Kumisa Yehowa Sambu na Mambu ya Nene ya Yandi Mesalaka!
“Mono ke pesa Mfumu Nzambi lukumu na ntima na mono. . . . [Muntu yina kele ngolo mingi, NW] me sala mambu ya nene sambu na mono.”—LUKA 1:46-49.
1. Sambu na nki mambu ya nene beto kele na kikuma ya mbote ya kukumisa Yehowa?
BETO fwete kumisa Yehowa sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka. Ntangu profete Moize kuyibusaka bantu ya Izraele mutindu Yehowa kukatulaka bo na kimpika na Ezipte, yandi tubaka nde: “Beno bantu monaka mambu yai yonso ya nene ya Mfumu Nzambi salaka.” (Kulonga 11:1-7) Mutindu mosi, ntangu wanzio Gabriele zabisaka Maria, mwana-nkento ya mwense, nde yandi tabuta Yezu, Maria tubaka nde: “Mono ke pesa Mfumu Nzambi lukumu na ntima na mono. . . . [Muntu yina kele ngolo mingi, NW] me sala mambu ya nene sambu na mono.” (Luka 1:46-49) Beto Bambangi ya Yehowa kekumisaka yandi sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka, mu mbandu, kukatula bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte mpi mutindu ya kuyituka ya yandi salaka Mwana na yandi ya yandi kezolaka.
2. (a) ‘Mabanza ya mvula na mvula’ ya Nzambi ketendula nki sambu na bantu ya bulemfu? (b) Inki mambu Yoane kukutanaka na yo na kisanga ya Patmosi?
2 Mingi na kati ya mambu ya nene ya Yehowa mesalaka kewakana na “mabanza na yandi ya mvula na mvula” ya kusakumuna bantu ya bulemfu na nsadisa ya Mesia ti ya kiyeka ya Kimfumu na yandi. (Efezo 3:8-13) Lukanu yina vandaka kulungana malembemalembe ntangu ntumwa Yoane, yina vandaka mekuma mununu, kuzwaka nswa ya kukota na kyelo ya zulu yina vandaka ya kukanguka ya yandi monaka na mbonameso. Yandi waka ndinga mosi bonso mpungi kesonga yandi nde: “Kwisa kutombuka kwaku, mono ta songa nge mambu yina ta bwa na nima.” (Kusonga 4:1) Ntangu luyalu ya Roma kunataka yandi na kisanga ya Patmosi sambu yandi “vandaka kulonga mambu yina katukaka na Nzambi ti mambu yina ya kieleka ya Yesu zabisaka,” Yoane kuwaka “mambu yina Yesu Kristo songaka” yandi. Mambu yina ntumwa kumonaka mpi kuwaka kusongaka mambu mingi ya metala mabanza ya mvula na mvula ya Nzambi, ebuna yo kepesa nsemo mpi kikesa na ntangu ya mbote na Bakristu ya kyeleka.—Kusonga 1:1, 9, 10.
3. Bankuluntu 24 yina Yoane kumonaka na mbonameso kele kifwani ya banani?
3 Ntangu yandi talaka na kyelo yina vandaka ya kukangula na zulu, Yoane kumonaka bankuluntu 24 ya kuvanda na bakiti ya kimfumu ti bampu bonso bantotila. Bo fukamaka na ntwala ya Nzambi mpi tubaka nde: “Mfumu Nzambi na beto, nge me lunga na kubaka lukumu, luzitu ti ngolo. Sambu nge muntu salaka bima yonso; bima yonso ke zingaka, bo ke na moyo kaka sambu na luzolo na nge.” (Kusonga 4:11) Bankuluntu yina kele kifwani ya Bakristu ya kupakulama yonso yina mefutumukaka mpi ya mebakaka bisika ya lukumu yina Nzambi mesilaka bo. Bo kewa nzala ya kukumisa Yehowa sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka na kati ya lugangu. Beto mpi keyitukaka na kumona nde “ngolo ya Nzambi ke manaka ve, mpi nde yandi kele Nzambi mpenza.” (Roma 1:20) Ebuna, kana beto longuka mambu mingi ya metala Yehowa, beto takuma na bikuma mingi ya kukumisa yandi sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka.
Zabisa Mambu ya Lukumu ya Yehowa!
