Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kitoko
“NA KATI ya bana-bankento nduku na mono kele bonso kintuntu na kati ya bansende.” “Mutindu kele nti ya bapome na kati ya banti ya mfinda, mutindu yo yina mpi kele bakala ya mono ke zolaka na kati ya babakala ya nkaka.” “Nki mwana-nkento yai ke monika mpidiyai! Yandi kele kitoko bonso ngonda, yandi ke pela bonso ntangu.” (Kitoko 2:2, 3; 6:10) Baverse yai ya mukanda ya kitoko kele mbote mpenza! Sambu mukanda yango ya mvimba kele poemi ya kele na ntendula mingi mpi ti bangogo ya kitoko, bo kebingaka yo “nkunga ya kuluta kitoko na bankunga yonso.”—Kitoko 1:1.
Yo fwete vanda nde Ntotila Salomo kusonikaka nkunga yai penepene na mvu 1020 N.T.B., na kitini ya ntete ya luyalu na yandi ya bamvula 40. Nkunga yai kele disolo ya ketubila kuzolana ya leke mosi ya ngungudi ti mwana-nkento mosi ya bwala Shunemi. Bantu yankaka ya bo ketubila na poemi yango kele: mama ti bampangi ya babakala ya mwana-nkento yina, “bana-bankento ya Yeruzalemi [bana-bankento ya nzo ya ntotila],” mpi “bankento ya Sioni [bankento ya Yeruzalemi].” (Kitoko 1:5; 3:11) Yo lenda vanda mpasi sambu na mutangi na kubakisa bantu yonso ya ketuba na mukanda ya Kitoko, kansi yandi lenda bakisa yo kana yandi tadila mambu ya bo ketuba to mambu yina bo ketubila bo.
Sambu yo kele kitini ya Ndinga ya Nzambi, nsangu ya mukanda ya Kitoko kele mfunu mingi sambu na bikuma zole. (Baebreo 4:12) Ya ntete, yo kelonga beto ntendula ya zola ya kyeleka yina kevandaka na kati ya bakala ti nkento. Ya zole, nkunga yango kemonisa zola yina kele na kati ya Yezu Kristu ti dibundu ya Bakristu ya kupakulama.—2 Korinto 11:2; Efezo 5:25-31.
BENO MEKA VE KUTEDIMISA “ZOLA” NA NTIMA NA MONO
“Nduku na mono, pesa mono babeze na nge mingi, sambu kuzola ya nge zolaka mono yo me simba mono bonso malafu ke simbaka muntu.” (Kitoko 1:2) Disolo ya mukanda ya Kitoko keyantika ti bangogo yai ya mwana-nkento mosi ya kukonda mfunu yina bo nataka na nzo ya Salomo. Inki mutindu yandi kumaka kuna?
Yandi ketuba nde: “Bampangi na mono ya babakala wilaka mono makasi, bo tindaka mono na kusala na bilanga ya vinu.” Bampangi na yandi ya babakala kuwilaka yandi makasi sambu ngungudi ya leke yina yandi vandaka kuzola kubingaka yandi sambu bo kwenda kutambula. Sambu na kubuyisa yandi na kukwenda, bo pesaka yandi kisalu ya kukeba “bilanga na [bo] ya vinu” sambu “bamikengi yina ya fioti” kubebisa yo ve. Kisalu yai kusalaka nde yandi vanda penepene ya camp ya Salomo. Bantu kumonaka kitoko na yandi ntangu yandi vandaka kukwenda na “mfinda ya banti yai amandier,” mpi bo nataka yandi na camp.—Kitoko 1:6; 2:10-15; 6:11.
