Bibuti: Beno Tanina Bana na Beno!

NA EKOLE segondere mosi ya Nigeria, mwana-nkento mosi ya mezabanaka sambu na pite vandaka na kikalulu ya kulongisila bana ya nzo-nkanda yankaka ya bankento makambu ya kuvukisa nitu ti babakala. Nkisi mosi ya yandi vandaka songa bau na kubasisa mavumu vandaka biere ya stout ya kuvukisa ti makaya mingi. Banduku na yandi mingi ya nzo-nkanda vandaka kuka kukatuka ve kana yandi keta masolo na yandi ya yandi vandaka tanga na mikanda ya mansoni. Bankaka bandaka kuvukisa nitu ti babakala, ye mosi na kati na bau bakaka divumu. Sambu na kubasisa divumu yango, yandi nwaka stout ya kuvukisa ti makaya. Ntama mingi ve, yandi yantikaka kuluta menga. Na nima ya mwa bilumbu, yandi fwaka na lupitalu.

Na inza ya bubu yai, batoko mingi ketaka ntangu yonso masolo ya kuvukisa nitu. Bayina kewaka yau mpi kesadilaka yau kesukaka mbi. Na nani bana lenda sosa nzayilu ya sikisiki yina tatanina bau? Yau tavanda mbote mpenza kana bau sosa yau na bibuti na bau ya vumi yina kele na mukumba ya kusansa bau na “ndongi mpi na malongi ya mabanza ya Yehowa.”​—Efezo 6:​4, NW.

Mboninu ya Malongi ya Kuvukisa Nitu na Afrika

Na ntoto ya mvimba, bibuti mingi kemonaka mpasi na kusolula mambu ya kuvukisa nitu ti bana na bau. Na Afrika yau kele kibeni mutindu yina. Tata mosi, Donald, na Sierra Leone ketuba nde: “Yau kesalamaka ve. Yina kele kikalulu ya bantu ya Afrika ve.” Nkento mosi na Nigeria, zina na yandi Confident, ndimaka nde: “Bibuti na mono kemonaka mambu ya kuvukisa nitu bonso kima ya kutuba ve na mpenza, yau kele mambu ya nsoni na bwala na beto.”

Na bisika yankaka ya Afrika, yau kele mafingu na kutanga zina ya bima bonso mbia, malumi, menga ya nkento kemonaka na ngonda. Nkento mosi ya Mukristu buyisaka nkutu mwana na yandi ya nkento na kutuba nde “kuvukisa nitu ti bakala,” kansi yandi lendaka kutuba nde “pite.” Kansi ndinga ya Nzambi, Biblia, ketuba pwelele mpenza makambu ya kuvukisa nitu na kati ya nkento ti bakala mpi bazina ya binama ya nitu bonso kibakala ti kinkento. (Kuyantika 17:11; 18:11; 30:​16, 17; Levi 15:⁠2) Yau mesonamaka ve sambu na kupesa ntima mpasi to kutinda bau na mansoni kansi sambu na kutanina ti kulonga bantu ya Nzambi.​—⁠2 Timoteo 3:⁠16.

Katula nsoni, kikuma yankaka ya bibuti kezolaka ve kutubila yau kele yai ya tata mosi ya Nigeria kubasisaka: “Kana mono metuba mambu ya kuvukisa nitu ti bana na mono, yau lenda pusa bau na kusala pite.” Kansi, keti malongi ya luzitu, ya kekatuka na Biblia, ketindaka bana na kwenda kumeka mansoni? Ve, ata fyoti ve. Na kutuba ya mbote, kikuma kibeni ya bana kelutaka kukuma bisakasaka lenda vanda kukonda nzayilu. Biblia ketuba nde: “Mayele [ya kekatuka na nzayilu ya sikisiki] kele sambu na kutanina.”​—Longi 7:​12, NW.

Na mbandu mosi ya Yezu pesaka, muntu ya mayele mosi zabaka nde kilumbu mupepe ya ngolo lenda kwisa, ebuna yandi tungaka nzo na yandi na zulu ya matadi. Kansi, zoba tungaka nzo na yandi na zulu ya zelu ye yau panzanaka. (Matayo 7:​24-27) Mutindu mosi, Bakristu ya mayele kezabaka nde bana na bau takutana ti mupepe ya ngolo ya bikalulu ya mansoni ya inza, yau yina bau keyitaka kupesa bana na bau nzayilu ya sikisiki ti ntendula yina tasadisa bau na kubwa ve.

