Bangyufula ya Batangi

Keti Bambangi ya Yehowa kendimaka kusadila bankisi yina bo mesala ti menga?

Mvutu ya bantu yonso mezaba mbote kele nde Bambangi ya Yehowa kendimaka ve kusadila menga. Beto kekwikilaka mpenza nde nsiku ya Nzambi na yina metala menga kendimaka ve bangindu yina kebalukaka mpamba-mpamba. Kansi, bangyufula ya mpa kebasika sambu bubu yai, bantu lenda longuka menga mbote mpi kukabula bima iya ya ntetentete ya kele na kati ya menga mpi kukabula dyaka konso kima yango na bitini yankaka. Na ntwala ya kundima kana yandi mezola nde bo tula yandi bima ya mutindu yina, Mukristu fwete tala ve kaka mambote yina bima yango lenda pesa yandi, kansi yandi fwete yindula mpi bigonsa yina yo lenda nata. Yandi fwete sosa ntete kuzaba mambu yina Biblia ketuba mpi kigonsa yina nkisi yango lenda natila ngwisana na yandi ti Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso.

Mambu ya mfunu ya beto kezola kutubila kele mpasi ve na kubakisa. Sambu na kusadisa nge na kubakisa kikuma mambu fwete salama mutindu yina, tala mambu yina Biblia ketuba, ti yina mesalamaka ntama, mpi mutindu bo vandaka kutadila menga na minganga.

Yehowa Nzambi kusongaka nkaka na beto Noa nde menga kele kima mosi ya mfunu mingi. (Kuyantika 9:3, 4) Na nima, nsiku ya Nzambi na Izraele kumonisaka nde menga kele kima mosi ya santu: “Muntu ya Israele to nzenza . . . yina ta dia menga, mono ta balukila yandi.” Kana muntu ya Izraele mezitisa ve nsiku ya Nzambi, yandi lendaka kupesa bankaka maladi; yo yina Nzambi kuyikaka nde: “Mono ta katula yandi na ndonga ya bampangi na yandi bantu ya Israele.” (Levi 17:10) Na nima, na lukutakanu mosi ya bo salaka na Yeruzalemi, bantumwa ti bambuta-bantu kubakaka lukanu nde beto fwete “buya menga.” Kusala mutindu yina kele mfunu kiteso mosi ti kubuya mansoni ti bisambu ya biteki.​—Bisalu 15:28, 29, NW.

‘Kubuya’ vandaka kutendula nki na ntangu yina? Bakristu vandaka kudya ve menga, yo vanda ya masa-masa to ya kukangama; bo vandaka kudya mpi ve mbisi yina ya bo mebasisa ve menga. Yika mpi madya yina bo vandaka kusala ti menga, bonso boudin ya bo mesala ti menga. Kudya menga na mitindu yina vandaka kukulula nsiku ya Nzambi.​—1 Samuele 14:32, 33.

Na ntangu ya ntama, bantu mingi vandaka kumona ve mpasi na kudya menga, mutindu beto kemona yo na mambu yina Tertullien (mvu-nkama ya zole ti ya tatu ya T.B.) kusonikaka ntangu yandi vandaka kupesa mvutu na luvunu yina bo kusilaka Bakristu nde bo vandaka kudya menga, Tertullien kutubilaka bikanda yina kusalaka kuwakana na kati na bo mpi bo monisaka yo na kunwaka menga. Yandi tubaka mpi nde “ntangu bantu vandaka kusala bansaka ya kunwana, [bantu yankaka] vandaka kunwa na bwimi yonso menga ya tiya ya bantu ya mbi . . . sambu na kubelula maladi ya ndeke.”

Mambu yina bo vandaka kusala (ata bantu ya Roma vandaka kusala yo sambu na mavimpi na bo) vandaka mbi sambu na Bakristu. Tertullien kusonikaka nde: “Beto ketulaka mpi ve ata menga ya bambisi na madya na beto.” Bantu ya Roma vandaka kusadila madya yina kele ti menga na kati sambu na kumeka kwikama ya Bakristu ya kyeleka. Tertullien kuyikaka nde: “Ntangu yai, mono keyula beno mutindu yai, disonga nde nki, kana beno kezaba mbote [nde Bakristu] kezolaka ve menga ya bambisi, ebuna nki mutindu beno lenda yindula nde bo kezolaka menga ya bantu?”

