Minunu Kele Lusakumunu Sambu na Baleke
“Awa ya mono me kuma mbuta, nsuki na mono me kuma mpembe, kubikisa mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ke kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina ta butuka na nima.”—NKUNGA 71:18.
1, 2. Bansadi ya Nzambi yina kele minunu fwete bakisa inki, mpi nki beto kezola kutadila ntangu yai?
NKULUNTU mosi na Afrika ya Westi kwendaka kutala mupakulami mosi ya mununu mpi kuyulaka yandi nde, “Ebwe?” Mpangi yina kuvutulaka nde “Mu lenda baka ntinu, mu lenda pamuka,” mpi yandi vandaka kumeka na kusala mambu ya yandi vandaka kutuba. Yandi yikaka nde: “Kansi, mu lenda pumbuka ve.” Nkuluntu kubakisaka mambu yina Mukristu yina ya mununu zolaka kutuba, disongidila nde mambu yina yandi lendaka kusala, yandi vandaka na kyese ya kusala yo, kansi yina yandi lendaka kusala ve, yandi vandaka kusala yo ve. Nkuluntu yina kwendaka kutala mpangi yina ya mununu kele ntangu yai ti bamvula 80, mpi yandi keyibuka na kyese yonso kwikama ya mpangi yina mpi kikalulu na yandi ya kusekisa.
2 Ntangu bambuta-bantu kesalaka mambu na mutindu ya kemonisaka nde bo kelongama na Yehowa, mbandu na bo kebikalaka kimakulu na mabanza ya bantu yankaka. Ya kyeleka, kukuma na bamvula mingi yo mosi kepesaka ve muntu mayele ti bikalulu bonso ya Kristu. (Longi 4:13) Biblia ketuba nde: “Luzingu ya nda kele matabisi ya muntu ya mbote ke bakaka, nsuki na yandi ya mpembe kele bonso mpu na yandi ya kimfumu.” (Bingana 16:31) Kana nge kele mununu, keti nge kebakisa tii na nki kiteso mambu ya nge kesala mpi ketuba lenda vanda ti bupusi ya mbote na bantu yankaka? Beto tadila mwa bambandu ya Biblia yina kemonisa tii na nki kiteso minunu kevandaka mpenza lusakumunu sambu na baleke.
Lukwikilu Yina Kuvandaka ti Bupusi na Bantu Mingi
3. Inki mutindu kwikama ya Noa kele ti bupusi na bantu yonso ya kezinga ntangu yai?
3 Lukwikilu mpi kwikama ya Noa menataka mambote yina kemonana tii na ntangu na beto. Noa kukumaka penepene ti bamvula 600 ntangu yandi salaka maswa, kuvukisaka bambisi, mpi kulongaka bantu ya ntangu na yandi. (Kuyantika 7:6; 2 Piere 2:5) Sambu yandi vandaka kutina Nzambi boma, Noa ti dibuta na yandi kugulukaka na Mvula ya Ngolo mpi yandi kumaka nkaka ya bantu yonso yina kezinga na ntoto bubu yai. Ya kyeleka, Noa kuzingaka na ntangu yina bantu mingi vandaka kuzinga luzingu ya nda. Kansi, ata na ntangu yandi kumaka mununu mpenza, yandi vandaka kaka ya kwikama, mpi yo nataka mambote mingi kibeni. Na nki mutindu?
4. Inki mutindu kwikama ya Noa menataka mambote na bansadi ya Nzambi bubu yai?
4 Noa kuvandaka penepene ti bamvula 800 ntangu Nimrodi yantikaka kutunga Nzozulu ya Babele sambu na kukolama na nsiku ya Yehowa ya kufulusa “nsi-ntoto.” (Kuyantika 9:1; 11:1-9) Kansi, Noa kudikotisaka ve na kukolama ya Nimrodi. Yo yina, yo lenda vanda nde ndinga na yandi kusobaka ve ntangu Nzambi kuvwalangasaka ndinga ya bankolami yina. Yo mefwana mpenza nde bansadi yonso ya Nzambi, bambuta ti baleke, kulanda mbandu ya lukwikilu mpi ya kwikama ya Noa, yina kumonanaka na kimununu na yandi kaka ve, kansi mpi na luzingu na yandi ya mvimba.—Baebreo 11:7.