4, 5. Pesa bambandu ya kemonisa mutindu Davidi kukumisaka Yehowa.
4 Muyimbi-bankunga Davidi kukumisaka Nzambi sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka. Mu mbandu, Davidi kuyimbaka nde: “Beno yimba bankunga sambu na kukumisa Mfumu Nzambi yina ke yala na ngumba ya Sioni, beno songa bantu yonso mambu ya yandi salaka. Mfumu Nzambi, wila mono mawa. Tala mutindu mono ke mona mpasi na bantu yina ke menga mono. Mfumu, katula mono na tiya ya lufwa, mpidina mono lenda telama na meso ya bantu ya Yeruzalemi na kusonga bo mambu ya mono ke kumisila nge. Mono ta vanda kiese sambu nge me gulusa mono.” (Nkunga 9:12, 14, 15) Na nima ya kupesa mwana na yandi Salomo pula ya kutungila tempelo, Davidi kusakumunaka mpi kukumisaka Nzambi, nde: “Nge kele nene ti ngolo; lukumu ti kimfumu kele ya nge . . . Nge kele ntotila ya nene, mfumu ya bantu yonso. . . . Yo yina Nzambi na beto, beto ke pesa nge mersi, beto ke kumisa zina na nge ya nene.”—1 Bansangu 29:10-13.
5 Masonuku kebinga beto mbala na mbala, ee, yo kelomba beto na kukumisa Nzambi, mutindu Davidi kusalaka. Mukanda ya Bankunga kele ti bangogo mingi ya kukumisa Nzambi, mpi Davidi muntu kusonikaka katikati ya bankunga yango. Ntangu yonso yandi vandaka kukumisa mpi kupesa mersi na Yehowa. (Nkunga 69:30) Dyaka, banda na ntangu ya ntama, bantu mingi kesadilaka bankunga yina Davidi kusonikaka na ngolo ya mpeve ya Nzambi ti bankunga yankaka sambu na kukumisa Yehowa.
6. Inki mutindu Bankunga ya bo sonikaka na ngolo ya mpeve kele mfunu mingi sambu na beto?
6 Bankunga kele mfunu mpenza sambu na bantu yina kesambilaka Yehowa! Kana beto kezola kupesa Nzambi mersi sambu na mambu yonso ya nene ya yandi mesalaka sambu na beto, mabanza na beto lenda yindula bangogo ya kitoko yina kele na Bankunga. Mu mbandu, kana beto kezola kuyantika kilumbu ya mpa, beto lenda wa nzala ya kusadila bangogo ya mefwanana ti yai: “Yo kele mbote mingi na kupesa nge mersi, Mfumu Nzambi, ti na kukumisa zina na nge, [O Muntu ya Kuluta Kuzanguka, NW]; yo kele mbote mingi mpi na kusonga bantu na [suka] mutindu nge ke zolaka beto, na [mpimpa] mutindu nge ke salaka mambu yina ya nge ke tubaka. . . . Mfumu Nzambi, mambu ya nene ya nge salaka, yo ke pesa mono kiese; yo yina mono ke yimbila nge bankunga.” (Nkunga 92:1-5) Kana beto menunga kima mosi ya kekangisaka beto na kuyela na kimpeve, beto lenda wa nzala ya kumonisa kyese mpi ntonda na beto na kisambu, mutindu muyimbi-bankunga kusalaka ntangu yandi yimbaka nde: “Beno kwisa, beto kumiseno Mfumu Nzambi! Beto yimbila Dikunzi na beto, Ngulusi na beto, bankunga ya kiese. Beto kwisa na ntwala na yandi, beto pesa yandi mersi, beto yimbila yandi bankunga ya lukumu.”—Nkunga 95:1, 2.
7. (a) Yo kele kyese na kumona nki na yina metala bankunga mingi yina Bakristu keyimbaka? (b) Sambu na nki beto fwete kumaka na ntwala na balukutakanu mpi kuvanda tii na nsuka?
