Zola Kenungaka Kimpala Ya Mbi
“Muntu yina ke na kuzola, . . . yandi ke na kimpala ve.”—1 KORINTO 13:4.
ZOLA kele kidimbu ya kuzabila Bakristu ya kyeleka. Yezu kutubaka nde: “Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.” (Yoane 13:35) Ntumwa polo kuvandaka ya kupemama na kutendula mutindu zola fwete kusimba ngwisana ya Bakristu. Na kati ya bima ya nkaka, yandi kusonikaka nde: “Muntu yina ke na kuzola, . . . yandi ke na kimpala ve.”—1 Korinto 13:4.
2 Ntangu Polo kusonikaka bangogo yina, yandi vandaka kutendula mbi ya inki mutindu kimpala ya mutindu yina kele. Na kusadilaka ngogo ya Kigreki yina mosi na sansa ya mbote, yandi kutubilaka dibundu yango yina mosi na nima nde: “Mono ke mona zwa mingi sambu na beno. Zwa na mono kele ya kinzambi.” (2 Korinto 11:2) “Zwa na yandi ya kinzambi” kubasikaka sambu na bantu ya kuvandaka na bupusi ya mbi na kati ya dibundu. Mambu yai kupusaka Polo na kusonikila Bakristu ya Korinto mukanda ya zole ya kupemama ya kufuluka ti bandongisila ya zola.—2 Korinto 11:3-5.
Kimpala na Kati ya Bakristu
3 Na mukanda na yandi ya ntete na Bakorinto, yau lombaka nde Polo kuyidika dikambu mosi ya vandaka kupesa Bakristu yina ya mpa mpasi na kuvanda ti kinduku ya mbote bamosi ti bankaka. Bau vandaka kumatisa bantu ya nkaka, na kuvandaka “na kiese sambu na muntu ya nkaka, ebuna kuvweza muntu ya nkaka.” Dyambu yai kunataka nkabwana na kati ya dibundu, bantu vandaka kutuba nde: “Mono kele muntu ya Polo,” “Mono kele muntu ya Apolo,” “Mono kele muntu ya Piere.” (1 Korinto 1:12; 4:6) Na lutwadisu ya mpeve santu, ntumwa Polo lendaka kuzwa kisina mpenza ya makambu. Bakorinto vandaka kusala bonso bantu ya mabanza ya kinsuni, kansi bonso “bantu ya kimpeve ve.” Yau yina, Polo kusonikaka nde: “Kana kimpala kele na kati na beno, kana mpi beno ke tulanaka ntembe, mambu yina ke songa nde beno kele bonso bantu ke na [kimpeve] ve; beno ke zinga na kimuntu na beno.”—1 Korinto 3:1-3.
4 Polo kusadisaka Bakorinto na kuvanda ti mboninu ya mbote ya mayele mpi bingangu ya bantu ya kuswaswana na kati ya dibundu. Yandi kuyufulaka nde: “Nani tulaka nge mfumu ya bantu ya nkaka? Keti Nzambi me pesaka nge ve yina yonso ya nge ke na yo? Ebuna, kana yo kele mpidina, nki mutindu nge lenda kudisonga bonso nde yina ya nge me bakaka yo kele makabu ve?” (1 Korinto 4:7) Na 1 Korinto kapu 12, Polo kutendulaka nde bayina ya vandaka bamvukani ya dibundu kuvandaka bonso bitini ya kuswaswana ya nitu ya muntu, bonso diboko, disu, mpi dikutu. Yandi kumonisaka nde Nzambi kusalaka bitini ya nitu na mpila nde yau kusadisana mosi ti ya nkaka. Polo kusonikaka mpi nde: “Kana bo ke pesa lukumu na ndambu mosi ya nitu, bandambu yonso mpi fweti mona kiese.” (1 Korinto 12:26) Bansadi ya Nzambi yonso bubu yai fwete kusadila dibanza yai na ngwisana na bau bamosi ti bankaka. Na kisika ya kuwila muntu ya nkaka kimpala sambu na mukumba na yandi to sambu na kutoma ya kisalu na yandi ya Nzambi, beto fwete kuwa kyese kumosi ti muntu yina.
