Inki Mono Lenda Sala Sambu na Kutula Dikebi Kaka na Kima Mosi?

• Sambu na nki mono ke kuka ve kutula dikebi na kima mosi?

• Inki nge lenda sala sambu na kutula dikebi na kima mosi?

• Mambu yina baleke ya nkaka ke tuba

Sambu na nki mono ke kuka ve kutula dikebi na kima mosi?

“Mono ke tangaka diaka ve mikanda mingi mutindu mono vandaka ntete kutanga mpi mono ke zolaka diaka ve kutanga baparagrafe ya nda.”—Elaine.

“Kana mono ke tala video mosi mpi mono ke mona nde yo ke mana ve nswalu, mono ke lutisaka yo ntinu-ntinu.”—Miranda.

“Kana mono ke tula dikebi na kima mosi ya mfunu mpi mono wa telefone na mono me dila, mono ke yindulaka kaka kima mosi: kusosa kuzaba nani me tindila mono message.”—Jane.

Keti ba-apareyi lenda kanga beto nzila ya kutula dikebi kaka na kima mosi? Bantu ya nkaka ke tubaka nde mvutu kele ee. Nicholas Carr, kele ndongisi mpi nsoniki. Yandi sonikaka nde: “Mutindu beto ke sadila Internet, beto ke yikamisa butomfu na beto na kukonda kutula dikebi kaka na kima mosi. Yo ta tadilaka mambu nswalu-nswalu kukonda kutudila yo kibeni dikebi ya mingi.”a

Ba-apareyi lenda kanga nge nzila ya kutula dikebi kaka na kima mosi na mabaku yai tatu:

• Ntangu nge ke solula ti muntu. Toko mosi ya nkento na zina ya Maria ke tuba nde: “Bantu ya nkaka ke tindilaka bantu ba message na telefone na bo, bo ke sakanaka na ba jeux ya kele na kati to bo ke talaka bima yina bantu me tula na Internet ata ntangu bo kele na ntwala ya muntu ya nkaka mpi ke solula ti yandi. Bo ke tulaka ve dikebi na bo ya mvimba na muntu yina kele na ntwala na bo.”

• Ntangu nge kele na nzo-nkanda. Mukanda mosi (Digital Kids) ke tuba nde: “Bana mingi ya nzo-nkanda ke ndimaka nde bo ke sadilaka ba-apareyi na bo ntangu bo ke landaka malongi na nzo-nkanda sambu na kutinda ba message, kusosa bima na Internet mpi kuzaba mambu ya bo me tula na Internet” mpi bo ke sadilaka yo sambu na mambu yina me tala ve ya nzo-nkanda.

• Ntangu nge ke longuka. Chris kele ti bamvula 22. Yandi ke tuba nde: “Konso mbala ya telefone na mono ke dilaka mono ke waka kaka nzala ya kutala yo.” Kana nge kele mwana ya nzo-nkanda mpi nge ke bika nde ba-apareyi kukatula nge dikebi, nge lenda baka bangunga tatu to kuluta sambu na kusala devware yina nge zolaka kusala na ngunga mosi.

Simba nde: Kana nge bika nde ba-apareyi kukatula nge dikebi to kutwadisa nge, nge ta kuka ve kutula dikebi kaka na kima mosi.

Inki nge lenda sala sambu na kutula dikebi na kima mosi?

• Ntangu nge ke solula ti muntu. Biblia ke tuba nde: “Beno sosa kaka ve mambote na beno mosi, kansi mpi mambote ya bantu ya nkaka.” (Bafilipi 2:4) Kana nge ke solula ti muntu, widikila yandi na dikebi yonso sambu na kumonisa nde nge ke zitisa yandi. Talaka yandi na elungi mpi kubika ve nde ba-apareyi na nge kukatula nge dikebi.

  “Kana nge ke solula ti muntu, kubwa ve na mutambu ya kutala-tala telefone na nge. Tula dikebi na muntu yina nge ke solula ti yandi sambu na kumonisa nde nge ke zitisa yandi.”—Thomas.

  MAMBU YA NGE LENDA SALA: Kana nge ke solula ti muntu, tula telefone na nge na kisika yina nge ta monaka yo ve. Bantu ya ke salaka bansosa ke tubaka nde, kana muntu ke sala kima mosi buna to yandi ke solula ti muntu ya nkaka mpi telefone kele pana, yo lenda katula yandi dikebi konso ntangu yina.

• Ntangu nge kele na nzo-nkanda. Biblia ke tuba nde: “Beno keba na mutindu beno ke wa.” (Luka 8:18) Na kutadila munsiku yai, kana na ekole na beno Internet kele tii na kati ya banzo-nkanda, kutanga ve ba message, kusakana ve na bansaka ya ke vandaka na Internet mpi kusonikila ve bantu ntangu yo ke lomba nde nge tula dikebi na mambu ya bo ke longa.

  “Sala ngolo sambu na kutula dikebi na nzo-nkanda. Sonika mambu yina longi ke tuba. Kana mpila kele, vanda na banc ya ntwala sambu mabanza na nge kutambula-tambula ve.”—Karen.

  MAMBU YA NGE LENDA SALA: Sadila papie ti biki sambu na kusonika mambu ya bo ke longa na kisika ya kusadila ordinatere. Bansosa me monisaka nde, kana nge ke sala mpidina, nge ta landa kutula dikebi mpi nge ta simba kukonda mpasi mambu ya nge me longuka.

  

• Ntangu nge ke longuka. Biblia ke tuba nde: “Baka mayele, baka mayele ya kubakisa mambu.” (Bingana 4:5) Verse yai ke sadisa nge na kuyindula mambu yina nge ke longuka na kisika ya kutanga ntinu-ntinu kaka sambu nge nunga na ekzame.

  “Ntangu mono ke longukaka, mono ke tulaka tablette na mono na mode avion. Yo ke sadisaka mono na kutula dikebi na mambu ya mono ke sala. Mono ke talaka ve ba message ya me kota. Kana mono mona nde yo ta lomba nde mono yibuka kima mosi, mono ke sonikaka yo.”—Chris.

  MAMBU YA NGE LENDA SALA: Zikisa nde na kisika yina nge ke longuka, kele ve ata ti kima mosi ya lenda katula nge dikebi. Sala nde yo vanda ntangu yonso bunkete mpi yo vanda ve ti bima mingi.