Kikuma yankaka ya kepusaka ve bibuti na kutuba mambu ya kuvukisa nitu ti bana kemonana na kutuba ya nkento yai ya Afrika: “Ngindu ya kutubila bana na mono mambu ya kuvukisa nitu kekwisilaka mono ve sambu ntangu mono vandaka mwana, bibuti na mono, Bambangi, vandaka tubila mono mambu ya mutindu yina ve.” Kansi, bupusi ya bubu yai na zulu ya bana kele ngolo kuluta bupusi ya bamvula 10 to 20 ya meluta. Yau kele kima ya kuyituka ve. Ndinga ya Nzambi yitaka kutuba nde “na bilumbu ya nsuka . . . bantu ya mbi ti bantu ya luvunu, mbi na bo ta kwisa mingi, sambu bo ta kusaka bantu ya nkaka, bantu ya nkaka mpi ta kusaka bo.”​—⁠2 Timoteo 3:​1, 13.

Kima yankaka kele nde bana mingi kezolaka ve to kekukaka ve kukangula ntima na bau na bibuti na bau. Bau kesolulaka ve ata na mambu ya fyotifyoti. Toko mosi ya bamvula 19 bokutaka nde: “Mono kesolulaka ve ti bibuti na mono. Masolo ya mbote kevandaka ve na kati na mono ti tata na mono. Yandi ketulaka dikebi ve.”

Baleke lenda banga mpi nde kana mono yula mambu ya kuvukisa nitu, yau lenda bendila mono makambu. Mwana-nkento mosi ya bamvula 16 tubaka nde: “Mono ketubaka ve mambu ya kuvukisa nitu ti bibuti na mono sambu na ngindu ya bau kebakaka na mambu ya mutindu yina. Kilumbu mosi mbuta na mono ya nkento yulaka mama mwa bangyufula ya metadila kuvukisa nitu. Na kisika ya kusadisa yandi, mama bandaka kubakila yandi bangindu ya mbi. Mama vandaka binga mono mbala na mbala na kuyula mono bangyufula sambu na yaya, bantangu yankaka yandi vandaka ndima ve bikalulu na yandi. Mono kezola ve nde mama kubanda kuzola mono dyaka ve, yau yina mono kebumbilaka yandi makambu na mono.”

Sambu na Inki Kulonga Bana?

Kulonga bana na beto sambu bau zaba mambu ya kuvukisa nitu kele ve kaka kima ya mbote na kusala, kansi mpi mpila ya kuzola bau. Kana bibuti melonga ve bana na bau mambu yai, bantu yankaka talonga bau. Mbala mingi bau tasala yau na ntwala ya bibuti mpi nkatu kulanda minsiku ya bunzambi. Mwana-nkento mosi ya bamvula 13 salaka pite sambu banduku ya nzo-nkanda songaka yandi nde kana yandi bikala ya kukangama, yandi tawa mpasi mingi na makwisa. Bau songaka yandi nde: “Bo takangula nge nzila ya kinkento ti sizo.” Ntangu bau yulaka yandi na nima kikuma ya yandi songilaka ve mambu yina na mama na yandi ya Mukristu, mwana vutulaka nde mambu yina bau ketubaka yau ve ti bambuta.

Mwana-nkento mosi ya Nigeria tubaka nde: “Banduku na mono ya nzo-nkanda sosaka kundimisa mono nde muntu yonso yina nitu kesalaka fwete lala ti babakala to ti bankento. Bau songaka mono nde kana nge sala yau ve ntangu yai, ntangu nge takuma na bamvula 21, nge tabanda kubelabela mpi nge tavanda dyaka ve nkento ya kyeleka. Ebuna, bau songaka mono nde, na kuzwa ve kigonsa yina ya ngolo, nge fwete vukisa nitu ti babakala na ntwala ya kukwela.”

