Balusakumunu to Balusingu—Nsola na Nge Mosi!

“Mono metula luzingu ti lufwa na ntwala na nge, lusakumunu ti lusingu; nge fwete sola luzingu sambu nge landa na kuzinga.”​—KULONGA 30:19, NW.

1. Nzambi salaka bantu ti inki kingangu?

YEHOWA NZAMBI salaka beto​—bigangwa na yandi ya ngangu​—na kuvanda ti kimpwanza ya kusola. Beto salamaka ve bonso bamashini, to barobo, kansi Nzambi pesaka beto dibaku mpi mukumba ya kusala bansola. (Nkunga 100:3) Bantu ya ntete​—Adami ti Eva ​—vandaka na kimpwanza ya kusola ndyatilu na bau, ye bau vandaka na bakonti ya kusala ti Nzambi sambu na nsola na bau.

2. Inki nsola Adami salaka, mbutu vandaka inki?

² Ngangi yidikaka bima yonso sambu luzingu ya muntu kuvanda ntangu yonso ya kusakumuna na kati ya paladisu ya ntoto. Sambu na inki lukanu yina melunganaka ntete ve? Sambu Adami na Eva salaka nsola mosi ya mbi. Yehowa tudilaka bakala nsiku yai nde: “Nge lunga kudia bambuma ya konso nti yina kele na kilanga yai, kansi nge lunga kudia ve bambuma ya nti yai ke pesaka mayele sambu na kuzaba mambu ya mbote ti mambu ya mbi. Kilumbu ya nge ta dia yo, kilumbu yo yina nge ta fwa.” (Kuyantika 2:​16, 17) Kana nde Adami solaka kulemfuka, bibuti na beto yantete zolaka kubaka lusakumunu. Kukonda bulemfu nataka lufwa. (Kuyantika 3:6, 18, 19) Yau yina disumu ti lufwa yalumukaka na bana yonso ya Adami.​—Roma 5:12.

Yehowa Kangulaka Nzila ya Balusakumunu

3. Inki mutindu Nzambi ndimisaka nde lukanu na yandi sambu na bantu talungisama?

³ Yehowa Nzambi yidikaka nzila ya lendaka kulungisa nsukansuka lukanu na yandi ya kusakumuna bantu. Yandi mosi yitaka kutubila Nkuna, na kubikulaka na Edeni nde: “Nge nioka ti nkento mono ke kumisa beno bambeni, bana [“nkuna,” NW] ya nkento ti bana [nkuna] na nge ta menganaka. Bo ta [niata] nge na ntu, ebuna nge ta [tatika] yandi na dikulu [“kisingini,” NW].” (Kuyantika 3:15) Na nima, Nzambi silaka nde bantu tabaka balusakumunu na nzila ya Nkuna yai, muntu ya dikanda ya Abrahami.​—Kuyantika 22:​15-18.

4. Inki ngidika Yehowa salaka sambu na kusakumuna bantu?

⁴ Nkuna ya lusakumunu yina ya kusilamaka kwisaka kumonana Yezu Kristu. Na kutubilaka kiyeka ya Yezu na ngidika ya Yehowa sambu na kusakumuna bantu, ntumwa Mukristu Polo sonikaka nde: “Nzambi songaka beto mutindu yandi ke zolaka beto: Kristo fwaka sambu na beto ntangu beto vandaka kaka bantu ya masumu.” (Roma 5:8) Bantu ya masumu, bayina kelemfuka na Nzambi mpi kekudibakila mambote ya nkudulu ya kimenga ya Yezu, bau tasepela na balusakumunu. (Bisalu 4:12) Keti nge tazola kusola bulemfu ti balusakumunu? Kukonda bulemfu tanata kima ya kuswaswana kibeni.

Ebuna Balusingu?

5. Ngogo “lusingu” ketendula inki?

⁵ Luswaswanu ya lusakumunu kele lusingu. Ngogo “lusingu” ketendula kutuba mpasi ya muntu, to kubingila muntu mambi. Ngogo ya Kiebreo qela·lahʹ kebasika na kisongi-dyambu ya kisina qa·lalʹ, ya ketendula ntete nde “kukonda kilo.” Kansi, kana yau mesadilama na sansa ya kifwani, ntendula na yau kevandaka ‘kubingila muntu mambi’ to ‘kusala ti luvwezo.’​—Levi 20:​9, NW; 2 Samuele 19:​43, NW.

