Kisalu Ya Kukumisama Ya Bankento Na Kati Ya Bansadi Ya Nzambi Ya Ntete
“Ebuna Mfumu Nzambi tubaka mpi nde: ‘kele mbote ve nde muntu kuzinga kaka yandi mosi. Mono ke sadila yandi [nsadisi yina tavanda kilungisi na yandi, “NW”].’ ”—KUYANTIKA 2:18.
“KIFULU mosi ve na bansi ya nkulu ya nzyunga ya Mediterane to lweka ya Esti ya bankento kupesamaka kimpwanza ya bau kesepela na yau bubu yai na kati ya kimvuka ya mpa ya bantu ya Westi. Nsadilu ya kimvuka vandaka kuyalama ya bankento na babakala, kaka mutindu bampika vandaka kuyalama na bamfumu na bau, ye baleke na bambuta. . . . Bana ya babakala vandaka kuzolama kuluta bana ya bankento, mpi ntangu ya nkaka bana ya fyoti ya bankento vandaka kufwa sambu na kukonda lutaninu.” Yai kele mutindu diksionere mosi ya Biblia ketendula mvwandilu ya bankento na ntangu ya nkulu.
2 Mvwandilu yai metomaka mpenza ve na bandambu mingi ya nza bubu yai. Na 1994, na mbala ya ntete, lapolo ya mvu sambu na banswa ya muntu ya U.S. State Department bendaka dikebi na ntadilu ya bankento. Zulunalu New York Times kutubaka na yina metadila lapolo yango nde: “Banzikisa na Bansi 193 Kemonisa nde Kunyokula ya Konso Kilumbu Kele Kima ya Kyeleka.”
3 Sambu ntalu ya nene ya bankento kele ti bansiku ya bambuta mpi bankenda ya mpila na mpila mevukanaka na mabundu ya bantu ya Yehowa na ntoto ya mvimba, mwa bangyufula kebasika: Keti ntadilu ya mutindu yai ketendula yina Nzambi kusalaka na kisina sambu na bantu? Inki mutindu bankento vandaka kutadilama na kati ya bansambidi ya Nzambi na ntangu ya Biblia? Ye inki mutindu bankento fwete kutadilama?
“Nsadisi” mpi “Kilungisi”
4 Adami kuvandaka yandi mosi na masamba ya Edeni na nsungi mosi, na nima, Yehowa kumonaka nde: “Kele mbote ve nde muntu kuzinga kaka yandi mosi. Mono ke sadila yandi [nsadisi yina tavanda kilungisi na yandi, NW].” (Kuyantika 2:18) Ata nkutu Adami kuvandaka muntu ya kukuka, kima ya nkaka vandaka kukondana na kulungisa lukanu ya Ngangi. Sambu na kulungisa mpusa yina, Yehowa kugangaka nkento mpi salaka dikwela ya ntete.—Kuyantika 2:21-24.
5 Keti bangogo “nsadisi” ti “kilungisi” kemonisa nde kisalu ya nkento ya Nzambi kupesaka yandi kuvandaka ya kufyotisa? Mpila yina ve. Bansoniki ya Biblia kesadilaka mbala mingi sambu na Nzambi zina ya Kiebreo (ʽeʹzer) ya kebalulama na “nsadisi.” Mu mbandu, Yehowa kudimonisaka “[nsadisi na beto mpi ngulusi na beto, NW].” (Nkunga 33:20; Kubasika 18:4; Kulonga 33:7) Na Ozea 13:9 (NW), Yehowa kudimonisaka bonso “nsadisi” ya Izraele. Na yina metadila ngogo ya Kiebreo (neʹghedh) ya mebalulamaka na “kilungisi,” ntendudi mosi ya Biblia ketendula nde: “Lusadisu ya kulombamaka vandaka ve kusadisa sambu na bisalu na yandi ya lumbu na lumbu to na kubuta bana . . . kansi kusadisana yina kinduku kenataka.”
6 Yau yina, kele ve ti kima ya kufyotisa na ntendula ya nkento bonso “nsadisi” mpi “kilungisi” ya Yehowa kepesa. Nkento kuvandaka ti mabanza, mawi, mpi nitu na yandi mosi na kingenga. Yandi kuvandaka kilungisi ya kufwana sambu na bakala. Konso muntu kuvandaka ya kuswaswana, ebuna konso muntu kuvandaka mfunu sambu na “kufulusa ntoto” na kuwakanaka ti lukanu ya Ngangi. Yau kuvandaka, nkatu ntembe, na nima ya lugangu ya bau zole, nkento ti bakala, “Nzambi kumonaka nde mambu yonso ya yandi salaka yo [vandaka] mbote mpenza.”—Kuyantika 1:28, 31.
