Keti Zola ya Kieleka Ke Vandaka?

1, 2. Banani lenda longuka Mukanda ya Kitoko na dikebi yonso sambu na kubaka malongi, mpi sambu na nki? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

NKULUNTU mosi yina salaka diskure ya makwela tubaka sambu na bankwelani yina ya mpa nde: ‘Tala mutindu bo ke talana mpi me simbana na zola yonso! Nani lenda buya nde bo ke zolanaka mingi!’ Ntangu bankwelani yina vandaka kukota na kisika yina bo salaka feti, nkuluntu yina vandaka kudiyula kana na nima ya bamvula bo ta landa na kuzolana mutindu yina to, zola yina ta mana. Kana bankwelani ke zolana mingi mpi ke kanga ntima na bampasi, bangwisana na bo ke kumaka ngolo. Sambu bankwelani mingi ke fwa makwela, beto lenda kudiyula nde: Keti bankwelani lenda yedisa zola ya kieleka mpi kulanda na kuzolana luzingu na bo ya mvimba?

² Ata na bilumbu ya Salomo, yo vandaka mpasi na kumona bankwelani kuyedisa zola ya kieleka. Ntangu Salomo tubilaka bikalulu ya bantu ya bilumbu na yandi, yandi tubaka nde: “Mono monaka bakala mosi na kati ya bantu funda, kansi mono monaka ve nkento mosi na kati na bo. Mono monaka kaka diambu yai mosi: Nzambi ya kieleka me salaka bantu ya kusungama, kansi bo me sosaka balukanu mingi.” (Lo. 7:26-29, NW) Sambu na bupusi ya bankento ya banzenza yina vandaka kusambila Baale, bikalulu ya mbote bebaka. Yo yina, Salomo tubaka nde yo vandaka mpasi na kumona bakala to nkento mosi ya bikalulu ya mbote.a Ata mpidina, poemi yina yandi sonikaka bamvula 20 na ntwala, disongidila Mukanda ya Kitoko, ke monisa nde bankwelani lenda yedisa zola ya kieleka yina lenda zinga bamvula mingi. Diaka, yo ke tubila na pwelele zola ya kieleka mpi mutindu ya kumonisa yo. Kana bansadi ya Yehowa ya bankwelani mpi ya bampumpa ke longuka na dikebi Mukanda ya Kitoko, bo lenda baka malongi mingi na yina me tala zola yango.

ZOLA YA KIELEKA KE VANDAKA!

3. Sambu na nki beto ke ndima nde zola ya kieleka ke vandaka na kati ya bankwelani?

³ Kitoko 8:6, NW ke tuba nde: “Tula mono bonso kashe na ntima na nge, bonso kashe na diboko na nge, sambu zola kele ngolo bonso lufwa, mpi kukangama kaka na muntu kele ngolo bonso maziamu. Tiya na yo kele tiya yina ke pela, tiya ya Yah.” Bangogo “tiya ya Yah” ya bo me sadila awa ke monisa zola ya mingi. Zola ya kieleka kele “tiya ya Yah,” yo ke tendula nde Yehowa kele na kisina ya zola yina. Yehowa gangaka bantu na kifwani na yandi, ti makuki ya kuzola. (Kuy. 1:26, 27) Ntangu Adami monaka Eva, yandi tubaka bangogo yina monisaka nde yandi sepelaka mingi. Ntembe kele ve nde, Eva mpi sepelaka ti Adami, yina pesaka mpanzi na yandi sambu bo ganga Eva. (Kuy. 2:21-23) Sambu Yehowa me tulaka na kati ya muntu makuki ya kuzola muntu ya nkaka, bankwelani lenda zolana mingi mpi kulanda na kumonisa zola yina luzingu na bo ya mvimba.

4, 5. Tubila na bunkufi Mukanda ya Kitoko.

⁴ Yo ke lombaka nde bankwelani kulungisa mambu mingi sambu zola na bo kuvanda ngolo mpi kuzinga luzingu na bo ya mvimba. Mukanda ya Kitoko ke tubila mwa mambu yango; yo ke tubila mpi zola na kati ya mwana-nkento mosi ya bwala Shunemi ti ngungudi mosi ya toko. Salomo tungaka kan pene-pene ya kilanga ya vinu yina mwana-nkento yango vandaka kusala; sambu yandi sepelaka ti kitoko ya mwana-nkento yina, yandi tindaka bantu na kunatila yandi mwana-nkento yango. Kansi, yo monikaka pwelele nde mwana-nkento vandaka kuzola ngungudi. Ata Salomo sosaka kununga ntima ya mwana-nkento, yandi landaka kaka kuzola ngungudi. (Kit. 1:4-14) Ngungudi yina salaka bikesa sambu na kukota na kan, mpi bo solulaka ti mwana-nkento na bangogo yina monisaka zola na bo.​—Kit. 1:15-17.