Ntangu mwana-nkento yina kemonisa mpusa ya kumona ngungudi yina yandi vandaka kuzola mingi, bana-bankento ya nzo ya ntotila ketela yandi na ‘kulanda makulu ya mameme’ sambu na kusosa yandi. Kansi Salomo kepesa yandi ve nswa ya kukwenda. Sambu na kumonisa mutindu yandi vandaka kusepela ti kitoko ya mwana-nkento yina, Salomo kesila na kupesa yandi “shene ya kitoko ya wolo . . . mpi bima-makutu ya arza.” Kansi, yo kebenda ve dikebi ya mwana-nkento yango. Leke yina ya ngungudi mekota na camp ya Salomo, memona mwana-nkento yina, mpi yandi metuba nde: “Nge kele kitoko, sheri na mono, nge kele kitoko mpenza!” Mwana-nkento yina melomba bana-bankento ya nzo ya ntotila na kuzenga nde bo tameka ve kutedimisa “amure” na ntima na yandi.—Kitoko 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:2, 3—Sambu na nki kuyibuka zola yina leke ya ngungudi vandaka kuzola mwana-nkento yai kuvandaka bonso malafu to vinu mpi zina na yandi bonso mafuta? Kaka mutindu vinu kepesaka muntu kyese mpi kutula mafuta na ntu kelembikaka, kuyindula zola ya mwana-bakala yina mpi zina na yandi vandaka kupesa mwana-nkento yina kikesa mpi kyese. (Nkunga 23:5; 104:15) Kiteso mosi, Bakristu ya kyeleka, mingimingi bapakulami, kebakaka ngolo mpi kikesa ntangu bo keyindulaka zola yina Yezu Kristu memonisaka sambu na bo.
1:5 (NW)—Sambu na nki mwana-nkento yai ya bwala kufwanisaka mpusu na yandi ya ndombe ti “banzo-tenta ya Kedare”? Bo kesadilaka mika ya nkombo sambu na kusala bima mingi. (Kutanga 31:20) Mu mbandu, bo vandaka kusadila ‘bilele ya bo salaka na mika ya nkombo’ “sambu na kufika nzo ya ntenta.” (Kubasika 26:7) Mutindu ba bédouin (kikanda mosi ya bantu ya Arabi) kesalaka banzo-tenta na bo tii bubu yai, yo fwete vanda nde bo vandaka kusala banzo-tenta ya Kedare na mika ya ndombe ya nkombo.
1:15—Ngungudi ya leke zolaka kutuba nki ntangu yandi tubaka nde: “Meso na nge kele meso ya bapizio”? (NW) Ngungudi ya leke vandaka kutuba nde meso ya mwana-nkento yina kuvandaka petepete mpi kitoko na kutala bonso meso ya bapizio.
2:7; 3:5—Sambu na nki mwana-nkento ya Shunemi lombaka bana-bankento ya nzo ya ntotila na kuzenga “na zina ya bambambi ti bambuluku”? Bambambi ti bambuluku mezabanaka sambu na kitoko na bo. Yo yina, mwana-nkento ya Shunemi kupusaka bana-bankento ya nzo ya ntotila na kuzenga na nsadisa ya konso kima yina kele kitoko nde bo tameka ve kutedimisa zola na ntima na yandi.
Malongi Sambu na Beto:
1:2; 2:6. Kumonisa zola na mutindu ya mefwana lenda vanda mbote na ntangu bantu kesala kinduku yina tanata na makwela. Kansi, bantu yina kezola kukwela fwete keba na mpila nde mambu yango ya bo kesala kuvanda mutindu ya kumonisa zola ya masonga kansi ve ya kumonisa bampusa ya mvindu, yina lenda nata na pite.—Galatia 5:19.
1:6; 2:10-15. Kana bampangi-babakala ya mwana-nkento ya Shunemi kupesaka yandi ve nzila ya kukwenda ti muntu ya yandi vandaka kuzola na kisika mosi ya kingenga na bangumba, yo kele ve sambu yandi vandaka ve ti bikalulu ya mbote to sambu yandi vandaka ti balukanu ya mbi. Kansi, bo salaka yo sambu na kubuyisa yandi na kudikotisa na dyambu yina lendaka kunata yandi na mpukumuna. Dilongi sambu na bafianse kele nde, bo fwete kwendaka ve na bisika ya kingenga bo mosi.
