Beto Fwete Lala Bandosi

KETI nge kelalaka bandosi? Yau kele mbi ve na kuyindula nde nge kelalaka yau, sambu beto yonso kelalaka bandosi ntangu beto kevandaka na mpongi, ata beto lenda tuba nde beto kelalaka yau ve. Yau tesamaka nde kiteso ya kuluta 95 na kati ya nkama ya bandosi yonso kevilaka na ntu. Inki yau nge keyibuka? Ya kyeleka, yina ya beto kelutaka kuyibuka kele yina beto kelalaka na ntwala ya kusikama.

Balongoki ya bandosi memonaka nde mpongi kelandanaka bitini-bitini, yau kevandaka ngolo mingi na mwa-bangunga ya luyantiku, na nima yau kekumaka ngolo kibeni ve. Bandosi kesalamaka mingimingi na nsungi ya mbweta ya ntinuntinu ya meso, ya kebingamaka nde mpongi ya zuluzulu. Na nima na yau, kekwisaka mpongi ya mudindu. Konso kitini ya mpongi ya mudindu/mpongi ya zuluzulu, kesalaka kiteso ya minuta 90, ye bitini ya mutindu yai kesalamaka mbala tanu to sambanu na mpimpa ya mvimba, ya nsuka kesalamaka kaka na ntwala beto sikama.

Yau kele kifu na kuyindula nde butomfu na nge kesalaka mingi ve na ntangu ya mpongi. Yau mebakisamaka nde butomfu kesalaka mingi na bandosi kuluta bantangu yankaka ya muntu ketalaka, katula kaka ndambu ya misisa yankaka na ngidika ya butomfu, yina kewakanaka ti dikebi mpi kingangu ya kuyibuka. Yina, yau kepemaka na ntangu ya mpongi ya zuluzulu. Kansi na kimvuka, baselile ya misisa ya kele na butomfu kelandaka kusolula yau na yau.

Butomfu na beto kele kitini ya nitu ya ngituka ti lutungu ya nene, yau kele ti bankama ya mafunda ya bisadilu yina kebutaka bizayisilu na kiteso kubanda na nkama mosi tii zole to tatu na segonde mosi. Bisadilu kele mingi na kati ya butomfu ya muntu mosi kuluta ntalu ya bantu na zulu ya ntoto. Bansosi yankaka ketubaka nde yau kele ti kiteso ya bisadilu kubanda na bankama ya mafunda 20 tii kuluta 50. Lutungu na yau ya nene kepesa nzikisa ya mambu yina Davidi sonikaka na yina metala nitu ya muntu nde: “Mono ke kumisa nge sambu nge salaka mono na mutindu mosi ya kuyituka ti ya boma; mambu yonso ya nge ke salaka kele kaka ya kuyituka.”​—Nkunga 139:14.

Nsi-ntoto ya Bandosi

Na bantangu yina beto kele ya kutelama, ba sens tanu ya nitu na beto kepesaka ntangu yonso bansangu ti bifwanisu na butomfu, kansi na ntangu ya mpongi yau kesalamaka buna ve. Butomfu yau mosi kebasisaka bifwanisu nkatu lusadisu ya ba sens na beto. Yau yina, yina beto kemonaka na bandosi ti bisalu yina beto kemonaka na kati na yau kele ntangu yankaka bonso bidimbu. Yau kepesaka beto nzila na kusala mambu yina kekululaka bansiku ya lugangu, mu mbandu kupumbuka bonso ndeke to kubwa na ngumba ya nda nkatu kulwala. Ntangu lenda kota mavwanga na mpila nde mambu ya melutaka kumonana bonso mambu ya sesepi. To kana beto kesala ngolo na kutina, beto kekuka ve na kutwadisa kunikana ya nitu​—makulu kebuya. Mambu ya ngolo mpi ya ngituka ya beto lenda mona ntangu beto vandaka ya kusikama lenda mpi kukota na bandosi na beto. Bamingi yina kutanaka ti mambu ya boma mingi na mvita lenda vila yau nswalu ve, bankaka mpi lenda vila ve mawi ya kilumbu babandi kunwanisaka yandi. Mambu ya mutindu yina ya keyangisaka ntangu beto kele ya kusikama lenda kota na kati ya bandosi na beto, na kunataka kususumuka na mpimpa. Mambu mingi ya kele na mabanza na beto na ntangu ya kulala lenda basika na bandosi na beto.

Bantangu yankaka kana beto kezola kuyidika dikambu, mutindu ya kuyidika yau kekwisilaka beto na ntangu ya mpongi. Dyambu yai lenda monisa nde mpongi yonso kevandaka ve kaka ti bandosi. Kitini na yau yankaka kele kuyindula.

Mukanda mosi ya ketubila bandosi ti butomfu na beto ketuba nde: “Kisalu ya mabanza ya kelutaka kusalama na mpongi kele kulala ndosi ve kansi kuyindula. Kuyindula na mpongi kevandaka ve ti bifu ya ba sens ye yau kele mpi ve ya bisakasaka. Yau kesosaka kuvanda bonso mambu ya ntangu yonso, mbala mingi na kutadilaka mambu ya luzingu ya kyeleka ya mazono to ya mbasi, ye mingimingi yau kevandaka mambu ya mpamba ya kebutaka kima ve, mpi ya kevutukaka mbala na mbala.”

Bantu mingi keyindulaka nde bantu-dyambu ya bandosi na bau kevandaka ti bansangu ya sipesiali sambu na bau. Sambu na kutendula bandosi, bau kevandaka ti kamukanda na lweka ya mbeto na bau, na mpila nde bau lenda sonika yau ntangu bau kesikama. Na yina metadila mfunu ya mikanda yina kemekaka na kupesa ntendula na bidimbu ya ndosi, mukanda The Dream Game, ya Ann Faraday ketuba nde: “Mikanda ya bandosi yina nge kekangulaka na kusosa ntendula ya bantu-dyambu ya bandosi mpi bidimbu kele mpi ya kukonda mfunu, yau vanda mikanda ya ntama to yina kelanda malongi ya piskolozi ya ntangu yai.”

Sambu yau kemonana nde bandosi kebasikaka kaka na butomfu, yau kele ve mayele na kuyindula nde yau kele ti nsangu ya sipesiali sambu na beto. Beto fwete baka yau bonso kisalu ya melunga ya butomfu yina kesadisaka na kubumba yau na mavimpi ya mbote.

Kansi, inki beto lenda tuba sambu na bayina ketubaka nde bau lalaka ndosi ya lufwa ya nduku to mpangi, ye kilumbu ya kelanda bau baka nsangu nde muntu yango mefwa? Keti yau kemonisa ve nde bandosi lenda zabisa mambu ya makwisa? Na dilongi ya melanda, beto tatala inki kele na nima ya bandosi ya kebikulaka.