7 Beto kekumisaka mbala mingi Yehowa ntangu beto kevukisaka bandinga na beto sambu na kuyimba bankunga na balukutakanu ya dibundu, na balukutakanu ya nene, ti ya distrike. Yo kele kyese na kumona nde bankunga mingi ya beto keyimbaka mekatukaka na bangindu ya bo sonikaka na ngolo ya mpeve santu yina kele na mukanda ya Bankunga. Beto kele na kyese mingi na kuvanda na mukanda ya kele na kimvuka ya bankunga ya kitoko ya kukumisa Yehowa ya mefwana mpenza na ntangu na beto! Kuyimba bankunga ya kekumisa Nzambi kele kikuma ya mbote ya fwete pusa beto na kukuma na ntwala na balukutakanu na beto mpi na kuvanda pana tii na nsuka, na mpila nde beto kumisa Yehowa kumosi ti bampangi na beto na nkunga mpi na kisambu.
“Beno Kumisa Yah!”
8. Inki kemonanaka na ngogo “Aleluya,” mpi nki mutindu bo kebalulaka yo mbala mingi?
8 Kukumisa Yehowa kemonanaka na ngogo “Aleluya.” Yo kele mutindu bo kesonikaka ngogo mosi ya Kiebreo yina bo kebalulaka mbala mingi nde “Beno kumisa Yah!” Mu mbandu, na Nkunga 135:1-3 (NW), beto kemona imvitasio yai ya tiya mpi ya ngolo: “Beno kumisa Yah! Beno kumisa zina ya Yehowa, beno pesa yandi lukumu, O beno bantu yina ke sadila Yehowa, beno bayina kele na nzo ya Yehowa na bibansala ya nzo ya Nzambi na beto. Beno kumisa Yah, sambu Yehowa kele mbote. Beno yimbila zina na yandi bankunga, sambu yo kele kima ya mbote.”
9. Inki kepusaka beto na kukumisa Yehowa?
9 Mutindu beto kemonaka bisalu ya kitoko ya lugangu ya Nzambi ti mambu ya yandi kesalaka sambu na beto, ntima na beto ya mefuluka na ntonda kepusaka beto na kukumisa yandi. Ntangu beto keyindulaka bima ya kuyituka yina Yehowa kusalaka sambu na bantu na yandi ya ntangu ya ntama, ntima na beto kepusaka beto na kukumisa yandi. Mpi na ntangu beto keyindula balusilu ya bima ya nene yina Yehowa tasala, yo ketinda beto mpi na kusosa mitindu ya kukumisa mpi kusonga yandi ntonda.
10, 11. Inki mutindu luzingu na beto kibeni kepesaka beto kikuma ya kukumisa Nzambi?
10 Luzingu na beto mosi kepesa beto kikuma ya mbote ya kukumisa Yah. Davidi kuyimbaka nde: “Mono ke kumisa nge sambu nge salaka mono na mutindu mosi ya kuyituka ti ya boma; mambu yonso ya nge ke salaka kele kaka ya kuyituka, mono zaba yo mbote-mbote.” (Nkunga 139:14) Ya kyeleka, beto mesalamaka na “mutindu mosi ya kuyituka” mpi beto kele na bakado yai ya kitoko bonso meso, makutu, ti ngangu. Yo yina, keti beto fwete twadisa ve luzingu na beto yonso na mutindu mosi ya kekumisa Ngangi na beto? Polo kutubaka mambu ya mutindu mosi ntangu yandi sonikaka nde: “Ebuna, konso mambu yina ya beno ke sala—ata beno ke dia ata beno ke nwa ata beno ke sala konso mambu ya nkaka—beno sala mambu yina yonso sambu na kupesa Nzambi lukumu.”—1 Korinto 10:31.
11 Beto tasala mambu yonso sambu na lukumu ya Yehowa kana beto kezolaka yandi mpenza. Yezu kutubaka nde nsiku ya ntete kele: “Nge fweti zola Mfumu Nzambi na nge, na ntima na nge yonso, na luzolo na nge yonso, na mabanza na nge yonso ti na ngolo na nge yonso.” (Marko 12:30; Kulonga 6:5) Ya kyeleka, beto fwete zola Yehowa mpi kukumisa yandi sambu yandi kele Ngangi na beto mpi yandi kele Muntu yina kepesaka “makabu yonso ya mbote mpenza.” (Yakobo 1:17; Yezaya 51:13; Bisalu 17:28) Beto fwete sala yo sambu mayele na beto ya kuyindula, mayele na beto ya kimpeve, mpi ngolo ya beto kele na yo na nitu, ee bikalulu mpi mayele na beto yonso, mekatukaka na Yehowa. Sambu yandi kele Ngangi na beto, yandi mefwana nde beto zola yandi mpi beto kumisa yandi.
