Kisalu na Nge Tazika na Tiya to Ve?

“Konso muntu fweti keba kana nki mutindu yandi ke tungaka [na zulu ya fondasio].”​—1 KORINTO 3:10.

1. Inki kivuvu Bakristu ya kwikama kevandaka na yau sambu na bantu yina lenda kuma balongoki?

BAKRISTU zole, bakala ti nkento, ketala mwana na bau ya mebutuka. Nsamuni mosi kemona nde longoki na yandi ya Biblia kele na mpusa mingi ti kyese ya kulonguka. Nkuluntu mosi ya kesala diskure memona muntu ya mpa mosi kekangula Biblia na yandi mpi kesosa mikapu na mpusa yonso. Bakristu ya kemonaka mambu ya mutindu yai ketulaka kivuvu. Bau kekudiyulaka nde, ‘Keti muntu yai tazola Yehowa ti kusadila yandi? Keti yandi tabikala ya kwikama?’ Ya kyeleka, na kukuma muntu ya mutindu yina, yau kelombaka kisalu mosi ya ngolo.

2. Inki mutindu Polo yibusaka Bakristu ya Ebreo mfunu ya kisalu ya kulonga, ye yau kenata beto na kufimpa inki?

² Polo vandaka longi mosi ya mbote, yoyina yandi kukaka mpi kutubila mbotembote mfunu ya kisalu ya kulonga ti ya kusala balongoki na bangogo yai: “Bubu yai beno zolaka kuvanda balongi, sambu beno yantikaka na kulonguka katuka ntama.” (Baebreo 5:12) Bakristu ya yandi sonikilaka kumaka Bakristu tuka ntama, kansi bau yelaka ve. Bau lendaka ve kulonga bankaka. Bau mosi vandaka dyaka na mfunu nde muntu kuyibusa bau mambu ya fyotifyoti ya kyeleka. Bubu beto yonso kesalaka mbote, sambu mbala na mbala beto kefimpaka kikalulu na beto ya kilongi, ebuna beto kesosaka mpila ya kutomisa yau. Bantu kele na kigonsa. Inki beto lenda sala?

3. (a) Ti inki Polo fwanisaka kisalu ya kusala longoki? (b) Inki dibaku ya nene beto Bakristu yina ketungaka kele na yau?

³ Polo pesaka mbandu mosi ya nda. Yandi fwanisaka kisalu ya kusala longoki ti kisalu ya kutunga nzo. Yandi yantikaka na kutuba nde: “Beto ke sadilaka Nzambi na kimvuka, ebuna beno kele kilanga ya Nzambi. Beno kele mpi nzo ya Nzambi.” (1 Korinto 3:⁠9) Na yau, beto kesala kisalu ya kutunga banzo. Banzo ya beto ketungaka ke bantu. Beto ketungaka bau na kukuma balongoki ya Kristu. Beto kesala yau bonso bantu ya kesalaka kumosi ti Muntu yina “salaka bima yonso.” (Baebreo 3:⁠4) Beto kele ti dibaku ya nene mpenza! Beto tala inki mutindu ndongisila ya Polo lenda sadisa beto na kukuma na mayele mingi ya kusala kisalu na beto. Beto tatubila mingi ‘mayele na beto ya kulonga.’​—⁠2 Timoteo 4:​2, NW.

Tula Fondasio ya Mbote

4. (a) Na kisalu ya kutunga Bakristu, Polo vandaka kesala inki? (b) Sambu na inki beto lenda tuba nde Yezu ti bawi na yandi vandaka zaba mfunu ya bafondasio ya mbote?

⁴ Kana beto kezola nde nzo kuvanda ya ngolo, yo zinga, beto fwete tula fondasio ya mbote. Yoyina Polo sonikaka nde: “Na makabu yina ya Nzambi me pesaka mono, mono salaka bonso muntu [“ya mayele yina ketwadisaka kisalu ya,” NW] kutunga banzo mbote-mbote. Mono salaka fondasio.” (1 Korinto 3:10) Yezu Kristu pesaka mpi mbandu ya nzo mosi ya kubwaka ve na mupepe ya ngolo sambu bo tungaka yau na zulu ya fondasio mosi ya ngolo. (Luka 6:​47-49) Yezu kuzabaka nde bafondasio kevandaka na mfunu mingi. Ntangu Yehowa tulaka fondasio ya ntoto, yandi vandaka pana.a (Bingana 8:​29-31) Bawi ya Yezu vandaka zaba mpi mfunu ya fondasio ya mbote. Sambu na bwala na bau, kuna na Palestine, ntangu masa vandaka fuluka na bwala ti ntangu ntoto vandaka kunikana, banzo yina vandaka na bafondasio ya mbote vandaka kubwa ve. Kansi, inki fondasio Polo vandaka tubila?