5 Beto lenda kundima nde, dyambu yai kele mpasi ve na kutuba, kansi mpasi na kusala. Nsoniki ya Biblia Yakobo keyibusa beto nde, “dibanza ya bilulalula” kele na bantu ya masumu yonso. (Yakobo 4:5, NW) Lufwa ya muntu ya ntete kusalamaka sambu Kaini kuyalaka ve kimpala na yandi ya mbi. Bantu ya Filisti kunyokulaka Izaki sambu bau kululaka kimvwama na yandi ya vandaka kuyela. Rashele kuwilaka mpangi na yandi ya nkento kimpala sambu yandi vandaka kubuta bana. Bana ya Yakobi kuvandaka na kimpala sambu na lemvo ya kumonisamaka na leke na bau Yozefo. Nkatu mbefula, Miriami kuvandaka na kimpala sambu na semeki na yandi ya vandaka muntu ya Izraele ve. Kore, Datani, ti Abirami, ti kulula yonso, kusalaka mubulu kontre Moize mpi Aroni. Ntotila Saule kuwaka kimpala sambu Davidi vandaka kununga bitumba. Ntembe kele ve nde kimpala kuvandaka mpi kikuma ya balongoki ya Yezu vandaka kutubana mbala na mbala na kuzaba nani kuvandaka ya kuluta nene na kati na bau. Kyeleka kele nde, muntu mosi ve ya kukonda kukuka mekonda “dibanza ya bilulalula.”—Kuyantika 4:4-8; 26:14; 30:1; 37:11; Kutanga 12:1, 2; 16:1-3; Nkunga 106:16; 1 Samuele 18:7-9; Matayo 20:21, 24; Marko 9:33, 34; Luka 22:24.
Na Kati ya Dibundu
6 Bakristu yonso kele na mfunu ya kuditanina na bilulalula ti kimpala ya mbi. Dyambu yai metadila mpi bimvuka ya bankuluntu, ya meponamaka sambu na kutanina mabundu ya bantu ya Nzambi. Kana nkuluntu kele na ngindu ya kudikulumusa, yandi tasala ve na lulendo yonso sambu na kumata na zulu ya bankaka. Na ndambu ya nkaka, kana nkuluntu mosi kele na bingangu ya mbote ya kuyidika to ya kutuba na ntwala ya bantu yonso, bayina ya nkaka fwete kusepela na dyambu yina, na kutadilaka yau bonso lusakumunu sambu na dibundu. (Roma 12:15, 16) Mpangi mosi ya bakala lenda kuvanda ti kuyela ya mbote, na kupesaka nzikisa ya kubuta bambuma ya mpeve ya Nzambi na luzingu na yandi. Na kundimaka kuyela na yandi, bankuluntu fwete kukeba na kutula ve meso na mwa bifu ya fyoti, bonso kikuma ya kukonda kulomba nde yandi kukuma nsadi ya kisalu to nkuluntu. Yau tamonisa kibeni kukonda zola ti ngangu.
7 Kana muntu mosi mezwa mukumba ya teokrasi to lusakumunu ya kimpeve, bankaka na kati ya dibundu fwete kukeba na bilulalula. Mu mbandu, mpangi nkento mosi ya kukuka mpi ya kulunga lenda kusadilama mbala na mbala, kuluta mpangi ya nkaka, sambu na kusala bansonga na balukutakanu ya Bakristu. Dyambu yai lenda kunata bampangi ya bankento ya nkaka na kuwa kimpala. Mbala ya nkaka dyambu ya mutindu mosi kuvandaka na kati ya Evodi ti Sintike na dibundu ya Filipi. Bankento ya mutindu yai, ya kele bubu yai, lenda kuvanda na mfumu ya nsyamisa ya mbote ya kekatuka na bankuluntu sambu na kuvanda ya kudikulumusa mpi kuvanda “na mabanza kiteso mosi na Mfumu.”—Filipi 2:2, 3; 4:2, 3.
