Tula Ntima na Nge Yonso na Yehowa

“Bantu yina kuzaba [zina na, NW] nge . . . bo ta tula nge ntima.”​—NKUNGA 9:11.

1, 2. Tanga mwa mambu yina ya bantu ketudilaka ntima mpamba nde yo tatanina bo.

BUBU yai, ya mambu mingi ketula luzingu na beto na kigonsa, yo kele mbi ve na kusosa muntu mosi to kima mosi yina tatanina beto. Bantu mingi keyindulaka nde kuvanda ti mbongo mingi tatanina bo na bilumbu kekwisa, kansi na kuta masonga, mbongo kele kitininu ya kyeleka ve. Biblia ketuba nde: “Bantu yina ke tulaka ntima na kimvwama na bo, bo ta bwa.” (Bingana 11:28) Bantu yankaka ketulaka ntima na bamfumu ya bantu, kansi ata bamfumu ya mbote kesalaka bifu. Mpi nsukansuka, bo kefwaka. Na mayele yonso, Biblia ketuba nde: “Beno tula ntima ve na bantu ya nene to na bantu ya nkaka lenda gulusa beno ve.” (Nkunga 146:3) Bangogo yina ya kupemama kekebisa beto mpi na yina metala kutula ntima na bikesa na beto mosi sambu beto mpi beto kele kaka “bantu.”

² Profete Yezaya kutungululaka bamfumu ya Izraele ya ntangu na yandi sambu bo vandaka kutula ntima na ‘kisika ya kutinina ya luvunu.’ (Yezaya 28:15-17) Na ntangu bo vandaka kusosa lutaninu, bo salaka kuwakana ya politiki ti makanda ya nzyunga. Kuwakana ya mutindu yina kuvandaka ve ya kutudila ntima, yo vandaka ya luvunu. Mutindu mosi, bubu yai bamfumu mingi ya mabundu kesalaka bangwisana ti bamfumu ya politiki. Bangwisana yina mpi takuma ya “luvunu.” (Kusonga 17:16, 17) Yo tanatila bo ve lutaninu ya kyeleka.

Bambandu ya Mbote ya Yozue ti Kalebi

3, 4. Rapore ya Yozue ti Kalebi mpi ya bantu yankaka kumi yina kwendaka kutala ntoto ya lusilu kuswaswanaka na inki?

³ Ebuna, na wapi beto tasosa lutaninu? Na kisika yina Yozue ti Kalebi kusosaka yo na ntangu ya Moize. Ntangu fyoti na nima ya kukatuka na kimpika na Ezipte, dikanda yai kukumaka penepene na kukota na Kanana, yina kuvandaka Ntoto ya Lusilu. Bo tindaka babakala kumi na zole sambu na kwenda kutala ntoto yango, mpi na nsuka ya bilumbu 40, bo vutukaka sambu na kupesa rapore na bo. Babakala zole mpamba, Yozue ti Kalebi, bantu kupesaka rapore ya mbote nde bantu ya Izraele tazinga mbote na Kanana. Ebuna bayina yankaka kundimaka nde ntoto yango kuvandaka ya kitoko kansi bo tubaka nde: “Kima mosi, bantu ya ntoto yina kele ngolo mingi, babwala na bo kele ya nene, yo mpi ke na balupangu ya ngolo . . . Beto lenda ve kunwanisa bantu yai, bo me luta beto na ngolo.”​—Kutanga 13:27, 28, 31.

⁴ Bantu ya Izraele kuwilaka babakala yina kumi mpi bo kumaka boma mingi, na mpila nde bo yantikaka kubokutila Moize. Nsukansuka, Yozue ti Kalebi, kutubilaka bo na kikesa yonso nde: “Ntoto ya beto me kwenda kutala kele ntoto ya kitoko mpenza. Yo kele nene, yo kele mpi na bima mingi ya kudia. Kana Mfumu Nzambi kumona beto mbote, yandi ta nata beto na ntoto yango, yandi ta pesa beto yo. Kima mosi, beto sala ve mubulu na Mfumu Nzambi; beto tina mpi ve bantu ya ntoto yina boma.” (Kutanga 14:6-9) Kansi, bantu ya Izraele kubuyaka na kuwa, yo yina, Nzambi kupesaka bo ve nswa ya kukota na Ntoto ya Lusilu na ntangu yina.