5. Fondasio ya dibundu ya Bukristu kele nani, ye inki mutindu mambu yai yitaka kutubama?

⁵ Polo sonikaka nde: “Dezia fondasio kele: Nzambi me tulaka Yesu Kristu bonso fondasio . . . Ebuna bo lenda tula fondasio ya nkaka ve.” (1 Korinto 3:11) Yai mbala ya ntete ve ya bo mefwanisa Yezu ti fondasio. Yezaya 28:16 yitaka kutuba mpi nde: “Mfumu Nzambi ke tuba nde: ‘Sambu na fondasio ya bwala Sioni, mono ke tula ditadi mosi ya ngolo na kusimba yo mbote-mbote.’ ” Yehowa kanaka banda ntama nde Mwana na yandi kukuma fondasio ya dibundu ya Bakristu.​—⁠Nkunga 118:22; Efezo 2:​19-22; 1 Piere 2:​4-6.

6. Inki mutindu Polo tulaka fondasio ya mbote na Bakristu ya Korinto?

⁶ Fondasio ya konso Mukristu kele inki? Mutindu Polo tubaka, Mukristu kele ti fondasio yankaka ve; fondasio na yandi kele kaka yina ya kele na Ndinga ya Nzambi: Yezu Kristu. Fondasio ya Polo vandaka kutula yo yina. Mu mbandu, na Korinto, kisika filozofi vandaka na kisika ya ntete, Polo kwendaka ve kulonga mayele ya bantu sambu bo ndima yandi. Kansi, yandi longaka “Kristu yina bo tulaka na nti.” Dilongi yai bantu vandaka kumona yau bonso makambu ya “buzoba.” (1 Korinto 1:​23, NW) Polo longaka nde Yezu vandaka muntu ya kuluta mfunu na lukanu ya Yehowa.​—⁠2 Korinto 1:20; Kolosai 2:​2, 3.

7. Polo ketuba nde yandi vandaka ‘muntu ya mayele yina ketwadisaka kisalu,’ inki dilongi yau kepesa beto?

⁷ Polo tubaka nde yandi longaka malongi yina bonso ‘muntu ya mayele yina ketwadisaka kisalu.’ Awa yandi kekudikumisa ve. Yau kele kaka mutindu ya kuvutula matondo sambu na dikabu ya Nzambi pesaka yandi: kuyidika mpi kutwadisa kisalu. (1 Korinto 12:28) Ee, bubu Nzambi mekabilaka beto ve ngolo ya kusala bidimbu ya kuyituka bonso yina yandi pesaka na Bakristu ya mvu-nkama ya ntete. Beto mpi kele ve bonso balongi yina ya yandi mosi vandaka kupesa bonso makabu. Kansi, beto kezwaka makabu ya kuluta mfunu na Yehowa. Mu mbandu, yandi kepesaka beto mpeve santu na yandi sambu yau sadisa beto. (Fwanisa ti Luka 12:​11, 12.) Dikabu yankaka kele kuzola yina Yehowa kezolaka beto, ti nzayilu ya malongi ya nene ya Ndinga na yandi yina yandi kepesaka beto. Yai kele mpenza makabu ya kuluta nene ya beto lenda sadila sambu na kulonga bantu yankaka. Beto baka lukanu ya kusadila yau sambu na kutula fondasio mosi ya mbote mpenza.