2:1-3, 8, 9. Ata yandi vandaka kitoko, na kudikulumusa yonso, mwana-nkento ya Shunemi vandaka kumona nde yandi “kele kaka kintuntu yai rose na ntoto ya Saroni.” Sambu yandi vandaka kitoko mpi ya kwikama na Yehowa, mwana-bakala ya ngungudi vandaka kumona yandi “bonso kintuntu na kati ya bansende.” Inki beto lenda tuba sambu na mwana-bakala yina? Sambu yandi vandaka kitoko, mwana-nkento yina vandaka kumona yandi “bonso mbambi.” Yo fwete vanda mpi nde yandi vandaka ya kwikama na Yehowa mpi kutina yandi boma. Mwana-nkento yango ketuba nde: “Mutindu kele nti ya bapome [yina kepesaka kivudi mpi kebutaka bambuma] na kati ya banti ya mfinda, mutindu yo yina mpi kele bakala ya mono ke zolaka na kati ya babakala ya nkaka.” Keti lukwikilu ti kwikama kele ve bikalulu ya mbote ya kusosa na muntu yina beto kezola kukwela?
2:7; 3:5. Mwana-nkento yina ya kukonda mfunu kuvandaka ve ata ti mawi ya zola sambu na Salomo. Yandi lombaka mpi bana-bankento ya nzo ya ntotila na kumeka ve kutedimisa zola na ntima na yandi sambu na muntu yankaka katula kaka ngungudi. Yo kele ve mbote mpi yo mefwana ve na kuzola konso muntu yina ti mabanza ya kukwela yandi. Mukristu ya mpumpa yina kezola kukwela fwete sosa kukwela kaka nsambidi mosi ya kwikama ya Yehowa.—1 Korinto 7:39.
“SAMBU NA NKI BENO KEZOLA KUTALA” MWANA-NKENTO YA SHUNEMI?
Mono kemona kima mosi “me katuka na ntoto ya zelo na zelo” mpi yo kele “bonso midinga ya mire.” (Kitoko 3:6) Bankento ya Yeruzalemi kemona nki ntangu bo kebasika na nganda? Bo kemona Salomo ti bansadi na yandi kevutuka na mbanza! Ebuna ntotila mekwisa ti mwana-nkento ya Shunemi.
Ngungudi yina melanda mwana-nkento yai mpi ntama mingi ve yandi memona mpila ya kumona mwana-nkento yango. Ntangu yandi kendimisa mwana-nkento yina nde yandi kezolaka yandi, mwana-nkento yango kemonisa mpusa na yandi ya kukatuka na mbanza yina. Yandi ketuba nde: “Mono ta vanda kaka na zulu ya ngumba na nge ya mire ti ya ndumbu tii kuna ntongo me tana, mupepe ya suka me yantika kuluta.” Yandi kebinga ngungudi na “kwisa kudia bambuma ya kitoko na kilanga na yandi.” Ngungudi kevutula nde: “Nkento na mono, sheri na mono, mono me kwisa kukota na kilanga na mono.” Bankento ya Yeruzalemi kezabisa bo nde: “Beno ba-amoureux, beno dia-dia kaka, beno nwa kaka tii kuna amure kumisa beno bantu ya kilau!”—Kitoko 4:6, 16; 5:1.