5. Sambu na nki Yozue ti Kalebi kupesaka rapore ya mbote?

⁵ Sambu na nki Yozue ti Kalebi kupesaka rapore ya mbote, kansi babakala yankaka yina kumi kupesaka rapore ya mbi? Bo yonso 12 kumonaka bambanza yina ya ngolo ya kutunga na balupangu ya ngolo mpenza. Mpi babakala yina kumi kutaka masonga ntangu bo tubaka nde bana ya Izraele kuvandaka ve ti ngolo ya kufwana sambu na kubotula ntoto yina. Yozue ti Kalebi kuzabaka mpi dyambu yina. Kansi, babakala yina kumi kutadilaka makambu na meso ya kimuntu. Yozue ti Kalebi kutulaka ntima na Yehowa. Bo monaka mambu ya ngolo yina yandi salaka na Ezipte, na Nzadi-mungwa ya Mbwaki, mpi na nsi ya Ngumba ya Sinai. Nkutu bamvula mingi na nima, barapore ya mambu yina Yehowa salaka kufwanaka mpenza na kupusa Rahabi na Yeriko na kutula luzingu na yandi na kigonsa sambu na bantu ya Yehowa! (Yozue 2:1-24; 6:22-25) Yozue ti Kalebi, kumonaka na meso na bo mosi mambu yina Yehowa kusalaka, mpi bo vandaka kutula mpenza ntima nde Nzambi talanda na kunwana sambu na bantu na yandi. Bamvula makumi iya na nima, ntima yina bo vandaka kutula kulunganaka ntangu bana ya kubutukaka na kikanda ya Izraele kukotaka na Kanana mpi kubotulaka ntoto yango na lutwadisu ya Yozue.

Sambu na Nki Beto Fwete Tula Ntima Yonso na Yehowa

6. Sambu na nki Bakristu kele na mpasi bubu yai, mpi na wapi bo fwete tula ntima na bo?

⁶ Bonso bana ya Izraele, na ‘bilumbu yai ya mpasi,’ beto mpi kele na ntwala ya bambeni yina meluta beto na ngolo. (2 Timoteo 3:1) Beto kekutana na mimekamu ya bikalulu, ya kimpeve, mpi bantangu yankaka, beto kekutana nkutu na mimekamu ya nitu. Na ngolo na beto mosi, beto lenda kuka ve na kununga yo, sambu yo kekatukaka na Satana Dyabulu, muntu yina meluta bantu na ngolo. (Efezo 6:12; 1 Yoane 5:19) Ebuna, na wapi beto tabaka lusadisu? Na kisambu mosi ya yandi salaka na Yehowa, bakala mosi ya kwikama ya ntangu ya ntama kutubaka nde: “Bantu yina kuzaba [zina na, NW] nge Mfumu Nzambi, bo ta tula nge ntima.” (Nkunga 9:11) Kana ya kyeleka beto mezaba Yehowa mpi beto kebakisa ntendula ya zina na yandi, beto tatula yandi ntima mpenza mutindu Yozue ti Kalebi kusalaka.​—Yoane 17:3.

7, 8. (a) Inki mutindu lugangu kepesa beto bikuma ya kutula ntima na Yehowa? (b) Inki bikuma Biblia kepesa beto sambu na kutula ntima na Yehowa?

⁷ Sambu na nki beto fwete tula ntima na Yehowa? Mosi na kati ya bikuma yina kupusaka Yozue ti Kalebi na kutula ntima na Yehowa kele nde bo monaka bidimbu ya ngolo na yandi. Beto mpi kemonaka yo. Mu mbandu, tala bima yina Yehowa megangaka, yika mpi zulu ya mvimba ti bamilio ya bagalaksi na yo. Bangolo ya nene yina Yehowa keyalaka kemonisaka nde, ya kyeleka, yandi kele Munkwa-Ngolo Yonso. Na ntangu beto ketala mambu ya kuyituka yina kele na lugangu, yo ketinda beto na kundima mambu ya Yobi kutubaka sambu na Yehowa nde: “Nani lenda [kutula yandi ntembe, NW]? Nani ta meka kuyula yandi nde: ‘Nki nge ke sala?’” (Yobi 9:12) Ya kyeleka, kana Yehowa kele ti beto, beto kele ve na kikuma ya kubanga ata muntu mosi na inza ya mvimba.​—Roma 8:31.