8. Inki mutindu beto ketulaka Kristu bonso fondasio na kati ya longoki ya mpa?

⁸ Ntangu beto ketulaka Kristu bonso fondasio, beto kelongaka ve nde yandi kele bebe na kati ya kima ya bambisi kedilaka madia. To nde yandi kele kiteso mosi ti Yehowa na kati ya Butatu-Busantu. Ve, malongi ya mutindu yai ya kewakana ve ti Masonuku kele fondasio ya Bukristu ya luvunu. Malongi ya kyeleka ya beto kelongaka kele nde: Yezu kele muntu ya kuluta nene ya ntangu yonso, yandi pesaka luzingu na yandi ya kukuka sambu na kugulusa beto; mpi nde bubu yai, Yehowa metulaka yandi Ntotila, yandi keyala na zulu. (Roma 5:8; Kusonga 11:15) Beto mpi kepusaka bantu ya kelongukaka Biblia ti beto na kulanda bitambi ya Yezu ti bikalulu na yandi. (1 Piere 2:21) Beto kezolaka nde bau sepela mingi na kumona mambu yai: kikesa yina Yezu vandaka na yau na kisalu ya kusamuna, mawa ya yandi vandaka na yau sambu na bantu ya mpasi ti bantu ya masumu, mpi kikesa na yandi na ntwala ya bampasi. Ya kyeleka, Yezu kele fondasio mosi ya mbote mpenza. Kansi, inki kelandaka?

Tunga ti Bima ya Ngolo

9. Ata kisalu ya Polo vandaka ntetentete ya kutula fondasio, inki dikebi yandi vandaka na yau sambu na bayina kundimaka kyeleka yina yandi longaka?

⁹ Polo sonikaka nde: “Na kutunga na zulu ya fondasio yina, bantu ya nkaka ta sadila wolo, arza to matadi ya ntalu. Bankaka ta sadila banti to matiti to nianga. Kansi kisalu ya konso muntu ta monika ntangu Kilumbu ya Kristo ta songa yo. Sambu Kilumbu yina ta kwisa ti tiya. Tiya yina ta meka kisalu ya konso muntu sambu na kusonga mutindu kisalu yina kele.” (1 Korinto 3:​12, 13) Inki Polo kezo tuba? Yibuka mambu ya kusalamaka ntete. Kisalu ya Polo vandaka ntetentete ya kutula fondasio. Na kisalu na yandi ya kimisionere, yandi vandaka kwenda bwala na bwala na kulongaka bantu mingi yina vandaka mewaka ntete ve nsangu ya Kristu. (Roma 15:20) Ntangu bantu ndimaka kyeleka yina yandi longaka, mabundu kusalamaka. Polo kudipesaka na kukeba bantu ya kwikama yai. (2 Korinto 11:​28, 29) Kansi, kisalu na yandi vandaka ve kisalu mosi ya kubikala kisika mosi. Yau yina, ntangu yandi salaka bangonda 18 na Korinto sambu na kutula fondasio, yandi katukaka, yandi kwendaka kulonga na bambanza yankaka. Kansi, yandi vandaka kaka kusosa kuzaba mutindu bantu yankaka bikaka kulanda kisalu ya yandi bandaka.​—⁠Bisalu 18:​8-11; 1 Korinto 3:⁠6.

10, 11. (a) Inki mutindu Polo monisaka luswaswanu ya bima ya beto ketungilaka? (b) Beto lenda tuba nde banzo vandaka mitindu ikwa na Korinto ya ntama? (c) Inki nzo lenda basika na kati ya tiya, ye inki dilongi yau kepesa na Bakristu yina kesalaka balongoki?

¹⁰ Yau kemonana nde bantu yankaka na dibundu ya Korinto tungaka kisalu ya mbi na zulu ya fondasio yina Polo tulaka. Sambu na kutendula dyambu yango, Polo ketubila mitindu zole ya bima ya beto ketungilaka banzo. Ya ntete: wolo, arza, ti matadi ya ntalu. Ya zole: banti, matiti, ti nianga. Muntu lenda tunga nzo na yandi ti bima ya mbote, ya ngolo, ya kezikaka ve na tiya. Muntu yankaka lenda sadila bima ya kukonda ngolo mpi ya kezikaka na tiya. Ntembe kele ve nde bwala bonso Korinto vandaka ya kufuluka ti banzo ya mitindu yai zole. Korinto vandaka ti batempelo ya kutunga ti matadi ya nene, matadi ya ntalu, ziku mpi ya kuyidika mbote ti wolo mpi arza.b Yau kemonana nde banzo yai ya ngolo vandaka na zulu mpenza. Ebuna, tubanzo ya nianga, ya banti, ti tubisasa ya bazandu vandaka ya kubumbana na nsi ya banzo yai ya nda.