Na nima ya kutela bana-bankento ya nzo ya ntotila ndosi mosi, mwana-nkento ya Shunemi kezabisa bo nde: “Mono ke fwa na maladi ya amure.” Bo keyula yandi nde: “Bakala na nge me luta babakala ya nkaka na nki?” Yandi kevutula nde: “Bakala na mono kele kitoko ti ngolo; na kati ya babakala mile kumi, yandi muntu me luta bo.” (Kitoko 5:2-10) Ntangu Salomo kesikisa yandi mingi kibeni, yandi kevutula na kudikulumusa yonso nde, “Sambu na nki beno ke zola kutala” mwana-nkento ya Shunemi? (Kitoko 6:4–7:1) Sambu yandi monaka yo bonso dibaku ya kupusa mwana-nkento yina na kuzola yandi, ntotila kesikisa yandi dyaka mingi kuluta. Ata mpidina, mwana-nkento yina mebikala ya kwikama na zola na yandi sambu na ngungudi. Nsukansuka, Salomo meyambula yandi sambu yandi vutuka na nzo na bo.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
4:1; 6:5—Sambu na nki bo kefwanisa nsuki ya mwana-nkento yina ti kibuka ya “bankombo”? Kufwanisa yina kemonisa nde nsuki na yandi vandaka nda, kengenga mpi kitoko bonso mika ya ndombe ya bankombo.
4:11 (NW)—Mutindu verse yai ketuba nde bikobo ya mwana-nkento ya Shunemi kebasisa mafuta ya bwiki mpi “mabele ti bwiki kele na nsi ya ludimi na” yandi kemonisa inki? Mafuta ya bwiki ya kebasikaka na nzo ya bwiki kevandaka kitoko mpi sukadi kuluta bwiki yina bo bikaka na nsi ya mwini. Kufwanisa yai mpi dibanza ya ketuba nde mabele ti bwiki kuvandaka na nsi ya ludimi ya mwana-nkento yina, kemonisa nde bangogo ya mwana-nkento ya Shunemi kuvandaka mbote mpi kitoko kibeni.
5:12—Inki kele ntendula ya bangogo “meso na yandi me fwanana na bapizio yina me telama penepene na kamwa-masa,” yina kekudiyobila na mabele? Mwana-nkento yina ketubila meso ya kitoko ya muntu ya yandi vandaka kuzola. Ziku, yandi vandaka kufwanisa mbuma ya ndombe ya meso ya ngungudi, disongidila mbuma yina kevandaka na katikati ya mbuma ya mpembe ya meso, ti bapizio ya mukubu ya mwa-ndombe yina keyobila na mabele.
5:14, 15—Sambu na nki bo ketubila maboko ti makulu ya ngungudi na mutindu yai? Yo kemonana nde mwana-nkento yina ketuba nde bo mesalaka misapi ya ngungudi mbote mpi manzungulu na yandi kele bonso diama. Yandi kefwanisa makulu ya ngungudi yina ti “makunzi ya ditadi yai marbre” sambu yo kele ngolo mpi kitoko.
6:4—Sambu na nki bo mefwanisa mwana-nkento yina ti “bwala Tirsa”? Yozue muntu kubotulaka bwala yai ya Kanana, mpi na nima ya luyalu ya Salomo yo kumaka ntu-mbanza ya ntete ya kimfumu ya makanda kumi ya nordi ya Izraele. (Yozue 12:7, 24; 1 Bantotila 16:5, 6, 8, 15) Mukanda mosi ketuba nde: “Yo kemonana nde bwala yango kuvandaka bwala mosi ya kitoko mpenza, dyambu yina ketendula sambu na nki bo ketubila yo awa.”
7:1—“Makinu yai ya ndonga zole” kele inki? Beto lenda balula mpi bangogo yai nde “makinu ya Mahanayimi.” Mbanza ya vandaka ti zina yai kuvandaka na esti ya Nzadi Yordani, penepene ya muwanda ya Yaboki. (Kuyantika 32:3, 23; 2 Samuele 2:29) “Makinu yai ya ndonga zole” lenda vanda makinu mosi ya bantu vandaka kukina na nkinsi mosi buna.