Bupusi na Dibuta
5, 6. (a) Ntangu Abrahami kuvandaka ti bamvula 75, Yehowa kusongaka yandi na kusala inki? (b) Abrahami kusalaka nki na mambu yina Nzambi kusongaka yandi?
5 Bupusi yina minunu lenda vanda na yo na lukwikilu ya bantu ya mabuta na bo lenda monana na luzingu ya batata ya mabuta yina kuzingaka na nima ya Noa. Abrahami kuvandaka na bamvula kiteso ya 75 ntangu Nzambi songaka yandi nde: “Katuka na ntoto na nge yai, bika bampangi na nge ti bwala ya tata na nge, ebuna kwenda na nsi yina ya mono ta songa nge. Na divumu na nge bana mingi ta butukaka, bana yina ta kuma dikanda mosi ya nene ya bantu. Mono ta sakumunaka nge.”—Kuyantika 12:1, 2.
6 Yindula nde bo mesonga nge na kuyambula nzo na nge, banduku na nge, nsi na nge, mpi dikanda na nge sambu na kukwenda na nsi yina nge kezaba ve. Yo yina kibeni Nzambi songaka Abrahami na kusala. “Abrami katukaka na bwala Arani, yandi kwendaka mutindu Mfumu Nzambi songaka yandi,” mpi bamvula yonso yina kulandaka, yandi zingaka na batenta bonso nzenza na nsi ya Kanana. (Kuyantika 12:4; Baebreo 11:8, 9) Ata Yehowa kutubaka nde yandi “ta kuma dikanda mosi ya nene,” Abrahami kufwaka na ntwala mpenza nde bana na yandi kukuma mingi. Sara nkento na yandi kubutilaka yandi kaka mwana mosi, Izaki, na nima ya kuzinga bamvula 25 bonso nzenza na ntoto ya lusilu. (Kuyantika 21:2, 5) Ata mpidina, Abrahami kulembaka ve nitu mpi yandi vutukaka ve na mbanza yina yandi katukaka. Yai mbandu ya mbote mpenza ya lukwikilu mpi ya kukanga ntima!
7. Kukanga ntima ya Abrahami kuvandaka ti nki bupusi na mwana na yandi Izaki, mpi nki mambote yo menatilaka bantu?
7 Kukanga ntima ya Abrahami kuvandaka ti bupusi ya ngolo na mwana na yandi Izaki, yina kulutisaka luzingu na yandi ya mvimba, disongidila bamvula 180, bonso nzenza na ntoto ya Kanana. Kukanga ntima ya Izaki kusimbamaka na lukwikilu na yandi na lusilu ya Nzambi, lukwikilu yina bibuti na yandi ya minunu kulongaka yandi, mpi na mambu yina Yehowa kusongaka yandi na nima. (Kuyantika 26:2-5) Kwikama ya Izaki kusalaka kisalu ya mfunu na kulungana ya lusilu yina Yehowa tubaka nde yandi tasakumuna bantu yonso na nzila ya “nkuna” (NW) yina zolaka kubutuka na fami ya Abrahami. Bamvula mingi na nima, Yezu Kristu, yina kele kitini ya ntetentete ya “nkuna” yango, kusalaka na mpila nde bantu yonso yina kekwikilaka na yandi kuwakana ti Nzambi mpi kubaka luzingu ya mvula na mvula.—Galatia 3:16; Yoane 3:16.
8. Inki mutindu Yakobi kumonisaka lukwikilu ya ngolo, mpi yo vandaka ti nki bupusi?
8 Izaki mpi kusadisaka mwana na yandi Yakobi na kuyedisa lukwikilu ya ngolo yina kusadisaka yandi ntangu yandi kumaka mununu. Yakobi kuvandaka ti bamvula 97 ntangu yandi nwanaka ti wanzyo mpimpa ya mvimba sambu na kubaka lusakumunu. (Kuyantika 32:24-28) Yakobi kufwaka ti bamvula 147, mpi na ntwala ya kufwa, yandi salaka kikesa sambu na kusakumuna bana na yandi yonso 12. (Kuyantika 47:28) Mambu ya yandi tubaka, yina kele mbikudulu ya bo sonikaka na Kuyantika 49:1-28, kusalamaka mpi kelanda na kusalama tii na ntangu yai.
9. Inki beto lenda tuba na yina metala bupusi yina minunu ya kuyela na kimpeve lenda vanda na yo na bantu ya mabuta na bo?