6. Inki dyambu ya ketadila Elisa salamaka penepene ya bwala Betele ya ntama?

⁶ Tadila mbandu ya boma ya lusingu ya kukonda nsukinina. Yau salamaka ntangu mbikudi ya Nzambi Elisa katukaka na Yeriko sambu na kwenda na Betele. Nkenda keta nde: “Na nzila yandi monaka bana ya fioti ya bwala yina, ke kwisa kuseka-seka yandi nde: ‘Katuka awa, nge muntu ya dibandi! Kwenda kaka!’ Elisa balukaka na nima, yandi talaka bo, yandi singaka bo [“bingilaka bau mambi,” NW] na zina ya Mfumu Nzambi. Ebuna bambisi yai urse zole ya bankento basikaka na mfinda, yo kwisaka kuzenga bana makumi iya na zole (42) bitini-bitini.” (2 Bantotila 2:​23, 24) Bangogo kibeni yina Elisa tubaka ntangu yandi bingilaka bana yina ya baseki mambi mezabana ve. Ata mpila yina, mambu salamaka sambu yau tubamaka na zina ya Yehowa; mbikudi ya Nzambi salaka na kuwakana ti luzolo ya Nzambi.

7. Inki bwilaka bana yina kusekaka Elisa, sambu na inki?

⁷ Yau kemonana bonso kikuma kibeni ya maseka na bau vandaka sambu Elisa vandaka ya kulwata kazaka ya Elia, ebuna bana yina vandaka kuzola ve muntu mosi kuvanda kilandi ya mbikudi yina. (2 Bantotila 2:13) Sambu na kupesa mvutu na ntembe yina ya kuvanda kilandi ya Elia, mpi sambu na kulonga bana yina ti bibuti na bau luzitu ya kufwana sambu na mbikudi ya Yehowa, Elisa bingilaka kimvuka ya baseki yina mambi na zina ya Nzambi ya Elia. Yehowa monisaka kundima na yandi ya Elisa bonso mbikudi na yandi, na kubasisaka ba urse yina zole ya bankento na kati ya mfinda mpi kuzenga bitini-bitini baseki 42 na kati na bau. Yehowa bakaka nzengolo ya mutindu yina sambu na buzoba na bau ya konda kumonisa luzitu na nzila ya masolo ya zulu ya ntoto ya yandi vandaka kusadila na ntangu yina.

8. Inki bantu ya Israele ndimaka na kusala, inki yau lendaka kunatila bau?

⁸ Na bamvula ya kuyitaka, bantu ya Izraele monisaka kukonda luzitu ya mutindu mosi sambu na bangidika ya Nzambi. Yau bandaka mutindu yai: Na 1513 N.T.B., Yehowa monisaka lemvo na bantu ya Izraele na kukatulaka bau na kimpika na Ezipte bonso ‘na mapapu ya kumbi-kumbi.’ Ntama mingi ve na nima, bau zengaka ndefi na kulemfukila Nzambi. Tadila mbote mutindu bulemfu vandaka ve kima ya kukabisa ti kundimama ya muntu na Nzambi. Yehowa tubaka na nzila ya Moize nde: “Kana beno wila mono ti kulanda bansiku ya kuwakana ya mono wakanaka na beno, beno ta vanda bantu na mono mosi mpenza. Nsi-ntoto ya mvimba kele ya mono.” Na nima, bantu ndimaka mbotembote na kutubaka nde: “Beto ta sala mambu yonso ya Mfumu Nzambi me tuba.” (Kubasika 19:​4, 5, 8; 24:3) Bantu ya Izraele bulaka ntulu nde bau vandaka kuzola Yehowa, bau kudipesaka na yandi, mpi zengaka ndefi na kulemfukila yandi. Kana bau salaka yau, yau zolaka kunatila bau balusakumunu ya nene.

9, 10. Ntangu Moize vandaka na zulu ya Ngumba Sinai, inki bantu ya Izraele salaka, malanda vandaka inki?

⁹ Kansi, na ntwala malongi ya lufulu ya kundima na bau kusonama na zulu ya matadi ti ‘musapi ya Nzambi,’ yau lombaka nde Nzambi kusinga bau. (Kubasika 31:18) Sambu na inki bau fwanaka na kubaka malanda ya mawa ya mutindu yina? Keti bantu ya Izraele ndimaka ve na kusala mambu yonso ya Yehowa tubaka? Ee, bau sosaka balusakumunu na bangogo, kansi na bisalu bau salaka kima ya fwanaka kunata balusingu.