Bubu yai, bantu mingi ve keyindulaka nde bo tafwa nsiku ya Nzambi kana bo ndima nde munganga kutula bo menga. Ntembe kele ve nde Bambangi ya Yehowa kezolaka kubikala na luzingu, kansi beto kevandaka mpi na mukumba ya kuzitisa nsiku ya Yehowa yina metala menga. Inki yo kezo tendula kana beto tala mutindu bo mekuma kusadila menga bonso nkisi sambu na kubelula bantu?

Minganga kumaka kutula bantu menga na nima ya Mvita ya Zole ya Inza ya mvimba, kansi Bambangi ya Yehowa kubakisaka nde yo kewakana ve na nsiku ya Nzambi, tii bubu beto kekwikilaka mpidina. Kansi, mayele ya kimunganga mesobaka mingi na nima ya bamvula. Bubu yai, kutula muntu menga kevandaka kaka ve kutula menga yonso, kansi bo lenda tula muntu kima mosi mpamba na kati ya bima ya ntetentete yina kevandaka na kati ya menga: (1) baselile ya mbwaki; (2) baselile ya mpembe; (3) ba plaketi; (4) plazma (serum), disongidila masa yina kevandaka na menga. Mpila bo kemonina mbefo na bo, minganga lenda sonika nde bo pesa baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, ba plaketi, to plazma. Kutula na nitu ya muntu bima yai ya ntetentete ya kevandaka na kati ya menga kesonga nde bo mekabisa menga ya muntu mosi na bambefo mingi. Bambangi ya Yehowa kemonaka nde kundima nde bo tula muntu menga yonso to mosi na kati ya bima iya ya ntetentete yina kevandaka na kati ya menga kele kufwa nsiku ya Nzambi. Yo yina, kuzitisa pozisio na bo yai ya mesimbama na Biblia metaninaka bo na bigonsa mingi, ti na bamaladi bonso fievre zione ti sida, yina bantu lenda baka na menga.

Kansi, sambu menga kesalamaka ntetentete na bima yina, bangyufula kebasikaka sambu na yina metala bankisi yina bo kesalaka ti tubima yankaka ya fyotifyoti ya kekatukaka na bima ya ntetentete yina kevandaka na kati ya menga. Inki mutindu bantu kesadilaka tubima yina, mpi nki kima Mukristu fwete tadila ntangu yandi kebaka desizio ya kusadila yo to ve?

Menga kele kima mosi ya mpasi na kubakisa. Ata plazma​—ya kevandaka ti masa 90 %​—kenataka kimvuka ya ba hormone, mungwa yina mekatuka ve na mbisi to na bimenina, ba enzime, ti ba vitamine, yika mpi ba mineraux ti sukadi, na kati ya nitu. Plazma kenataka mpi ba proteine bonso albimine, ti ba facteur yina kesalaka nde menga kukangama, yika mpi ba proteine yina kenwanaka ti maladi. Bantu ya melongukaka mingi kekabisaka mpi kusadilaka ba proteine ya kuswaswana yina kevandaka na plazma. Mu mbandu, bo kepesaka facteur VIII na bantu yina menga na bo kekangamaka ve nswalu, sambu menga na bo kesukininaka ve na kubasika. To kana muntu mosi kezinga ti bantu yina kebelaka bamaladi mingi, minganga lenda sonika nde bo tobula yandi bantunga ya globuline, ya bo kebakaka na plazma ya menga ya bantu yina mebelukaka dezia na bamaladi yina. Ba proteine yankaka ya kevandaka na plazma, bo kesadilaka yo bonso nkisi, kansi mambu ya beto metubila awa na zulu kemonisa nki mutindu bo lenda sadila kima ya ntetentete yina kevandaka na menga (plazma) sambu na kuzwa tubima yankaka.a