9 Yo kele pwelele nde minunu ya kwikama yina kele bansadi ya Nzambi lenda vanda ti bupusi ya mbote na bantu ya mabuta na bo. Malongi ya Biblia, bandongisila ya mayele, mpi mbandu ya kukanga ntima lenda sadisa mpenza baleke na kuyedisa lukwikilu ya ngolo. (Bingana 22:6) Minunu fwete mona ve mpamba bupusi ya mbote yina bo lenda vanda ti yo na bantu ya mabuta na bo.
Bupusi na Bakristu Yankaka
10. Yozefi kupesaka nki ntuma “sambu na mikwa na yandi kana yandi fwa,” mpi yo vandaka ti nki bupusi?
10 Minunu lenda vanda mpi na bupusi ya mbote na Bakristu yankaka. Ntangu yandi kumaka mununu, Yozefi mwana ya Yakobi kusalaka kima mosi ya pete yina kumonisaka lukwikilu mpi yina kuvandaka ti bupusi ya ngolo na bansambidi ya kyeleka mingi yina kuzingaka na nima na yandi. Yandi vandaka ti bamvula 110 ntangu yandi pesaka ntuma “sambu na mikwa na yandi kana yandi fwa,” disongidila nde ntangu bo takatuka na Ezipte, bo nata mpi mikwa na yandi. (Baebreo 11:22; Kuyantika 50:25) Ntuma yina kuvandaka bonso kidimbu yankaka yina vandaka kumonisa nde kivuvu kuvandaka sambu na bantu ya Izraele ntangu bo vandaka na kimpika ya bamvula mingi na nima ya lufwa ya Yozefi, mpi yo vandaka kundimisa bo nde luguluku na bo takwisa.
11. Moize yina kuvandaka mununu, kuvandaka ti nki bupusi na Yozue?
11 Moize kuvandaka na kati ya bantu yina kubakaka kikesa na bangogo ya Yozefi yina vandaka kumonisa lukwikilu. Ntangu yandi vandaka ti bamvula 80, yandi zwaka dibaku ya nene ya kukatula mikwa ya Yozefi na Ezipte. (Kubasika 13:19) Na ntangu yina, yandi zabanaka ti Yozue yina kuvandaka leke mpenza. Bamvula 40 yina kulandaka, Yozue kuvandaka nsadi ya Moize. (Kutanga 11:28) Yandi tombukaka ti Moize na Ngumba ya Sinai mpi kuvandaka pana sambu na kukutana ti Moize ntangu yandi kwisaka kukulumuka ti matadi zole ya Kuwakana. (Kubasika 24:12-18; 32:15-17) Yo fwete vanda nde Moize, yina kuvandaka mununu, vandaka kupesa Yozue bandongisila mingi mpenza ya mayele!
12. Inki bupusi ya mbote Yozue kuvandaka na yo na dikanda ya Izraele na ntangu yonso ya yandi zingaka?
12 Na nima, Yozue mpi kupesaka dikanda ya Izraele kikesa bamvula yonso yina yandi zingaka. Bazuzi 2:7 ketuba nde: “Bantu ya Israele vandaka kusadila Mfumu Nzambi ntangu Yozue vandaka kaka na moyo; bo landaka na kusadila yandi mpi ntangu Yozue me fwa ti ntangu bambuta yina monaka bo mosi mambu yonso ya nene ya Mfumu Nzambi sadilaka bantu ya Israele vandaka kaka na moyo.” Kansi, ntangu Yozue ti bambuta yina yankaka kufwaka, nsungi mosi ya bamvula 300 ya mpasi kuyantikaka na kati ya lusambu ya kyeleka ti ya luvunu. Bamvula yina kukwendaka tii na bilumbu ya profete Samuele.