¹⁰ Na nsungi ya bilumbu 40 ya Moize salaka na Ngumba Sinai sambu na kubaka Bansiku Kumi, bantu ya Izraele fwaka lusilu ya bau yitaka kusala ya kukwikama na Yehowa. Nkenda keta nde: “Ntangu bantu ya Israele monaka nde Moize me sukinina na kukulumuka na ngumba, bo yonso kwendaka kutuba na Aroni nde: ‘Aroni, sadila beto nzambi yina ta nataka beto, sambu beto zaba ve nki me bwila muntu yai Moize yina basisaka beto na Ezipte.’ ” (Kubasika 32:1) Yai kele mbandu yankaka ya kukonda bulemfu na muntu ya Yehowa vandaka kusadila ntangu yina sambu na kutwadisa bantu na yandi. Bantu ya Izraele bakaka mpukumuna na kulandilaka lusambu ya biteki ya bantu ya Ezipte, ebuna bau lokutaka mampasi ntangu kiteso ya bantu 3 000 na kati na bau fwaka na mbele na kilumbu mosi.​—Kubasika 32:​2-6, 25-29.

Balusakumunu ti Balusingu Tubamaka

11. Inki bantuma ya kewakana ti balusakumunu mpi balusingu Yozue sadilaka?

¹¹ Mfinama na nsuka ya nzyetolo ya bamvula 40 na ntoto makanga, Moize tubilaka na bunda balusakumunu ya fwanaka kubakama na kusolaka nzila ya bulemfu na Nzambi. Yandi tangaka mpi lusingu mosi mosi yina ya fwanaka kukwisila bantu ya Izraele kana bau sola kukonda bulemfu na Yehowa. (Kulonga 27:11–28:10) Bilumbu fyoti na nima ya kukota ya Israele na Ntoto ya Lusilu, Yozue sadilaka bantuma ya Moize yina vandaka kutadila balusakumunu ti balusingu. Makanda sambanu ya Izraele telamaka na mbela ya Ngumba Ebale, ye makanda yina yankaka sambanu na ntwala ya Ngumba Garizimi. Balevi telamaka na kati, na muwanda. Ziku, kele makanda yina vandaka ya kutelama na ntwala ya Ngumba Ebale vandaka kuvutula nde “Amen!” na balusingu yina vandaka kutangama na ntwala na bau. Bayina yankaka vandaka kuvutula na balusakumunu yina Balevi vandaka kutanga na ntwala na bau na nsi ya Ngumba Garizimi.​—Yozue 8:​30-35.

12. Tanga ndambu ya balusingu yina Balevi tangaka?

¹² Sala bonso nge kewa Balevi ketuba nde: “Muntu yina ke sala biteki na matadi to na bibende, ke sambila yo mpi na kinsweki, Nzambi fweti pesa yandi ndola [“kele ya kusingama,” NW]. . . . Muntu yina ke zitisa tata ti mama na yandi ve, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke katula pike ya ntoto ya mpangi na yandi muntu ya Israele, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke nata muntu ya kufwa-meso na nzila ya mbi, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke zenga na nku makambu ya banzenza, bana-nsona ti bamifwidi ya bankento, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke katula luzitu na tata na yandi na kulala ata ti nkento mosi ya tata na yandi, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke ladisa mbisi, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke lala na mpangi na yandi ya nkento, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke lala na bukilo na yandi ya nkento, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke fwa muntu ya nkaka na kinsweki, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke ndima mbongo sambu na kufwa muntu ya nkaka yina ke na mambu ve, [kele ya kusingama]. . . . Muntu yina ke landa ve bansiku ti malongi ya Nzambi, [kele ya kusingama].” Na nima ya konso lusingu, makanda yina kele na ntwala ya Ngumba Ebale kevutula nde, “Amen!”​—Kulonga 27:​15-26.

13. Na bangogo na nge mosi, inki mutindu nge lendaka kutuba balusakumunu yankaka yina Balevi tangaka?

¹³ Ntangu yai sala bonso nge kewa bayina kele na ntwala ya Ngumba Garizimi kevutula na ndinga ya ngolo na konso lusakumunu ntangu Balevi ketuba: “Lusakumunu tavanda na nge na kati ya mbanza, ye lusakumunu tavanda na nge na kati ya bilanga. Lusakumunu tavanda na bambuma na nge ya divumu mpi bambuma na nge ya ntoto mpi bambuma ya kitwisi na nge, bana ya ngombe na nge ti bana ya kibuka na nge. Lusakumunu tavanda na kitunga na nge ti nzungu na nge. Lusakumunu tavanda na nge ntangu nge kekota, ye lusakumu tavanda na nge ntangu nge kebasika.”​—Kulonga 28:​3-6, NW.

