango konso kilumbu. Nkadilu ya kukonda kivuvu ya nza na beto menata bantu mingi na kubefula nde Nzambi kele. Bantu ya nkaka, ya ketuba nde bau kendimaka ve nde Nzambi kele, kebuya nkutu nde yandi kezingaka. Keti yau kele mpila yina sambu na nge?

Kukwikila to kukonda kukwikila na Nzambi lenda kuvanda na malanda ya ngolo na mutindu na nge ya kutadila makwisa. Kukonda Nzambi, luguluku ya bantu yonso kele na maboko ya muntu​—⁠ngindu ya kyadi, na kutadilaka bunene ya kiyeka na yandi ya kubebisa. Kana nge kendimaka mpenza nde Nzambi kele, mbala ya nkaka nge tandima nde luguluku na zulu ya mweta yai kele na lukanu​—⁠lukanu yina talungisama mpenza.

Ata kubuyama ya Nzambi mesalamaka mbala mingi na kati ya nkenda, kele kaka na bamvunkama yai ya nsuka lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele meyalumuka. Keti nge kezaba sambu na inki?

Beto Swasukisa Bikuma

Nti ya nene mingi keyitukisaka. Kansi, mesu lenda kumona matiti, banta, ti vimbu ya nti. Bansimbulu​—⁠kisina ya luzingu ya nti​—⁠keyalumukaka na nsi ya ntoto.

Yau kele kiteso mosi sambu na lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele. Bonso nti ya ngolo, kubuyama ya Nzambi kuyelaka mingi na ntwala mpi na mvunkama 19. Keti luzingu ti luyalanganu lendaka kuvanda kukonda Kisina ya ntete? Keti lusambu ya Ngangi ya mutindu yina kele kulutisa ntangu? Bamvutu ya mebakama na bafilozofe ya nsungi yina kuvandaka ya mpwelele mpenza. Friedrich Nietzsche kutubaka nde: “Kaka mutindu beto kele dyaka ve na mfunu ya bansiku ya ntambudilu ya mbote, beto kele mpi ve na mfunu ya lusambu.” Ludwig Feuerbach kutubaka nde: “Lusambu kele ndosi ya mabanza ya bantu.” Mpi Karl Marx yina bansonama na yandi kuvandaka na bupusi mingi na bansungi ya bamvula kumi ya kulandaka, yandi kundimaka na kikesa yonso nde: “Mono kezola kuyedisa kukatulama na kimpika ya minyololo yonso ya lusambu.”

Bibuka ya bantu mingi kuyitukaka. Kansi, yina bau vandaka kuswasukisa vandaka kaka matiti, banta, ti vimbu ya nti ya lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele. Bansimbulu kuyelaka na ntwala mvunkama ya 19 kuyantika. Kima ya ngyituka, kele nde mabundu ya Kikristu meyedisa lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele! Na inki mutindu? Sambu na luvunu na bau, Mabundu yai mepesaka nsoni na bantu mingi mpi menataka bantembe.

Bankeni Mekunama

Na Moyen Âge, Dibundu ya Katolika vandaka kutula bakristu na yau na nsi ya luyalu na yau. L’Encyclopédie Américaine ketuba nde: “Bamfumu vandaka kumonana nde bau kekuka ve na kusungimina bansatu ya kimpeve ya bantu. Bamfumu ya dibundu yina kuvandaka na biyeka ya nene, mingimingi baepisekopo, vandaka kuponama na kati ya bamvwama mpi bau vandaka kutadila pozisio na bau bonso kikuma ya bunene mpi ya kimfumu.”

Bantu ya nkaka, bonso Jean Calvin ti Martin Luther, kumekaka na kusongisa dibundu. Kansi, bansadilu na bau vandaka kuwakana ve ntangu yonso ti ngindu ya Kristu; lukwikilu ya nsobana vandaka kumonana na bankadilu ya kukonda mvibidulu ti kufwa ya bantu. (Fwanisa na Matayo 26:52.) Bandwanisa ya nkaka kuvandaka ya ngolo mpenza na mpila nde banvunkama tatu na nima Thomas Jefferson, prezida ya tatu ya Etats-Unis, kusonikaka nde: “Yau tavanda kuluta mbote na kukonda kukwikila ata na Nzambi mosi na kisika ya kufinga yandi na mambu ya buzoba ya Calvin.”a

Yau kemonana pwelele nde, Lukwikilu ya kusoba dibundu kuvutulaka ve lusambu ya kugedila. Kansi yau kulembisaka ngolo ya Dibundu ya Katolika. Bantu ya Vatican kuvandaka dyaka ve na kiyeka na lukwikilu ya dibundu. Bantu mingi kuvukanaka na bampambunu ya mpa ya protesta. Bankaka, sambu na nsoni ya bau bakaka na dibundu, bau kukumisaka ngindu ya muntu kima ya lusambu. Nkadilu ya dipanda kubutukaka, na kupesaka nzila na bangindu ya kuswaswana na yina metala Nzambi.