Kaka mutindu plazma yina kele na menga kele na tubima mingi na kati, bima ya ntetentete yankaka yina kevandaka na kati ya menga (baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, ti ba plaketi) bo lenda longuka yo mbotembote mpi kumona dyaka tubima yankaka ya fyoti kibeni na kati na yo. Mu mbandu, baselile ya mpembe yina kevandaka na menga bo lenda sadila yo sambu na kubasisa ba proteine interferone ti interleukine, ya bo kesadilaka sambu na kubelula maladi yina mekatuka na ba virus ti na cancer. Bo lenda sadila ba plaketi sambu na kuzwa mutindu ya kubelula mputa nswalu. Ebuna bo kelanda na kusala bankisi yankaka ya kelombaka (ata na luyantiku mpamba) bima yina kekatukaka na menga. Kusansa muntu ti bankisi yai kelombaka ve kutula yandi bima ya ntetentete yina kevandaka na menga; mbala mingi bo kesadilaka tubima yina kekatukaka na bima ya ntetentete ya kevandaka na menga to na bitini na yo. Keti Bakristu lenda ndima nde bo sansa bo ti tubima yina kevandaka na bima ya ntetentete ya menga? Mpila ya kupesa mvutu kele ve. Biblia ketubila ve mambu ya fyoti-fyoti ya mutindu yina, kansi konso Mukristu fwete baka desizio na yandi yandi mosi na luzolo na yandi yonso na ntwala ya Nzambi.

Bantu mingi tandima ve konso nkisi yina bo mesala na bima yina mekatuka na menga (ata tubima yina lenda sala nde muntu kubela ve maladi mosi na nsungi ya fyoti). Yina kele mutindu bo kebakisaka ntuma ya Nzambi na ‘kubuya menga.’ Bo kebakisaka nde nsiku yina yandi pesaka na bantu ya Izraele vandaka kulomba nde bo basisa menga na kigangwa mpi bo ‘losa yo na ntoto.’ (Kulonga 12:22-24) Sambu na nki yo ke mayele na kusala mpidina? Sambu, na kusala ba globuline, ba facteur yina kesalaka nde menga kukangama nswalu, mpi buna na buna, yo kelombaka nde bo tula menga na kisika mosi ebuna bo yantika kulonguka yo mbotembote. Yo yina, Bakristu mingi kebuyaka kubaka bankisi ya mutindu yina, kaka mutindu bo kebuyaka nde bo tula bo ve menga yo mosi to bima iya ya ntetentete yina kevandaka na kati ya menga. Beto fwete zitisa desizio na bo ya masonga mpi ya luzolo yonso.

Bakristu yankaka kebakaka desizio ya kuswaswana. Bo mpi kebuyaka nde bo tula bo menga yo mosi, baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, ba plaketi, to plazma. Kansi, bo lenda ndima nde munganga kusansa bo na tubima yina mekatuka na bima ya ntetentete yina kevandaka na menga. Ata na kisika yai, konso muntu lenda vanda ti ngindu na yandi. Mukristu mosi lenda ndima nde bo tobula yandi ntunga mosi ya globuline, kansi yandi lenda ndima to kubuya nde bo tobula yandi ve ntunga yina kele ti kima yina bo mebaka na baselile ya mbwaki to ya mpembe. Kansi, na kutuba ya mbote, inki kima lenda nata Bakristu mingi na kuzenga nde bo lenda ndima nde bo tula bo tubima yina mekatuka na menga?

“Bangyufula ya Batangi” yina kele na Nzozulu ya Nkengi ya Yuni 1, 1990 (ya Kifalansa), kutubaka nde ba proteine yina kevandaka na plazma (tubima ya fyoti) kekatukaka na menga ya nkento yina kele na divumu sambu na kukota na menga ya mwana yina kele na divumu. Ebuna, mama kepesaka ba proteine yina kenwanaka ti bamaladi na mwana na yandi, mpidina yandi kepesaka mwana na yandi ba immunoglobuline. Kana baselile ya mbwaki memanisa na kusalama na mwana yina kele na divumu, yo kekumaka ntangu yai na ngolo ya kunata mupepe na kati ya nitu. Pana yankaka kekumaka bilirubine, yina kelutaka na kibu sambu na kukwenda na mama ya mwana na mpila nde yo basika na mvindu ya nitu na yandi. Bakristu mingi lenda tuba nde sambu Nzambi mesalaka nde tubima yankaka ya kevandaka na menga lenda luta na nitu ya muntu yankaka, bo lenda ndima nde bo tula bo tubima yina kekatukaka na plazma to na baselile ya menga.