7 Na nima ya kukota ya disumu, mambu kusobaka sambu na bakala mpi nkento. Yehowa kuzengaka nkanu na bau yonso zole bonso bansumuki. Yehowa kusongaka Eva nde: “Nge ta mona mpasi mingi ntangu nge ke na divumu,” na kutubilaka mambu ya fwanaka kulanda ya yandi kupesaka nswa bonso yandi muntu kusalaka yau. Yandi kuyikaka nde: “Nge ta monaka mpi mpasi mingi ntangu nge ke buta. Kansi zaba nde nge ta vandaka kaka na mfunu ya bakala na nge, ebuna yandi ta yalaka nge.” (Kuyantika 3:16) Tuka ntangu yina, bankento ya makwela keyalamaka na babakala na bau, mbala mingi na mutindu mosi ya nku. Na kisika ya kubaka bau bonso bansadisi mpi bilungisi, bau ketadilamaka mbala mingi bonso bansadi to bampika.
8 Kansi, inki ndungisa ya Kuyantika 3:16 kutendulaka sambu na bansambidi ya Yehowa ya bankento? Keti bau kuyambulamaka na pozisio mosi ya nima mpi ya luvwezo? Ata fyoti ve! Kansi inki beto lenda kutuba na yina metadila bankenda ya Biblia ya ketubila bansiku ya bambuta mpi bikalulu ya ketadila bankento ya lenda kundimama ve na bimvuka ya bantu ya nkaka bubu yai?
Mbakisa ya Bansiku ya Bambuta ya Biblia
9 Bankento vandaka kutadilama mbote na kati ya bansadi ya Nzambi na ntangu ya Biblia. Ya kyeleka, na kutadilaka bansiku ya vandaka kutadila bankento na bilumbu yina, yau kele mfunu mingi na kutula bima mingi na ntu. Ntete, kana Biblia ketendula bamvwandilu ya mbi ya kuyalumukaka sambu na luyalu ya bwimi ya bantu ya mbi, yau ketendula ve nde Nzambi kundimaka ntadilu ya bankento ya mutindu yina. Ya zole, ata Yehowa kundimaka bansiku ya bambuta ya nkaka na kati ya bansadi na yandi sambu na nsungi mosi, yandi kutudilaka yau bansiku sambu na kutanina bankento. Ya tatu, beto fwete kukeba sambu na kusambisa ve bansiku ya nkulu ya bambuta na kutadilaka bansiku ya bubu yai. Bansiku ya bambuta ya nkaka ya lenda kumonana mbi na bantu ya kezinga bubu yai, kutadilamaka ve bonso kufyotisa na bankento ya ntangu yina. Bika beto kutadila mwa bambandu.
10 Dikwela ya kimbanda:a Na kutadila lukanu ya Nzambi ya kisina, nkento lendaka ve kukabula bakala na yandi ti nkento ya nkaka. Nzambi kugangaka kaka nkento mosi sambu na Adami. (Kuyantika 2:21, 22) Na nima ya mbendumuka na Edeni, dikwela ya kimbanda kumonanaka ntete na bana ya Kaini. Nsukansuka, yau kukumaka nsiku ya bambuta mpi kundimamaka na bansambidi ya nkaka ya Yehowa. (Kuyantika 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Ata Yehowa kupesaka nswa na makwela ya kimbanda mpi yau kusadisaka na kuyedisa dikanda ya Izraele, yandi kumonisaka dikebi sambu na bankento na kutulaka bansiku na mpila nde bankento ti bana na bau lungaka kutaninama. (Kubasika 21:10, 11; Kulonga 21:15-17) Kuluta dyaka, Yehowa kubikisaka ve mbandu na yandi ya kisina ya dikwela ya nkento mosi. Noa ti bana na yandi yina yandi kutumaka na mbala ya zole na ‘[kubuta bana mingi mpi kufulusa ntoto, NW],’ kuvandaka bau yonso muntu na muntu ti nkento mosi. (Kuyantika 7:7; 9:1; 2 Piere 2:5) Nzambi yandi mosi kudimonisaka bonso bakala ya nkento mosi ntangu yandi kufwanisaka kuwakana na yandi ti Izraele. (Yezaya 54:1, 5) Na ntangu yina mpi, Yezu kuvutulaka dyaka dikwela ya nkento mosi, mbandu ya kisina ya Nzambi, mpi yau kusadilamaka na mabundu ya ntete ya Bakristu.—Matayo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