⁸ Beto tadila mpi Biblia yina kele Ndinga ya Nzambi. Nto ya mayele yai ya kemanaka ve kele na ngolo ya kusadisa beto na kununga bisalu ya mbi mpi kuwakanisa luzingu na beto ti luzolo ya Yehowa. (Baebreo 4:12) Biblia mesadisaka beto na kuzaba zina ya Yehowa mpi na kubakisa ntendula ya zina yango. (Kubasika 3:14) Beto kebakisa nde Yehowa lenda kuma konso yina yandi mezola​—Tata ya zola, Zuzi ya lunungu, Muntu ya kenungaka bitumba—​sambu na kulungisa balukanu na yandi. Mpi beto kemonaka ntangu yonso mutindu ndinga na yandi kelunganaka. Na ntangu beto kelongukaka Ndinga ya Nzambi, beto kewaka mpusa ya kutuba mutindu muyimbi bankunga kutubaka nde: “Mono ke tulaka ntima na [ndinga, NW] na nge.”​—Nkunga 119:42; Yezaya 40:8.

9. Inki mutindu nkudulu mpi lufutumuku ya Yezu kepesa beto kikesa ya kutula ntima na Yehowa?

⁹ Nkudulu kele kikuma yankaka ya kepusaka beto na kutula ntima na Yehowa. (Matayo 20:28) Yo kele kyese kibeni na kumona nde Nzambi kutindaka Mwana na yandi mosi mpenza na kwisa kufwa bonso nkudulu sambu na beto! Mpi nkudulu kele mpenza na ngolo sambu yo kelolulaka masumu ya bantu yonso yina kebalulaka ntima mpi ya kekwendaka na Yehowa ti ntima ya masonga. (Yoane 3:16; Baebreo 6:10; 1 Yoane 4:16, 19) Yo lombaka kibeni nde Yezu kufutumuka sambu nkudulu kufutama. Kidimbu yina ya kuyituka ya bantu mingi kumonaka na meso na bo, kele kikuma yankaka ya fwete pusa beto na kutula ntima na Yehowa. Yo kebwisa beto mpenza ntima nde bivuvu na beto talungana kaka.​—Bisalu 17:31; Roma 5:5; 1 Korinto 15:3-8.

10. Inki bikuma ya kutudila Yehowa ntima muntu na muntu kevandaka na yo?

¹⁰ Beto metanga kaka bikuma ndambu mpamba ya lenda mpi ya fwete pusa beto na kutudila Yehowa ntima na beto ya mvimba. Bikuma kele mingi, muntu na muntu mpi kele na bikuma na yandi yankaka. Mu mbandu, bantangu yankaka, beto yonso kekutanaka na mambu ya mpasi na luzingu na beto. Kansi, ntangu beto kesosaka lutwadisu ya Yehowa sambu na kumanisa yo, beto kebakisaka mpenza mfunu ya lutwadisu yango. (Yakobo 1:5-8) Kana beto ketula ntima na Yehowa na mambu ya beto kesalaka na luzingu na beto ya konso kilumbu mpi beto kemona bambuma yina kebutuka, beto takuma kutudila yandi dyaka ntima mingi mpenza.

Davidi Kutulaka Ntima na Yehowa

11. Davidi kutulaka ntima na Yehowa ata yandi kutanaka ti nki mambu?

¹¹ Davidi ya kikanda ya Izraele ya ntama kele mosi na kati ya bantu yina kutulaka ntima na Yehowa. Davidi kuvandaka na kigonsa ntangu Ntotila Saule vandaka sosa kufwa yandi, mpi ntangu basoda ya ngolo ya Filistia sosaka kubotula Izraele. Kansi, yandi gulukaka, mpi yandi nungaka nkutu mvita. Sambu na inki? Davidi yandi mosi ketendula nde: “Mfumu Nzambi kele mwinda na mono, yandi muntu ke gulusaka mono, nani mono lenda tina boma? Mfumu Nzambi ke taninaka mono na bigonsa yonso, nki mono lenda tekitila?” (Nkunga 27:1) Beto mpi tanunga kana beto ketula ntima mutindu mosi na Yehowa.

12, 13. Inki mutindu Davidi kumonisaka nde beto fwete tula ntima na Yehowa na ntangu bambeni kesadila baludimi na bo bonso minduki sambu na kunwanisa beto?