8 Mukristu mosi lenda kuzaba disumu ya ntama ya muntu yina mesakumunama ntangu yai ti mabaku mingi na kati ya dibundu. (Yakobo 3:2) Ya kupusama na kimpala, mpeve mosi lenda kubasika ya kwenda kutubatuba dyambu yango na bankaka ti ya kubefula mikumba na yandi na kati ya dibundu. Dyambu yai tavanda ya kuswaswana ti zola, yina “kelolulaka mbidi ya masumu.” (1 Piere 4:8, NW) Masolo ya kimpala lenda kufwa ngemba ya dibundu. Longoki Yakobo kukebisaka nde: “Kansi, kana beno ke ti kimpala mosi ya mbi na ntima na beno, kana beno ke na kimbeni na ntima na beno, beno lenda kuditula ve, beno mpi lenda tuba luvunu ve kana mambu kele ya kieleka. Mayele ya mutindu yina ke katukaka na zulu ve; yo kele mayele ya nsi-ntoto ti ya kimuntu; yo ke katukaka na Satana.”—Yakobo 3:14, 15.
Na Kati ya Dibuta na Nge
9 Makwela mingi kebebaka sambu na kimpala ya mbi. Kumonisa kukonda kutula ntima na nkwelani na nge kele kukonda zola. (1 Korinto 13:7) Na ndambu ya nkaka, nkwelani mosi lenda kuvanda nde mawi ya kimpala ya nkwelani ya nkaka kesalaka yandi kima ve. Mu mbandu, nkento lenda kuvanda na kimpala sambu na dikebi ya bakala na yandi ketudila nkento ya nkaka. To, bakala lenda kuwa kimpala sambu na ntangu mingi ya nkento na yandi kebaka na kusadisa bampangi na yandi ya kele na mpasi. Na kuwaka makasi sambu na mawi ya mutindu yina, bankwelani lenda kuvanda pima sambu na kusonga makasi na bau na muntidu mosi ya takumisa dikambu yango ngolo. Na kisika ya kusala buna, nkwelani ya kele ti kimpala fwete kutuba mpi kuvanda masonga na yina metala mawi na yandi. Nkwelani yina ya nkaka mpi, fwete kumonisa mbakisa mpi kupesa kivuvu sambu na zola na yandi. (Efezo 5:28, 29) Bau yonso zole lenda kuvanda na mfunu ya kufwa mawi ya kimpala na kutinaka mvwandilu yina ya kebasisaka yau. Bantangu ya nkaka, nkengi Mukristu lenda kuvanda na mfunu ya kusadisa nkento na yandi na kubakisa nde, dikebi na yandi sambu na bankento ya nkaka kele ti ndilu, kele ya mbote, yau kele sambu na kulungisa mukumba na yandi bonso ngungudi ya mameme ya Nzambi. (Yezaya 32:2) Ya kyeleka, nkuluntu fwete kukeba na kumeka ve kupesa nzila na konso kikuma yina ya kyeleka ya kimpala. Yau kelombaka bukatikati, na kundimaka nde yandi kebakaka ntangu na kuyedisaka ngwisana na dikwela na yandi mosi.—1 Timoteo 3:5; 5:1, 2.
10 Bibuti mpi fwete kusadisa bana na bau na kubakisa kimpala ya mbi. Mbala mingi, bana kekotaka na maswana yina kebalukaka mbala mingi na kunwana. Mbala mingi kikuma na yau kevandaka kimpala. Sambu konso mwana kele na bampusa na yandi mosi, bana lenda kubakama ve na mutindu mosi. Kuluta dyaka, bana kele na mfunu ya kubakisa nde, konso muntu na kati na bau kele ti bikalulu ya kutoma mpi ya kukonda kutoma. Kana kaka mwana mosi kesyamisama sambu na kusala kiteso mosi ti ya nkaka, yau lenda kubuta bilulalula na mwana mosi ye lulendo na mwana ya nkaka. Yau yina, bibuti fwete kulonga bana na bau na kutesa kuyela na bau na kutadilaka bambandu ya kele na Ndinga ya Nzambi, kansi na kutesanaka ve mosi ti ya nkaka. Biblia ketuba nde: “Beto lenda vanda na lulendo ve, beto lenda sosa ve mambu ya makasi na kati na beto, beto lenda tula meso na bima ya ngani ve.” Kansi, “konso muntu kutala mbote-mbote bikalulu na yandi mosi. Ebuna, kana yandi mona nde yandi lenda kudikumisa yandi mosi nde bikalulu na yandi kele ya mbote, yo ta tadila yandi mosi kansi bantu ya nkaka ve.” (Galatia 5:26; 6:4) Kima ya kuluta mfunu, bibuti Bakristu fwete kusadisa bana na bau na nsadisa ya kulonguka ya Biblia ya mbala na mbala, na kutendulaka bambandu ya mbote ti ya mbi ya kele na kati ya Ndinga ya Nzambi.—2 Timoteo 3:15.