Sambu mwana yai vandaka solula mbote ti bibuti na yandi, yandi bakisaka nswalu nde mambu yina vandaka wakana ve ti yina ya yandi longukaka na nzo. “Mono vutukaka na nzo, mono songaka mambu yina bau songaka mono na nzo-nkanda na mama, mutindu mono kesalaka ntete.” Mama na yandi nungaka na kutendudila yandi nde mambu yina vandaka luvunu.​—⁠Fwanisa ti Bingana 14:⁠15.

Kana bibuti kepesa bana nzayilu ya kele mfunu na kuzwa mayele ya bunzambi na mambu ya kuvukisa nitu, bau tasadisa bau na kuzaba bigonsa ti bantu yonso yina kezola kukusa bau. Yau kesadisa bau na kutina mpasi ya maladi ya nsambukila ya kuvukisa nitu ti mavumu ya kukonda kukana. Yau kenataka bau na kudizitisa ye bantu yankaka kezitisaka bau. Yau kekatulaka bau na kimpika ya luvunu ti basusi ya mpambampamba. Yau kepesaka bau ngindu ya kuvukisa nitu kaka na mutindu ya mepesamaka nswa, ye yau tapesa bau kyese ntangu bau takwela. Yau lenda sadisa bau na kubikala ya kundimama na meso ya Nzambi. Mpi mpila bana tamona dikebi ya zola ya bibuti kemonisa sambu na bau, yau lenda nata bau na kuzitisa ti kuzola bibuti na bau mingi.

Kusolula ya Mbote

Bibuti na kuzaba ndongisila kibeni ya bana na bau kele na yau mfunu, bau fwete solulaka ti bau. Kana bibuti kuzaba ve inki kele na ntima ti na mabanza ya bana na bau, bandongisila na bau, ata yau kele mbote, yau tavanda na mfunu ve. Yau tavanda bonso munganga ya kesonga mbefo nde sumba nkisi yai to yai, nkatu kuzaba maladi ya mbefo kebela. Sambu na kupesa bandongisila ya mbote, bibuti fwete zaba inki kibeni bana na bau keyindula, inki bau kezola. Bau fwete zaba bupusi ti bampasi ya bana na bau kekutana na yau ti bangyufula ya keyangisa bau. Bibuti fwete widikila bana na bau mbotembote, bau “fwete vanda nswalu na yina metala kuwidikila, malembe na yina metala kutuba.”​—⁠Yakobo 1:​19, NW; Bingana 12:18; Longi 7:⁠8.

Yau kelombaka ntangu mingi, kukanga ntima, ti kikesa sambu bibuti kuyedisa mpi kulunda kinduku ya ngolo ti bana na bau, kinduku mosi ya ketindaka bana na bau na kutuba mambu ya kele na nsi ya ntima na bau. Kansi, yau kevandaka kitoko mingi kana bau menunga na kusala yau! Tata mosi ya bana tanu na Afrika ya Westi ketuba nde: “Mono kele tata mpi muntu ya bau kesongaka binsweki. Bana kesolulaka mambu yonso ti mono nkatu kubanga, ata mambu ya kuvukisa nitu. Ata bana ya bankento kesongaka mono binsweki na bau. Beto kelutisaka ntangu na kutadila bampasi na bau. Bau kesongaka mono mpi mambu na bau ya kyese.”

Mwana na yandi mosi ya nkento, Bola, ketuba nde: “Mono kebumbilaka papa na mono ata dikambu mosi ve. Papa ke luzitu mpi kezabaka kuditula na kisika ya muntu yankaka. Yandi kemwesaka beto mpasi ve, ata ntangu beto kesalaka mbi. Na kisika ya kuwa makasi, yandi kefimpaka dyambu yango mpi kesongaka beto inki beto fwanaka kusala to inki fwanaka ve nde beto sala. Mingimingi yandi kesadilaka mukanda Votre jeunesse ti Kyese ya Dibuta.”a

Kana mpila kele, yau kevandaka mbote nde bibuti kubanda kutubila bana na bau makambu ya bankento ti babakala ntangu bau kele dyaka baleke mpenza. Yau ketulaka fondasio sambu na kulanda kusolula mbote ti bau kana bau kuma na bamvula ya mpasi ya butoko. Kana masolo yai kubanda nswalu ve, yau tavanda mpasi na kubanda yau na nima, kansi yau lenda salama kaka. Mama mosi ya bana tanu tubaka nde: “Mono salaka kikesa na kutubila yau tii nsukansuka mono vandaka kuwa dyaka nsoni ve, ata bana mpi.” Sambu bana kele mpenza na kigonsa, yau ke mpenza mfunu na kusala bikesa ya mutindu yina.