7:5—Sambu na nki Salomo kefwanisa nkingu ya mwana-nkento ya Shunemi ti nzozulu ya “bo me tunga na meno ya nzioko”? Ntangu yandi sikisaka ntete mwana-nkento yina, Salomo kutubaka nde: “Nkingu na nge kele kitoko bonso [nzozulu, NW] ya ntotila Davidi.” (Kitoko 4:4) Nzozulu kevandaka nda mingi, mpi meno ya nzyoko kevandaka butesi. Nda mpi butesi ya nkingu ya mwana-nkento yina vandaka kuyitukisa Salomo.
Malongi Sambu na Beto:
4:7. Ata mwana-nkento ya Shunemi vandaka ya kukonda kukuka, mutindu yandi bwaka ve na kuleba yina Salomo kulebaka yandi, yandi monisaka kwikama na yandi. Bikalulu na yandi ya mbote kusalaka nde yandi kuma kitoko mingi. Yo fwete vanda mpi kiteso mosi sambu na bankento yina kele Bakristu.
4:12. Bonso kilanga ya kitoko ya bo mezyunga na lupangu to kibaka yina muntu lenda kota kaka na kielo yina bo mekanga, mwana-nkento ya Shunemi kubumbaka mawi na yandi ya zola kaka sambu na bakala yina yandi zolaka kukwela na bilumbu kekwisa. Yandi kele mbandu mosi ya mbote kibeni sambu na Bakristu ya bankento ti ya babakala yina mekwela ntete ve!
“TIYA YA” YAH
Bampangi ya babakala ya mwana-nkento ya Shunemi keyula ngyufula yai ntangu bo memona yandi na nzo: “Nani nkento yai me katuka na ntoto ya zelo na zelo ke kwisa, bo me simbana na maboko na bakala na yandi?” Ntangu fyoti na ntwala, mosi na kati na bo kutubaka nde: “Kana yandi kele bonso kibaka ya nzo, beto ta kumisa yandi, beto ta tungila yandi nzo ya kitoko ya arza. Kana yandi kele bonso munoko ya nzo, beto ta nwanisa yandi, beto ta kangisa yandi na mabaya ya sedre.” Ntangu yai ya zola ya mwana-nkento ya Shunemi menunga mpi yo memonana nde yo kele ya kyeleka, yandi ketuba nde: “Mono kele bonso kibaka ya nzo, mabele na mono kele bonso makunzi na yo. Bakala na mono me zaba mbote-mbote nde yandi muntu ta pesa mono kiese ti ngemba.”—Kitoko 8:5, 9, 10.
Zola ya kyeleka kele “tiya ya” Yah. Sambu na inki? Sambu zola ya mutindu yina kekatukaka na Yehowa. Yandi muntu metulaka mpusa ya kuzola na kati na beto. Yo kele tiya yina bo lenda fwa yo ve ntangu yo kepela. Mukanda ya Kitoko kemonisa na mutindu ya mbote kibeni nde zola ya kevandaka na kati ya bakala ti nkento lenda vanda “ngolo bonso lufwa.”—Kitoko 8:6.
Nkunga ya kuluta kitoko ya Salomo kemonisa mpi pwelele bangwisana yina kele na kati ya Yezu Kristu ti bantu yina kele “nkento” na yandi ya zulu. (Kusonga 21:2, 9) Zola ya Yezu sambu na Bakristu ya kupakulama meluta konso zola yina kevandaka na kati ya bakala ti nkento. Bantu ya kimvuka ya nkento kekudipesaka ya mvimba. Yezu kufwaka na zola yonso sambu na “mameme ya nkaka” mpi. (Yoane 10:16) Yo yina, bansambidi yonso ya kyeleka lenda landa mbandu ya zola ya kwikama mpi ya kudipesa ya mvimba ya mwana-nkento ya Shunemi.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]
Mukanda ya Kitoko kelonga beto nde beto fwete sosa nki bikalulu na muntu ya beto kezola kukwela?