Bambandu ya Kununga Kimpala
11 Ya kuswaswana ti bamfumu ya ngolo mpi ya makasi ya inza yai, “Moize vandaka muntu ya [kudikulumusa, NW], ya kuluta bantu yonso ya nsi-ntoto.” (Kutanga 12:3) Ntangu lutwadisu ya bantu ya Izraele kukuminaka Moize kizitu na kunata yandi mosi, Yehowa kusalaka nde mpeve na Yandi kusala na zulu ya bantu ya nkaka 70 ya Izraele, na kupesaka bau kiyeka ya kusadisa Moize. Ntangu bantu zole na kati na bau bandaka kusala bonso baprofete, Yozue kumonaka nde yau kufwanaka ve na bau kuvweza lutwadisu ya Moize mutindu yina. Yozue zolaka kupimisa bau, kansi Moize ti kudikulumusa yonso kutubaka nde: “Nki mutindu nge ke wila bo kimpala na zina na mono? A kana Mfumu Nzambi kupesa mpeve na yandi na bantu yonso ya Israele, bo yonso kukuma baprofete!” (Kutanga 11:29) Ee, Moize kuvandaka na kyese ntangu bankaka kuzwaka dibaku ya kisalu. Yandi kuzolaka ve, na kimpala yonso, nde kaka yandi mpamba kuvanda na lukumu.
12 Mbandu ya kitoko ya mutindu zola keyalaka mawi ya kimpala ya mbi, kele Yonatani, mwana ya Ntotila ya Izraele Saule, muntu kumonisaka yau. Yonatani kuvandaka muntu ya zolaka kuyinga kiti ya kimfumu ya tata na yandi, kansi Yehowa kuponaka Davidi, mwana ya Yese, sambu na kuyinga ntotila. Na kisika ya Yonatani, bantu mingi zolaka kuwila Davidi kimpala, na kumonaka yandi bonso mbanda. Kansi, zola ya Yonatani sambu na Davidi kukangisaka yandi na kupesa nzila na mawi ya mutindu yina sambu yau kuyala yandi. Ntangu yandi kuwaka nsangu ya lufwa ya Yonatani, Davidi lendaka kutuba nde: “Mpangi na mono Yonatani, mono ke mona mawa mingi sambu na nge, mono vandaka kuzola nge mingi mpenza! Kuzola ya nge vandaka na yo, na mono yo vandaka ya kuyituka, yo lutaka nkutu kuzola ya bankento.”—2 Samuele 1:26.
Bambandu ya Kuluta Mbote
13 Yehowa Nzambi kele mbandu ya kuluta mbote yina kukunaka kimpala ya mbote. Yandi keyalaka mawi ya mutindu yina mbotembote. Konso lumonisu ya ngolo ya kimpala ya Nzambi kewakanaka ti zola, lunungu, mpi mayele na yandi.—Yezaya 42:13, 14.