12. Inki nge keyindula sambu na mambu ya nene yina Yehowa mesalaka mpi sambu na bangogo yina kele na Nkunga 40:6?
12 Mambu ya nene ya Yehowa mesalaka kepesa beto bikuma mingi ya kuzola yandi mpi kukumisa yandi! Davidi kuyimbaka nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi na mono, nge me sadila beto mambu mingi ya mbote; nzambi ya nkaka kele ve bonso nge. Nge me sadila beto mambu mingi ya kuyituka; kana mono mekaka na kutuba yo yonso, mono zolaka kukuka ve.” (Nkunga 40:6) Davidi kukukaka ve kuyibuka bisalu yonso ya kuyituka yina Yehowa mesalaka, beto mpi lenda kuka ve na kusala yo. Ata mpidina, ntangu yonso beto kumisaka Nzambi konso ntangu ya bo mebenda dikebi na beto na mambu ya nene ya yandi mesalaka.
Mambu Yina Kewakana ti Mabanza ya Mvula na Mvula ya Nzambi
13. Inki mutindu kivuvu na beto mesimbama na mambu ya nene ya Nzambi?
13 Kivuvu na beto ya luzingu ya bilumbu yina kekwisa mesimbama na mambu ya nene mpi ya lukumu yina kewakana ti mabanza ya mvula na mvula ya Nzambi. Na nima ya kukolama yina kusalamaka na Edeni, Yehowa kupesaka mbikudulu ya ntete ya kepesa kivuvu. Ntangu yandi zabisaka nyoka ndola na yandi, Nzambi kutubaka nde: “Mono tatula kimbeni na kati na nge ti nkento mpi na kati ya nkuna na nge ti nkuna na yandi. Yandi tanyata nge na ntu, ebuna nge tatatika yandi na kisingini.” (Kuyantika 3:15, NW) Kivuvu na Nkuna ya nkento yina Nzambi silaka vandaka kaka na ntima ya bantu ya kwikama na nima ya dyambu ya nene yina Yehowa kusalaka na mpila yandi gulusaka Noa ti dibuta na yandi na Mvula ya ngolo yina kunokaka na ntoto ya mvimba mpi kufwaka inza mosi ya mbi. (2 Piere 2:5) Balusilu ya Nzambi pesaka na bantu bonso Abrahami ti Davidi kusadisaka bantu na kubakisa dyaka mbote mambu yina Yehowa tasala na nsadisa ya Nkuna.—Kuyantika 22:15-18; 2 Samuele 7:12.
14. Inki mbandu ya kuluta ya kemonisaka mambu ya nene yina Yehowa mesalaka sambu na bantu?
14 Kima kemonisaka na mutindu mosi ya kuluta nde Yehowa kesalaka mambu ya nene sambu na bantu kusalamaka ntangu yandi pesaka Mwana na yandi mosi ya mebutukaka, Nkuna ya yandi silaka, Yezu Kristu, bonso kimenga ya nkudulu. (Yoane 3:16; Bisalu 2:29-36) Nkudulu yina yandi pesaka kupesaka nzila nde bantu kuwakana dyaka ti Nzambi. (Matayo 20:28; Roma 5:11) Yehowa kuvukisaka bantu yina kusalaka kuwakana ya ntete na dibundu ya Bukristu, yina kukangukaka na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B. Na lusadisu ya mpeve santu, bo longaka nsangu ya mbote na bisika mingi, mpi bo vandaka kumonisa nki mutindu lufwa ti lufutumuku ya Yezu mekangulaka nzila sambu bantu ya bulemfu kubaka balusakumunu ya mvula na mvula na kiyeka ya Kimfumu ya Nzambi ya zulu.