¹¹ Inki tabwa kana bo tula banzo yai tiya? Na ntangu ya Polo, mvutu vandaka mpasi ve, ata na ntangu na beto mpi. Sambu, na 146 N.T.B., Zenerale ya Roma, Mummius, botulaka Korinto mpi yandi yokaka yau tiya. Banzo mingi ya banti, ti ya matiti, ti ya nianga kuzikaka. Kansi banzo ya ngolo, ya matadi, yina bo tungaka ti arza mpi wolo kuzikaka ve. Ziku, konso kilumbu, balongoki ya Biblia ya Polo vandaka kemona banzo yai ya kuzikaka ve na tiya bonso tubanzo yankaka yina vandaka na lweka na yau. Mbandu ya Polo tendulaka mpenza dyambu yai mbote! Na ntangu beto kelonga, beto fwete kudiwa bonso bantu yina ketunga banzo. Beto vanda na mpusa ya kutunga ti bima ya kuluta mbote mpi ya kuluta ngolo, sambu kisalu na beto kuzinga. Ebuna, bima yango ya ngolo kele inki, ye sambu na inki yau kele mfunu na kusadila yau?

Kisalu na Nge Tazika na Tiya to Ve?

12. Na inki mutindu Bakristu yankaka na Korinto vandaka sala kisalu ya kukonda ngolo?

¹² Yau kemonana pwelele nde, Polo monaka nde Bakristu yankaka na Korinto tungaka kisalu mosi ya kukonda ngolo. Inki vandaka bebisa makambu? Mukanda ya Polo kemonisa nde na kati ya dibundu, bantu vandaka ya kukabwana, bantu na bantu vandaka kulanda muntu ya bau mezola, nkatu kubanga nde dibundu takabwana. Bankaka nde, “Mono kele muntu ya Paulo,” bankaka dyaka nde, “Mono kele muntu ya Apolo.” Ziku bankaka vandaka kudikumisa sambu na mayele na bau. Yau yina, mfunu ya kuyituka kele ve nde, bantu kumaka kaka ti mabanza ya kimuntu, kimpeve bikalaka ya ndendi, ‘kimpala ti ntembe’ lutaka na ntwala. (1 Korinto 1:12; 3:​1-4, 18) Na ntembe ve, bikalulu yai vandaka monika na malongi yina bau vandaka longa na dibundu ti na bilanga. Yau yina, kisalu na bau ya kusala balongoki vandaka ya kukonda ngolo, kaka bonso nzo ya bo kesalaka ti bima ya kukonda ngolo. Yau lendaka kutelama ve na ntwala ya “tiya.” Inki tiya Polo vandaka kutubila?

13. Tiya ya Polo tubilaka kele inki, ye inki Bakristu yonso fwete vila ve?

¹³ Yandi vandaka kutubila tiya ya beto yonso kekutanaka na yau na luzingu: kumekama ya lukwikilu na beto. (Yoane 15:20; Yakobo 1:​2, 3) Yau vandaka mfunu nde konso Mukristu ya Korinto, ata beto bubu yai, kuzaba nde konso muntu yina beto kelonga kyeleka, lukwikilu na yandi ta mekama. Kana beto longa mbote ve, yo tavanda mbi mingi. Polo kebisaka nde: “Kana kisalu ya muntu yina me tungaka na zulu ya fondasio yo me pia tiya ve, muntu yina ta baka matabisi. Kansi, kana kisalu ya muntu me zika na tiya, muntu yina ta baka kima ve. Kansi yandi mosi, yandi ta guluka bonso muntu yina me katuka na tiya, me tina.”c​—⁠1 Korinto 3:​14, 15.

14. (a) Inki ntangu beto lenda tuba nde Mukristu ya mesala longoki ‘mebaka kima ve,’ kansi inki mutindu yandi lenda guluka na tiya? (b) Inki beto lenda sala na kuvanda ve bantu ya mevidisa kima?