⁵ Salomo nataka mwana-nkento yina na Yeruzalemi, ebuna ngungudi yina landaka mpi. (Kit. 4:1-5, 8, 9) Bikesa yonso yina Salomo salaka sambu mwana-nkento yina kuzola yandi nungaka ve. (Kit. 6:4-7; 7:1-10) Nsuka-nsuka, Salomo yambulaka yandi. Mukanda ya Kitoko ke suka ti bangogo yina ke monisa nde mwana-nkento siamisaka ngungudi na ‘kuvanda ntinu bonso mbambi’ sambu na kuvutukila yandi.​—Kit. 8:14.

6. Sambu na nki yo kele mpasi na kuzaba bantu yina ke tuba na Mukanda ya Kitoko?

⁶ “Nkunga ya kuluta kitoko” yina Salomo sonikaka kele ti ntendula ya mfunu. Yo ke sadisaka mpi na kuzaba bantu yina ke solula, muntu yina ke kuditubila, mpi mambu yina muntu ke yindula, ata yo ke vandaka mpasi na kubakisa mambu yai na nkunga. (Kit. 1:1) Mukanda mosi (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) ke tuba nde: “Ndonga yina mambu salamaka, bazina ya bantu, mpi mutindu bo ke ta disolo, ke vandaka mfunu mingi ve.” Sambu na kubebisa ve ntomo ya nkunga, bo lenda katula bazina ya bantu na kati. Kansi, mambu yina bo ke tuba lenda sadisa beto na kuzaba bantu yina ke tuba, to mambu yina bo ke tubila bo.

“MITINDU NA NGE YA KUMONISA ZOLA KELE MBOTE KULUTA VINU”

7, 8. Inki beto lenda tuba sambu na ‘bangogo ya kumonisila zola’ yina kele na Mukanda ya Kitoko? Pesa bambandu.

⁷ Mukanda ya Kitoko me fuluka ti ‘bangogo ya kumonisila zola’ ya mwana-nkento ti ngungudi. Bangogo yina bo ke tubila ke monisa luzingu ya mputu ya bamvula kiteso ya 3 000 me luta; yo yina, batangi ya nkaka lenda bakisa yo ve mbote-mbote. Kansi, yo kele mfunu mingi sambu na beto mpi beto ke bakisaka mbote mawi na bo. Mu mbandu, ngungudi ke kumisa kitoko ya meso ya mwana-nkento yina mpi ke fwanisa yo ti “meso ya bapizio.” (Kit. 1:15, NW) Na Kitoko 5:12 mwana-nkento ke tubila ngungudi nde: ‘Meso na yandi kele bonso bapizio na lweka ya bamasa, yina ke yobila na mabele, yina me vanda na lweka ya kiziba ya me fuluka na masa.’ Mbuma ya ndombe ya meso ya ngungudi yina kitini ya mpembe me ziunga kele kitoko bonso pizio ke yobila na kati ya mabele to miliki.

⁸ Bangogo ya nkaka ya zola yina bo ke tubila, ke tadila kaka ve kitoko ya nitu. Tala mambu ngungudi ke tuba sambu na mutindu ya kutuba ya mwana-nkento. (Tanga Kitoko 4:7, 11.) Yandi ke tuba nde “mabele ti bwiki kele na nsi ya ludimi na nge.” Sambu na ngungudi, bangogo ya mwana-nkento kele ntomo bonso mabele mpi bwiki. Ya kieleka, ntangu ngungudi ke zabisa mwana-nkento nde “nge kele kitoko mpenza, ata kifu mosi kele na nge ve,” yandi vandaka ve kutubila kaka kitoko ya nitu.

9. (a) Zola na kati ya bankwelani ke lombaka nki? (b) Sambu na nki yo kele mfunu nde bankwelani kumonisana zola?

⁹ Makwela kele ve ngidika mosi yina bantu fwete mona mpamba, to ndefi mosi yina beto me sala sambu na kumonisa zola mosi ya zulu-zulu. Makwela ya Bakristu ke simbamaka kibeni na zola. Bansiku ya Yehowa ke twadisaka zola yango. (1 Yoa. 4:8) Zola yango ke katukaka na ntima, bonso yina muntu ke monisilaka bantu ya dibuta na yandi. Zola yina ke monanaka mpi na kukangama ya ngolo ya banduku ya kieleka. (Yoa. 11:3) Yo ke monanaka mpi na kati ya bakala ti nkento. (Bing. 5:15-20) Ya kieleka, zola ya bankwelani ke monanaka na mitindu yai yonso. Zola ke monikaka mbote na bisalu na yo. Yo kele mfunu kibeni nde bankwelani kubika ve bisalu na bo ya konso kilumbu kukanga bo nzila na kumonisana zola! Zola yina bo ke monisana lenda kumisa bangwisana na bo ngolo mpi kukumisa makwela na bo ya kiese. Na bisika yina bantu ya nkaka ke bakaka bangidika sambu bakala ti nkento ya me zabana mbote ve kukwelana, yo kele mbote nde bankwelani ya mutindu yai kumonisana zola na bangogo, yo ta yedisa zola na bo mpi makwela na bo ta toma.