¹² Na okazio mosi Davidi kusambaka nde: “Pardo Nzambi, wa mono, mono ke na mpasi. Mono ke wa boma, katula mono na maboko ya bambeni. Tanina mono na bantu yonso yina ke kanina mono mambu ya mbi, tanina mono na bantu yina me wakana na kusala mono mbi. Bo ke tulaka baludimi na bo makasi bonso bambele ya bitumba, mambu ya mbi ya bo ke tubaka kele bonso batolotolo. Na kisika ya bo me bumbana bo ke losilaka bantu ya mbote batolotolo.” (Nkunga 64:2-5) Beto kezaba ve mbotembote kikuma yina kusalaka nde Davidi kusonika bangogo yina. Kansi beto mezaba nde bambeni kesalaka mutindu mosi bubu yai. Bo ‘ke tulaka baludimi na bo makasi bonso bambele,’ bo kesadilaka kutuba bonso bambele ya kunwanina. Bo “ke losilaka” yo Bakristu ya kyeleka, na kusadilaka bangogo ya kusonika to ya kutuba bonso “batolotolo” sambu na kumonisa bantu nde beto kele bantu ya mbi. Inki tasalama kana beto ketula ntima na beto kaka na Yehowa?

¹³ Davidi kelanda na kutuba nde: “Nzambi ke losa bo batolotolo na yandi, yo ke simba bo na mbala mosi. Yandi ta fwa bo sambu na kutuba na bo yina; . . . Bantu ya mbote yonso ta mono kiese sambu na mambu ya Mfumu Nzambi salaka, bo ta kwenda kubumbana na yandi.” (Nkunga 64:7-10) Ya kyeleka, ata bambeni takumisa baludimi na bo makasi bonso bambele sambu na kunwanisa beto, na nsuka, ‘bo ta fwa sambu na kutuba na bo yina.’ Nsukansuka Yehowa tabalula mpenza mambu, na mpila nde bayina ketulaka yandi ntima kuvanda na kyese sambu na yandi.

Ntima ya Ezekiasi Kutulaka Kuvandaka Mpenza Mfunu

14. (a) Na ntwala ya nki dyambu ya mpasi Ezekiasi kutulaka ntima na Yehowa? (b) Inki mutindu Ezekiasi kumonisaka nde yandi kwikilaka ve na luvunu ya bantu ya Asiria?

¹⁴ Ntotila Ezekiasi kele mosi na kati ya bantu yankaka yina kumonaka mfunu ya kutula ntima na Yehowa. Na ntangu ya luyalu ya Ezekiasi, basoda ya ngolo ya Asiria vandaka kubangisa Yeruzalemi. Basoda yango kubotulaka dezia bansi yankaka mingi. Sambu yandi botulaka bambanza mingi ya Yuda katula kaka Yeruzalemi, Senakeribi vandaka kubula ntulu nde yandi tabotula mpi Yeruzalemi. Na nsadisa ya kinati-nsangu na yandi Rabshake, Senakeribi kutaka masonga ntangu yandi tubaka nde kutula ntima na lusadisu ya Ezipte zolaka kuvanda na mfunu ve. Kansi, na nima yandi tubaka nde: “Nzambi na nge ya nge ke tulaka ntima, yandi kusa nge [ve] nde Yeruzalemi ta kuma ve na maboko na mono yai ntotila ya nene ya Asiria.” (Yezaya 37:10) Kansi, Ezekiasi kuzabaka nde Yehowa takusa yandi ve. Yo yina yandi sambaka nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi na beto, gulusa beto na maboko ya bantu ya Asiria, mpidina bantu ya bansi yonso ta zaba nde, ya kieleka, nge kaka muntu kele Mfumu.” (Yezaya 37:20) Yehowa kundimaka kisambu ya Ezekiasi. Na mpimpa mosi, wanzyo mosi kufwaka basoda ya Asiria 185 000. Yeruzalemi kufwaka ve, ebuna Senakeribi kuyambulaka ntoto ya Yuda. Bantu yonso yina kuwaka mambu yai kubakisaka ngolo ya Yehowa.

15. Inki dyambu mosi mpamba tasadisa beto na kuyilama sambu na kununga konso dyambu ya mpasi yina lenda kumina beto na inza yai ya mambu kesobaka ntangu yonso?