11 Kufuta mbongo ya dikwela: Mukanda Ancient Israel—Its Life and Institutions (Izraele ya nkulu, luzingu na yau ti bansiku na yau) ketuba nde: “Ntuma yai ya kupesa ntalu mosi ya mbongo, to kima ya kele na mbalu na yau na dibuta ya mwana-nkento, na ntembe ve kupesaka na makwela ya bantu ya Izraele ngindu ya kusumba. Kansi [mbongo ya dikwela] kemonika kima ya nkaka ve kansi mbongo ya mefutama sambu na nkento bonso kima ya kuyingisa na dibuta ya nkento.” (Beto bantu metengimisa bisono.) Yau yina kufuta mbongo ya dikwela vandaka mfunu sambu na kuyingisa kima na dibuta ya nkento sambu na bisalu ti ngolo ti mbongo ya dibuta kubebisaka sambu na kusansa yandi. Na kisika ya kufyotisa nkento, yau vandaka kundimisa mbalu na yandi na dibuta na yandi.—Kuyantika 34:11, 12; Kubasika 22:16; tala Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Yanuari 15, 1989, balutiti 21-4.
12 Babakala bonso “bankwa bankento”: Dyambu mosi ya kubwaka na luzingu ya Abrahami ti Sara mfinama na mvu 1918 N.T.B. kemonisa pwelele nde na ntangu na bau yau kukumaka kikalulu ya kubinga bakala ya mekwelaka nde “munkwa nkento” (na Kiebreo, baʹʽal) ebuna nkento ya mekwelaka nde ‘nkento ya ngani’ (na Kiebreo, beʽu·lahʹ). (Kuyantika 20:3, NW) Na nima bantubilu yai kusadilamaka bantangu ya nkaka na Masonuku, ye kima mosi ve kemonisa nde bankento ya ntwala ya ntangu ya Bukristu kumonaka yau mbi.b (Kulonga 22:22) Ata mpila yina, bankento vandaka ve kutadilama bonso bitini ya kimvwama ya muntu. Bima to bimvwama lenda kusumbama, kutekama, to nkutu kubakama bonso difwa, kansi sambu na nkento yau vandaka kusalama mutindu yina ve. Kingana mosi ya Biblia ketuba nde: “Difwa ya tata kebikisaka kele nzo ti kimvwama, kansi nkento ya mayele kekatukaka na Yehowa.”—Bingana 19:14, NW; Kulonga 21:14.
Kisalu ya Lukumu
13 Ebuna, inki kuvandaka kisalu ya nkento na kati ya bansadi ya Nzambi ya ntwala ya ntangu ya Bukristu? Inki mutindu bau vandaka kubaka mpi kutadila bau? Na kutuba ya nkufi, na ntangu babakala ya kubangaka Nzambi kulandaka mbandu ya Yehowa mpi kulenfukaka na Nsiku na yandi, banketo kuvandaka na lukumu na bau mpi kusepelaka na banswa mpi mabaku ya mbote mingi.
14 Yau kulombamaka nde bankento kuzitisama. Nsiku ya Nzambi na Izraele kutumaka nde, batata ti bamama kuzitisama. (Kubasika 20:12; 21:15, 17) Levi 19:3 ketuba nde: “Konso muntu fweti zitisa tata na yandi ti mama na yandi.” Ntangu Batsheba kwendaka na ntwala ya mwana na yandi Salomo na okazio mosi, “ntotila telamaka na kupesa mama na yandi mbote, yandi fukamaka na ntwala ya mama na yandi” na kidimbu mosi ya luzitu. (1 Bantotila 2:19) Mukanda Encyclopaedia Judaica ketendula nde: “Bamfwanisa ya kubikulama ya zola ya Nzambi sambu na Izraele ti zola ya bakala sambu na nkento na yandi lendaka kusalama kaka na kimvuka ya bantu yina nkento vandaka kuzitisama.”