Mbefula Mebutuka

Na mvunkama 18, lukwikilu ya ngangu vandaka kumonisama bonso nkisi sambu na makambu ya nza. Filozofe ya allemand Immanuel Kant kundimaka nde kuyela ya muntu vandaka kuvutulama nima na bulemfu na yandi na bansiku ya politiki ti ya dibundu. Yandi pesaka ndongisila yai: “Vanda na kikesa ya kufwana ya kuzaba mambu mingi! Vanda na kikesa ya kusadila ngangu na nge mosi!”

Nkadilu yai kuyalumukaka na Mvunkama ya nsemo, yina kebingamaka mpi Mvula ya ngangu. Nsungi yai ya kukingaka mvunkama 18 yonso, kuzabanaka mingimingi na nsosa ya ngolo ya nzayilu. Mukanda ya Jalons de l’ Histoire (na Kingelesi), ketuba nde: “Lukwikilu ya mbefula kuyingaka lukwikilu ya kufwa meso. Malongi yonso ya ntama kubefulamaka.”

‘Dilongi ya ntama’ mosi yina kukumaka na fimpa kuvandaka lusambu. Mukanda Histoire universelle du Monde ketuba nde: “Bantu mesobaka ngindu na bau na yina metala lusambu. Lusilu ya nsendo ya zulu kuyangidikaka bau dyaka ve; bau vandaka kulomba luzingu ya kuluta mbote na zulu ya ntoto. Bau yantikaka na kuvidisa lukwikilu na bau na lusambu.” Ya kyeleka, bafilozofe ya nsungi ya Nsemo mingi vandaka kutadila lusambu ti luvwezo. Mingimingi, bau vandaka kunwanisa bamfumu ya dibundu ya Katolika ya kuvandaka na nzala ya ngolo ya kimfumu sambu bau vandaka kubika bantu na buzengi.

Mutindu bau bakaka nsoni na lusambu, mingi na kati ya bafilozofe kukumaka bankwikidi ya Nzambi kansi ya mabundu ti malongi na yau ve; bau vandaka kukwikila na Nzambi, kansi bau vandaka kundima nde yandi ketulaka ve dikebi na bantu.b Ndambu na kati na bau kutubaka nde bau kendimaka ve nde Nzambi kele, mu mbandu filozofe Paul Henri Thiry Holbach, yina kutubaka nde dibundu kuvandaka “kisina ya luvambamu, ya kulawuka, mpi ya kufwa bantu.” Na nima ya bamvula, ntalu ya mingi ya bafilozofe kulembaka kikristu mpi bau ndimaka bangindu ya Holbach.

Ya kufuluka na luvwezo, kikristu kupusaka kuyela ya kubuya kundima nde Nzambi kele! Profesere mosi ya teolozi Michael Buckley kusonikaka nde: “Mabundu kupesaka ntoto ya mbote na lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele.” “Kansansa ya bantu ya Mputu ti ya Amerika kupesamaka mpenza nsoni mpi kubuyamaka na malongi ya kikristu. Mabundu ti bampambunu kubebisaka Mputu, kufwaka bantu, sambu na kubuya ya malongi ya dibundu to nsobana, na kumekana na kukula bantu yango na dibundu to kubika kintinu.”

Lukwikilu ya Kubuya Kundima nde Nzambi Kele Meyela

Na mvunkama 19, kubuyama ya Nzambi kukumaka ngolo mpi kuyalumukaka. Bafilozofe ti bantu ya siansi kuvandaka ve ti mbefula ya kutuba bangindu na bau ti kikesa yonso. Muntu ya kuzabanaka nde yandi kendimaka ve nde Nzambi kele, ketuba nde: “Mbeni na beto kele Nzambi, kubuya Nzambi kele luyantiku ya mayele. Kana bantu yonso ya nza kezola mpenza kuyela, kuyela yango fwete kuvanda na lufulu na lukwikilu ya kubuya kundima nde Nzambi kele.”

Kansi, nvengumuka kukotaka na mvunkama ya 20. Kubuyama ya Nzambi kukumaka na bantu mingi ve; mutindu ya nkaka ya kukonda kundima nde Nzambi kele kuyantikaka na kuyalumuka, yau kuvandaka na malanda nkutu tii na bayina kuvandaka kutuba nde bau kekwikilaka na Nzambi.

[Footnotes]

[Caption on page 1]

[Footnotes]

[Caption on page 1]

[Picture caption]

Karl Marx, Ludwig Feuerbach, Friedrich Nietzsche