¹⁵ Bubu yai, beto kenwana bitumba bonso Ezekiasi. Bitumba na beto kele ya kimpeve. Kansi, beto bantu kenwana bitumba ya kimpeve beto kele na mfunu ya kuyedisa mayele yina beto kele na yo mfunu sambu na kukonda kufwa na kimpeve. Beto fwete bakisaka na ntwala mambu yina lenda nwanisa beto mpi kudibongisa sambu na kukuka kununga yo. (Efezo 6:11, 12, 17) Na inza yai ya mambu kesobaka ntangu yonso, luzingu lenda soba na mbala mosi. Bitumba lenda basika na kintulumukina na kati ya bansi. Bansi yina mezabanaka nde yo kendimaka nde muntu na muntu kusambila na dibundu yina yandi mezola lenda yantika na kubuyisa bo. Kaka kana beto mekudibongisa na kutula ntima na beto yonso na Yehowa bonso Ezekiasi, pana beto lenda vanda ya kuyilama na kununga konso dyambu ya mpasi yina lenda kumina beto.

Kutula Ntima na Yehowa Ketendula Inki?

16, 17. Inki mutindu beto kemonisaka nde beto ketulaka ntima na Yehowa?

¹⁶ Kutula ntima na Yehowa kele ve dikambu ya kutuba kaka na munoko. Yo fwete vanda na kati ya ntima mpi beto fwete monisa yo na bisalu na beto. Kana beto ketula ntima na Yehowa, beto tatula mpenza ntima na Ndinga na yandi, Biblia. Beto tatangaka yo konso kilumbu, kuyindulula yo, mpi kupesa yo nzila ya kutwadisa luzingu na beto. (Nkunga 119:105) Kutula ntima na Yehowa kelombaka mpi kutula ntima na ngolo ya mpeve santu na yandi. Na lusadisu ya mpeve santu, beto lenda yedisa bambuma yina kepesaka Yehowa kyese, mpi beto lenda nunga bikalulu ya mbi yina mekotilaka beto ngolo mpenza. (1 Korinto 6:11; Galatia 5:22-24) Yo yina, na lusadisu ya mpeve santu, bantu mingi menungaka na kuyambula kunwa makaya ti bima yina kelausaka. Bantu yankaka meyambulaka mansoni. Ya kyeleka, kana beto ketula ntima na Yehowa, yo ketendula nde beto kesala mambu na ngolo na yandi, kansi na ngolo na beto mosi ve.​—Efezo 3:14-18.

¹⁷ Dyaka, kutula ntima na Yehowa ketendula kutula ntima na bantu yina yandi ketulaka ntima. Mu mbandu, Yehowa mesalaka bangidika na mpila nde “mpika ya kwikama mpi ya mayele” (NW) kusungimina mambote ya Kimfumu na ntoto. (Matayo 24:45-47) Beto kesosaka ve kusala mambu na mutindu ya beto mosi mezola, mpi beto kendimaka mpenza bantu yina ya yandi meponaka sambu beto ketulaka ntima na ngidika ya Yehowa. Dyaka, bankuluntu yina kesalaka na konso dibundu ya Bukristu keponamaka na mpeve santu mutindu ntumwa Polo kumonisaka yo. (Bisalu 20:28) Kundima ngidika ya bankuluntu na dibundu, kemonisaka mpi nde beto ketulaka ntima na Yehowa.​—Baebreo 13:17.

Landa Mbandu ya Polo

18. Inki mutindu Bakristu ya bubu yai kelandaka mbandu ya Polo, kansi bo ketulaka ve ntima na inki?

¹⁸ Ntumwa Polo kukutanaka ti bampasi mingi na kisalu na yandi ya kusamuna, kaka mutindu beto mpi kekutanaka na yo. Na bilumbu na yandi, bantu vandaka kumonisa bamfumu ya luyalu nde Bukristu kuvandaka ve kimvuka mosi ya mbote mpi yo vandaka kulomba nde bantangu yankaka Polo kusungika bangindu ya luvunu yina bo vandaka na yo mpi kusosa nde bamfumu ya leta kundima nde kisalu ya kusamuna kusalama. (Bisalu 28:19-22; Filipi 1:7) Bubu yai, Bakristu kelandaka mbandu na yandi. Na bisika yonso yina mpila kevandaka, beto kesadisaka bantu yankaka na kubakisa kisalu na beto, mpi beto kesadilaka konso mwaye yina memonana sambu na kutendudila bo. Mpi beto kesalaka bikesa sambu na kunwanina nsangu ya mbote mpi kulomba nswa ya leta sambu na kulonga yo. Kansi, beto ketulaka ve ntima na beto yonso na bikesa ya mutindu yina sambu beto kemonaka ve nde kununga to kubela kekatukaka na batribinale ya beto mosi kesambaka to na mutindu bantu kendimaka beto. Kansi, beto ketulaka ntima na Yehowa. Beto keyibukaka kikesa yina yandi pesaka Izraele na ntangu ya ntama nde: “Beno ta baka ngolo ntangu beno ke tula mono ntima ti kuvanda nie.”​—Yezaya 30:15.

