Keti Bandosi Lenda Zabisa Makwisa?

BANDA ntangu ya ntama, bantu ketulaka dikebi mingi na bandosi. Bantu ya Ezipte yidikaka mikanda ya kusalama mbotembote sambu na kutendula bandosi, ye bantu ya Babilone vandaka ti bantendudi na bau ya bandosi. Na kati ya Bagreki kikalulu vandaka ya kuladisa bambefu na tempelo ya Asclepius sambu na kuzwa malongi ya kubeluka na kati ya bandosi na bau. Na mvunkama ya zole ya Ntangu na Beto, Artemidorus kusalaka mukanda mosi, na kati na yau yandi pesaka ntendula ya bidimbu ya ndosi. Mikanda mingi ya mutindu yina ya mesalamaka tuka ntangu yina kevandaka na lufulu ya mukanda na yandi. Tii bubu yai, bikesa kesalamaka sambu na kutendula bandosi, kansi keti yau kepesaka mpenza ntonina na mambu ya makwisa?

Yau na kuvanda ti ntendula ya makwisa, yau fwete vanda ya kupusama na ngolo mosi ya zulu. Na kati ya Biblia beto kemona bisika mingi yina Nzambi pesaka ngolo yango yina. Yandi pesaka bandosi ya mbikudulu na bansadi na yandi, kumosi ti na bankaka yina vandaka kusambila yandi ve. Na kutuba ya mbote, Yobi 33:​14-16 ketuba nde: “Nzambi ke tubaka na . . . bandosi, [mbona-meso ya mpimpa] ntangu mpongi ya ngolo me simba bo na kati-kati ya mpimpa. Yandi ke kangulaka makutu na bo sambu bo wa bandongisila na yandi.”

Nzambi salaka mutindu yai ti Farao ya Ezipte na bilumbu ya Yozefi, yina zingaka bamvula kuluta 1700 na ntwala ya Ntangu na Beto. Ndosi ya Farao kele na Kuyantika 41:​1-7; mpi na bamvese 25 tii 32, Yozefi tendulaka nde yau vandaka yita kusamuna bamvula nsambwadi ‘ya madia mingi na nsi ya Ezipte,’ ya kulandana ti bamvula nsambwadi ya nzala. Yozefi tendulaka na Farao nde: “Nzambi me songa nge mambu ya yandi ta sala na bilumbu ke kwisa.” (Kuyantika 41:28) Ndosi bikulaka mpenza mambu yina salamaka.

Ntotila mosi ya nene ya Babilone monaka mpi mambu ya mutindu mosi. Nabukodonozore lalaka ndosi mosi yina tungisaka yandi mingi, kansi yandi lendaka kuyibuka yau ve. Ebuna yandi bingaka banganga-ngombo na yandi sambu na kuzabisa yandi ndosi yango ti ntendula na yau. Bau kukaka ve na kulungisa ndomba ya mutindu yina.—Daniele 2:​1-11.

Sambu kele Nzambi muntu pesaka ndosi yango na ntotila, Yandi pesaka mbikudi Daniele ndenda ya kusonga ndosi yina ti ntendula na yau. Daniele 2:19 ketuba nde: “Kilumbu yo yina na mpimpa, Nzambi songaka Daniele ndosi yina.” Daniele pesaka lukumu na Nzambi sambu na ndosi yina: “Mfumu, ata muntu mosi ya mayele, ata nganga-nkisi, ata nganga-ngombo, ata bantu yina ke longukaka bambwetete, bo lenda songa nge mambu yai ve. Mambu ya mutindu yai ya kinsweki, kaka Nzambi ya zulu muntu ke songaka yo. Yandi me songa nge, mfumu Nabukodonozore, mambu yina ta kwisa na ntwala.”​—Daniele 2:​27, 28.

Bantangu yankaka Nzambi pesaka malongi na bantu na yandi na nsadisa ya bandosi, ye bantangu yankaka yandi vandaka kundimisa bau lemvo ya Nzambi to kusadisa bau na kubakisa mutindu yandi vandaka kusadisa bau. Na mbandu ya Yakobo, Nzambi kusongaka kundima na yandi na nzila ya ndosi.​—Kuyantika 48:​3, 4.

Ntangu Yozefi, tata-lundi ya Yezu, sengumunaka nde Maria vandaka ti divumu, yandi zengaka na kufwa dikwela. Na nima yandi zwaka malongi na ndosi na kusala mutindu yina ve. Matayo 1:20 ketuba nde: “Ntangu Yozefi vandaka kuyindula mambu yina, wanzio mosi ya Mfumu Nzambi kwisaka kumonika na yandi na ndosi. Wanzio tubilaka yandi nde: ‘Yozefi, muntu ya dikanda ya Davidi, kuwa boma ve na kukotisa Maria na nzo na nge. Sambu mwana na yandi me katuka na Mpeve ya Nzambi.’ ” Na nima yandi bakaka lukebisu na ndosi: “Wanzio mosi ya Mfumu Nzambi kwisaka kumonika na Yozefi na ndosi nde: ‘Telama, baka mwana ti mama na yandi, beno tina na nsi ya Ezipte.’ ”​—Matayo 2:13.