Bana ya Bau Ketaninaka Kevandaka na Kyese

Bana kezolaka bibuti yina kepesaka bau na zola yonso nzayilu yina tagulusa bau. Tala mambu ya Bambangi yankaka ya Afrika metubaka:

Ntangu Mojisola kumaka na bamvula 24, yandi tubaka nde: “Mono fwete pesaka matondo ntangu yonso na mama na mono. Yandi longaka mono na ntangu ya mbote mambu ya banketo ti babakala ya mono vandaka na yau mfunu. Ata na ntangu yina mono vandaka wa nsoni ntangu yandi vandaka tubila yau, kansi ntangu yai mono memonaka mambote ya mama kusadilaka mono.”

Iniobong yikaka nde: “Mono kewaka kyese ntangu yonso kana mono yindula dyaka mambu ya mama salaka sambu na mono na kulonga mono lusadisu ya kyeleka na mambu ya bankento ti babakala. Yau kele malongi ya mfunu ya menataka mono na kukuma nkento ya kyeleka. Mono kesila na kulonga bana na mono mutindu mosi ntangu mono tabuta.”

Kunle kele ti bamvula kumi na uvwa, yandi tubaka nde: “Bibuti na mono sadisaka mono na kununga mindondo ya bankento ya ndumba. Kana bau longaka mono ve, mono zolaka sala masumu. Mono tapesaka matondo ntangu yonso sambu na mambu ya bau salaka.”

Christiana tubaka nde: “Mono kezwaka mambote mingi sambu mono vandaka solula ti mama na mono masolo ya kuvukisa nitu. Mono mebelaka ve maladi ya mbi mpi mono mebakaka ve divumu ya kukonda kukana. Mono mepesaka mbandu ya mbote ya baleke na mono ya bankento ti ya babakala talanda. Mono mekumaka mpi muntu ya bantu kezitisaka, ye bakala ya mono takwela tazitisaka mono mpi. Kima ya kuluta mfunu, mono kele na kinduku ya mbote ti Yehowa Nzambi sambu mono kelundaka bansiku na yandi.”

Bola yina beto metubila ntete tubaka nde: “Mono vandaka na nduku mosi yina tubaka nde beto fwete wa kyese ya kuvukisa nitu ti babakala ata beto mewakana ve na kukwelana. Sambu na yandi, yau vandaka nsaka ya kyese. Kansi, yandi zabaka nde yau vandaka nsaka ve ntangu bau tulaka yandi divumu mpi yandi zangaka dibaku ya kubaka certificat ya nzo-nkanda sambu na kusala ekzame ti beto. Kana mono vandaka ti tata ya mbote ve na kulonga mono, mbala yankaka mono zolaka longuka na nima ya mpasi bonso yandi.”

Yau kepesaka mambote mingi mpenza kana bibuti kelonga bana na bau na kubaka “mayele yina ta gulusa” bau na inza yai ya melaukaka na kuvukisa nitu! (2 Timoteo 3:15) Malongi na bau ya kekatuka na Biblia kele bonso mayaka ya wolo na nkingu ya bana. Yau kekumisaka bau kitoko na meso ya Nzambi. (Bingana 1:​8, 9) Bana kevandaka na lutaninu, ye bibuti kewaka kyese mingi. Tata mosi ya Afrika ya vandaka sala ngolo na kusolula ntangu yonso ti bana na yandi tubaka nde: “Beto kele na ngemba ya mabanza. Beto ketulaka ntima nde bana na beto kuzaba mambu ya keyangidikaka Yehowa; bantu ya inza lenda kusa bau ve. Beto ketulaka ntima nde bau tasala ve mambu ya tanata mpasi na dibuta. Mono kepesa Yehowa matondo mutindu bau memonisaka nde beto ketudilaka bau ntima ya mpamba ve.”

[Noti na nsi ya lutiti]