15. Inki kima Yehowa mesalaka na mutindu mosi ya kuyituka na bilumbu na beto?
15 Na bilumbu na beto, Yehowa mevukisaka bantu ya nsuka na kati ya Bakristu ya kupakulama na mutindu mosi ya kuyituka. Bawanzio mesimbaka mipepe ya lufwa tii kuna bantu yina mebikalaka na kati ya bantu 144 000, bayina tayala kumosi ti Kristu na zulu, kubaka kidimbu. (Kusonga 7:1-4; 20:6) Nzambi kusungiminaka nde Bakristu ya kupakulama kubasika na kimpika ya kimpeve ya “Babilone ya Nene,” kintinu ya inza ya mabundu ya luvunu. (Kusonga 17:1-5) Kukatuka na kimpika yina na mvu 1919 mpi mutindu Nzambi kutaninaka bo tii na ntangu yina, mesadisaka bapakulami yina mebikalaka na kusala inki? Na kungenga na kisalu ya kuta kimbangi ya nsuka na ntwala nde Yehowa kufwa ngidika ya bima ya mbi ya Satana na “mpasi ya nene” ya kepusana nswalu.—Matayo 24:21, NW; Daniele 12:3; Kusonga 7:14.
16. Inki kima ke na kusalama na nsadisa ya kisalu ya kulonga nsangu ya mbote ya kesalama na ntoto ya mvimba?
16 Bambangi ya kupakulama ya Yehowa ketwadisaka na kikesa yonso kisalu ya kusamuna Kimfumu na ntoto ya mvimba. Yo yina bantu mingi ya kele na kati ya “mameme ya nkaka” ke na kusambila Yehowa ntangu yai. (Yoane 10:16) Beto ke na kyese sambu bantu ya kudikulumusa ya kele na ntoto kele dyaka na ntangu ya kukwisa kuvukana na beto sambu beto kukumisa Yehowa. Bayina kendima imvitasio ya ketuba nde “kwisa” kele na kivuvu ya kuguluka na mpasi ya nene, ti kivuvu ya kukumisa Yehowa mvula na mvula.—Kusonga 22:17.
Bantu Mingi Kevukana na Lusambu ya Kyeleka
17. (a) Inki mutindu Yehowa ke na kulungisa mambu ya nene ya metala kisalu na beto ya kulonga nsangu ya mbote? (b) Inki mutindu Zakaria 8:23 ke na kulungana?
17 Ntangu yai Yehowa ke na kusala mambu ya nene mpi ya lukumu ya metala kisalu na beto ya kulonga nsangu ya mbote. (Marko 13:10) Na bamvula ya mekatuka kuluta, yandi ‘kangulaka bakyelo sambu kisalu kusalama.’ (1 Korinto 16:9, NW) Dyambu yai mepesaka nzila na kulonga nsangu ya mbote na bateritware ya nene bisika bambeni ya kyeleka vandaka kukangisa ntete nzila na kisalu na beto. Bantu mingi yina vandaka kuzinga ntete na mpimpa ya kimpeve, ke na kundima ntangu yai imvitasio ya kusambila Yehowa. Bo ke na kulungisa mambu yina bo ketuba na mbikudulu yai: “Na bilumbu yina banzenza kumi ya bandinga yonso ya nsi-ntoto ta kwisa kusimba nsongi ya kazaka ya Muyuda mosi ti kutuba nde: ‘Beto ke zola kwenda ti beno sambu beto me wa nde Nzambi kele ti beno.’” (Zakaria 8:23) Bantu yina ya “banzenza kumi” ketubila kele Bayuda ya kimpeve, Bakristu ya kupakulama ya mebikalaka na bilumbu na beto. Sambu ntalu kumi lenda tendula dyambu mosi ya kele ya kulunga na ntoto, “banzenza kumi” ketendula “kibuka ya nene” (NW) yina kevukana ti “Israele ya Nzambi,” bo yonso kele “kisika mosi kaka.” (Kusonga 7:9, 10; Galatia 6:16) Beto kele na kyese mpenza na kumona bantu mingi kesala kisalu ya santu kumosi bubu yai mpi kesambila Yehowa Nzambi!
18, 19. Inki kima kesonga nde Yehowa kesakumuna kisalu yai ya kulonga nsangu ya mbote?
18 Beto kele na kyese mingi sambu makumi ya mafunda, ee, bankama ya mafunda ya bantu, kendima lusambu ya kyeleka na bansi yina lusambu ya luvunu vandaka ngolo mpenza na mpila nde yo vandaka kumonana bonso nde bantu lendaka kundima ve nsangu ya mbote ata fyoti. Tala Annuaire des Témoins de Jéhovah ya mvula yai, mpi tala bansi yina mekuma ntangu yai ti bansamuni ya Kimfumu banda 100 000 tii penepene na bansamuni 1 000 000. Yo kesonga mpenza nde Yehowa ke na kusakumuna kisalu ya kuzabisa nsangu ya Kimfumu.—Bingana 10:22.