14. Na inki lufulu yau lombaka nde bantu ya Israele kubaka balusakumunu?

¹⁴ Yau vandaka kulomba inki sambu na kubaka balusakumunu yai? Nkenda ketuba nde: “Kana beno lemfuka na Mfumu Nzambi ti kulanda mbote-mbote bansiku na yandi yai yonso ya mono ke pesa beno bubu, yandi ta kumisa beno bantu ya nene, kuluta bantu yonso ya nsi-ntoto. Beno lemfuka na Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ebuna beno ta monaka mambote [“balusakumunu,” NW] yai yonso.” (Kulonga 28:​1, 2) Ee, nsabi ya balusakumunu ya Nzambi vandaka bulemfu na Nzambi. Ebuna, inki beto lenda tuba sambu na bilumbu yai? Keti muntu na muntu na kati na beto tazola kusala balusakumunu mpi luzingu na kulandaka “kuwa ndinga ya Yehowa”?​—Kulonga 30:19, 20, NW.

Beto Tadila Yau Mbotembote

15. Inki kima ya mfunu sonamaka na lusakumunu ya kele na Kulonga 28:​3, ye inki mutindu beto lenda baka mambote na yau?

¹⁵ Beto tadila ndambu ya balusakumunu ya muntu ya Izraele lendaka kubaka sambu na bulemfu na yandi na Yehowa. Mu mbandu, Kulonga 28:3 ketuba nde: “Lusakumunu tavanda na nge na kati ya mbanza, ye lusakumunu tavanda na nge na kati ya bilanga.” Muntu kebakaka ve lusakumunu ya Yehowa sambu yandi kele na kisika yai to mukumba yai. Bankaka lenda kudimona ya kukangama na mvwandilu na bau, mbala yankaka sambu bau kezinga na nsi mosi kisika bima ya kinsuni kemonikaka na mpasi, to na insi ya mepanzana na mvita. Bankaka kemona mpasi na kusadila Yehowa na bisika ya kuswaswana. Babakala Bakristu yankaka lenda vidisa kikesa sambu bau mesolamaka ve bonso bansadi ya kisalu to bankuluntu na kati ya dibundu. Bantangu yankaka, bankento Bakristu kemonaka mpasi na ntima sambu bau kele ve na pozisio ya kukota na kisalu ya ntangu yonso bonso bapasudi-nzila to bamisionere. Kansi, konso muntu yina ‘kewa ndinga ya Yehowa mpi kesala yina yonso ya yandi kelomba,’ tabaka lusakumunu ntangu yai mpi mvula na mvula.

16. Inki mutindu organizasio ya Yehowa kele na kubaka bubu yai lusakumunu ya kele na Kulonga 28:4?

¹⁶ Kulonga 28:4 ketuba nde: “Lusakumunu tavanda na bambuma na nge ya divumu mpi bambuma na nge ya ntoto mpi bambuma ya kitwisi na nge, bana ya ngombe na nge ti bana ya kibuka na nge.” Nsadilu ya kiyingilu ya Kiebreo “nge” kemonisa nde konso muntu ya bulemfu na Izraele lendaka kumona yau. Inki beto lenda tuba sambu na bansadi ya bulemfu ya Yehowa bubu yai? Kuyela na inza ya mvimba ya kefula na organizasio ya Bambangi ya Yehowa kele mbutu ya lusakumunu ya Yehowa na zulu ya bikesa ya masonga ya bansamuni ya nsangu ya mbote ya Kimfumu yina kele kiteso ya kuluta 5 000 000. (Marko 13:10) Mpi kuyela ya kuluta mingi na makwisa kele kima ya ntembe ve sambu, bantu kuluta 13 000 000 vandaka na Madya ya Nkokila ya Mfumu na 1995. Keti nge kele na kusepela ti balusakumunu ya Kimfumu?

Nsola ya Bantu ya Izraele Kutulaka Luswaswanu

17. Inki vanda lombama sambu muntu ‘kumona’ balusakumunu, to balusingu ‘kubwila’ yandi?

¹⁷ Ya kyeleka, yau lombaka nde balusakumunu kukumina konso muntu ya bulemfu na Izraele. Lusilu pesamaka nde: “Beno ta monaka mambote [“balusakumunu,” NW] yai yonso.” (Kulonga 28:2) Sambu na balusingu, yau tubamaka nde: “Bampasi [“balusingu,” NW] yai ta bwila beno.” (Kulonga 28:15) Kana nge vandaka muntu ya Izraele ya ntangu ya ntama, balusakumunu, to balusingu zolaka ‘kubwila’ nge? Dyambu yai zolaka kubwa na kutadilaka bulemfu to kukonda bulemfu na nge na Nzambi.