19. Ntangu bo kenyokwamaka, inki mutindu bampangi na beto mebakisaka mfunu ya ntima yina bo ketulaka na Yehowa?

¹⁹ Bantangu yankaka na bilumbu na beto, bo mekangisaka kisalu na beto na Eropa ya Esti ti ya Westi, na bandambu yankaka ya Azia ti ya Afrika, mpi na bansi yankaka ya Amerika ya Sudi ti ya Nordi. Keti yo ketendula nde ntima ya beto ketulaka na Yehowa kele ya mpamba? Ve. Ata bantangu yankaka yandi mepesaka nzila nde bampangi kumona mpasi ya ngolo sambu na kikuma ya yandi mosi kemona mbote, Yehowa kepesaka na zola yonso kikesa na bayina kemonaka mpasi ya mutindu yina. Ntangu bo kemonaka mpasi yango, Bakristu mingi metungaka mpenza lukwikilu na bo ya kitoko mpi bo melongukaka na kutula ntima na Nzambi.

20. Ata leta mepesaka beto kimpwanza ya kusala kisalu na beto, na nki mambu beto tasosa ve kubebisa lukwikilu na beto?

²⁰ Kansi, na bansi yankaka, leta kendimaka kisalu na beto, mpi bantangu yankaka bo kepanzaka bansangu ya mbote sambu na beto na nzila ya bima yina kemwangaka bansangu. Beto kepesa mersi sambu na dyambu yai mpi beto kendima nde yo kelungisaka mpi lukanu ya Yehowa. Na lusakumunu na yandi, beto kesadilaka kimpwanza ya mingi yina beto kevandaka na yo, sambu na kutomisa luzingu na beto mosi ve, kansi sambu na kusadila Yehowa na meso ya bantu yonso mpi mbotembote mpenza. Kansi, beto tameka ve ata fyoti kukota na mambu ya politiki, kufyotuna kisalu na beto ya kusamuna to kukulumusa na konso mutindu yina valere ya kisalu yina beto kesadilaka Yehowa kaka sambu na kupesa bamfumu ya luyalu kyese. Beto kele na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Mesia mpi beto mekangamaka kaka na lweka ya kimfumu ya Yehowa. Kivuvu na beto kele ve na bima ya ngidika yai, kansi na inza ya mpa, kisika Kimfumu ya Mesia ya zulu tavanda luyalu mosi mpamba yina tayala na ntoto yai. Babombi, minduki ya nene, to nkutu bamvita ya bo kesadilaka minduki ya kuluta nene tabwisa ve luyalu yina to nkutu kukatula yo kuna na zulu sambu na kubwisa yo na ntoto. Yo lenda bwa ve ata fyoti mpi yo talungisa lukanu ya Yehowa metudilaka yo.​—Daniele 2:44; Baebreo 12:28; Kusonga 6:2.

21. Beto kele na lukanu ya kulanda nki nzila?

²¹ Polo ketuba nde: “Beto kele ve bantu yina ke vutuka na nima, ke vidisa moyo na bo. Beto ke na lukwikilu ebuna beto ke baka moyo ya mvula na mvula.” (Baebreo 10:39) Yo yina, bika beto yonso kusadila Yehowa na kwikama tii kuna na nsuka. Beto kele na bikuma mingi ya kutula ntima na Yehowa ntangu yai mpi mvula na mvula.​—Nkunga 37:3; 125:1.

Inki Nge Melonguka?

• Sambu na nki Yozue ti Kalebi kupesaka rapore ya mbote ntangu bo vutukaka?

• Tanga ndambu ya bikuma yina kepusaka beto na kutula ntima na beto yonso na Yehowa?

• Kutula ntima na Yehowa ketendula inki?

• Sambu beto ketulaka ntima na Yehowa, beto kele na lukanu ya kubaka nki desizio?

[Kifwanisu ya kele na lutiti ]28]

Sambu na nki Yozue ti Kalebi kupesaka rapore ya mbote?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 29]

Lugangu kepesaka beto kikuma ya nene ya kutula ntima na Yehowa

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Bifwanisu yonso tatu: Na nswa ya Anglo-Australian Observatory, David Malin muntu kubakaka bafoto yango

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Kutula ntima na Yehowa ketendula kutula ntima na bantu yina yandi ketulaka ntima