Keti beto lenda tuba nde dyambu yai kele mfunu ve sambu bangindu ya bantu ti badesizio ya bo kebakaka na nsadisa ya kansansa na bo kevandaka ya kuswaswana? Ve. Yo kele mfunu mingi. Yo kele mpasi ve na kubakisa. Mambu yai ya beto metubila awa na zulu kemonisa nde Bambangi ya Yehowa kendimaka ve nde bo vutula bo menga to bima ya ntetentete yina kevandaka na menga. Biblia kelongisila Bakristu na ‘kubuya bima yina bo mepesa ntete makabu na biteki mpi buya menga mpi kusala ve pite.’ (Bisalu 15:29, NW) Katula yina, kana yo mekuma dikambu ya kundima nde bo tula nge kima mosi na bima ya ntetentete ya kesalaka menga, konso Mukristu fwete baka desizio na yandi mosi na nsadisa ya kansansa na yandi, na nima ya kutadila mpi kuyindula mingi na dyambu yango.

Bantu mingi kendimaka na kubaka konso nkisi yina kemonana nde yo lenda belula bo nswalu, ata nkisi yango kele na bigonsa mingi, mutindu yo kemonanaka na bankisi yina bo kesalaka ti menga. Na kifulu ya kutadila kaka mambote yina nkisi lenda sala na nitu, Bakristu ya masonga kesalaka kikesa na kubakisa dyambu yango mbotembote mpi na bukatikati yonso. Bambangi ya Yehowa keyangalalaka mingi na bikesa ya bantu kesalaka sambu na kupesa bo bankisi ya mbote, mpi bo ketalaka mpi kiteso ya kigonsa to ya mambote ya konso lusansu. Kansi, sambu na bankisi yina bo kesalaka ti menga, bo ketadilaka mbotembote nki Nzambi ketuba mpi bangwisana na bo mosi ti Mupesi ya Luzingu na beto.​—Nkunga 36:9.

Yo kele lusakumunu ya nene kana Mukristu ketula ntima bonso muyimbi-bankunga ya kusonikaka nde: “Mfumu Nzambi na beto, nge kele bonso ntangu: nge ke songaka beto mambote, nge ke pesaka beto mpi lukumu. . . . Bantu yina ke salaka mambu yina kele mbote, nge ta yiminaka bo kima ve. Bantu yina ke tulaka ntima na nge Mfumu Nzambi, bo ke na kiese mpenza!”​—Nkunga 84:12, 13.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 31]

BANGYUFULA YA NGE LENDA YULA MUNGANGA

Kana yo kelomba nde bo pasula nge to bo sansa nge ti nkisi mosi ya kusala ti menga, kudiyula mutindu yai:

Keti bantu yonso yina kesalaka na lupitalu yina fwete sansa mono kezaba nde, sambu mono kele Mbangi ya Yehowa, mono kelomba nde bo tula mono menga ve (yo vanda menga yo mosi, baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, ba plaketi, to plazma ya menga) ata mavimpi na mono mekuma nki mutindu?

Kana nkisi yina bo mesonikila nge bo mesalaka yo na nsadisa ya plazma ya menga, ya baselile ya mbwaki ti ya mpembe, to ba plaketi, yula nde:

Keti nkisi yango bo salaka yo na mosi na kati ya bima iya ya ntetentete yina kevandaka na menga? Kana yo ke mpidina, keti nge lenda tendula bima yina kele na kati na yo?

Inki kiteso muntu fwete baka nkisi yango ya bo mesalaka ti menga, mpi na nki mutindu?

Kana kansansa na mono mendima nde bo tula mono kakima mosi yina kukatukaka na menga, nki bigonsa lusansu yango kele na yo?

Kana kansansa na mono mepusa mono na kubuya nde bo tula mono kakima mosi ya mekatukaka na menga, nki nkisi yankaka bo lenda sadila?

Na nima ya kutadila dyaka dyambu yai mbotembote, nki ntangu mono lenda songa nge desizio na mono?