18. Inki mutindu bantu ya Israele lendaka kutina balusingu?

¹⁸ Na Kulonga 28:​15-68, malanda ya mpasi ya kukonda bulemfu mebingama balusingu. Yankaka kele mpenza luswaswanu ya balusakumunu sambu na bulemfu yina metangama na Kulonga 28:​3-14. Mbala mingi, bantu ya Izraele vandaka kubuka mbutu ya ndudi ya balusingu sambu bau solaka na kulanda lusambu ya luvunu. (Esdrasi 9:7; Yeremia 6:​6-8; 44:​2-6) Mawa ya inki mutindu! Bau lendaka kutina malanda ya mutindu yina na kusalaka nsola ya mbote, bulemfu na bansiku mpi minsiku ya santu ya Yehowa, yina ketendulaka pwelele mambi ti mambote. Bantu mingi bubu yai kemonaka mpasi ti nkuba sambu bau mesolaka nkadilu ya kusala na konda kuwakana ti minsiku ya Biblia, na kulandaka lusambu ya luvunu, mansoni, dyamba, kulauka malafu, mpi bima yankaka ya mutindu mosi. Bonso Izraele ti Yuda ya ntama, kusala bansola ya mbi ya mutindu yina kebutaka kukonda kundimama na Nzambi ye mpasi ya mpambampamba na ntima.​—Yezaya 65:​12-14.

19. Tendula mvwandilu yina vandaka ntangu Yuda ti Izraele solaka na kulemfukila Yehowa.

¹⁹ Balusakumunu vandaka mingi ye ngemba yalaka kaka na ntangu Israele lemfukilaka Yehowa. Mu mbandu, na yina metala bilumbu ya Ntotila Salomo, beto ketanga nde: “Yuda ti Israele kumaka mingi mpenza bonso bambuma ya zelo na lweka ya masa; bo vandaka kudia ti kunwa mbote, bo vandaka kumona kiese na luzingu na bo. . . . Na luzingu na yandi [Salomo] yonso, bantu ya Yuda ti Israele vandaka kuzinga na ngemba ndambu na ndambu, katuka bwala Dani na ndambu ya norde tii kuna na bwala Beresheba na ndambu ya sude; konso muntu vandaka na bilanga na yandi ya vinu ti ya bafige.” (1 Bantotila 4:20–5:5) Ata na ntangu ya Ntotila Davidi, ntangu ya vandaka ti luteleminu mingi ya bambeni ya Yehowa, dikanda monaka lusadisu mpi lusakumunu ya Yehowa ntangu bau solaka na kulemfuka na Nzambi ya kyeleka.​—2 Samuele 7:28, 29; 8:​1-15.

20. Na yina metala bantu, Nzambi metula ntima na inki dyambu?

²⁰ Keti nge talemfukila Nzambi, to nge takonda bulemfu na yandi? Bantu ya Israele vandaka na nsola. Ata beto yonso bakaka na Adami mabanza ya ketinda na masumu, beto bakaka mpi dikabu ya mbote, kimpwanza ya kusola beto mosi. Ata Satana, inza yai ya mbi, ti kukonda kukuka na beto kele, beto lenda sala nsola ya mbote. Kuluta dyaka, Ngangi na beto ketula ntima nde na kati ya kumekama ti mpukumuna, tavanda kaka ti bantu yina tasala nsola ya mbote; kaka na bangogo mpamba ve, kansi mpi na bisalu. (1 Piere 5:8-10) Keti nge tavanda na kati na bau?

21. Inki beto tatadila na dilongi ya kelanda?

²¹ Na dilongi ya melanda, beto tavanda ya kukuka na kutesa bankadilu ti bisalu na beto, na kulandaka bambandu ya ntama. Bika muntu na muntu na kati na beto kundima na ntonda yonso bangogo ya Nzambi na nzila ya Moize: “Mono metula luzingu ti lufwa na ntwala na nge, lusakumunu ti lusingu; nge fwete sola luzingu sambu nge landa na kuzinga.”​—Kulonga 30:​19, NW.

Inki Mutindu Nge Tapesa Mvutu?

◻ Inki mutindu Yehowa kangulaka nzila ya balusakumunu sambu na bantu ya masumu?

◻ Balusingu kele inki?

◻ Inki mutindu bantu ya Izraele lendaka kuzwa balusakumunu na kisika ya balusingu?

◻ Inki balusakumunu bantu ya Izraele zwaka sambu na bulemfu na Nzambi?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Bantu ya Izraele vukanaka na ntwala ya Ngumba Garizimi ti Ngumba Ebale

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.