10. Kuyibuka bangogo ya zola lenda vanda ti nki bupusi?

¹⁰ Kana bankwelani ke monisana zola, yo ke vandaka ti bupusi ya nkaka ya mbote. Ntotila Salomo pesaka ntuma nde bo sadila mwana-nkento ya Shunemi “shene ya kitoko ya wolo, . . . mpi bima-makutu ya arza.” Yandi pesaka mwana-nkento lukumu ntangu yandi tubaka nde, yandi kele “kitoko bonso ngonda, yandi ke pela bonso ntangu.” (Kit. 1:9-11; 6:10) Ata mpidina, mwana-nkento yina bikalaka ya kwikama na ngungudi yina yandi vandaka kuzola mingi. Inki salaka nde mwana-nkento yina kubikala ya kwikama mpi kuvanda na kiese ata na ntangu yina ngungudi vandaka ve ti yandi kisika mosi? Yandi ke tuba nde: “Bika yandi pesa mono beze ti babeze ya munoko na yandi, sambu mitindu na nge ya kumonisa zola kele mbote kuluta vinu. Nsudi ya mafuta na nge kele kitoko. Zina na nge kele bonso mafuta ya nsudi ya kitoko ya bo me tiamuna. Yo yina bana-bankento ke zolaka nge.” (Kit. 1:2, 3, NW) Yandi yibukaka bangogo ya kitoko mpi ya zola yina ngungudi vandaka kutubila yandi. Mwana-nkento vandaka kuwa yo ‘ntomo kuluta vinu,’ yo yina yo vandaka kusepedisa ntima na yandi. Sambu na yandi, zina ya ngungudi vandaka bonso “mafuta ya nsudi ya kitoko yina bo me tiamuna” na ntu. (Nk. 23:5; 104:15) Ee, bangogo ya kitoko ya ngungudi yina yandi vandaka kuyindula lendaka mpi kusadisa yandi na kulanda kaka na kuzola ngungudi. Yo me fwana kibeni nde mbala na mbala bankwelani kusolula na bangogo yina ke monisa zola!

BENO MEKA VE KUTEDIMISA ZOLA “TII KUNA YO MOSI TA ZOLA”

11. Inki dilongi Bakristu ya bampumpa lenda baka na mbandu ya mwana-nkento ya Shunemi yina zolaka ve nde bo tedimisa zola na yandi?

¹¹ Mukanda ya Kitoko kele mpi ti malongi mingi sambu na Bakristu ya bampumpa, mingi-mingi bayina ke sosa nkwelani. Mwana-nkento yina zolaka ve Salomo. Yandi zabisaka bana-bankento ya Yeruzalemi nde: “Beno meka ve kusikimisa to kutedimisa zola na kati na mono tii kuna yo mosi ta zola.” (Kit. 2:7; 3:5, NW) Sambu na nki? Sambu yo kele ve mbote na kuzola konso muntu yina beto ke mona. Yo me fwana nde Mukristu yina ke sosa nkwelani kukanga ntima tii ntangu yandi ta mona muntu yina yandi ta zola kibeni.

12. Sambu na nki mwana-nkento ya Shunemi zolaka ngungudi?

¹² Sambu na nki mwana-nkento ya Shunemi zolaka ngungudi? Ya kieleka, yandi vandaka kitoko bonso “mbambi,” maboko na yandi vandaka ngolo bonso “wolo,” mpi makulu na yandi vandaka kitoko mpi ngolo bonso “makunzi ya marbre.” Kansi katula ngolo mpi kitoko, yandi vandaka diaka ti mambu ya nkaka ya mbote. Bonso “nti ya bapome na kati ya banti ya mfinda” mutindu yo yina mpi mwana-nkento vandaka kumona ngungudi “na kati ya babakala ya nkaka.” Sambu mwana-nkento yina me kudipesaka na Yehowa kuzola bakala mutindu yina, yo fwete vanda nde bakala yina vandaka mpi ngolo na kimpeve.​—Kit. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Sambu na nki ngungudi zolaka mwana-nkento ya Shunemi?