19 Beto bantu ya Yehowa kekumisa mpi kepesa mersi na Tata na beto ya zulu sambu yandi mepesaka beto lukanu ya kyeleka na luzingu, ti kisalu na yandi ya kepesaka beto kyese, mpi kivuvu ya mbote na bilumbu kekwisa na ntwala. Beto kekingaka na mpusa yonso ntangu balusilu yonso ya Nzambi talungana mpi beto kele na lukanu ya ‘kuzinga kaka na kuzola yina ya Nzambi ke zolaka beto, yandi kupesa beto moyo ya mvula na mvula.’ (Yude 20, 21) Beto kele na kyese mingi na kumona nde kibuka ya nene yina kekumisa Nzambi mekuma kiteso ya bantu 6 000 000 bubu yai! Yo kele pwelele nde na lusakumunu yina Yehowa kepesa bo, bapakulami yina mebikala kumosi ti bampangi na bo mameme ya nkaka kevukanaka na mabundu kiteso ya 91 000 na bansi 235. Beto yonso kedya mbote na kimpeve sambu “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kelemba ve na kusala bikesa mingi sambu na kudisa beto. (Matayo 24:45, NW) Organizasio mosi ya teokrasi ya kekwenda kaka na ntwala mpi ya kesungimina mameme yango na zola yonso ketwadisa kisalu ya Kimfumu na nsadisa ya bafiliale 110 ya Bambangi ya Yehowa. Beto kepesa mersi na Yehowa mutindu yandi mepusaka ntima ya bantu na yandi na ‘kuzitisa yandi ti bima na bo ya mbote mpenza.’ (Bingana 3:9, 10) Yo yina, kisalu na beto ya kuzabisa nsangu ya mbote na ntoto ya mvimba kekwenda kaka na ntwala. Mpi beto kelanda kutunga banzo ya kunyemina mikanda, ba Betele ti banzo ya bamisionere, Banzo ya Kimfumu, mpi Banzo ya Balukutakanu ya nene yina beto kele na yo mfunu.
20. Inki mutindu kuyindula mambu ya nene mpi ya lukumu ya Yehowa mesalaka fwete simba ntima na beto?
20 Mpila ya kutanga mambu yonso ya nene mpi ya lukumu ya Tata na beto ya zulu ke na kusala kele ve. Kansi, keti ke ti muntu ya ntima ya mbote yina lenda buya na kuvukana na kimvuka ya bantu yina kekumisa Yehowa? Ata fyoti ve! Yo yina, bika bantu yonso yina kezolaka Nzambi kuyimba na ndinga ya ngolo nde: “Aleluya! Beno kumisa Mfumu Nzambi! Beno bantu kele kuna na zulu, beno kumisa Mfumu Nzambi! Beno bawanzio . . . beno bana-bankento ti bana-babakala, beno bambuta ti baleki, beno yonso beno kumisa Mfumu Nzambi! Mbote bo yonso kumisa zina ya Mfumu Nzambi! Zina na yandi me luta bazina yonso na nene, lukumu na yandi me luta ntoto ti zulu.” (Nkunga 148:1, 2, 12, 13) Ee, bika beto kumisa Yehowa bubu yai mpi kimakulu, sambu na mambu ya nene ya yandi mesalaka!
Inki Mutindu Nge Tavutula?
• Tanga mwa mambu ya lukumu yina Yehowa mesalaka.
• Sambu na nki ntima na nge kepusa nge na kukumisa Yehowa?
• Inki mutindu kivuvu na beto mesimbama na mambu ya nene yina Nzambi mesalaka?
• Inki mutindu Yehowa ke na kusala mambu ya lukumu ya metala kisalu ya kulonga Kimfumu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]
Keti nge keyimbaka na ntima ya mvimba bankunga yina kekumisaka Yehowa?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 11]
Beto ke na kyese sambu bantu ya kudikulumusa kele dyaka na ntangu ya kuvukana na beto sambu na kukumisa Yehowa