15 Yehowa kezolaka nde bansambidi na yandi ya babakala kuzitisa bankento, sambu yandi kezitisaka bau. Banzikisa ya mambu yai kemonika na mikapu yina Yehowa kesadila bangikama ya bankento bonso ntendula mpi kekwedisa mawi na yandi mosi na yina ya bankento. (Yezaya 42:14; 49:15; 66:13) Mambu yai kesadisa batangi na kubakisa mawi ya Yehowa. Dyambu ya dikebi kele nde ngogo ya Kiebreo ya kebalulamaka na “nkenda” to “mawa,” ya Yehowa ketubilaka sambu na yandi mosi, kewakana kibeni ti “kibutina” mpi lenda kutendulama bonso “mawi ya mama.”—Kubasika 33:19; Yezaya 54:7.
16 Ndongisila ya bankento ya vumi vandaka kupesama mbalu. Ntangu muntu ya kubangaka Nzambi Abrahami kudyengisaka mbundu na kuwa ndongisila ya nkento na yandi ya vumi, Sara, na okazio mosi, Yehowa kusongaka yandi nde: “Sala konso mambu ya Sara ke songa nge.” (Kuyantika 21:10-12) Bankento ya Ezau ya kikanda ya Hiti “pesaka na Izaki ti Rebeka mpasi mingi.” Na nsuka, Rebeka kumonisaka mpasi ya bau fwanaka kumona kana mwana na bau Yakobi zolaka kukwela dyaka muntu ya kikanda ya Hiti. Inki kuvandaka mvutu ya Izaki? Nkenda keta nde: “Izaki bingaka Yakobi yandi sakumunaka yandi, ebuna yandi songaka yandi nde: ‘Kukwela ve nkento ya nsi ya Kanana.’ ” Ee, ata nkutu Rebeka kupesaka ve ndongisila ya mbala mosi, lusilu ya bakala na yandi kubakamaka na kutadilaka mawi ya nkento na yandi. (Kuyantika 26:34, 35; 27:46; 28:1) Ntotila Davidi kubuyaka mfuka ya menga sambu yandi kuwaka dibanza ya Abigaile.—1 Samuele 25:32-35.
17 Bankento vandaka ti kiyeka na dibuta. Bana kutumamaka nde: “Mwana na mono, wa malongi ya tata na nge, kubuya ve mambu ya mama na nge ke tubaka.” (Bingana 1:8) Ntendula ya “nkento ya kufwana” ya kele na Bingana kapu 31 kemonisa nde nkento ya makwela ya ngangu kuvandaka ve kuyidika kaka nzo mpamba, kansi yandi lendaka kusala mumbongo, kusalaka kilanga ya madya, kusala mwa kinkita ya fyoti, mpi kuzabana sambu na bangogo na yandi ya mayele. Kima ya kuluta mbalu kuvandaka nkadilu ya nkento ya kubanga Yehowa ya fwanaka kubaka lukumu. Mfunu ya kuyituka kele ve kana nkento ya mutindu yina kuvandaka ya “kuluta diama na ntalu”! Diama ya mbwaki ya mbalu kuvandaka na lukumu mingi sambu na bisalu ya bima ya makutu ti bisalu ya nkaka ya kubongisa.—Bingana 31:10-31.
Bankento Yina Kubakaka Lemvo ya Sipesiale ya Nzambi
18 Mutindu ya Yehowa ya kutadila bankento vandaka kumonana na lemvo ya sipesiale ya yandi vandaka kumonisa na bankaka na kati na bau na ntangu ya Biblia. Bawanzyo kwendaka kutala Agare, Sara, mpi nkento ya Manoa ye zabisaka bau mambu ya Nzambi. (Kuyantika 16:7-12; 18:9-15; Bazuzi 13:2-5) Na nkela ya santu, kuvandaka ti “bansadi ya bankento” ye na nzo ya Salomo, kuvandaka ti miyimbi ya bankento.—Kubasika 38:8; 1 Samuele 2:22; Longi 2:8.
19 Mbala mingi na nkenda ya Izraele, Yehowa vandaka kusadila nkento na kumonisa yandi to na kutuba sambu na yandi. Na yina metadila mbikudi ya nkento Debora, beto ketanga nde: “Bantu ya Izraele vandaka kukwisa kuna sambu na kuyula yandi makambu.” (Bazuzi 4:5) Na nima ya ntangu ya Izraele kubedisaka mfumu ya Kanana Yabini, Debora kuvandaka ti dibaku mpenza ya kyeleka. Yandi muntu kusalaka, na ntembe ve, kitini ya nkunga ya lunungu yina kukumaka, nsukansuka, kitini ya bankenda ya kupemama ya Yehowa ya kusonamaka.c (Bazuzi, kapu 5) Bamvukama mingi na nima, sambu na kuyufula na Yehowa, Ntotila Yoziasi kutindaka kimvuka ya bantu, na kati na bau kuvandaka nganga-nzambi ya nene, na mbikudi ya nkento Hulda. Hulda fwanaka na kuvutudila bau na kiyeka yonso nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi ya Izraele ke tubila mono nde.” (2 Bantotila 22:11-15) Na okazio yina, ntotila kutumaka bantumwa na kukwenda na mbikudi ya nkento, kansi yau kusalamaka sambu na kubaka ndongisila ya Yehowa.—Fwanisa ti Malashi 2:7.