¹⁴ Mambu yai kepesa mawa mingi! Sambu nge mebasisa mutoki na kukumisa muntu longoki, na nima, kana mpukumuna to mpasi mekwisila yandi, yandi yina mebikisa kwa yandi nzila ya kyeleka. Yo ke kaka mutindu Polo ketuba: muntu ya kulongaka yandi mebaka kima ve. Yau kele dyambu mosi ya mpasi, yau yina Polo ketuba nde beto “ta guluka bonso muntu yina me katuka na tiya.” Bonso muntu mosi ya vandaka na kati ya tiya, bima na yandi yonso mezika, kansi yandi mpamba meguluka. Inki beto fwete sala sambu beto vidisa ve balongoki na beto mutindu yai? Beto fwete tunga ti matadi ya ngolo! Kana beto kelonga balongoki na beto mpi kesimba ntima na bau; kana beto kepusa bau na kuzola bikalulu ya mbote ya Bukristu bonso mayele, luswasukusu, kubanga Yehowa, ti lukwikilu ya mbote, pana beto lenda tuba nde beto ketunga ti bima ya ngolo yina kezikaka ve. (Nkunga 19:​9, 10; Bingana 3:​13-15; 1 Piere 1:​6, 7) Bayina takuna bikalulu ya mutindu yai talanda na kusala luzolo ya Nzambi; kivuvu na bau tavanda ya kuzinga mvula na mvula. (1 Yoane 2:17) Kansi, inki mutindu beto lenda sadila mbandu ya Polo na kisalu na beto? Beto tadila mwa bambandu yai.

15. Inki beto lenda sala sambu beto tunga ve kisalu ya kukonda ngolo ntangu beto kelonga balongoki na beto ya Biblia?

¹⁵ Ntangu beto kelonga balongoki ya Biblia, beto kuditula ve na kisika ya Yehowa Nzambi. Beto monisa ve nde mayele ya beto kelonga mebasika na ntu na beto. Beto kezola bau zaba nde lutwadisu kekatukaka na Yehowa, na Ndinga na yandi, ti na organizasio na yandi. Na yau, beto fwete pesaka ve ngindu na beto mosi na bangyufula ya bau keyula. Kansi, beto fwete songa bau mutindu ya kuzwa bamvutu na Biblia ti na mikanda yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kebasisaka. (Matayo 24:​45-47, NW) Beto fwete keba mpi, beto baka ve balongoki na beto bonso kimvwama na beto mosi. Beto vanda ve na zwa kana bantu yankaka kesepela na bau. Beto fwete pusa balongoki na beto na ‘kuzola’ mpi bantu yankaka, na kuzaba bau ti na kusepela ti bantu yonso yina bau lenda na kati ya dibundu.​—⁠2 Korinto 6:​12, 13.

16. Inki mutindu bankuluntu lenda tunga ti bima ya kezikaka ve?

¹⁶ Bankuluntu mpi kevandaka ti kisalu ya ngolo ya kusala na kutunga balongoki. Kana bau kelonga na kati ya dibundu, bau kesosaka kutunga ti bima yina kezikaka ve. Mayele ya kulonga ya konso nkuluntu, mambu ya yandi mezabaka, ti kimuntu na yandi kele mutindu yankaka mpenza. Kansi, bau kesadilaka ve bikalulu yina sambu na kubenda bantu na nima na bau. (Fwanisa ti Bisalu 20:​29, 30.) Beto kezaba ve inki mpenza kunataka bankaka na Korinto na kutuba nde, “Mono kele muntu ya Paulo” to, “Mono kele muntu ya Apolo.” Kansi, beto kendima mbote nde, ngindu ya kukabisa yai katukaka ve na bankuluntu yina ya kwikama. Polo ndimaka ve kikalulu yina, yandi buyaka yau ngolo. (1 Korinto 3:​5-7) Mutindu mosi bubu yai, bankuluntu kezabaka nde bau kele bangungudi ya ‘mameme ya Nzambi.’ (1 Piere 5:⁠2) Mameme ya muntu ve. Yau yina, bankuluntu kendimaka ve muntu yina kesosaka kumata na zulu ya mameme to na zulu ya kimvuka ya bankuluntu. Kana bankuluntu kesadila dibundu na ngindu ya kudikulumusa, kana bau kesimba ntima ya bantu, mpi kesadisa mameme na kusadila Yehowa na ntima ya mvimba, tuba nde bau kele na kutunga ti bima ya kezikaka ve.