Samuele “Salaka Mambu ya Mbote”
13. Samuele kusalaka nki “mambu ya mbote”?
13 Biblia ketuba ve kana Samuele kuvandaka ti bamvula ikwa ntangu yandi fwaka, kansi mambu ya bo sonikaka na mukanda ya ntete ya Samuele kusalamaka na nsungi ya bamvula kiteso ya 102, mpi Samuele kumonaka mambu mingi na kati na yo. Na Baebreo 11:32, 33, beto ketanga nde bazuzi ti baprofete ya mbote “salaka mambu ya mbote.” Ya kyeleka, Samuele kupusaka bantu yankaka yina kuzingaka na bilumbu na yandi na kubuya to kuyambula kusala mambi. (1 Samuele 7:2-4) Na nsadisa ya inki? Yandi vandaka ya kwikama na Yehowa luzingu na yandi ya mvimba. (1 Samuele 12:2-5) Yandi vandaka kuwa boma ve na kupesa bandongisila ata na ntotila. (1 Samuele 15:16-29) Dyaka, ntangu Samuele ‘kumaka mbuta, nsuki ya mpembe kubasikaka yandi,’ yandi vandaka mbandu ya mbote na yina metala kusamba sambu na bantu yankaka. Yandi tubaka nde yandi vandaka ve ata fyoti ti ‘ngindu ya kusala masumu na Mfumu Nzambi na kukonda kusambila’ sambu na bampangi na yandi bantu ya Izraele.—1 Samuele 12:2, 23.
14, 15. Bubu yai, inki mutindu minunu lenda landa mbandu ya Samuele na yina metala kusamba?
14 Masolo yai yonso kebenda dikebi na mutindu ya mfunu yina minunu lenda vanda ti bupusi ya mbote na Bakristu yankaka. Ata mavimpi ti mambu yankaka ya luzingu ketudila bo bandilu, bantu yina mekuma minunu lenda samba sambu na bantu yankaka. Bambuta-bantu, keti beno kebakisa nde dibundu kebakaka mambote mingi na bisambu na beno? Sambu na lukwikilu na beno na menga ya Kristu yina kutyamukaka, Nzambi kendimaka beno, mpi sambu na kukanga ntima na beno, lukwikilu na beno tavanda “kaka ata na ntangu ya mpasi.” (Yakobo 1:3; 1 Piere 1:7) Beno vila ve ata fyoti nde: “Bisambu ya ngolo ya muntu ya mbote yo ke sadisaka bantu mingi.”—Yakobo 5:16.
15 Bisambu na beno kele mfunu sambu na kupesa maboko na kisalu ya kusamuna mpi na mutindu mambu fwete salama na dibundu. Bampangi na beto yankaka kele na boloko sambu bo buyaka kukota na mambu ya politiki. Bankaka kemona mpasi sambu na bisumbula ti bitumba. Bankaka dyaka, na kati ya mabundu na beto, ke na kukutana ti bampukumuna to kimbeni. (Matayo 10:35, 36) Bampangi yina ketwadisaka kisalu ya kusamuna mpi kekengilaka mabundu kevandaka mpi na mfunu nde beno samba Nzambi mbala na mbala sambu na bo. (Efezo 6:18, 19; Kolosai 4:2, 3) Yo kele mpenza mbote na kutanga bazina ya Bakristu yankaka na bisambu na beno, mutindu Epafrasi kusalaka!—Kolosai 4:12.
Kulonga Bana Yina Kebutuka na Nima
16, 17. Nkunga 71:18 kutubilaka inki, mpi nki mutindu mambu yango kesalama?
16 “Mameme ya nkaka,” yina kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na ntoto, kelongukaka malongi mingi ya mfunu na mutindu bo kevukanaka ti bantu ya kwikama ya “kibuka ya fyoti,” yina kele ti kivuvu ya kuzinga na zulu. (Luka 12:32, NW; Yoane 10:16) Nkunga 71:18 kutubilaka dyambu yai na ntwala nde: “Awa ya mono me kuma mbuta, nsuki na mono me kuma mpembe, kubikisa mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ke kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina ta butuka na nima.” Na ntwala ya kukwenda na zulu sambu na kuzwa lukumu kumosi ti Yezu Kristu, bapakulami kevandaka na mpusa ya ngolo ya kulonga banduku na bo mameme yankaka na mutindu ya kulungisa mikumba ya kekuma kaka mingi.
17 Na kutuba ya mbote, mambu yina Nkunga 71:18 ketuba na yina metala kulonga “bayina ta butuka na nima,” beto lenda sadila yo mpi na mameme yankaka, yina kebakaka malongi na nzila ya bapakulami ya Nzambi. Yehowa mepesaka minunu dibaku ya kutuba mambu na yandi na bantu yina kendima lusambu ya kyeleka ntangu yai. (Yoele 1:2, 3) Mameme yankaka kemonaka nde yo kele lusakumunu ya nene na mutindu bapakulami kelongaka bo, mpi bo kewaka nde bo fwete zabisa mambu yina bo kelongukaka na Masonuku na bantu yankaka yina kezolaka kusadila Yehowa.—Kusonga 7:9, 10.