20 Dikebi ya Yehowa sambu na mambote ya bankento kele pwelele na bamvwandilu yina ya yandi kusalaka sambu na mambote ya bansambidi na yandi ya bankento. Mbala zole yandi kukotaka sambu na kutanina nkento ya kitoko ya Abrahami, Sara, sambu bau kulala yandi ve na kingolongolo. (Kuyantika 12:14-20; 20:1-7) Nzambi kumonisaka lemvo na yandi na nkento ya Yakobi ya vandaka kuzolama mingi ve, Lea, na ‘[ku]pesaka Lea bana’ na mpila nde yandi kubutaka mwana bakala. (Kuyantika 29:31, 32) Ntangu bankento zole ya vumi ya Nzambi yina vandaka kubutisa bankento ya Izraele kutulaka luzingu na bau na kigonsa, na kugulusaka bana ya bantu ya Izraele ntangu bau vandaka kufwa bana na Ezipte, sambu na kundima bau, Yehowa “pesaka bo bana mingi.” (Kubasika 1:17, 20, 21) Yandi mpi kuwaka kisambu ya ngolo ya Anna. (1 Samuele 1:10, 20) Ye ntangu fwola ya mbikudi mosi tungisamaka na muntu mosi ya kubakaka bana na yandi sambu na mfuka, Yehowa kuyambulaka yandi ve. Na zola yonso, Nzambi kupesaka ngolo na mbikudi Elisa na kufwokula ndambu ya mafuta na yandi na mpila nde yandi lendaka kufuta mfuka na yandi. Yau yina, yandi kugulusaka dibuta na yandi mpi lukumu na yandi.—Kubasika 22:22, 23; 2 Bantotila 4:1-7.
21 Ti ngindu ata fyoti ve ya kusyamisa mboninu ya mbi ya bankento, Masonuku ya Kiebreo kemonisa dyambu na bau na kati ya bansadi ya Yehowa ti ntendula mosi ya bukatikati. Ata Yehowa kutaninaka ve bansadi na yandi ya bankento na ndungisa ya Kuyantika 3:16, bankento vandaka kutadilama ti lukumu mpi luzitu na babakala ya vumi ya kulandaka mbandu ya Yehowa mpi kuwaka Nsiku na yandi.
22 Na bamvunkama ya kulandaka nsuka ya Masonuku ya Kiebreo, kisalu ya nkento kusobaka na kati ya Bayuda. Na ntangu yina Yezu kwisaka na zulu ya ntoto, bansiku ya bambuta ya balongi ya Nsiku kufyotisaka bankento na mabaku ya lusambu mpi ya luzingu ya kimvuka. Keti bansiku ya mutindu yina kuvandaka na bupusi na zulu ya Yezu na mutindu yandi vandaka kutadila bankento? Bakristu ya bankento fwete kutadilama inki mutindu? Bangyufula yai tatadilama na disolo ya kelanda.
[Footnotes]
a Na kutuba ya diktionere Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, “polygamy” ketendula “dikwela mosi ya nkento to bakala lenda kuvanda na mbala mosi ti bankwelani ya nkaka.” Ngogo ya pwelele “polygyny” ketendulama bonso “nkadilu ya kuvanda ti bankento mingi na mbala mosi.”
b Na kati ya Masonuku ya Kiebreo yonso, bau kemonisa mbala mingi babakala ti bankento ya makwela bonso “bakala” (na Kiebreo, ʼish) mpi “nkento” (na Kiebreo, ʼish·shahʹ). Mu mbandu, ngogo ya Yehowa kusadilaka na Edeni kuvandaka ve “munkwa nkento” ti “nkento ya ngani,” kansi “bakala” ti “nkento.” (Kuyantika 2:24; 3:16, 17) Mbikudulu ya Ozea kutubaka na ntwala nde na nima ya kukatuka na kimpika, na mbalula ya ntima yonso, Izraele tabinga Yehowa nde “Bakala na mono,” kansi “Munkwa na mono” ve. Mambu yai lenda kumonisa nde ngogo “bakala” vandaka ti ngindu ya zola kuluta “munkwa nkento.”—Ozea 2:16.
c Dyambu ya kutudila dikebi kele lusadilu ya persona ya ntete na Bazuzi 5:7 sambu na kutubila Debora.