17. Inki mutindu bibuti kesalaka ngolo na kutunga ti bima ya kezikaka ve?

¹⁷ Bibuti mpi fwete tula dyambu yai na ntima. Bau kezolaka kibeni nde bana na bau kuzinga mvula na mvula! Yau yina bau kesalaka ngolo na ‘kulonga’ bana na bau minsiku ya Ndinga ya Nzambi. (Kulonga 6:​6, 7) Bau kezolaka nde bana na bau kuzaba kyeleka. Yo vanda ve kaka kukanga yau na ntu bonso bansiku to mambu mosi ya kyeleka, kansi bau fwete sadila yau sambu na kuzinga luzingu mosi ya mbote, ya kyese, mpi ya kele ti lufutu ya nene. (1 Timoteo 1:11) Sambu na kutunga bana na bau na kukuma balongoki ya kwikama ya Kristu, bibuti ya zola kesalaka ngolo na kusadila bima yina kezikaka ve. Bau kebwisaka ntima na kusadisa bana na bau, na kukatula bikalulu yina Yehowa kezolaka ve, sambu na kuyedisa kaka bikalulu yina Yehowa kezolaka.​—⁠Galatia 5:​22, 23.

Mukumba Kele ya Nani?

18. Kana longoki mebuya malongi ya mfunu, sambu na inki beto lenda pesa ve foti yonso na longi na yandi?

¹⁸ Disolo yai mebasisa ngyufula mosi ya mfunu. Kana muntu yina beto mesala ngolo na kusadisa mebikisa kyeleka, keti yau kesonga nde beto menunga ve na kisalu na beto ya kilongi, to nde beto tungaka ti bima ya kukonda ngolo? Mpidina kibeni ve. Ngindu ya Polo kele kaka ya kubenda dikebi na beto nde, kutunga longoki kele mukumba mosi ya nene. Beto fwete sala yonso sambu na kutunga mbote. Kansi, Ndinga ya Nzambi kesonga beto ve nde mbi yonso kele na ntu na beto, to nde beto menata makambu sambu muntu ya beto sadisaka mebuya kyeleka. Kele ti mambu yankaka ya lenda kusa yandi, ya metadila ve muntu ya kutungaka yandi. Tala, mu mbandu, mambu ya Polo ketuba sambu na longi yina tungaka mbote ve: ‘Yandi ta baka kima ve. Kansi, yandi ta guluka.’ (1 Korinto 3:15) Kana yo kele mutindu yai nde, longi lenda guluka, ata Mukristu yina yandi tungaka ‘kuzika’ na tiya, yau kenata beto na kubakisa inki? Nde, na meso ya Yehowa, mukumba ya nene kele na ntu ya longoki. Yandi muntu fwete zenga kana yandi talanda nzila ya kwikama to ve.

19. Inki beto tatadila na dilongi ya melanda?

¹⁹ Muntu na muntu fwete nata mukumba na yandi. Kima yai kele mfunu ye yau ketadila konso muntu na kati na beto. Kansi, inki kibeni Biblia ketuba sambu na dyambu yai? Beto tatadila yau na disolo ya kelanda.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Inki Mvutu Nge Tapesa?

◻ Inki “fondasio” kevandaka na Mukristu ya kyeleka, ye nani ketulaka yau?

◻ Bima ya kuswaswana yina beto ketungilaka banzo kepesa beto inki dilongi?

◻ “Tiya” kele inki, ye inki mutindu yau lenda sala nde muntu ‘kubaka kima ve’?

◻ Inki mutindu balongi, bankuluntu ti bibuti yina kelongaka Biblia lenda tunga ti bima yina kezikaka ve?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 23]

Na bambanza mingi ya ntama, bo vandaka kutunga banzo ya matadi, ya lendaka kuzika ve na tiya, ti banzo ya nianga