Bandosi ya Kekatukaka Ve na Nzambi

Sambu kutendula bandosi vandaka kusalama mingi na kati ya bayina vandaka ve bantu ya Nzambi, dyambu yina kemonisa nde na kimvuka bandosi kele ve bazabisi ya makwisa ya kutudila ntima. Na bilumbu ya mbikudi ya Nzambi Yeremia, bambikudi ya luvunu vandaka kutuba nde: “Mono lalaka ndosi! mono lalaka ndosi!” (Yeremia 23:​25, NW) Bangindu na bau vandaka ya kukusa bantu na kuyindula nde Nzambi vandaka kutuba na nzila na bau. Na yina metala baladi-ndosi yai, Yeremia vandaka ya kupemama na kutuba nde: “Mono Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, ke tuba nde beno landa ve baprofete na beno ya luvunu ke kusa beno, to bantu yina ke tuba nde bo lenda zabisa mambu yina ke kwisa na ntwala. Beno landa ve bandosi na bo. Bo ke songa beno mambu ya luvunu na zina na mono. . . . Mono Mfumu Nzambi muntu me tuba.”​—Yeremia 29:​8, 9.

Sambu bambikudi ya luvunu yai vandaka “banganga-ngombo,” yau lenda vanda nde bandosi na bau vandaka katuka na ngolo ya bampeve ya mbi sambu na lukanu ya kukusa bantu. Mambu ya mutindu mosi metubama na Zakaria 10:2: “Bantu ke kwendaka kuyula biteki ti banganga-ngombo, kansi bo ke bakaka bamvutu ya mpamba ti ya luvunu. Bantu yina ke tendulaka bandosi ke nataka bantu na banzila ya mbi.”

Dyabulu kele mukusi ya kuluta bakusi yina mesadilaka bamfumu ya mabundu na mafunda ya bamvula na kutuba na luvunu yonso nde Nzambi kutubaka na nzila na bau na bambona-meso ti bandosi, kaka mutindu bambikudi ya luvunu kusalaka na ntangu ya Yeremia ti ya Zakaria. Na yina metala bantu ya mutindu yina, nsoniki ya kupemama ya Biblia Yude sonikilaka Bakristu na mvunkama ya ntete nde: “Bantu ya nkaka ya mbi me kota na kati na beto na mayele. Bo ke balula nsangu ya mambote ya Nzambi na beto na mutindu ya nkaka, sambu na kudinungisa nde luzingu na bo ya nsoni yo kele ya mbote. Bo ke buya Yezu Kristo, kaka yandi mosi yina kele mfumu na beto.” Yandi tubaka nde bantu yai vandaka ‘kulala bandosi.’​—Yude 4, 8.

Zikisa Mambu ya Bo Ketuba

Muntu lenda tuba nde Nzambi tubilaka yandi na ndosi to bandosi na yandi na mambu ya makwisa kulunganaka, kansi yina kele ve kikuma ya kufwana na kukwikila mpi kulanda yandi bonso kifwa-meso. Simba dilongi ya pesamaka na bantu ya Izraele, dilongi ya kele na Kulonga 13:​2-4, 6: “Profete to muntu yina ke tendulaka bandosi lenda tuba na beno nde yandi lenda sala kidimbu to mambu ya kuyituka na kubenda beno sambu beno samba to beno sadila banzambi yina ya beno me sambaka ntete ve. Beno wila yandi ve, ata mambu ya yandi ke tuba kele ya kieleka. . . . Beno fwa konso profete to konso muntu yina ke tendulaka bandosi.” Nzambi pesaka nzila na bantu ya mutindu yina na kutuba na luvunu yonso sambu na kumeka kwikama ya bantu na yandi.

Na kisika ya kundima bonso kifwa-meso mambu ya baladi-ndosi ya bumpeve ketubaka, nzila ya mayele sambu na beto kele kuzikisa mambu ya bau ketuba sambu na kubuya kukusama na mukusi ya kuluta bakusi yina kemonanaka ve, yina “ke kusaka bantu yonso.” (Kusonga 12:⁠9) Kansi inki mutindu kuzikisa mambu na bau na mutindu ya kutudila ntima?