¹³ Inki beto lenda tuba sambu na mwana-nkento ya Shunemi? Yandi vandaka kitoko mpi sepedisaka ntima ya ntotila yina vandaka na ntangu yina ti “bankento makumi sambanu [60],” “bamakangu makumi nana [80]” mpi ‘bana-bankento ya nkaka yina mpila ya kutanga bo kele ve.’ Kansi, yandi vandaka ve lulendo, yandi tubaka nde ‘mono kele kaka kintuntu ya rose na ntoto ya Saroni,’ kintuntu mosi ya mpamba. Ata yandi vandaka “kintuntu na kati ya bansende,” yandi vandaka ve kumonisa lulendo na ntwala ya ngungudi! Yandi vandaka ya kwikama na Yehowa.​—Kit. 2:1, 2; 6:8.

14. Inki dilongi Bakristu yina ke zola kukwela lenda baka na Mukanda ya Kitoko?

¹⁴ Biblia ke siamisaka Bakristu na kukwela “kaka na Mfumu.” (1 Bak. 7:39) Mukristu yina ke zola kukwela ta sosa ve kukwela muntu yina kele ve Mukristu; kansi yandi ta sosa nkwelani kaka na kati ya bansadi ya kwikama ya Yehowa. Diaka, kununga bampasi ya luzingu, kutanina ngemba mpi kimpeve na makwela ke lombaka lukwikilu ya ngolo mpi kudipesa na Nzambi, yai kele bikalulu yina muntu fwete mona na muntu yina yandi ke zola kukwela. Ngungudi mpi mwana-nkento ya Shunemi vandaka ti bikalulu yai.

NKENTO YINA MONO TA KWELA “KELE BONSO KILANGA YA BO ME TULAKA LUPANGU”

15. Inki mbandu mwana-nkento ya Shunemi me bikilaka Bakristu ya bampumpa?

¹⁵ Tanga Kitoko 4:12. Sambu na nki ngungudi ke tuba nde mwana-nkento yina kele “bonso kilanga ya bo me tulaka lupangu”? Lupangu ya kilanga ke kangisaka bantu ya nkaka nzila ya kukota na kilanga. Bantu lenda kota na kati kaka kana bo kele ti nsapi ya kielo ya kilanga. Mwana-nkento ya Shunemi vandaka bonso kilanga yina sambu yandi bakaka lukanu ya kumonisa zola kaka na muntu yina ta kwela yandi, disongidila ngungudi. Sambu yandi kangaka ntima na mambu yonso yina Salomo salaka sambu na kubwisa yandi, yandi monisaka nde yandi kele bonso “kibaka” kansi ve “munoko ya nzo” yina ke kangukaka mpamba-mpamba. (Kit. 8:8-10) Mutindu mosi mpi, bansadi ya Nzambi ya bampumpa ke bumbaka zola na bo sambu na kumonisa yo kaka na bantu yina bo ta kwela na bilumbu ke kwisa.

16. Inki dilongi Mukanda ya Kitoko ke pesa na yina me tala kutalana sambu na makwela?

¹⁶ Ntangu ngungudi zabisaka mwana-nkento ya Shunemi na kusala mwa nzietelo sambu na kilumbu mosi, bampangi na yandi ya babakala buyisaka yandi. Yo yina bo pesaka yandi kisalu na kilanga na bo ya vinu. Keti yo ke tendula nde bo vandaka ve kutudila yandi ntima? Keti bo yindulaka nde bo ke kwenda kusala mansoni? Ya kieleka, bo bakaka kaka bangidika sambu na kutanina mpangi na bo ya nkento na kubwa ve na mansoni. (Kit. 1:6; 2:10-15) Bakristu ya bampumpa mpi lenda baka dilongi: Ntangu bo ke talana sambu na makwela, bo fwete baka bangidika sambu na kubikala bunkete. Bo fwete sosa ve kukutana na bisika yina bo kele kaka bo zole. Kana yo me fwana nde bo monisana zola, bo fwete keba na kulutisa ve ndilu.

17, 18. Na nki mambu Mukanda ya Kitoko me sadisa nge?

¹⁷ Mbala mingi bankwelani ya Bakristu ke yantikaka makwela na bo ti zola ya mingi. Yehowa salaka ngidika ya makwela sambu yo zinga mingi; yo yina, yo kele mfunu nde bankwelani kusala bikesa na kutanina tiya ya zola na bo mpi kusala mambu yina ta sadisa sambu zola na bo kuyela.​—Mar. 10:6-9.

¹⁸ Ntangu nge ke zola kukwela, nge fwete sosa nkwelani yina nge ta zolaka kibeni, mpi nge fwete sala nde zola yina kuvanda ngolo mpi kuzinga luzingu na beno ya mvimba, mutindu Mukanda ya Kitoko ke monisa yo. Yo vanda nge ke sosa nkwelani to nge me kwelaka dezia, bika nde nge tanina “tiya ya Ya,” disongidila zola ya kieleka.​—Kit. 8:6, NW.