14 Mbandu ya zole ya kuluta mbote ya muntu yina kemonisaka kuyala kimpala kele Mwana ya zolwa ya Nzambi, Yezu Kristu. “Ata yandi kuvandaka bonso Nzambi” (NW), Yezu “vandaka na mabanza ve nde yandi fweti vanda kaka kiteso mosi na Nzambi na kingolo-ngolo.” (Filipi 2:6) Luswaswanu ya ngolo ya inki mutindu ti wanzyo ya lulendo yina kukumaka Satana Dyabulu! Bonso “ntotila ya Babilone,” Satana ti kimpala yonso sosaka kuvanda “bonso Muntu ya Kuluta Kuzanguka,” na kudikumisaka yandi mosi nzambi ya kimbanda na kutelamaninaka Yehowa. (Yezaya 14:4, 14, NW; 2 Korinto 4:4) Satana nkutu zolaka kunata Yezu na “kufukama sambu na kusamba yandi.” (Matayo 4:9) Kansi kuvandaka na kima ve ya lendaka kukatula Yezu na nzila ya kudikulumusa ya bulemfu na kimfumu ya Yehowa. Ya kuswaswana ti Satana, Yezu “buyaka mambu yina yonso na luzolo na yandi mosi, ebuna yandi ndimaka na kukuma mpika. Yandi kumaka bonso bantu ya nkaka, yandi kwisaka kumonika na kimuntu. Yandi kudikulumusaka mpenza, yandi mpi lemfukaka na Nzambi tii kuna ya yandi fwaka na [nti ya mpasi, NW].” Yezu kukangamaka na lunungu ya luyalu ya Tata na yandi, na kulosaka kibeni nzila ya Dyabulu ya lulendo ti kimpala. Sambu na kwikama ya Yezu, “Nzambi tombulaka yandi na kati ya zulu mpenza, Ebuna yandi pesaka yandi zina mosi ya kuluta bazina yonso na mfunu; mpidina, kana bo tuba zina ya Yesu, bantu yonso yina kele na zulu, to awa na ntoto, to na nsi ya ntoto, bo ta fukama na mabolongo na bo, bo yonso ta ndima mpenza nde Yesu Kristo kele Mfumu, sambu na kupesa Tata Nzambi lukumu.”—Filipi 2:7-11.
Yala Kimpala na Nge
15 Ya kuswaswana ti Nzambi mpi Kristu, Bakristu kele ya kukonda kukuka. Sambu bau kele bantu ya masumu, bantangu ya nkaka bau lenda pusama na kimpala ya masumu na bansadilu na bau. Na kisika ya kubikisa kimpala kunata beto na kutonga nkwikidi ya nkaka sambu na mwa bifu ya fyoti to mambi ya kele ya kyeleka ve, na yau, mfunu kele nde beto kuyindula na bangogo yai ya kupemama: “Kukituka ve muntu ya kuluta lunungu, kudimonisa mpi ve ya kuluta mayele. Sambu na inki nge tanata mpasi na zulu na nge mosi?”—Longi 7:16, NW.
16 Na yina metala kimpala, Nzozulu ya Nkengi (ya Kingelesi) ya Marsi 15, 1911, kukebisaka nde: “Ata beto fwete kuvanda kikesa mingi, kimpala mingi sambu na lukanu ya Mfumu, kansi beto fwete kuzaba nde yau kele ve dyambu ya muntu na muntu; mpi beto fwete kutala kana yau lenda kuvanda nde beto kele na ‘bikota-kota na mambu ya bantu ya nkaka.’ Ebuna mpi, beto fwete kutala kana yau kele kima ya bankuluntu mpamba lenda kutadila, mpi kana yau lenda kuvanda to ve mukumba na beto ya kukwenda na bankuluntu. Beto yonso fwete kuvanda ti kimpala ya mingi sambu na kikuma ya Mfumu mpi kisalu ya Mfumu, kansi beto fwete kukeba nde yau kuvanda ve kuyina . . . na bangogo ya nkaka, beto fwete kudindimisa nde yau kele ve kimpala ya muntu ya nkaka, kansi kimpala sambu na muntu ya nkaka, sambu na luta mpi mambote na yandi.”—1 Piere 4:15.
17 Inki mutindu beto, bonso Bakristu, lenda kutina lulendo, kimpala, mpi bilulalula? Mvutu kele nde beto fwete kubika mpeve ya Nzambi kufuluka na luzingu na beto. Mu mbandu, beto kele na mfunu ya kusamba sambu na mpeve santu ya Nzambi sambu na kusadisa beto na kumonisa bambuma na yau ya mbote. (Luka 11:13) Beto fwete kukwenda na balukutakanu ya Bakristu ya kebandaka ti kisambu, ya kele mpi ti mpeve mpi lusakumunu ya Nzambi na zulu na yau. Dyaka, beto fwete kulonguka Biblia, yina kele ya kupemama na Nzambi. (2 Timoteo 3:16) Mpi beto fwete kuvukana na kisalu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu yina kesalamaka ti ngolo ya mpeve santu ya Yehowa. (Bisalu 1:8) Kusadisa bankundi Bakristu ya kukutanaka ti bansangu ya mpasi kele mutindu ya nkaka ya kulemfuka na bupusi ya mpeve ya Nzambi. (Yezaya 57:15; 1 Yoane 3:15-17) Kulungisa mikumba ya Bukristu yai yonso ti kikesa yonso tasadisa na kutanina beto na bisalu ya masumu ya kimpala, sambu Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Mbote mpeve ya Nzambi kuyala luzingu na beno, [sambu] beno landa [dyaka] ve luzolo ya kimuntu.”—Galatia 5:16.