Ndinga ya Nzambi ya kusonama kele ntwadisi na beto ya Nzambi mepesaka sambu na kyeleka. Sambu na yau, Yezu Kristu tubaka nde: “Ndinga na nge kele kyeleka.” (Yoane 17:​17, NW) Ebuna, lukebisu mepesama na beto na 1 Yoane 4:1 nde: “Bampangi na mono ya mono ke zolaka, beno ndima ve [“ndinga yonso ya kupemama, kansi zikisa ndinga ya kupemama na kumona kana yau,” NW] me katuka na Nzambi. Sambu baprofete mingi ya luvunu me panzanaka na bandambu yonso ya nsi-ntoto.” Kana yau mefwanisama na dikebi yonso ti Biblia, mambu ya bau ketubaka, filozofi, ti bisalu na bau kewakanaka ti yau ve. Kiyeka kele na Ndinga ya Nzambi na kusonga inki kele kyeleka.

Keti muladi-ndosi ya ketuba nde yandi kele na nzayilu ya sipesiali kesadilaka kinganga-ngombo to bisalu yankaka ya bampeve ya mbi? Kana mutindu yina, Ndinga ya Nzambi kebedisa yandi. “Beno bika bantu na beno ve bo sala mutindu ke salaka banganga-ngombo, to bantu yina ke tubaka mambu ke kwisa na ntwala, to bandoki, to banganga-nkisi, to bantu yina ke kwendaka kuyula mambu na bantu yina me fwaka. Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ke zolaka ve bantu yina ke salaka mambu ya mutindu yai.”​—Kulonga 18:​10-12.

Kana yandi ketuba nde na kati na yandi kele ti moyo yina kefwaka ve, yandi kewakana ve ti Ndinga ya Nzambi yina ketuba mbotembote nde: “Moyo yina kesumuka​—yau tafwa.” (Ezekiele 18:​4, NW) Keti yandi kekudinangulaka mpi kebendaka bantu na kulanda yandi? Matayo 23:12 kekebisa nde: “Nzambi ta kulumusa bantu yina yonso ke kudinangulaka.” Ye Bisalu 20:30 kekebisa Bakristu nde: “Na kati na beno bantu ya nkaka ta kwisa kutuba mambu ya luvunu, bo mpi ta longa bakristo sambu bo kulanda bo.”

Keti yandi kelonga bantu na kusala mubulu? Yakobo 3:​17, 18 kebedisa yandi: “Kansi muntu yina ke na mayele yina ke katukaka na zulu, ntete yandi ke na kinzambi; ebuna yandi kele mpi muntu mosi ya ngemba, ya pima, yandi kele muntu mosi ke lemfukaka na Nzambi; yandi kele muntu mosi ya mbote, ke salaka mambu ya mbote; yandi ke zengaka mambu mutindu yo kele; yandi ke tubaka mambu na masonga. Bantu yina ke pesaka ngemba na bantu yina kele penepene na bo.” Keti yandi kesosa kiyeka to bupusi ya politiki na inza? Ndinga ya Nzambi ketungulula yandi pwelele na kutubaka nde: “Kana nge kele nduku ya mambu ya nsi-ntoto, nge kele mbeni ya Nzambi.” Na yau, Biblia ketungulula mambu ya luvunu.​—Yakobo 4:4.

Kana muntu melala ndosi ya lufwa ya muntu ya dibuta to nduku, yau kele mbala yankaka sambu yandi vandaka kuditungisa sambu na muntu yina. Kana muntu yango mefwa kaka na mpimpa yina ya ndosi, pana yau kesonga ve nde ndosi vandaka ya mbikudulu. Sambu ndosi yonso ya mutindu yina kemonanaka bonso kyeleka, kele ti yankaka mingi ya kesalamaka ve.

Ata na ntangu ya ntama Nzambi sadilaka bandosi sambu na kusonga mambu ya mbikudulu mpi kupesa malongi ntangu Ndinga na yandi ya kusonama vandaka kusalama, yandi kele dyaka na mfunu ve ya kusala mutindu yina bubu yai. Ndinga yina ya kusonama kele na malongi yonso yina mekatuka na Nzambi yina bantu kele na yau mfunu na ntangu yai, ye bambikudulu na yau ketadila mambu ya makwisa yina tasalama na nima ya bamvula kuluta funda. (2 Timoteo 3:​16, 17) Na yau, beto lenda tula ntima nde bandosi na beto kele ve bansangu ya kekatuka na Nzambi sambu na mambu ya makwisa, kansi bisalu ya mfunu ya butomfu sambu na kulunda bumbote ya mabanza na beto.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Mutindu ndosi ya Farao zabisaka mambu ya makwisa, Ndinga ya Nzambi kepesa nsemo na makwisa na beto