[Study Questions]
1. Inki mutindu diksionere mosi ya Biblia ketendula kutadilama ya bankento na ntangu ya ntama?
2, 3. (a) Na yina metadila mvwandilu ya bankento na bansi mingi bubu yai, inki lapolo mosi ketuba? (b) Yau kenata inki bangyufula?
4. Inki Yehowa kumonaka na nima bantangu ya bakala kuvandaka kaka yandi mosi na kati ya masamba, ye inki Nzambi kusalaka?
5. (a) Inki mutindu ngogo ya Biblia ya kebalulama “nsadisi” kesadilamaka mbala mingi na bansoniki ya Biblia? (b) Inki kemonisama na mutindu ya Yehowa kubingaka nkento ya ntete nde “kilungisi”?
6. Inki kutubamaka na nima ya lugangu ya nkento, ye sambu na inki?
7, 8. (a) Ti kukota ya disumu na Edeni, inki malanda kukuminaka kisalu ya nkento? (b) Inki bangyufula kebasika yina metadila ndungisa ya Kuyantika 3:16 na kati ya Bansambidi ya Yehowa?
9. Kana beto kubaka bansiku ya bambuta yina ketadila bankento na ntangu ya Biblia, inki bima tatu beto fwete kutula na ntu?
10. Inki mutindu Yehowa kutadilaka dikwela ya kimbanda ye inki kemonisa nde yandi kuyambulaka ve mbandu na yandi ya kisina ya dikwela ya nkento mosi?
11. Sambu na inki bau vandaka kufuta mbongo ya dikwela na ntangu ya Biblia, mpi keti yau vandaka kufyotisa nkento?
12. (a) Na bantangu ya nkaka, inki mutindu bau vandaka kubinga bankento ti babakala ya makwela na Masonuku, ye keti bangogo yai vandaka kutadilama na bankento bonso bangogo ya mbi? (b) Inki kima kelomba dikebi sambu na bangogo ya Yehowa kusadilaka na Edeni? (Tala noti na nsi ya lutiti.)
13. Ntangu bantu ya kubangaka Nzambi kulandaka mbandu ya Yehowa mpi kulemfukaka na Nsiku na yandi, inki kulandaka sambu na bankento?
14, 15. Inki banzikisa kele ya kemonisa nde bankento vandaka kuzitisama na Izraele, ye sambu na inki Yehowa fwanaka kusosa nde bansadi na yandi ya babakala kuzitisa bau?
16. Inki bambandu kemonisa nde bandongisila ya bankento ya vumi vandaka kupesama mbalu?
17. Inki kemonisa nde bankento vandaka ti kiyeka na dibuta?
18. Na inki mutindu lemvo ya sipesiale kumonisamaka na bankento ya nkaka na ntangu ya Biblia?
19. Na bantangu ya nkaka, inki mutindu Yehowa kusadilaka bankento sambu na kumonisa yandi?
20. Inki bambandu kemonisa dikebi ya Yehowa sambu na mawi mpi mambote ya bankento?
21. Masonuku ya Kiebreo kemonisa inki dyambu ya bukatikati ya mvwandilu ya bankento?
22. Na ntangu Yezu vandaka na ntoto, inki mutindu kisalu ya nkento kusobaka, ye inki bangyufula meyulama?
[Caption on page 1]
[Noti]
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 1]
Inki Mutindu Nge Tavutula Mvutu?
◻ Inki bangogo “nsadisi” ti “kilungisi” kemonisa na yina metadila kisalu ya nkento ya Nzambi kupesaka yandi?
◻ Na kutadilaka bansiku ya bambuta yina kutadilaka bankento na ntangu ya Biblia, inki beto fwete kutula na ntu?
◻ Inki kemonisa nde bankento kuvandaka ti kisalu ya lukumu na kati ya bansadi ya Nzambi ya ntangu ya ntete?
◻ Na inki mutindu Yehowa kupesaka lemvo ya sipesiale na bankento na ntwala ya ntangu ya Bukristu?