18 Zola metangama ntete na lisiti ya bambuma ya mpeve santu ya Nzambi. (Galatia 5:22, 23) Kumonisa zola tasadisa beto na kuyala mpusa ya kusala masumu ntangu yai. Kansi inki beto lenda kutuba sambu na makwisa? Mafunda ya Bambangi ya Yehowa kele ti kivuvu ya luzingu na paladisu ya ntoto ya makwisa, kisika bau kekinga sambu na kukitulama na nkadilu ya muntu ya kukuka. Na inza yina ya mpa, zola tayala mpi muntu mosi ve tabwa dyaka na mawi ya kimpala ya mbi, sambu “[lugangu yonso takatuka, NW] na kimpika yina ke nataka lufwa, ebuna yo ta baka dipanda ya lukumu yina ya bana ya Nzambi ta baka.”—Roma 8:21.
[Study Questions]
1, 2. (a) Inki Yezu kusongaka balongoki na yandi na yina metala zola? (b) Sambu na inki zola kevandaka ti bupusi na zulu ya kimpala ti zwa, ye sambu na inki nge kevutula buna?
3. Inki mutindu dikambu ya kewakana ti kimpala kubasikaka na kati ya Bakristu ya Korinto?
4. Inki kima Polo kusadilaka sambu na kusadisa bampangi na yandi na kukuma na mboninu ya mbote ya bamosi ti ya bankaka, ye inki dilongi beto lenda kubaka na yau?
5. Inki metendulama na Yakobo 4:5, ye inki mutindu Masonuku ketendula bukyeleka ya Bangogo yai?
6. Inki mutindu bankuluntu lenda kuyala ngindu ya bilulalula?
7. Inki dikambu lenda kubasika kana Mukristu mosi mebaka mwa mikumba ya teokrasi?
8. Kimpala lenda kunata na inki bisalu ya masumu?
9. Inki mutindu bankwelani lenda kuditanina na mawi ya kimpala?
10. Inki mutindu bibuti lenda kusadisa bana na bau na kununga mawi ya kimpala?
11. Inki mutindu Moize kuvandaka mbandu ya mbote ya kumanisa kimpala?
12. Inki kusadisaka Yonatani na kutina mawi ya kimpala?
13. Nani kele mbandu ya kuluta kitoko na dyambu ya kimpala, ye sambu na inki?
14. Inki mbandu Yezu kupesaka ya kuswaswana ti yina ya Satana?
15. Sambu na inki beto fwete kusosa kufwa mawi ya kimpala?
16. Inki dilongi ya mbote na dyambu ya kimpala kupesamaka na nimero ya ntama ya zulunalu yai?
17. Inki mutindu beto lenda kutina bisalu ya masumu ya kimpala?
18. Sambu na inki ntangu yonso beto tanwanaka ve ti mawi ya kimpala ya mbi?
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 16]
[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 16]
Kupesa ve nzila na kimpala sambu yau kufwa ngemba ya dibundu
[Caption on page 17]
[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 17]
Bibuti lenda kulonga bana na bau na kununga mawi ya kimpala
[Caption on page 1]
Mambu ya Ngindulula
◻ Inki mbandu Polo kusadilaka sambu na kusadisa na kukangisa kimpala?
◻ Inki mutindu kimpala lenda kufwa ngemba ya dibundu?
◻ Inki mutindu bibuti lenda kulonga bana na bau na kununga kimpala?
◻ Inki mutindu beto lenda kutina bisalu ya masumu ya kimpala?