18, 19. (a) Inki mambu ya mfunu yina minunu mingi ya kele bansadi ya Yehowa lenda ta? (b) Minunu yina kele Bakristu lenda tula ntima na nki?
18 Bansadi ya Yehowa yina kele minunu, yo vanda bapakulami to mameme yankaka, memonaka mambu mingi ya mfunu ya melutaka. Ndambu na kati na bo yina kezinga bubu yai kuvandaka na luzingu ntangu bo songaka na mbala ya ntete “Photo-Drame de la Création.” Bankaka kuzabaka bampangi-babakala yina vandaka kutwadisa organizasio mpi ya bo tulaka na boloko na mvula 1918. Bankaka vandaka kupesa bansangu na radio (WBBR) ya la Société Tour de Garde. Bamingi lenda ta masolo ya mambu ya bo fundaka na batribinale ya nene yina vandaka kutadila kimpwanza ya lusambu ya Bambangi ya Yehowa. Bankaka dyaka kubikalaka ya kwikama na lusambu ya kyeleka na nsi ya baluyalu ya kidiktatire. Ya kyeleka, minunu lenda ta mutindu Nzambi mezabisaka kyeleka malembe-malembe mpi mutindu beto mebakisaka yo. Biblia kesyamisa beto na kulonguka mambu mingi na bantu yai ya kele mpenza ti eksperiansi.—Kulonga 32:7.
19 Biblia kelongisila minunu na kuvanda bambandu ya mbote sambu na baleke. (Tito 2:2-4) Ziku ntangu yai beno kemona ve mutindu kukanga ntima na beno, bisambu na beno, mpi bandongisila na beno kevandaka ti bupusi na bantu yankaka. Yo lenda vanda nde Noa, Abrahami, Yozefi, Moize, ti bantu yankaka kuzabaka mpenza ve bupusi yina kwikama na bo kuvandaka na yo na bantu yina kubutukaka na nima. Kansi, lukwikilu ti kwikama na bo, yina kele bonso kimvwama ya bo mebikilaka beto, mevandaka ti bupusi ya ngolo tii na beto. Mbandu na beno mpi lenda vanda na bupusi ya ngolo na baleke ya bubu yai.
20. Inki balusakumunu kevingila bantu yina ketanina kivuvu na bo ngolo tii na nsuka?
20 Yo vanda nde nge taguluka na “mpasi ya nene” (NW) to tafutumuka, yo tavanda kyese mpenza na kuzinga “[luzingu] ya kieleka”! (Matayo 24:21; 1 Timoteo 6:19) Yindula nsungi ya Luyalu ya Bamvula Funda ya Kristu ntangu Yehowa takatula malanda yonso ya kimununu. Na kisika ya kumona nitu na beto kebeba, yo tatomaka malembe-malembe mpi beto tatelamaka konso kilumbu mbote, disongidila, ti ngolo mingi, kumona ti kuwa mbote, mpi ti mavimpi ya mbote. (Yobi 33:25; Yezaya 35:5, 6) Bantu yina ya Nzambi tasakumuna na kuzinga na ntoto na yandi ya mpa tavanda ntangu yonso baleke na kufwanisa ti luzingu ya mvula na mvula yina bo tabaka. (Yezaya 65:22) Yo yina, bika beto yonso kutanina kivuvu na beto ngolo tii na nsuka mpi kulanda na kusadila Yehowa na ntima ya mvimba. Beto lenda tula ntima nde Yehowa talungisa mambu yonso ya yandi silaka, mpi mambu yina yandi tasala taluta mpenza mambu ya beto lenda yindula.—Nkunga 37:4; 145:16.
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Inki mutindu kwikama ya Noa yina kuvandaka mununu kunatilaka bantu yonso mambote?
• Lukwikilu ya batata ya mabuta kuvandaka ti nki bupusi na bana na bo?
• Ntangu bo kumaka minunu, inki mutindu Yozefi, Moize, Yozue, mpi Samuele kupesaka bansadi yankaka ya Nzambi kikesa?
• Inki kimvwama minunu lenda bikila baleke?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]
Kukanga ntima ya Abrahami kuvandaka na bupusi ya ngolo na Izaki